PNIEWY

1256 rkpsy XV w. Pnew, Pnyew (MPHn. 6, 41; DA VII/VIII 106), 1287 or. Pnev (Wp. 1 nr 576), 1327 Pnewo (Wp. 2 nr 1087), 1365 kop. XVII w. przed Pniewem (Wp. 6 nr 209), 1387 Pnewa (Lek. 1 nr 248), 1389 Pnewi (Lek. 1 nr 678), 1391 kop. XV w. Pnewy (Wp. 3 nr 1915), 1394 Pnewf (Lek. 1 nr 1176), 1397 Pnevy (Lek. 2 nr 2001), 1402 Pnowy (BulPol. 3 nr 801), 1402 Pneua (WR 1 nr 808), 1402 Penewi (KP nr 1038), 1419 Pnyewy (Wp. 5 nr 296), 1420 Pnewya (ACC 4, 157), 1425 Pnyewa (ACC 32, 127), 1429 Pnyewi (AS 1, 71), 1434 kop. XVIII Pniewo (Wp. 5 nr 547), 1443 Pnyewya (PZ 14, 165), 1444-45 Panyewo (CP 29 k. 45v, 56), 1451 Pnyewo (AC 1 nr 392), 1484 Pnyevi (AS 1, 261), 1512 Pinna, Pynna (SRP 5, 323 – w jęz. niem.), 1519 Pniewi (ACC 94, 89), miasto.

1. 1394 n. miasto (civis z P.: Lek. 1 nr 1776), 1425 n. miasto (opidum: ACC 32, 127).

1435 n. pow. pozn. (PG 1, 105v); 1402 n. par. własna (BulPol. 3 nr 801); 1510 dek. Wronki (LBP 173).

2. Granice i położenie miasta: 1365 Białokosz koło P. (Wp. 6 nr 209); 1480 rozgraniczenie m. P. i wsi Koninek z → Lubocześnicą; zeznawać mają m. in. 2 starcy z P. (PZ 20, 104v).

Topografia miasta: 1327 gród i 1399 zamek → Pniewy – dobra, p. 2; 1425-1603/07 przedmieście (suburbium) P. →Pniewy – wieś na przedmieściu; 1483 mielcuch → p. 3A.

Różne obiekty koło P.: 1443 ostrów (insula) Śrzudzinie (Srzudzinye) kolo P. (PZ 14, 165); 1481 łąki zw. Pczewa i Ryczywół, jezioro wielkie [obecnie Jez. Pniewy] → Pniewy – dobra, p. 3A: Piotr; 1483 łąki i folwarki → p. 3A; 1493 jezioro w P. → Pniewy – dobra, p. 3A: Wincenty syn Wincentego; 1510 jezioro [w P.]; przy drodze z miasta do szpitala Ś. Ducha jest most nad rowem (fossa); łąka pod lasem w kierunku wsi Brody (LBP 210); 1582 w P. są 4 ł. miejskie (mansi civiles) → p. 3C; 1603/07 łąka zw. Pod Pczewem → p. 5Aa.

Drogi: 1419 wielka droga z Lwówka do P. (Wp. 8 nr 851); 1510 droga z miasta P. do szpitala Ś. Ducha pod P. (LBP 210); 1512 droga z Międzyrzecza do P. i z P. do Poznania (SRP 5, 323); 1566 droga z Lwówka do P. (PZ 34, 544v-547v).

Młyn konny i wiatrak: 1475-81 → Pniewy – dobra, p. 3A: Piotr.

3A. Mieszkańcy P.

Mieszczanie: 1394 Jan mieszcz. (civis) z P. w sporze z panią Czesławą [skąd?] o 30 grz. (Lek. 1 nr 1776); 1397 Janna wd. po Janie z Gnina z synem Adamem z P. i Marcin z matką Małgorzatą z P. [mieszczanie z P.] w sporze o sołectwo [gdzie?] z Hankiem z Gnina, jego ż. Jadwigą i ich synem Janem (Lek. 2 nr 2001); 1425 szewc Stanisław i Jakub Świeczka [tenże → niżej, pod 1445] z P. uposażają kaplicę szpitalną Ś. Ducha pod P. → p. 5C; 1426 Szczepan (Stephanus) kowal z P. w sporze z Mikołajem z Kikowa, który dowodzi, że nie zadał mu ran (WR 1 nr 1231); 1427 Żaczek (Szaczek) mieszcz. z P. w sporze z Bodzętą witrykiem w Młodawsku (ACC 10, 4v); 1433 Jan Riman (Rymań), syn Piotra z P., notariusz publiczny → p. 6Ab; 1435 Jakub Sekuła burm. w P. → p. 4; 1442 wd. Nieznachowa [z P.?] → p. 5Ab; 1443 Jan zw. Kruk krawiec z P. wygrywa proces ze szl. Mik. Kamieńskim o ostrów (insula) Śrzudzinie w P. (PZ 14, 165); 1445 Jan Rinacz i Jakub Świeczka [tenże → wyżej, pod 1425] mieszczanie i witrycy kościoła par. w P. → p. 5Ab; 1469 szl. Jadwiga ż. szl. Wawrzyńca mieszcz. w P. wraz z siostrami Dorotą z Tarnowy [k. Rakoniewic] i inną [nie wymienioną z imienia] z Gaju [niezident.]; Mik. Prusimski z Prusimia, Kolna i Bielska ma im zapłacić 9 grz. (PZ 18, 185v); 1481 uczc. Dorota z P. c. zm. Mikołaja kuśnierza [z P.?, z Poznania?] oświadcza przez swego opiekuna (tutor) Mik. Wildę [z Poznania], że uczc. Małgorzata wd. po Mik. Czeplu [z Poznania] zaspokoiła jej roszczenia do placu po ojcu przy ul. Wielkiej w Poznaniu (AR nr 1351); 1483 Jan Burchardt [mieszcz. z P.] daje w drodze zamiany Pawłowi złotnikowi [z Poznania] dom z rolą, łąkami, mielcuchem i folwarkami (allodia) w P. (AR nr 1386); 1506 Wojciech tkacz z P. (AR nr 2273); 1528 uczc. Walpurga Budnicka niegdyś mieszczka w P., obecnie w Poznaniu → p. 6Aa; 1582 → p. 3C.

1456 kapituła kat. pozn., na prośbę Piotra i Wincentego [braci] dziedziców w P., zwalnia mieszczan z P. od płacenia czynszu rocznego → Pniewy – wieś na przedmieściu; 1501 kapituła kat. pozn., na prośbę Dobrogosta Lwowskiego dz. w P., zwalnia mieszczan z P. od płacenia czynszu rocznego z powodu pożaru miasta (CP 33, 39).

Żydzi w P.: 1553 [pierwsza znana informacja o mieszkających w P. Żydach] (Dzieje Pniew, pod red. B. Polaka, Poznań 1998, s. 39).

3B. Rzemiosło.

1425 Stanisław szewc → p. 5C; 1426 Szczepan kowal → p. 3A; 1443 Jan zw. Kruk krawiec, 1481 zm. Mikołaj kuśnierz [z P.?, z Poznania?] i 1506 Wojciech tkacz → p. 3A; 1553 przywilej dla kuśnierzy z P. (Warschaucr 173); 1582 w P. 6 sukienników, 6 szewców, 6 rzeźników, 8 rzem. różnych specjalności, 4 piekarzy, 4 kramarzy → p. 3C.

3C. Podatki i in. świadczenia mieszczan, areał.

1458 m. P. ma dostarczyć 6 pieszych na wyprawę do Malborka (CMP nr 129; „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 28, 1980, s. 396); 1462-65 m. P. płaci podatek [miejski] zw. cyzą w 13 ratach (od 2 do 13 raty), kolejno: 1 wiard., 8 grz., 1 wiard. bez 4 gr, 1 wiard. 10 gr, 1 wiard. bez 1 gr, 1 wiard. 4 gr, 1 wiard., 3 wiard., 3 wiard. 3 gr, 17 sk., 35 gr, 39 gr (Cyza 545-549); 1478 P. i wieś koło P. w wykazie zaległości podatkowych (PG 58, 72v); 1507 z P. zapłacono 50 [sic] grz. szosu¹Z pewnością podana tu suma jest zbyt wysoka. Może chodziło nie o 50 grz., lecz o 5? Przykładowo w 1507 inne miasta płaciły odpowiednio: Rogoźno 25 grz., Międzychód tylko 1 kopę z powodu pożaru miasta, Grodzisk Wlkp. 7 grz. 16 gr, Lwówek 19 grz., Krobia 10 grz., Kaźmierz tylko 1 kopę, gdyż 1/2 miasta spłonęła, Pczew 3 grz., Trzciel 1 kopę, Gostyń 4 grz., ponieważ tylko 1/4 cz. miasta ocalała z pożaru, Skwierzyna 5 grz., gdyż 1/2 miasta spłonęła, Babimost 1 grz., Mosina 4 grz., Poniec 3 1/2 grz., Szamotuły 10 grz. i Wronki 12 grz. (ASK I 5, 1), ponieważ tylko 1/6 m. P. ocalała z pożaru (ASK I 5, 1v); 1508 pobór z P. od 18 ł. (ASK I 3, 16); 1509 pobór z P. od 17 1/21. (ASK I 3, 54v); 1510 pobór od 18 1/4 ł. (ASK I 3, 275v; Dzieje Pniew, s. 22, błędnie wymieniają 18 1/2 ł.); 1563 P. z przedmieściem (suburbium) płaci szos (ASK I 5, 231); 1577 pobór z m. P. (ASK I 5, 702v); 1582 pobór z m. P. Kaspra Potulickiego : 11 grz. szosu, od 6 sukienników po 15 gr, od 6 szewców po 15 gr, od 6 rzeźników po 15 gr, od 8 rzem. różnych specjalności po 15 gr, od 4 piekarzy po 15 gr, od 4 kramarzy po 15 gr, od 6 kotłów do palenia gorzałki po 24 gr, od propinacji gorzałki 12 gr, od 13 ł. po 30 gr, od 4 ł. miejskich (mansi civiles) po 30 gr, 15 gr od 1 ł. [we wsi P.], który uprawia dziedzic, od 2 komor. po 6 gr, od 1 komor. ubogiego 2 gr, od 3 zagr. po 4 gr, od 10 beczek śledzi po 6 gr, razem 60 zł; czopowego zapłacono w l. 1580-81 po 22 1/2 gr od 141 warów (war składa się z 9 beczek, każda [beczka] wartości 30 gr) i od 18 warów (war składa się z 24 beczek, każda [beczka] wartości 24 gr); od 216 kwart gorzałki po 3 den., od 4 beczek śledzi po 6 gr; razem podatki z P. wynoszą 182 zł 9 gr 9 den. (ŹD 54; w Dziejach Pniew, s. 22, błędna informacja o 11 sukiennikach); 1583 pobór z P. płaci Kasper Potulicki (Piotrkowska 2 s. 56).

4. Władze miejskie.

1403 wójt (advocatus) i burm. (proconsul) w P. (KP nr 1297); 1425 wzm. o dok. wójta i ławników → p. 5C; 1435 Jakub Sekuła obecny burm. w P. pozwany przez Jana Gruszkę [z Pawłowic] plebana w P., który dowodzi, że Jakub powstrzymywany był od gry w kości przez dziedzica z P. oraz przez, poprzednich burmistrzów P., ale gdy został wybrany burmistrzem, mówił publicznie, że gra ta nie jest grzechem, przez co wielu ludzi uprawia grę w kości ku zgorszeniu innych (AC 2 nr 1066); 1475-81 wójtostwo w P. w posiadaniu dziedzica, do wójtostwa nal. 1 rola → Pniewy – dobra, p. 3A: Piotr.

5A. Kościół par. Ś. Wawrzyńca.

5Aa) Informacje o kościele i jego uposażeniu: 1444 Piotr Maginka wikariusz wieczysty w kat. pozn. i pleb. w Czerniejewie [pow. gnieźn.] zapisuje w testamencie kościołowi par. w P. księgę zw. „Manipulus florum” (Wp. 10 nr 1642); 1445 wzm. o budowie i naprawie budynków kościelnych → p. 5Ab; 1505-09 kościół par. Ś. Wawrzyńca w P. (ACC 82, 2; ACC 85, 35; ACC 86, 16); 1508 do par. P. należą: P., Konin [koło P.], Linie, Zamorze, Lubocześnica, Koninek, Konin]k. Lwówka], Chełmno (ASK I 3, 16); 1510 Linie w par. P.; na wsi Łężce [k. Sierakowa] ciąży [czynsz roczny] 2 grz. dla par. P. (LBP 210); 1557 par. P. zajęta przez innowierców; wieś Konin [k. Lwówka] przyłączono do par. Lwówek (AE X 190); 1564 Konin [koło P.] i Koninek nal. do par. P. (IBP 303); 1580 do par. P. należą: P., Linie, Zamorze, Koninko, Konin [koło P.], Lubocześnica, Chełmno (ŹD 28); 1603/07 z wizytacji kościoła par. Ś. Wawrzyńca w P.: kościół jest murowany, pleban twierdzi, że niegdyś były 2 ł. plebańskie, lecz [kolator Piotr] Potulicki [z Chodzieży] sprzedał pewnemu mieszczaninowi [za] 11 zł część roli z łąką zw. Pod Pczewem, a in. cz. [roli] zw. Wezgłówko (Vezglowko), odebrał plebanowi i dał [w zamian] inną, zabrał plebanom także jezioro zw. Księże Jezioro pod wsią Zamorze (AV 3, 42).

5Ab) Plebani: 1402-08 Przybysław z Krzyczek²Przybysław pisał się niekiedy w l. 1396-1416 „de Crzysko” (1396: Wp. 3 nr 1972; 1413: Wp. 5 nr 222; 1416: Boniecki 13, 18), stąd łączono go niesłusznie z → Krzyckiem Wielkim k. Leszna [w Ciechanowskiem] pleb. w P. (BulPol. 3 nr 801; CP 2, 28; Wp. 5 nr 60, 112 – tu pieczęć [nr 18] tegoż Przybysława z 1404 z napisem: „s. Przibislai canonici de Strzemen” [śremski?], nr 134; Dzieje Pniew, s. 17, znają Przybysława pleb. w P. dopiero od 1406), kan. pozn. 1396-1416 (Wp. 3 nr 1972; Wp. 5 nr 7-222; Wp. 6 nr 371; Wp. 7 nr 465; Wp. 8 nr 775), kan. w koleg. Ś. Jakuba w Głuszynie 1402 (BulPol. 3 nr 801).

1409 Stanisław pleb. w P. w sporze z Jakuszem Jadem i jego synem Maciejem z Sędzina [k. Buku] (PZ 3. 85).

1423-32 Mik. Pieczykabat [z Poznania] pleb. w P. (Now. 2, 463, bez. podania źródeł).

1435-42 Jan Gruszka z Pawłowic pleb. w P., wikariusz i altarysta kat. pozn. od 1418, adwokat i pisarz konsystorza pozn., pleb. w Skórzewie 1423-27, w Wirach od 1427, → Niepruszewie 1442-47, w Śródce k. Poznania 1447-50, zm. 1450 (AE I k. 45v, 108, 128v; ACC 32, 147v; AC 2 nr 1066; Wp. 5 nr 686; SŹ 3, 1958, s. 154 i przyp. 1; Now. 2, 463): 1435 tenże → p. 4.

1442-50 Mikołaj z → Przeprostyni pleb. w P., komendarz kościoła w → Niepruszewie 1441 (Now. 2, 463; Dzieje Pniew, s. 27, błędnie podają, że był pleb. w l. 1469-71): 1443 tenże toozy spór z Janem kapłanem (presbiter) z P., któremu zarzuca, że układa wiersze skierowane przeciwko plebanowi i wywiesza je w kościele (AC 2 nr 1168); 1445 tenże wikariusz wieczysty w kat. pozn. i pleb. w P., w celu wybudowania i naprawy budynków kościelnych w P., wydzierżawia witrykom tego kościoła Janowi Rinaczowi i Jakubowi Świeczce mieszczanom w P. wszelkie dochody swego kościoła w P. na 3 l. za 20 grz. rocznie; pleban zastrzega sobie pr. do 4 stacji każdego roku, każda po 3 dni dla 2 osób (ACC 28, 62).

1469-71 Mik. Woźnicki pleb. w P. (Now. 2, 463; Dzieje Pniew, s. 27, błędnie wymieniają go jako pleb. w l. 1479-83).

1479-85 Jan Chełmski, syn Mik. Chełmskiego, pleb. w P., współdziedzic → Chełmna [koło P.; potomek Tomisława z Chełmna, który był bratem Wincentego dz. w P. i kaszt. radz., → Pniewy – dobra, p. 3A] (PG 9, 135v; PZ 20, 183; PZ 21, 14; Now. 2, 463): 1483 tenże prezentowany przez Dorotę [Pnicwską] z Płomykowa, wd. po wdzie brzeskim kujawskim Mik. Kościeleckim, na plebanię w Goślinie Kościelnej (ACC 61 k. 48v, 65); 1485-87 [tenże?] Jan Chełmski pisarz król. i pleb. inowrocławski (I. Sułkowska-Kurasiowa, Polska kancelaria królewska w latach 1447-1506, Wrocław 1967, s. 115).

1497 po śmierci Andrzeja pleb. w P., Dobrogost Lwowski z Ostroroga dz. w P. i kolator kościoła par. w P. prezentuje bakałarza Piotra z. P. [o nim → p. 6Ac] na plebana, a Winc. Pniewski [syn Wincentego] dz. w P. i kolator tegoż kościoła prezentuje Andrzeja Zatomskiego (ACC 74, 27v).

1497-99 Tomasz z → Grodziska [Wlkp.] pleb. w P. i kan. koleg. NMP w Poznaniu, altarysta altarii S. Jana Chrzc. w kat. pozn., notariusz bpa pozn. Uriela z Górki; 1504 Mik. Krzycki pleb. w P., kan. gnieźn. 1494-99, prep. pozn., scholastyk, dziekan krak., zm. 1504 w Rzymie (Now. 2 s. 90, 463).

1505 Piotr Tomicki pleb. w P. [jego kariera kościelna → Now. 2, 90-91] (ACC 82, 16v).

1507 Piotr Racławkowski [z Raclawek k. Wrześni] pleb. w P. [pleb. w Pleszewie 1507 → niżej i pleb. we Wrześni 1509 → niżej: Mac. Quittemberg] (Now. 2, 463, tu informacja, że Piotr Racławkowski był pleb. w P. już od 1504, choć Now. 2, 90, zna Piotra Tomickiego pleb. w P. w 1505 → wyżej).

1507-08 Mik. Ostrowski pleb. w P. (Now. 2, 463): 1507 tenże daje Piotrowi Racławkowskicmu plebanię w Pleszewie, a w zamian otrzymuje kościół par. Ś. Wawrzyńca w P. (AE IV 95); 1508 tenże wspomn. jako zm. pleb. w P. → niżej.

1508-17 Mac. Quittcmberg z → Obornik pleb. wP., notariusz wikariusza gen. i oficjała pozn. Tomasza Goczałkowskiego, altarysta w kat. pozn. 1507-15 (AE VI 39v-40; Now. 2, 463): 1508-09 tegoż prezentują na pleb. kościoła par. w P., po śmierci pleb. Mik. Ostrowskiego, [kolatorzy tegoż kościoła]: 1508 Stan. Potulicki, 1509 Jerzy, Jan, Stanisław, Mikołaj i Marcin [Ostrorogowie] dziedzice z Lwówka, a w 1509 Stan. Potulicki prezentuje Piotra Racławkowskiego pleb. we Wrześni (ACC 85, 35; ACC 86. 16; AE IV 105); 1509-13 tenże wydzierżawia dochody swego kościoła par. w P.: 1509 Wojciechowi prep. Ś. Ducha pod P. na 3 l. za 20 grz. rocznie, w 1511 następuje rozliczenie (ACC 86, 117; ACC 88, 92v); 1511 Maciejowi altaryście [w kościele par. w P., → p. 5Ba] na 1 rok za 20 grz. (ACC 88, 92v); 1512 Baltazarowi kapłanowi (presbiter) [z P.?] na 1 rok za 20 grz. (ACC 88, 258v); 1513 Maciejowi z P. mansjonarzowi w Szamotułach na 3 l. za 20 grz. (ACC 89, 72v).

1519 Mac. Janik z Poznania pleb. w P. (Now. 2, 463).

1535 – zm. 1543 Mac. Łagiewnicki pleb. w P. [w 1527 tenże pleb. w Iwanowicach w pow. kal.: MS 4 nr 15080] (ACC 109, 326; Now. 2, 463).

1543 – zm. 1549 Bartłomiej pleb. w P. (Now. 2, 463).

1549-57 Wojciech pleb. w P.: 1549 tenże Wojciech pleb. w Mieścisku prezentowany na pleb. kościoła par. Ś. Wawrzyńca w P., po śmierci Bartłomieja, przez Kaspra Chodzieskiego z Potulic kolatora tegoż kościoła (AE IX 288); 1557 tenże pleb. w P. (Now. 2, 463).

1557 kościół par. w P. od dawna wakuje z powodu zmiany religii przez [dziedzica] Piotra z Potulic; bp pozn. [Andrzej Czarnkowski] przyłącza Konin [koło P.] do par. Lwówek (AE X 190).

[Następni plebani katoliccy od 1585: Now. 2, 463.]

Wikariusze: 1404 Jakub wikariusz, 1405 Piotr [też wikariusz?] (Now. 2, 463).

1409 Wawrzyniec wikariusz w P., śwd. (WR 1 nr 663).

1442 Tomasz i Materna wikariusze w P, oskarżeni przez kan. pozn. Piotra Pniewskiego dziedzica w P. i kolatora [kościoła par. w P.] o to, że dopuszczają się symonii przez pobieranie opłat za słuchanie spowiedzi; odmówili także namaszczenia olejami pewnej chorej kobiety, która zmarła: dniami i nocami przebywają w karczmach, a Tomasz u wdowy Nieznachowcj [z P.?]; obaj z ambony ganią ludzi, z którymi mają zatargi (AC 2 nr 1148).

1445 Jan Piwko wikariusz kościoła par. w P., śwd. (ACC 28, 62).

1462 Dobiesław wikariusz w P. w sporze z Andrzejem rektorem szkoły w Szamotułach (ACC 42, 88).

5Ac) Szkoła par. w P., rektorzy: 1510 Maciej (ACC 87, 145v), 1511 Baltazar Kornosz (Cornosch: ACC 88, 124v).

5B. Altarie w kościele par.

5Ba) Altaria ŚŚ. Marii Magdaleny, Jadwigi i Marii Egipcjanki patronatu dziedziców P.: 1505 Maciej prep. [szpitala] pod P. prezentowany na altarystę tej altarii po śmierci altarysty Mikołaja pleb. w Kłecku (ACC 82, 2);

1510 altarysta Maciej; pr. patronatu nal. do dziedziców z P.; czynsze: z Łężec 2 grz., z 2 części we wsi Linie 6 wiard. i 1/2 grz.; altaria posiada łąkę pod lasem idąc do Brodów k. drogi i 3 ogrody, z których jeden leży obok (penes) mostu nad rowem (fossa), idąc z miasta w kierunku [kościoła] Ś. Ducha po prawej stronie (ogród ten trzyma altarysta), drugi ogród opust. za kościołem Ś. Ducha, trzeci obok jeziora, także opust. (LBP 210);

1511 Maciej altarysta w P. → p. 5Ab.

5Bb) Altaria NMP i 1 1000 Dziewic: 1545 Grzegorz z Chodzieży altarysta tej altarii otrzymuje od Jana Chrzypskiego 4 grz. czynszu rocznego, zapisanego na Chrzypsku [Wielkim] i Strzcżminie, od sumy głównej 60 grz. (PG 18, 208v).

5Bc) Altaryści altarii niezidentyfikowanych: 1510 Marcin i Szymon (LBP 210).

5C. Kościół szpitalny Ś. Ducha [położony na SW od miasta; o szpitalu oraz o istniejącym do dziś kościele zob. też KZSz. V/23, 17; ŁOp. 2, 432; Now. 2, wg indeksu; Dzieje Pniew, s. 44-47.]

1425 (obl. w l. 1450, 1451, 1456) wikariusz gen. i oficjał pozn. Mik. Kicki eryguje kaplicę (capella) szpitalną Ś. Ducha, NMP, ŚŚ. Jana Chrzc. i Mikołaja pod m. P.; fundator Jan Pniewski zapisuje z zastrz. pr. wykupu dla prepozyta tej kaplicy 4 1/2 grz. czynszu rocznego z 1/2 wsi położonej pod m. P., czyli na przedmieściu, a to zgodnie z dok. starosty gen. wlkp. Sędziwoja Ostroroga; dołącza do uposażenia 1 1/2 grz. czynszu rocznego, który podarowali na pewnych [niewymienionych] dobrach szewc Stanisław i mieszcz. Jakub Świeczka, obaj z P., wg dok. wójta i ławników z P.; prepozyt ma odprawiać 2 msze w tygodniu; pr. patronatu nal. do fundatora i jego spadkobierców (ACC 32, 127 – obl. w 1450 dok. Mik. Kickicgo³J. Łojko (Dzieje Pniew, s. 28) błędnie przyjął, że Jan z P. uposażył kaplicę Ś. Ducha dwukrotnie: w 1425 miał nadać 4 1/2 grz., a w 1435 14 1/2 grz. Nie ulega jednak wątpliwości, że oblatowany w 1450 dok. Mikołaja Kickiego zawiera błędną datę 1435. W 1435 Kicki już nie żył, jako że zm. w 1429 (PSB 12, 392; WSB 328), w oblacie błędna data 1435 i suma 14 1/2 grz.; ACC 33, 78v-79 – obl. w 1451 dok. Sędziwoja Ostroroga z 1425, tu suma 4 1/2 grz.; Wp. 5 nr 421 – regest dok. Sędziwoja Ostroroga wg obl. z 1451; ACC 37, 67v – obl. w 1456 dokumentów Mik. Kiekiego i Sędziwoja Ostroroga, tu suma 4 1/2 grz.; Wp. 5 nr 562 – regest dok. Mik. Kiekiego wg obl. z a. 1520).

1449-56 Jan prepozyt [Ś. Ducha] pod P. (AAG, ACons. G I/1, 139): 1450-56 tenże przedkłada do oblaty dokumenty: 1450 Mik. Kickicgo z 1425 [→ wyżej] (ACC 32, 127), 1451 Sędziwoja Ostroroga z 1425 (ACC 33, 78v-79), 1456 Mik. Kickiego i Sędziwoja Ostroroga z 1425 – tu wzm. o dok. zapisu czynszu na Debrznie na rzecz tegoż szpitala (ACC 37, 67v).

1470 18 XI (obl. 1497) oficjał pozn. i wikariusz generalny Mikołaj z Soboty oznajmia, że Andrzej prep. Ś. Ducha pod m. P. zakupił (zgodnie z dok. starosty gen. wlkp. i kaszt. pozn. Piotra z Szamotuł) od Piotra prep. włocł. i jego bratanka Wincentego dziedziców w P. 8 grz. czynszu rocznego na 1/2 m. P. z zastrz. pr. wykupu za 96 grz., celem ufundowania kaplicy szpitalnej czyli prepozytury (capella sive prepositura hospitalis) Ś. Ducha, NMP, ŚŚ. Jana Chrzc. i Mikołaja pod m. P.; oficjał eryguje prepozyturę i przyznaje pr. patronatu Piotrowi i Wincentemu oraz ich spadkobiercom, prepozyta zobowiązuje do odprawiania 3 mszy tygodniowo; w 1497 Stanisław prep. kaplicy czyli szpitala (capella seu hospitalis) Ś. Ducha pod m. P. przedkłada do oblaty dok. Mikołaja z Soboty z 1470 (ACC 74, 111v-112v; PG 8, 57 – tu dok. starosty gen. wlkp. i kaszt. pozn. Piotra z Szamotuł; w Dziejach Pniew, s. 29, błędna informacja, że kościół uposażył Piotr wraz ze swym bratem Wincentym).

1497 Stanisław prep. Ś. Ducha → wyżej.

1505 Maciej prep. [szpitala] pod P. i altarysta w kościele par. w P. (1505-11) → p. 5Ba.

1509-25 Wojciech prep. Ś. Ducha pod P.: 1509 tenże Wojciech → p. 5Ab; 1510 [tenże Wojciech] prep. Ś. Ducha pod P. otrzymuje od [Stan.] Polulickicgo 8 grz. czynszu rocznego [zapisanego] na 1/2 m. P. i na przedmieściu; czynsz został wykupiony [wzm. o wykupieniu czynszu jest niewątpliwie późniejszym dopiskiem] (LBP 210); 1511 zapis dla szpitala w P. 600 zł na kamienicy w Poznaniu (ŁOp. 2, 433); 1518 tenże Wojciech prep. w P. prezentowany na pleb. kościoła par. Ś. Małgorzaty w Śródce k. Poznania (AE VI 99v-100); 1525 tenże Wojciech prep. szpitala Ś. Ducha w P. i komendarz w Brodach w sporze z Piotrem witrykiem w Brodach (ACC 100, 67v).

1541 Mik. Potulicki zapisuje szpitalowi w P. 500 grz. na swym domu przy ul. Wrocławskiej w Poznaniu (S. Leitgeber, Potuliccy, Londyn 1990, s. 40).

1549 Błażej prezentowany przez Kaspra Chodzieskiego z Potulic na prepozyturę Ś. Ducha za m. P., wakującą po rezygnacji Macieja z → Mieściska (AE IX 298).

6A. Osoby pochodzące z P.

6Aa) Świeccy: 1400 Mirosław z P., sołtys we wsi kap. kat. pozn. → Garaszewo (Wp. 5 nr 7); 1445 Jarosław z P. przyjęty do pr. miejskiego w Poznaniu (A. Gąsiorowski, Ludność napływowa w strukturze społecznej późnośredniowiecznego Poznania, „Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza” 11, 1975, z. 2 (22), s. 25); 1497 Pniewski [z P.?] kmieć ze wsi Kłoda k. Rydzyny (BR 628 nr 245, 247); 1528 uczc. Walpurga Budnicka niegdyś mieszczka w P., obecnie w Poznaniu, pozwana przez Wojciecha altarystę z Lwówka [→ Lwówek miasto, p. 5Hb] (ACC 103 k. 85v, 105v).

6Ab) Duchowni: 1393 Jan z P. kan. pozn. [i prawdop. tenże Jan dz. w P.; → Pniewy – dobra, p. 3A]: do tegoż należy prebenda zw. „Jaszkowska” [w kat. pozn.] (BulPol. 3 nr 422); 1402 tenże honorabilis Jan dz. w P. → Pniewy miasto, p. 3A.

1419-31 Mikołaj z P. dominikanin: 1419 tenże zostaje wyznaczony przez kapitułę gen. wikariuszem prowincji polskiej, a jesienią t.r. na kapitule prowincjonalnej w Płocku obrany prowincjałem; zwolniony z powodu choroby w 1431 (SŹ 2, 1958, s. 159-160; tamże źródła).

1420 Piotr kapłan (presbiter) z P. napadnięty przez Wilhelma z → Gostkowa w kościele w Goruńsku (ACC 4, 157).

1429 – zm. 2 IV 1480 Piotr dz. w P., Pniewski, syn Jana z P., brat Wincentego z P. i Jadwigi klaryski w Gnieźnie → Pniewy – dobra, p. 3A.

1433 Jan z P. kan. gnieźn., śwd. (Wp. 5 nr 535).

1433 Jan Riman (Rymań), syn Piotra [mieszczanina] z P., notariusz publiczny (Not. nr 256).

1443 Jan kapłan z P. → p. 5Ab.

1444-52 Wacław z P.: 1444-45 tenże Wacław z P. kapłan (presbiter: CP 29 k. 45v, 56); 1447-52 tenże wikariusz wieczysty w kat. pozn. (CP 29 k. 80, 134, 143; AC 1 nr 392).

1469 – zm. 23 I 1504 Wojciech z P., syn Jakuba [może Jakuba Sekuły burm. P.?, → p. 4]: 1469 tenże student w Krakowie, 1473 bakałarz sztuk wyzwolonych, 1477 mgr, najpóźniej w 1489 bakałarz praw, 1495 bakalarz teologii, 1495/96 przebywa w Rzymie i tu uzyskuje doktorat teologii, 1500/01 rektor uniwersytetu krak., kanonik u S. Floriana w Krakowie (SZ 13, 1968, s. 78-79; AS 2, 63; L.prom.; Dzieje Pniew, s. 25-27).

1484-1502 Piotr z P., syn Stanisława: 1484 tenże student i 1489 bakałarz w Krakowie → p. 6Ac; 1497 tenże bakałarz Piotr z P. prezentowany na pleb. w P. → p. 5Ab; 1498-1502 tenże prep. kościoła szpitalnego Ś. Ducha i altarysta w kaplicy Ś. Barbary w → Lwówku (AE III 228; ACC 80 k. 29, 179v).

1499-1500 Maciej z P. wikariusz w → Otorowie (ACC 76, 123v-124; ACC 78 k. 13, 16).

1507 Lambert Pniewski [z P.?[ przyjęty do grona kanoników pozn. (MHP 226).

1513 Maciej z P. mansjonarz w Szamotułach i dzierżawca dochodów kościoła par. w P. → p. 5Ab.

[1518] dr Pniewski [zP., czy raczej ze wsi parafialnej Pniów w diec. krak., pow. tarnobrzeski] administrator bpstwa krak. (MPH 5, 253).

1558 Bartłomiej z P. altarysta w Strzelcach Wielkich [k. Gostynia] (PG 19, 563, dawniej k. 647).

1562 Franciszek z P. pleb. w Kunowie [k. Dolska] rezygnuje z tego beneficjum na rzecz Macieja z. Ponieca, który zobowiązuje się płacić wraz ze swymi następcami Franciszkowi 4 grz. rocznie z powodu jego starości i ślepoty oraz otaczać opieką (ACC 121, 294).

6Ac) Studenci z P.:

[koniec XIII w.] Piotr Żyła z Bytynia i P., dr dekretów [prawdop. któregoś z uniwersytetów francuskich lub włoskich] (PSB 26, 389; o nim też → Pniewy – dobra, p. 2);

na studiach w Krakowie⁴J. Łojko (Dzieje Pniew, s. 24) wymienia jeszcze kilku studentów krak. jako pochodzących z P. Tymczasem mogli oni pochodzić raczej ze wsi parafialnej Pniów w diec. krak.: 1425 Jan syn Skarbka de Pnyow (ten przyszły rektor Uniwersytetu Krakowskiego z pewnością pochodził z Pniowa, → PSB 27, 1-2), 1430 Klemens syn Marcina de Pnow, 1467 Jan syn Piotra de Pnyew (AS 1 s. 59, 74, 186): 1419 Wawrzyniec; 1420 Jan syn Piotra; 1429 Piotr syn Jana [dz. w P., → Pniewy – dobra, p. 3A] student; 1462 Maciej bakałarz; 1469 Jan bakałarz i 1472 tenże Jan mgr; 1469 Wojciech syn Jakuba → p. 6Ab; 1471 Jakub syn Bartłomieja; 1475 Szymon syn Stanisława; 1484 Piotr syn Stanisława i 1489 tenże bakałarz oraz 1497 tenże prezentowany na pleb. w P. [→ p. 5Ab]; 1488 Marek syn Jakuba; 1490 Maciej syn Bartłomieja; 1491 Mikołaj syn Mikołaja i Szymon syn Jana; 1503 Paweł syn Jakuba; 1535 Jakub syn Jana (AS 1 s. 45, 71, 186, 197, 206, 223, 261, 290; AS 2 s. 6, 8, 13, 86, 276; L.prom.).

6B. Wydarzenia.

1455-1507 pożary P.: 1455 pożar miasta (Dzieje Pniew, s. 29); 1501 pożar m. P. → p. 3A; 1507 z pożaru ocalała 1/6 m. P. → p. 3C.

1462-1571 m. P. wymieniane wśród miast wlkp., ponoszących koszty utrzymania wspólnego kata [stale przebywającego w Poznaniu, a w razie potrzeby obsługującego in. miasta wlkp.] (W. Maisel, Sądownictwo miasta Poznania do końca XVI wieku, Poznań 1961, s. 297-298).

1475 23 IV zjazd w P. posłów pol. z posłami margrabiego brand. Albrechta w sprawie małżeństwa królewny Zofii z Fryderykiem synem Albrechta (Dzieje Pniew, s. 20, informacja podana za literaturą i niepotwierdzona w znanych źródłach).

1512 wielki mistrz krzyżacki Albrecht w drodze do Królewca przejeżdża z Międzyrzecza do P. i z P. jedzie do Poznania (SRP 5, 323).

8. W parku, na E od P., 200 m na S od Jez. Pniewy, grodzisko stożkowate z fosą, przerwaną od SE groblą; w archiwum Muzeum Archeologicznego w Poznaniu zachowały się też informacje o istnieniu drugiego grodziska, zw. Zamczyskiem, w okolicach starej cegielni, na SW od P., ale poszukiwania powierzchniowe (1977) nie przyniosły rezultatów; być może obiekt ten został całkowicie zniszczony (Hensel 5, 86-88). W centrum miasta (ul. Mickiewicza 5) znaleziono w 1966 (badania ratownicze) konstrukcje drewniane i materiały zabytkowe z XV w. („Almanach Szamotulski”, Poznań 1961, s. 39-40).

Z XIV w. pochodzą wzmianki o grodzie i zamku → Pniewy – dobra, p. 2.

Najstarsza znana pieczęć miejska P. pochodzi z XVI w., a odciśnięta została na dok. z 1650; napis: SIGILLUM : CIVITATIS : PNIEVI (opis pieczęci: M. Gumowski, Pieczęcie i herby miast wielkopolskich, Poznań 1932, s. 248; Dzieje Pniew, s. 29-30).