[Powstał w wyniku podziału w 1298 diecezji poznańskiej na 3 archidiakonaty: większy, średni i mniejszy; był to archidiakonat mniejszy, nie nazwany jednakże w 1298 pszczewskim (→ niżej). Archid. z tytułem „pszczewski” występuje dopiero 1360; określany był niekiedy też jako wroniecki (→ niżej, wykaz archidiakonów), jako pszcz. stale od 1366. Archidiakonat pszcz. skasowano w 1810 (Now. 2, s. 289-290, 312). Od W i SW archidiakonat graniczył z diecezjami lubuską i wrocławską; gran. południowo-zachodnia przebiegała rz. Odrą, skąd na wysokości Sulechowa skręcała na E, przerzucając się narz. Obrę i pozostawiając w archidiakonacie pszcz. Kargowa; dalej gran. biegła na E rz. Obrą do par. Łęki Wielkie; stamtąd skręcała na N, podążając do Wronek i zostawiając po stronie archid. parafie Konojad, Kamieniec, Ptaszkowo, Dachowy Mokre, Opalenica, Buk, Ceradz, Mieścisko, Bytyri, Otorowo, Zajączkowo, Psarskie i Wronki; na wysokości Wronek granica osiągała rz. Wartę, skręcając jednocześnie na W; północna granica biegła rz. Wartą aż do granicy z diecezją lubuską (Now. 2, mapy II i III). Dok. bpa Andrzeja Zaremby z 1298 nie wspomina o uposażeniu archid. pszcz. O uposażeniu → niżej oraz Pczew miasto, p. 5.]

1298 31 I bp pozn. Andrzej [Zaremba] dzieli dotychczasowy archidiakonat pozn. na 3 archidiakonaty: archidiakonat większy poznański oraz archidiakonat średni [tj. śremski] i archidiakonat mniejszy [tj. pszcz.]; archid. mniejszy graniczy [od W i SW] z diecezjami lubuską i wrocławską, [od N, E i S z archidiakonatami większym i średnim]; wymieniono też [na granicy wschodniej] parafie nal. do archidiakonatu mniejszego: Wronki, Otorowo, Wilczyna, Ceradz, Buk, Ptaszkowo, Łęki [Wielkie]; mianowanie archidiakonów zastrzegł sobie bp pozn. (Wp. 2 nr 770; Now. 2, 290-291).

1362 23 I bp pozn. Jan [Doliwa] wprowadza archid. czerskiego do kapituły pozn., przyznając mu miejsce po kustoszu, a przed archid. trzecim [czyli mniejszym, pszcz.]; bp dodaje, iż ów trzeci archidiakon powołany przywilejem o erekcji archidiakonatów [z 1298] nie posiadał swego tytułu¹Now. 2, 289-290, wiąże ten fakt z brakiem kolegiaty w archid. mniejszym (podobnie i w średnim) oraz znaczniejszego miasta [tzn. nie otrzymał tytułu „pszczewski”] (non tamen cum titulo; Wp. 3 nr 1465).

1395 archidiakonat pszcz. w kat. pozn., określony jako niedostatecznie uposażony, jest wymieniony w projekcie reorganizacji beneficjów kat.; projekt ten, choć zatwierdzony przez Kurię Rzymską, został jednakże przez nią skasowany, ponieważ wprowadzał zbyt wiele zmian (BulPol. 3 nr 422).

1454 wspomn. księga wizytacyjna (liber visitacionis) [archidiakona pszcz. Jakuba Wyganowskiego Młodszego]²Cytowana zapiska mówi tylko o „liber visitacionis”, bez dalszych określeń, że jest to księga wizytacyjna archidiakona. Jednakże XV-wieczna praktyka wnoszenia spraw ex officio przez oficjałów generalnych pozwala przypuszczać, iż wiadomość o wykroczeniu (tak osób świeckich, jak i duchownych) docierała do oficjała, który przecież stale rezydował w stolicy diecezji, właśnie jako pokłosie wizytacji przeprowadzanych w parafiach przez archidiakonów. Por. A. Gąsiorowski, I. Skierska, Średniowieczni oficjałowie gnieźnieńscy, RH 61, 1995, s. 47, przyp. 41, z której wypisano artykuły oskarżenia przeciw Mikołajowi pleb. w Rokitnie, pozwanemu z urzędu (ex officio) [przez oficjała pozn.] (ACC 35, 52v).

Ok. 1471-1535 do archid. pszcz. należą dekanaty: Grodzisk, Wronki, Międzyrzecz, Świebodzin [parafie nal. do tych dekanatów wymienia Now. 2, 447-491] (AE II 337v; AE VI 4v; AE VII 340v).

1540 z wykazu kontrybucji płaconej przez duchowieństwo Wlkp.; m. in. płacą: bp pozn. 200 zł, archid. pozn. – 6 zł, a archid. pszcz. i śremski – 2 zł (CP 404, 1).

Archidiakoni [wykaz oparty o Now. 2, 296, z uzupełnieniami]:

1301-05 Mikołaj.

1321-35 Jan Łodzią z Łodzi i Kępy, przedtem kanclerz pozn., potem bp pozn. (1335-46).

1357-66 Jakub kan. pozn., oficjał pszcz.: 1360 oficjał i archid. pszcz. (Wp. 3 nr 1435); 1360 archid. pszcz. (Wp. 3 nr 1441); 1362 archid. i oficjał [pszcz.] (Wp. 3 nr 1465); 1363 2 VII archid. wroniecki (Wp. 3 nr 1496), 1363 6 VIII [archid.] pszcz., 6 VIII archid. wroniecki! (Wp. 3 nr 1497, 1498); 1363 archid. wroniecki (Now. 2, 289); 1366 archid. pszcz. (Wp. 3 nr 1565).

1369-71 Mik. Cebulka kan. pozn. (Wp. 3 nr 1614, 1615, 1619, 1650).

1373 pap. Grzegorz XI poleca nadać Iwonowi synowi Mikołaja ze Słomowa, kanonikowi pozn. i kanonikowi u Ś. Wawrzyńca w Uniejowie, archidiakonat pszcz. wakujący po śmierci Mik. Cebulki (BulPol. 2 nr 2006).

1373 Szymon.

1376-85 Piotr (Wp. 3 nr 1728, 1774, 1809, 1811, 1815, 1834; Wp. 6 nr 250).

1396-1401 Dziersław Wyskota syn Mikołaja z Łuniewa, kan. pozn. 1396-1401, kan. gnieźn. 1399 (BulPol. 3 nr 618; Lek. 1 nr 2503; Wp. 3 nr 1972; Wp. 5 nr 7, 17, 18): 1396 tenże daje Mościcowi synowi Przewona [?] kanonię pozn., a w zamian otrzymuje archid. pszcz., przynoszący dochód 16 grz. srebra (BulPol. 3 nr 444).

1405-08 Michał kanonik pozn. (Wp. 5 nr 80, 132, 133, 134; Wp. 7 nr 563, 589; ACC 1, 131): 1407 tenże kładzie własnoręczny podpis i przywiesza swoją pieczęć archidiakońską pod dok. kapituły kat. pozn.³Pod tym samym dok. własnoręczny podpis złożył również (jako jeden z ostatnich) „Sandko archidiaconus Pczewensis”. Pieczęć zaś do dok. przywiesił „M (ichael) archid. Pczewe.” (pieczęć nr 6). Może więc ów Sędek, zresztą późniejszy archid. pszcz., był czasowym dzierżawcą archid., a może wikariuszem archid. Michała. Możliwe jest też, że Sędek podpisał dok. później, już jako następca Miachała na archidiakonacie pszcz (Wp. 5 nr 112, pieczęć nr 6).

1407?⁴Por. przyp. 3, 1409-13 Sędek (Sędziwój) kan. pozn. (Wp. 5 nr 150, 167, 168, 169, 181, 222) [wg Now. 2, 296, był archid. do 1422]: 1413 tenże → niżej: Uposażenie archidiakonatu.

1417 – 1433 4 V, zm. a. 1460 Jakub Wyganowski Starszy, syn Mikołaja z Wyganowa (ACC 17, 155; CP 28 k. 49, 50v, 54, 28, 73, 73v; Wp. 5 nr 324, 332, 341, 426; AG perg. 3442) [u Now. 2, 296, archid. od 1425]: 1432 tenże otrzymuje od papieża zgodę na łączenie archid. pszcz. (o dochodzie rocznym 51 grz. srebra) z kanonią pozn. (BulPol. 5 nr 117); 1433 tenże daje Wojciechowi z Jaroszewa archidiakonat pszcz., a w zamian otrzymuje kanonikat pozn. (BulPol. 5 nr 250; CP 28 k.95v-96, 97v-98v, 101-10W).

1433-47 Wojciech syn Jana z Jaroszewa [którego?] kan. pozn., penitencjarz w bazylice Ś. Piotra w Rzymie: 1433 tenże → wyżej: Jakub Wyganowski; 1433 4 V tenże recypowany na archidiakonat pszcz. w kapitule kat. pozn., przyznano mu dochody ze wsi Jankowo (CP 28, 101v); 1433 30 VI temuż jako archid. pszcz. kapituła przyznaje udział w jej dochodach, w wysokości 18 grz. (CP 28, 106); 1436 tenże zdaje w Rzymie egzamin na penitencjarza (BulPol. 5 nr 566); 1437 tenże kapelan pap. i penitencjarz w bazylice Ś. Piotra w Rzymie otrzymuje zgodę pap. na kumulowanie beneficjów: archidiakonii pszcz. (8 grz. dochodu) oraz altarii Ś. Jakuba w kat. pozn., kanonii sandomierskiej i prebendy w kościele NMP na zamku w Nowym Mieście Korczynie, o łącznym dochodzie 16 grz. (BulPol. 5 nr 594); 1438 tenże mgr, domownik pap., penitencjarz mniejszy w bazylice Ś. Piotra w Rzymie, otrzymuje ekspektatywę pap. na kanonikaty gnieźn. i krak. oraz zgodę na kumulowanie dotychczas posiadanych beneficjów (jak w 1437 oraz kanonia kruszwicka) o łącznych dochodach 30 grz. (BulPol. 5 nr 784); 1438 tenże penitencjarz w Rzymie otrzymuje prowizję pap. na kan. krak. (16 grz.) wakujący po śmierci Jarosława ze Służowa [w diecezji krak.] (BulPol. 5 nr 827); 1439 tenże penitencjarz w Rzymie (BulPol. 5 nr 873); 1449 26 IV tenże penitencjarz w Rzymie, kan. sandomierski i krak., altarysta Ś. Jakuba w kat. pozn., mający 60 l., rezygnuje z archidiakonatu pszcz. (przynoszącego dochód 8 grz.), który posiadał 16 l., i prosi o nadanie tego beneficjum Jakubowi synowi Piotra z Wyganowa, plebanowi w Buku (de Jubuk!, de Subuk!; Repertorium Germanicum 6 nr 101; Biblioteka PAN w Krakowie rps 8476, nr 155).

1449-58 Jakub syn Piotra z Wyganowa [Wyganowski Młodszy; bratanek Jakuba StarszegoJ (AC 2 nr 1245): 1449 tenże → „wyżej: Wojciech z Jaroszewa; 1452 tenże, krewny bpa pozn. Andrzeja [Bnińskiego], studiuje pr. kanoniczne w Rzymie, 1452 IX 5 tenże licencjat dekretów (Repertorium Germanicum 6 nr 2386); 1454 tenże → wyżej; 1456 tenże dr dekretów (ACC 37, 45); 1458 04 XI tenże rezygnuje z archidiakonatu pszcz. i prosi o nową prowizję na scholasterię pozn. (15 grz.) i plebanię w Buku (15 grz.; Biblioteka PAN w Krakowie, rps 8476, nr 113).

1458 [u Now. 2, 296 – 1457] – 1496 Wincenty ze Strzałkowa wikariusz gen. i oficjał pozn., zm. a. 17 VIII 1500 (AAP A 175; ACC 65, 68; AR nr 1401; CP 3 nr 7, 10, 13; CP 12, 7; CP 29, 204v; DBL 255; MPL 2 nr 286).

1496 26 II – 1502 22 XI Mik. Czepel prepozyt kat. wrocł., potem archid. śremski (ACC 79, 9v) [zm. 1518 (PSB 5, 331-332)].

1502 22 XI – 1504 Stan. Zelik z Krakowa dr dekretów.

1504 I – zm. 1505 Andrzej Ciesielski.

1505 4 V – zm. 22 II 1529 Jan Sławieński wikariusz gen. i oficjał pozn. (MHP nr 234; AC 1 nr 1110; ACC 79, 226; PG 68, 66v).

1529 17 III – zm. 1537 Jan Bolecki dr medycyny.

1538 28 III – 1550 Marcin Słap Dąbrowski dr obojga praw, dziekan włocł. (AE IX 291).

1550 30 VI – 1579 12 X Wawrz. Kierski kan. płocki, od 1579 kantor pozn., zm. 17 III 1593.

1579 12 X – zm. 1604 Feliks Pomorski dr praw, wikariusz gen. i oficjał pozn.

[Cd. wykazu oficjałów, do 1809 r., w Now. 2, 296-297.]

Uposażenie archidiakonatu pszcz.:

1413 archid. pszcz. Sędek za zgodą bpa i kapituły pozn. daje Sędziwojowi z Ostroroga wdzie pozn. i star. gen. wlkp. wieś Wytomyśle nal. do uposażenia archidiakonatu pszcz.; w zamian Ostroróg zobowiązuje się płacić archidiakonom pszcz. 4 grz. szer. gr pras. ze swojej wsi → Łagwy (Wp. 5 nr 221).

1488/92-1510 do uposażenia archid. pszcz. nal.: 1488/92 4 grz. gr pras. czynszu ze wsi Łagwy w par. Buk, a także po 3 szer. gr od każdego z plebanów 66 kościołów (capellae) między Świebodzinem, Krosnem [Odrzańskim], Landsbergiem [obecnie Gorzów Wlkp.] i Międzyrzeczem [= dekanaty Świebodzin i Międzyrzecz], co daje [rocznie] sumę 3 grz. i 3 wiard. szer. gr; 1510 4 grz. czynszu z Łagw (LBP 33).

8. 1407 Michał archid. pszcz. przywiesza pieczęć do dok. kapituły kat. pozn.; napis na pieczęci: „sigillum M (ichaelis) archid. Pczewe.” (Wp. 5 nr 112).