1389 or. Osowo (Lek. 1 nr 490), 1398 Ossowo (Lek. 1 nr 2749), 1400 Osszowo (KP nr 57, 98), 1418 z Ossowey (WR 1 nr 1016), 1425 Osschowo (PZ 8, 39v), 1436 Hossowo! (PZ 13, 134), 1510 Ossovo (PZ 24, 10v), obecnie Osowo Stare, 5, 5 km na NO od Szamotuł.

1. 1435 n. pow. pozn. (PG 1, 85v); 1508 n. par. Szamotuły [Stare] (ASK I 3, 18).

2. 1389 mł. w O. → p. 3.

3. Własn. szlach. 3A. 1389 Trojan Grochola [m. in. z → Kiszewa i → Objezierza] w sporze ze Szczepanem (Stephanus) Skórą [z Gaju k. Ceradza] o młyn w O. i o szkody (Lek. 1 nr 490).

1398-1403 Przecław z Mirucina: 1398 tenże w sporze z Winc. Kobylnickim o wieś O. (Lek. 1 nr 2749); 1403 tenże → niżej.

1398-1400 Winc. Kobylnicki: 1398 tenże → wyżej; 1400 tenże → niżej.

1400-11 Dobiesława Bytkowska z O., z Bytkowa, Ossowska [1387-89 taż upomina się o swój posag z Dąbrowy k. Poznania, par. Skórzewo] (KP nr 1130; PZ 2, 122v): 1400 taż wraz z braćmi Przecławem ze Słowikowa i Jakuszem z Murzynowa [Leśnego, pow. pyzdr.?] w sporze z Wincentym z Kobylnik o dziedzinę O. (KP nr 57, 98); 1401 taż w sporze ze swoją pasierbicą Krzemką ż. Dobrogosta z Lubonia; sąd nakazuje Dobiesławie odstąpienie od jej posagu i wiana w → Bytkowie i powrót do ojcowizny w O.; Dobiesława może rezydować w Bytkowie do najbliższego Bożego Narodzenia (KP nr 621); 1403-07 taż w sporze z Krzywosądem, Leonardem i Włodzimierzem (Włodakiem) braćmi [ze Sławna k. Czarnkowa] o O.: 1403 jako zachodźca (intercessor) tejże Dobiesławy występuje w sądzie Przecław Mirucki, 1407 wspomn. bracia mają zwrócić Dobiesławie [swojej ciotce] wszystko to, co zabrali jej w O., a ona ma być wolna od ich opieki (KP 1126; PZ 3, 1v); 1407 taż w sporze ze wspomn. Włodakiem, Leonardem i Krzywosądem o pieniądze i zboże o wartości 20 grz., o zabrane jej dokumenty, o konia i wołu (PZ 3, 16v-17); 1411 (kop. 1462) taż wd. po Andrzeju Bytkowskim zapisuje klasztorowi dominikanów w Poznaniu 30 grz., z których 10 grz. zapisanych jest jako jej wiano na O.; po śmierci Dobiesławy klasztorowi ma być wypłacany czynsz roczny 3 grz., który jednak może zostać wykupiony za 30 grz. przez któregoś ze spadkobierców (Wp. 5 nr 174, reg.); 1418 taż [zm.?] → niżej.

1403-18 Krzywosąd, 1403-18 Leonard i 1403-18 Włodzimierz (Włodak) bracia [ze Sławna k. Czarnkowa] (Włodak też z Dąbrowy [k. Poznania]), dziedzice w O.: 1403-07 ciż → wyżej; 1407-18 ciż w sporze ze Straszem oraz jego braćmi Mikołą (Nycola) i Michałem z Witakowic [w pow. gnieźn.], w sprawie wsi O. (PZ 3, 68; APP, Dominikanki-Poznań 33, 3, dawniej C 23, 3 – w tym źródle błędnie zapisano, że sprawa toczy się przeciwko włodarzowi w O., zamiast przeciw Włodakowi); 1418 ciż Krzywosąd i Włodzimierz oraz Grzymała, Grzymka i Helszka, dziedzice z O., w sporze z Gniewomirem z Dąbrowy [k. Poznania] o 40 grz. szer. gr wiana, które Dobiesława [Bytkowska] miała przenieść z ojcowizny Gniewomira w Dąbrowie na O. [por. spory z l. 1387-89 w → Dąbrowie i → Bytkowie] (WR 1 nr 956, 1016; PZ 5, 78v-79); 1418 tenże Włodak i Chwałka z Borowa [k. Czempinia] kończą spór z Krzywosądem, Grzymałą ze Sławna, Grzymką z Gorzycka, Michałem z Witakowic, Kandydą oraz Andrzejem klerykiem, dziedzicami [gdzie?, w O.?] o zboże, owce, bydło i 50 grz. [z O.?] (PZ 5, 84-84v; zapiska niezbyt jasna, być może chodziło o zboże, owce i bydło o wartości 50 grz.); 1418 ciż wujowie Michała z Witakowic pozwani przezeń o dobrą cz. O.; roszczenia nie dotyczą sołectwa (PZ 5, 62v); 1418 [Tomisław] Bryl i Dobiesław z Gorzycka zachodzą (intercesserunt) swoje żony [Haszkę (Halszkę) i Grzymkę] w sporze z tymże Włodakiem z Dąbrowy i wspomn. Chwałka z Borowa, bratanicą Włodaka, oraz wszystkimi, którzy mają pr. bliższości do O. (PZ 5, 79).

1415 małol. Dorota z O. nie może być pozywana przez Boguchnę i jej syna Mikołaja przez 6 l. [do czasu uzyskania przez Dorotę lat sprawnych] (KoścZ 4, 182, dawniej k. 79).

1418 Michał z Witakowic → wyżej.

1418 Grzymała ze Sławna, Grzymka z Gorzycka [ż. Dobiesława z Gorzycka] i Helszka [Haszka z Gorzycka, ż. Tomisława Bryla z Gorzycka] dziedzice w O. → wyżej.

1425-27 [Gotard] Dołęga z O. [oraz z Pomorzan k. Kłecka (obecnie Pomarzany) i Połajewa]¹Ponadto Dołęga był zapewne posiadaczem przejściowym (może zastawnym) także 1442 w → Kiszewie (tamże, przyp. 3), 1440 w → Łukowie, 1445 w → Boruszynie. Wg KR 5, s. 5, 20, wd. po nim Katarzyna i syn Stanisław występowali w Boruszynie (znane nam źródła tego nie potwierdzają) (PZ 8, 56): 1425-26 tenże w sporach: 1425 z Janem z Wielżyna (PZ 8, 39v; K 5, 19-20, błędnie podaje datę 1424), 1426 z Janem z Niemieczkowa, Sędziwojem z Knyszyna i Dziersławem z Myszkowa (PZ 8 k. 4v, 129; na podstawie tych zapisek KR 5, 17, pisze błędnie, iż Mik. Niemieczkowski ręczył Dołędze z O. za wspomn. Jana, Sędziwoja i Dziersława); 1426 tenże w sporze z Janem kmieciem z O. [o zadanie] dwóch ran (PZ 9, 6); 1427 tenże → p. 5.

1435 Filip z O. → p. 3B: Jan Niemieczkowski.

1440 (wzm. 1501) na O. ciąży czynsz 8 grz. dla altarii w kościele NMP w Poznaniu, zgodnie z dok. starosty gen. wlkp. Stanisława z Ostroroga z daty Poznań 3 I 1440; czynsz wykupiono w 1501 za 100 grz. (PG12, 166).

1443-44, zm. a. 1447 Maciej z O. (PZ 15, 2): 1443 tenże w sporze z Burnetą i jej synem Jakubem z Charcie (PZ 14, 197); 1446 wd. po tymże Agnieszka za zgodą swojego brata rodź. Jakuba sprzedaje Wojc. [Wielżyńskiemu] niegdyś z Ninina 2 ł. w O. za 40 grz. (PG 2, 171); 1446 taż Agnieszka niegdyś z O. w sporze z Andrzejem z Radziszewa i jego bratanicą (filiastra) Małgorzatą z Mylina (PZ 15, 209v); 1446 taż Agnieszka z Charcie niegdyś także z O.; sędziowie wyrokują, że ma ona zrezygnować Wojciechowi z Ninina 2 ł. os. w O. (PZ 15, 194).

1591 Piotr Bobolecki sprzedaje Aleksandrowi synowi Piotra Biegańskiego swoje części w O. i Wielżynie czyli w Przeciwnicy [zapewne część Wielżyna] za 10000 zł pol., a wspomn. Biegański na 1/2 tychże cz. zapisuje swojej ż. Barbarze, c. Boboleckiego, po 1200 zł pol. posagu i wiana (PG 23, 693-694).

3B. Niemieczkowscy w O.:

1421-36 Jan z O., → Niemieczkowa [i Wielżyna, h. Przosna]: 1421 tenże przedstawia w sądzie dokumenty nabycia (litera resignatoria): a) 6 ł. i cz. folwarku w O., b) 1/2 dziedziny O.; nikt nie zgłosił pr. bliższości²Czy chodzi o tę samą 1/2, czy też o dwie różne cz. O.?; być może też, że są to kolejne wywołania tego samego dok., a 6 ł. stanowi właśnie 1/2 O., por. p. 3C, pod 1423 (PZ 6 k. 60v, 128); 1435 tenże kupuje od Filipa z O. 1 ł. w O. za 15 grz. (PG 1, 85v); 1436 tenże zapisuje ż. Beacie [siostrze Mikołaja z Otorowa?, → Niemieczkowo] po 100 grz. posagu i wiana na Niemieczkowie i O. (PG 1, 194v); 1436 tenże w sporze z Zofią ż. Szczepana (Stephanus) z Wilkowa [k. Buku] (PZ 13, 134) .

1445-48 szl. Wojciech niegdyś Wielżyński z O., Ossowski [niegdyś z → Ninina; najpewniej krewny Niemieczkowskich³Tak Niemieczkowscy, jak i Wojciech pisali się z Wielżyna, Niemieczkowa i Osowa. Wojciech swoją cz. dziedziczną w Wielżynie sprzedał w 1444 r. Mirzanowi z Wielżyna za 70 grz. (PG 2, 9v). O pokrewieństwie Wojciecha z Niemieczkowskimi świadczyć może fakt, iż w 1443 występował on w sądzie w imieniu Beaty Niemieczkowskiej, znanej nam jako ż. Jana Niemieczkowskiego (PZ 14, 152v)] (PZ 15, 121v; K 5, 19, błędnie pod 1446); 1446 [tenże] Wojciech z Ninina kupuje 2 ł. w O. →p. 3A: Maciej z O.; 1447 tenże w sporze z Piotrem niegdyś Wargowskim (PZ 16, 42); 1448 tenże Ossowski ręczy za Piotra karczmarza z → Objezierza wobec Wincentego niegdyś z Obrowa, który ma dom w Nowej Wsi k. Obornik (PZ 16, 161v); 1448 Katarzyna ż. tegoż Wojc. Ossowskiego w sporze z uczc. Jakubem Sołtysikiem (PZ 16, 173); 1448 tenże otrzymuje od Katarzyny z O. i Więcoszki sióstr niegdyś z Wargowa⁴Na początku zapiski zanotowano, że Naram z Wielżyna występuje w sądzie w imieniu Więcoszki i Katarzyny sióstr rodz. niegdyś z Wargowa oraz Katarzyny z O. Mogłoby to sugerować, iż rozliczenia dokonano w imieniu Więcoszki i dwóch Katarzyn. Jednakże w dalszym ciągu mowa jest tylko o Więcoszce i jednej Katarzynie. Zapewne więc to Katarzyna pisała się i z O., i niegdyś z Wargowa wwiązanie w Wargowo ma sumę 40 grz., którą był mu winien zm. Piotr Wargowski, brat Więcoszki i Katarzyny (PZ 16, 193v).

1449 Mikołaj z O. syn Jana [Niemieczkowskiego?] →p. 6.

1470 szl. Katarzyna [ż. Wojc. Wielżyńskiego?] i jej syn Stanisław z O. w sporze ze szl. Sławoborem [skąd?] (PZ 19, 50; K 5, 20, błędnie pod 1469); 1497 [tenże?] Stan. Ossowski i Andrzej Grabieński w sporze z Józefem z Grabowa i Gniewomirem z Komorowa (ExpBel. 40).

1501-33 Stanisław, 1501-13 Jan, 1501-13 Jakub (duchowny → Niemieczkowo, p. 6) Niemieczkowscy z → Niemieczkowa, O. i Wielżyna, bracia [ss. Stan. Niemieczkowskiego; zapewne wnukowie Jana]: 1501 tenże Stanisław za zgodą swoich braci zapisuje z zastrz. pr. wykupu dla mansjonarzy kościoła par. w Ostrorogu czynsz roczny 7 grz. od sumy głównej 100 grz. na O. (PG 12, 154v; PG 62, 187); 1503 ciż Jan i Stanisław sprzedają z zastrz. pr. wykupu swojemu szwagrowi Janowi Wargowskiemu [mężowi ich siostry Barbary] czynsz roczny 3 1/2 grz. na 1/2 O. (na której nic nie jest zapisane) za 30 grz. szer. gr, a 1513 wspomn. Jan Wargowski kwituje ich z tegoż czynszu i sumy głównej 40 [!] grz. (PG 12, 277; PG 68, 385); 1503 tenże Jakub pleb. w Brodach daje swoim braciom swe części po ojcu i matce w Niemieczkowie, O. i Wielżynie (PG 12, 278v); 1510 tenże Stanisław zapisuje swojej ż. Elżbiecie c. Mik. Zielińskiego [z Zielińca, pow. pyzdr.] po 100 grz. posagu i wiana na 1/2 swoich połówek Niemieczkowa i O. (PZ 24, 10v); 1533 tenże Stanisław zapisuje swojej [drugiej] ż. Agnieszce c. Andrzeja Iłowieckiego po 100 kóp [gr] posagu i wiana na swoich częściach w Wielżynie i O. (PZ 24, 90v).

1549 Elżbieta Ossowska [czy z naszego O.?, c. Stan. Niemieczkowskiego?], wd. po Jakubie Szetlewskim, ż. Tomasza Szetlewskiego zw. Przecz (KcG 9, 183v).

1577-80 Bartłomiej i Krzysztof Niemieczkowscy [ss. Stanisława] płacą pobór z O. → p. 3C.

3C. Mieszkańcy: 1426 kmieć Jan → wyżej: Dołęga.

Areał: 1508 pobór od 13 ł. (ASK I 3, 18); 1423 w O. 12 ł., 1510 w O. 10 ł. (LBP 38-39); 1563 pobór od 6 1/2 ł. i 1 karczmy dor. (ASK I 5, 233v); 1577 pobór z cz. Bartłomieja Niemieczkowskiego i z cz. Krzysztofa Niemieczkowskiego (ASK I 5, 710v); 1580 pobór z cz. Krzysztofa Niemieczkowskiego od 8 ł. [os.], 2 zagr., 1 komor., oraz od 1/8 ł. roli, a z cz. Bartłomieja Niemieczkowskiego od 3 ł. i 1 komor. (ŹD 32),

4. 1418 sołectwo w O. (RH 14, 61); 1418 → p. 3: Krzywosąd, Leonard, Włodzimierz.

5. 1423 (kop. 1488/92), 1510 dzies. z łanów w O. nal. do uposażenia prebendy „Dróżdżyce” w kat. pozn.: 1423 po 3 gr od 12 ł., 1510 po 3 gr od 10 ł. (LBP 38-39).

1427 Wincenty pleb. w Szamotułach Starych domaga się od Dołęgi z O. dzies. snopowej z ostatnich żniw z 3 ł. w O., o wartości 3 grz. z 3 ł.; Dołęga twierdzi, że uprawiana przez niego ziemia jest wolna od dzies. (ACC 10, 35v).

6. 1449 11 II Mikołaj z O. syn Jana [może syn Jana Niemieczkowskiego?], recypowany z prowizji papieża Mikołaja V na kanonikat kat. gnieźn.; przysięgę kanonicką składa 23 IV [na posiedzeniach kapituły gnieźn. nigdy nie występuje] (AAG, ACap. B 15, 5-5v; Kor.Prał. 3, 174-175).

Uwaga: W 1421 występuje młynarz z Osowa (ACC 5, 85). Nie udało się jednak stwierdzić związków tego młyna z naszą wsią O.; → Osowski Młyn.