[Wsie, ale także role, łąki, lasy, niekiedy także wody, niewątpliwie ślad dawnego uposażenia parafii; w większości były to początkowo nazwy pospolite, jednakże często używano ich tak, jak nazw własnych; niektóre z nich utrwaliły się jako nazwy miejscowe (→ P. na W i → P. na S od Śremu, → P. k. Zbąszynia) lub wodne (→ P. k. Kiekrza).]

Poświątne 1461 or. Poszwanthne, przekaz o nieustalonej przynależności pow. i parafialnej.

1461 prac. Zygmunt sołtys w P. ma zapłacić Mikołajowi pleb. Ś. Barbary na → Chwaliszewie 20 gr monety obiegowej z tytułu kosztów procesowych (ACC 41, 101v).

A. W pow. kośc.:

Poświątne 1442 or. Poszwyanthne (AE I 45v), 1442 obl. 1493 Posswyanthne (ACC 70, 37v), 1457 Poszwanthne (ACC 38, 23), 1488 Poszwyandne (ACC 66, 38), 1493 kop. 1580 Poszwiąthne (LBP 245), 1582 Poświathne, Poswiathne (KoścG 36, 377v-378), 1640 Poswiątne (AV 10, 143v), role (folwark) i łąki między Dakowami Mokrymi a Drużynem; Dakowy Mokre ok. 9 km na NNE, a Drużyn ok. 9 km na NE od Grodziska Wlkp.

1442 n. par. Drożyn (→ niżej).

Własn. kościelna – kościoła par. Ś. Mikołaja w → Drożynie. 1442 Piotr pleb. w → Drożynie toczy proces z kmieciami i zagrodnikami z Dokowa Mokrego o to, że wycięli cały las i gaj [= P.], czyniąc szkody kościołowi par. w Drożynie na 60 grz. (ACC 25, 45v; por. niżej, pod 1493); 1442 bp pozn. [Andrzej Bniński] w procesie między Piotrem pleb. w Drożynie i Janem Wierzbieńskim dz. w Dokowie Mokrym wyrokuje, że dziedzina P. od połowy zarośli zw. Wyręba należy do kościoła Ś. Mikołaja w Drożynie, a wspomn. Wierzbieński powinien pozwolić plebanowi i jego kmieciom oraz każdemu, komu pleban na to zezwoli, wypasać w tej dziedzinie P. inwentarz, uprawiać role i wycinać drzewa (AE I 45v; ACC 70, 37v; Wp. 5 nr 695 – reg.; CP 4 nr 124 – pod mylną datą 1542).

1457 Bartłomiej pleb. w Drożynie wydzierżawia na rok Marcinowi sołtysowi w Drożynie za 6 grz. swoje [tzn. należące do kościoła par.] role P. oraz połowę ziarna na jesienne zasiewy [na tych rolach] (ACC 38, 23).

1488 Szymon pleb. w Drożynie pozywa kmieci z Dokowa Mokrego o to, że okupują rolę zw. P. położoną w Dokowie Mokrym, a nal. do kościoła par. w Drożynie (ACC 66, 38).

1493 Wawrz. [Kiełpiński z Kębłowa] pleb. w Drożynie w sporze z Mik. Woźnickim [dz. w Drożynie] przedstawia w sądzie dok. z 1442, zawierający wyrok bpa pozn. dotyczący P. [→ wyżej] (ACC 70, 37v).

1493 do uposażenia pleb. w Drożynie nal. m. in. folwark P. położony na [gruntach] Dokowa [Mokrego] wraz z zaroślami i bardzo dobrymi łąkami; kmiecie z Dokowa powinni pomagać plebanowi w stawianiu płotu dla zabezpieczenia przed ich bydłem (LBP 245).

1582 Michał Kowalewski pleb. w Drożynie pozywa Piotra Opalińskiego [dz. Dokowa Mokrego] o zabranie przy strudze dzielącej Drożyn i Dokowo Mokre, twierdząc, że grunt ten, zw. P., należy do Drożyna; poddani Opalińskiego świadczą natomiast, że sporny grunt leży na terenie Dokowa i pokazują [rolę] P. za strugą¹Być może chodzi o jeden z dopływów rz. Mogilnicy (odtworzenie średniowiecznych stosunków hydrograficznych na tym terenie nie jest możliwe ze względu na przeprowadzoną meliorację). Na MTop. 1950 na N od Drożyna widoczna struga bez nazwy, płynąca w kierunku → Bielawskiego Jeziora (k. Strykowa) (KoścG 36, 377v-378).

1640 do uposażenia par. w Drożynie nal. m. in. łąki zw. P., które za zgodą plebana kmiecie [zapewne z Dokowa Mokrego] używają jako wspólnego pastwiska (AV 10, 143v – za hasłem → Drożyn, przyp. 6, sugerujemy, że wizytacja ta może podawać nie stan aktualny, lecz zgodny z dawnymi tytułami prawnymi); 1718-19 do uposażenia tejże par. należał las z bardzo dobrymi łąkami zw. P., lecz został przyłączony przez panów Opalińskich, nie wiadomo, jakim prawem, do sąsiedniej wsi [do Dokowa Mokrego], zaś pozostałe łąki wypasają [plebanowi] wieśniacy (rustici) [zapewne z Dokowa Mokrego] (AV 19, 245v).

Poświątne 1568 or. Poswyathne, rola we wsi → Kamieniec; Kamieniec 9 km na SE od Grodziska Wlkp.

Własn. szlach. 1568 Zygmunt Korzbok Kamieński daje w dożywocie swojej matce Annie [z domu] Żegrowskiej, wd. po Zygmuncie Kamieńskim, części we wsi → Kamieniec, m. in. rolę (ager) P. oraz łąkę Ostrów leżącą na roli P. (WsG 6, 24-25v).

Poświątne 1426 or. Poszwianthne (ACC 9, 200), 1440 obl. 1494 Poszwyanthne, Poszwyadne (ACC 71, 16v), folwark k. wsi Plastowo; Plastowo 10 km na SE od Grodziska Wlkp.

[Par. Łęki Wielkie.]

Własn. kościelna – kościoła par. w → Łękach Wielkich. 1426 Wawrzyniec pleb. w Łękach Wielkich w sporze z Hynakiem z Wolikowa o folwark P. należący do pleb. w Łękach Wielkich: pleb. pozywa Hynaka o 1 grz. bez 1 gr za dzierżawę tegoż folw. w r. bieżącym, o 3 grz. za nieprawne wycięcie zarośli (rubetum), które nie były przedmiotem dzierżawy oraz o 8 grz. szkody, ponieważ Hynak nie chce dopuścić nowego dzierżawcy do tegoż folw. [więcej szczegółów sporu → Łęki Wielkie, p. 5] (ACC 9 k. 200, 215v, 216).

1440 bp pozn. [Andrzej Bniński] poświadcza zamianę ról dokonaną przez pleb. Wincentego z Łęk Wielkich i Przedpełka dz. w Łękach Średnich: w zamian za folw. (allodium) P., położony k. wsi Plastowo, pleb. otrzymuje 3 os. kwarty roli, łąkę zw. „Sostrowle-suche” [Ostrów Suchy?] i Ostrów k. wsi Łęki Wielkie; pleb. ma nadal pobierać dzies. snopową z P. i przynależnych do niego ról; gdyby właściciel tych ról [P.] osadził na nich kmieci, to winni oni płacić co roku plebanowi po 8 gr dzies. i zwyczajowe meszne (Wp. 5 nr 673); 1440 oficjał pozn. wyrokuje w sprawie między wspomn. plebanem Wincentym a dziedziczkami z Wolikowa: rola położona k. Plastowa [= k. folwarku P.?] może być wydzierżawiana, ale ma zawsze należeć do plebanii w Łękach Wielkich (ACC 23, 89).

Poświątne 1511 or. Poszwyathne, rola we wsi Karna; Karna 10,5 km na SE od Zbąszynia.

Własn. kościelna – uposażenie kościoła [od 1515/16 prepozytury] w Zbąszyniu (→ Uwaga).

1511 Katarzyna Jaromirska dz. w Karnie pozywa Dobrogosta Bylęckiego z Zakrzewa o to, że wyciął drzewa (dęby, olchy, brzozy) w dziedzinach P. i Wiodrowo w Karnie (KoścZ 18 k. 273v, 274); 1545 Piotr prepozyt w Zbąszyniu pozywa Małg. Jaromirską dz. w Karnie o to, że zajęła ona siłą rolę zw. P. w Karnie od dawna należącą do kościoła w Zbąszyniu; wnosi on też o wynagrodzenie poniesionych z tego tytułu strat oraz o dochody z P. za ostatnie 3 l. (7 grz. rocznie); Piotr syn wspomn. Jaromirskiej zaprzecza, że P. należało do kościoła w Zbąszyniu (ACC 115, 298v).

Uwaga: Znane nam źródła nie pozwalają na dokładne określenie, od kiedy P. mogło stanowić uposażenie kościoła (prepozytury) w Zbąszyniu, nie jest jasna bowiem przynależność par. → Karny: 1388 – do Siedlca (3,5 km na SE od Karny), 1510 – do Zbąszynia (→ Karna, p. 5 i przyp. 4). O uposażeniu kościoła w Zbąszyniu w role P. por. także niżej, → Poświątne k. Zbąszynia.

B. W pow. pozn.:

Poświątne 1446 or. ager sanctuarii alias Poswyathne, 1566 do Posswiathnego Plebaniskiego, rola między Ceradzem Starym i Ceradzem Nowym; obie wsie odpowiednio 10 i 8 km na NNE od Buku.

[Par. Ceradz Stary.]

Własn. kościelna – uposażenie kościoła par. w Ceradzu Starym. 1446 rola świątnika czyli P., należąca do kościoła par. w Ceradzu Starym, ma być oddzielona od ról świeckich (AE I 144v); 1566 rozgraniczenie wsi Ceradz Stary i → Ceradz Nowy; granica biegnie m. in. drogą z Ceradza Starego do Grzebieniska [4 km na W od Ceradza Starego] aż do P.P. (PG 111, 882).

Poświątne 1443 wzm. 1738 Poświątne, 1510 or. Poszwyathne, 1536 Poswyathne, niezident. role (folwark?) i zarośla, zapewne między Cerekwicą i Pamiątkowem, obie wsie odpowiednio 11 i 9,5 km na SE od Szamotuł.

Własn. kościelna, uposażenie kościoła par. w → Cerekwicy. 1443 (wg wizytacji z 1738) rola plebańska – pierwsza za ogrodem plebańskim, położona k. cmentarza oraz drogi do Pamiątkowa, Kąsinowa i Szamotuł – należała 1443 do kościoła par. w Cerekwicy i zwano ją P.; w 1738 rola ta nal. do folw. pańskiego (AV 23, 213-213v); 1510 do uposażenia kościoła par. w Cerekwicy nal. m. in. zarośla (rubetum) zw. P. oraz mały folw. (LBP 92-93); 1536 Błażej Karol pleb. w Cerekwicy pozywa Wojciecha i Andrzeja Mrowińskich [z Mrowina, ok. 1 km na S od Cerekwicy] m. in. o to, że siłą zagarnęli role i lasy zw. P. i Popowe, od dawna nal. do kościoła w Cerekwicy (AE VII 343v); 1738 → wyżej: pod 1443.

Uwaga: → Poświątne k. Pamiątkowa, Uwaga.

Poświątne 1507 Poszvyathne, 1641 molendinum Poswiątne dictum, role z młynem?, folwark? w mieście → Kaźmierz; Kaźmierz 10,5 km na S od Szamotuł.

Własn. kościelna – uposażenie kościoła par. w → Kaźmierzu. 1507 ksiądz Andrzej Buczacki, dzierżawca dochodów kościoła w Kaźmierzu, pozywa opatrz. Mac. Czecha mieszcz. z Kaźmierza o zaległy 1 wiard. czynszu z roli pleb. zw. P., którą Maciej uprawia; Maciej zeznaje, że nie ciąży na nim żaden dług i prosi o zdjęcie z niego ekskomuniki (ACC 84, 109v); 1641 do uposażenia kościoła par. w Kaźmierzu nal. m. in. role ciągnące się do mł. zw. P.; młyn ten oraz łąki leżą nad rz. [Główną, obecnie Sama] (AV 10, 261v).

Poświątne 1408 or. Poszwanthne, 1413 kop. 1455 (pola) Poswanthne, role w Świączynie (→ Uwaga); wieś Świączyn obecnie nie istnieje, leżała k. Otorowa; Otorowo 11 km na W od Szamotuł.

Par. Otorowo.

Własn. kościelna – uposażenie kościoła par. w Otorowie. 1408 Adam pleb. z Otorowa pozywa Mikołaja z Koźla o to, że ten okupuje należący do kościoła [w Otorowie] folwark zw. P. [w Swiączynie?] wraz z rolami i łąkami; pleb. ocenia swoje szkody na 10 grz. (ACC 2, 108v); 1413 na prośbę Adama pleb. z Otorowa bp pozn. Piotr [Wysz] odnawia zaginiony dok. fundacyjny kościoła par. w Otorowie; do uposażenia tego kościoła należą m. in. role zw. P. w Świączynie (Wp. 5 nr 222 – reg.).

Uwaga: Wg SG 8 (1887), 854, P. „należy do probostwa otorowskiego”. Na mapie Gilly’ego brak P. Natomiast na MTop. 1950 1,5 km na W od Otorowa przysiółek P.; wg Wykazu urzędowych nazw miejscowości w Polsce, t. 3, s. 34, jest to część Otorowa.

Poświątne 1510 or. Poszwyathne, niezident. pole k. Pamiątkowa; Pamiątkowo 9,5 km na SE od Szamotuł.

1510 kmiecie z → Pamiątkowa, uprawiający pole (campus) zw. P., oddają dzies. snopową do kościoła w Radzimiu (LBP 93).

Uwaga: Nie jest wykluczone, że pole P. jest identyczne z rolą → Poświątne nal. do uposażenia kościoła w Cerekwicy. Jednakże ze względu na fakt, iż z P. oddawano dzies. snopową nie do Cerekwicy, ale do Radzimia, zdecydowaliśmy się potraktować oba obiekty rozdzielnie.

Poświątne 1510 or. Poszwyathne, rola folwarczna, zapewne k. Skórzewa (→ Uwaga); Skórzewo 9 km na W od Starego Rynku w Poznaniu.

1510 n. par. Skórzewo.

Własn. kościelna – uposażenie kościoła par. w Skórzewie. 1510 do uposażenia kościoła par. w Skórzewie nal. m. in. 1 pole folwarczne zw. P. (LBP 101); 1525 Marcin Górski pozywa swą ż. Zofię Więckowską przed sąd duchowny z powodu zdrady małżeńskiej; śwd. Małg. Falarka ze wsi Ławica zeznaje, że wspomniani kobieta i wieśniak (rusticus), którzy przybyli do jej domu w Ławicy prosząc o nocleg, przenocowali w [miejscu? zw.] P. (AC 2 nr 1789; K 3, 74, uważa P. za pole).

Uwaga: Tenor źródła z 1510 (plebanus habet unum campanum predii, vocatur P.) nie pozwala na jednoznaczne stwierdzenie, czy nazwę P. odnosić należy do całego folwarku czy też do tego konkretnego, plebańskiego pola. Nie możemy też dokładnie określić położenia owego pola: wzmiankę o nim umieszczono bowiem na końcu wykazu wsi należących do par. w Skórzewie, po wsi Ławica; może jednak pole to leżało w Skórzewie, przy którym zapisano, że 4 tamtejsze folwarki płacą plebanowi dziesięcinę (LBP 101). Z drugiej wszakże strony na lokalizację P. przy Ławicy wskazywać zdaje się wzmianka z 1525.

Poświątne 1509 or. Poswyathne, wieś (czy może tylko folwark?) k. Taniborza; Tanibórz 8 km na SW od Kostrzyna, a 15,5 km na SEE od Starego Rynku w Poznaniu.

[Par. Tulce.]

Własność kościelna – kap. kat. pozn. 1509 z wizytacji Tanieborza [obecnie Tanibórz], wsi prestymonialnej kap. kat. pozn.: kmiecie twierdzą, że na pustym ł. [w Tanieborzu] można by osadzić Andrzeja kmiecia z Tanieborza, który w b.r. ożenił się i objął (suscepit) rolę w P. – wsi (villa), która nal. do prebendy pana Grochowskiego [kan. pozn.] (CP 111, 27).