1420 Popyelowo (Neumark nr 440), 1521 Popelow (MS 4 nr 3738), 1532 Pepelow (Acta Tomiciana t. 14, nr 123) 1549 Populonia Maior (CMPnr 154; Wielopolski 103), 1553 Magna Popelow (PG 104, 70v), 1553 Magna Popelow (PG 104, 70v), 1553 obl. 1565 Poplaw (LWK 1, 187), 1559 Grosse Poppelow (Maske 73), 1559 Popieliowo Maior (WG 1, 124v), 1560 Popieliewo (WG 1, 184), 1561 Maior Popellow (WG 12, 194), 1561 Popielioff (WG l, 253v), 1578 Popielewo (WG 2, 69), 1944 Poplow, 6 km na SE od Połczyna-Zdroju.

1. 1521, 1532 P. in districtu Drahinensi (MS 4 nr 3738; Acta Tomiciana t. 14 nr 123 → p. 3) 1552, 1563, 1577, 1579 pow. wał. (ASK I 5 k. 150v, 202, 761; ASK I 3, 688v); 1559, 1578 P. w Polsce (WG 1, 124v).

2. [I połowa XV w.] do zamku w P. należą 3 jeziora [z których wypływała Drawa]; pozostałe 2 skrajne jeziorka w tym ciągu należą do szlachty z Połczyna; [zapewne chodzi tu o drobnych wasali z Połczyna, którzy współistnieli tam z Manteufflami]; 1496 wspomn. 3 jeziora należą do zamku w P. → p. 3 (Maske 37 – bez podania źródła).

1549 pol. wersja granicy pol.-pom.: gran. ta biegnie wzdłuż → Bliższej Strugi, dopływu → Damicy; w Polsce leży [tylko] P. (CMP nr 154; Wielopolski 102); 1549, 1559 pom. wersja granicy pol.-pom.: → Drzewiana Struga, dopływ Damicy, oddziela P. w Królestwie Pol. od Popielewa Małego leżącego w Księstwie Pom. (CMPnr 154; Wielopolski 103; Maskę 74).

3. Własn. lenna, w posiadaniu rodziny Manteufflów, pierwotnie lenników książąt pom., a później króla pol. 1420 Manteuffel (Manduvel) z P. wymieniony jako jeden ze sprawców szkód spowodowanych przez ludzi z Nowej Marchii na terenie Polski (Neumark nr 440).

[I połowa XV w.] wobec rozszerzenia się stanu posiadania stwa drahimskiego w 1434 r. o wsie → Bolegorzyn, → Falkenhagen (tu: Uwaga) i → Freienhagen, Manteufflowie z Połczyna zbudowali zamek obronny w P. na gruncie pomorskim, jako strażnicę przy drodze przecinającej tu dolinę Drawy; do zamku w P. należały 3 jeziora [→ p. 2] (Maske 37 – bez podania źródła).

1449 3 III ks. Maria [zapewne wd. po ks. pom. Bogusławie IX] nadaje w lenno braciom stryjecznym Manteufflom: Gerdowi synowi Karstena [z P.?] i Engelke synowi Henninga [z Wardynia k. Choszczna (1944 Wardin)] zamek P. (Maske 41).

1493 [?] [Manteuflowie z P.] zmuszeni zostali do oddania Andrzejowi z Górki kaszt. spicymierskiemu [sic]¹Autor pomylił tu Andrzeja Górskiego (Górscy z Góry k. Bnina), który w l. 1471-84 był star. drahimskim, z Łukaszem Górką kaszt. spicymirskim w l. 1498-1506. Od 1493 Górkowie byli również starostami drahimskimi, ale wśród nich nie było wówczas Andrzeja (G.Star. 39; UDR II/l s. 136) posiadłości Falkenhagcn, Freienhagen, Prössin [jezioro] i Bolegorzyn (Maske 53).

1496 14 III Gerd i Engelke ss. zm. Gerda Manteuffla otrzymują [od książąt pomorskich?] potwierdzenie swych pomorskich posiadłości; w tym potwierdzeniu brak P., natomiast są wymienione wspomn. wyżej 3 jeziora (Maske 49); ok. 1502 ciż usuwają z P. wdowę po zm. Henryku synu Lippelta [Manteufflu?] (Maske 50)

1521 król Zygmunt nadaje Mac. Tuczyńskicmu pr. do różnych dóbr, m. in. do dóbr Angelika z P., skonfiskowanych z powodu zaniedbania udziału w posp. ruszeniu (MS 4 nr 3738); 1532 tenże król potwierdza to nadanie i poleca trzem wyższym urzędnikom, aby zbadali, dlaczego Mac. Tuczyński nie wszedł w posiadanie wspomn. dóbr, w tym m. in. w posiadanie dóbr Angelika z P. (Acta Tomiciana t. 14, nr 123).

1524 Michał Manteuffel z P. (Maske 59-60).

1527 Hans Zarte, Fritz i Joachim Manteufflowie z P. trudnią się rozbojem (Maske 60); 1531 późną jesienią zniszczono i spalono zamek w P. [prawdop. z inicjatywy książąt pom. – była to zemsta za dokonane rozboje] (Maske 61).

1531 król Zygmunt daje list żelazny (salvus conductus) Michałowi, Fryderykowi, Andrzejowi i Dawidowi Popielowskim [Manteufflom] z powodu napadu na ich dobra dokonanego przez Barnima ks. szczecińskiego [w czasie tego napadu prawdop. zniszczono zamek w P.] (MS 4 nr 16149; MK 47, 80); 1531 tenże król pozywa Sebalda, Kunę, Aleksandra Golczów, ponieważ ks. Barnim skarżył się na nich z powodu szkód zadanych wspomn. Popielowskim (PG 75 k. 220, 301 – pozew oblatowano dwukrotnie); 1531 Michał Manteuffel sądzony jest w Berlinie; 1532 3 VI Dawid Manteuffel i jego stryj Joachim giną z ręki kata w Wałczu (Maske 61).

1533 król Zygmunt nabywa pr. do lenna P. za 400 zł guldenów węg. [zł węg.?] od bocznej linii Manteufflów; Manteufflowie z P. składają skargę z tego powodu w sądzie dworskim w Szczecinie (Maske 68).

1552 pobór z dziedziny pana Popielowskiego [Manteuffla]; 30 kmieci, sołtys na 1 ł., karczmarz (ASK I 5, 150v); a. 1553 mieszkańcy P. co roku przez 1 dzień siekli trawę we wsi pustej Kluczewo dla stwa drahimskiego; w sprawach ważniejszych mieszkańcy P. korzystali z sądownictwa zamku drahimskiego; Henryk Manteuffel, dziedzic w P. zgłasza pretensje do wsi opust. Falkenhagen i Kluczewo oraz do jez. Prosino, o których zeznawano, że od niepamiętnych czasów (ultra memoriam hominum) należały do stwa drahimskiego (LWK 1, 187).

1553 król Zygmunt August po śmierci Henryka Manteuffla, który nie miał męskich potomków, nadaje jego krewnym Markowi i Chrystianowi Manteufflom i ich męskim potomkom wieś swoją M.P., leżącą w ziemi pomorskiej, na takim prawie, jakie w tej ziemi obowiązuje; wieś ta była w posiadaniu ich przodków na pr. lennym (iure feudi) od niepamiętnych czasów (PG 104, 70v-72).

1557 król Zygmunt August nadaje w dożywocie Jakubowi Rokossowskiemu wieś P., dotychczasowe lenno Henryka Manteuffla z księstwa pomorskiego; lenno to miało przejść na własność skarbu państwa, ponieważ Manteuffel nadużył prawa i okazał się lennikiem (feudatarius) niewdzięcznym; [nadanie dla Rokossowskiego nie zostało zrealizowane] (MS 5 nr 8124).

1559 woźny stwierdza, że na terenie opust. wsi i miejsc → Kluczewo i → Falkenhagen, między zamkiem Drahim a wsią P., trawa została wysieczona i na 100 wozach wywieziona przez Nowe Worowo do Marchii [Brand.]; istnieje podejrzenie, że wobec toczącego się o te łąki sporu między Wilhelmem i Jerzym Natzmerami, tenutariuszami zamku drahimskiego, a Henrykiem Popielewskim [Manteufflem], który twierdził, że te łąki należały do [jego] wsi P.M. w Królestwie Polskim, Natzmerowie sami spowodowali wysieczenie łąk i wywiezienie siana do Marchii, aby Popielowski nie wziął go dla siebie (WG 1, 124v).

1559 Henryk Popielewski [Manteuffel] pozywa Wilhelma Natzmera tenut. drahimskiego o to, że uprowadził 5 jego poddanych do zamku w Drahimiu (WG 1, 253).

1561 król Zygmunt August wydaje Henrykowi Manteufflowi nowy przywilej w miejsce dawniejszych, rzekomo przez niego posiadanych i zniszczonych²Rzekomo Henryk Manteuffel uzyskał u króla Zygmunta Augusta polecenie wystawienia tego przywileju już w 1556 r. (Maske 71). W MK brak tego przywileju. Maskę 71, pisze, że król kazał dopisać Popielewo Małe na wyraźną prośbę Manteuffla: król potwierdza pełną własność wsi Popielewko, P. oraz funda inculta et vasta Kluczewo, Freienhagen, Falkenhagen, Bolegorzyn oraz jez. Prosino (WG 12, 194).

1578 Gerd Popielewski pozywa Kaspra Ottona Glasenapp z jego dóbr położonych w Król. Pol., to znaczy z części, którą posiada w P.; Popielewski twierdzi, że Glasenapp posiada 1 kmiecia w P. z zastrz. pr. odkupu, a Glasenapp zeznaje, że posiada tego kmiecia na prawie wieczystym; Popielewski nie potrafi swego roszczenia poprzeć dokumentem (WG 2, 69).

1577 pobór z P. od 31 półł., 2 karczmarzy, sołtysa 1/2 ł. i 6 zagr. (ASK I 5, 761); 1579 Berta Czitwicz Popielewska [Manteuffel, z domu Zittwitz] płaci pobór od 15 kwart roli, 7 zagr, 2 podsadków³Słownik staropolski, t. 6, Wrocław 1971, s. 274, objaśnia, że podsadek to człowiek bezrolny, owczarza i 2 karczmarzy (ASK I 3, 689v).

[W rejestrze poborowym z 1579, opublikowanym w ŹD, P. nie występuje.]

4. 1560 Wilmelm Natzmer tenut. drahimski zabiera 6 koni sołtysowi i mieszkańcom (coloni) z P. (WG 1, 184).

8. Dwa grodziska: 1) datowane na IX-X w. 3,3 km na S od wsi na wzgórzu zw. wg MTop. 1940 Raubersberg; 2) 1 km na S od wsi, datowane na wczesne średniowiecze; skarb datowany po 996, znaleziony przy grodzisku 1 oraz moneta arabska – miejsce znaleziska niezlokalizowane (W. Łosiński, Osadnictwo plemienne Pomorza (VI-Xwiek), Wrocław 1982 s. 248, nr 382-385).

[I połowa XV w. – bez podania źródła] budowa zamku obronnego w P. → p. 3; 1531 zniszczenie zamku wP. → p. 3.

Uwaga: R. Maske, w cytowanej książce (→ p. 7) przytacza wiele faktów z historii P., trzeba jednak pamiętać, że głównym przedmiotem jego zainteresowania były dzieje miasta Połczyna rozpatrywane na tle zmieniających się stosunków między książętami pomorskimi, margrabiami brand., Zakonem Krzyż, i Polską.

Wg Maskego pierwotnie Połczyn był w posiadaniu Wedlów, a w 1374 otrzymał go w lenno od margrabiów brand. Gerd von Manteuffel. Natomiast P. wg tegoż autora było najpierw lennem w ręku rodziny von Chartzenitz (wiadomość nie jest dokładnie datowana). W cytowanej pracy dzieje P. przywoływane są przez autora jedynie okazjonalnie, tym bardziej, że założony przez Manteufflów z Połczyna zamek w P. rychło znalazł się w ręku odrębnej linii tej rodziny. Prawdop. wykorzystane przez autora archiwalia szczecińskie (AKsSzcz.) zawierają więcej materiału dot. P. z XV i XVI w.