1253 or. Pysatha (Wp. 1 nr 322), 1398 Pyschancz (Lek. 2 nr 2129), 1408 kop. 1598 Pisacza (Wp. 7 nr 614), 1423 kop. 1488/92 Pischancza (LBP 31), 1429 Pysszancza (KoścZ 9, 168v), 1471 Pyszacza (AE II 310v), 1510 Pischacza, Pyschancza, Pyschaczka (LBP s. 31, 104, 199), 1521 Pysczyncza (MS 4 nr 4026), 1523 Pysszchacza, Pysszacza (MS 4 nr 4371), 1530 Pyssąncza (ASK I 3, 132v), 1563 Pyszancza (ASK 14, 193v), 1566 Piszancza, Pyszacza (ASK I 4 k. 278, 295v), 4 km na SE od m. Śrem; zapewne ident. z wsią → Pyszyno.

1. 1253 n. wieś (→ p. 3), 1563 n. przedmieście (suburbium) m. Śrem (→ p. 3: Pobór; → Uwaga).

1521 n. pow. kośc. (MS 4 nr 4026); 1510 n. par. Śrem (LBP 104-105).

2. 1408 komisarze król. zaświadczają, że wyznaczyli granice pomiędzy Śremem a wsiami → Łęg i P.; wymieniono narożny kopiec gran. rozdzielający wspomn. dziedziny (Wp. 7 nr 614); 1429 woźny sąd. zeznaje, że usypano kopce gran. między Bieńkowem, wsią kap. kat. pozn., a Łęgiem: od granic wsi P. do strugi, a potem wzdłuż strugi¹Na MTop. 1950 między wsiami P. i Chrząsto wowidoczne liczne strugi; jedna z nich (płynąca z S na N i znajdująca ujście w starorzeczu Warty) nosi obecnie nazwę Kanał Graniczny do granic wsi Chrząstowo [która leży ok. 4 km na E od P.] (KoścZ 9, 168v); 1531 P. graniczy z wsiami Bieńkowo kap. kat. pozn. oraz Wieszczyczyn, Olsze, Chrząstowo, Łęg, Drzonek (CP 111, 130).

1253 młyn w P. → p. 3; 1510 młyny w P. → p. 3, → p. 5.

3. Własn. książęca, [zapewne przejściowo kl. cysterek w Trzebnicy?, Pyszyno, Uwaga], następnie własn. król. w stwie → Śrem.

[1267 → Pyszyno.]

1253 z dok. lokacyjnego m. Śremu; zasadźca Konrad otrzymuje m. in. pr. do pobierania opłat z młyna nad Wartą oraz z drugiego młyna książęcego we wsi P. (Wp. 1 nr 322).

1440-1523 wieś P. w stwie → Śrem (Cieplucha 273; MS 4 nr 4026, 4371, 13628).

1502 król Aleksander zezwala, aby Jan Lasocki tenutariusz król. m. Śrem zapisał Feliksowi Osieckiemu 100 zł węg. na wsi P. należącej do m. Śrem (MS 3 nr 357).

1510 do uposażenia altarii w kościele par. w Śremie należą m. in. niepłacone (deserti, perditi) czynsze z P.: a) altaria ŚŚ. Wojciecha, Stanisława i Marii Magdaleny ma 1/2 grz. z młyna w P., należącego do zm. Jakuba, 1/2 grz. z roli Pawła Kupy, 1/2 grz. z roli Doroty Piochowej, wiard. [dziesięcinne] z zagrody (ortus) Stan. Hynsta, 10 gr z zagrody (ortus) Pawła Lebiody; b) altaria NMP oraz ŚŚ. Wojciecha, Stanisława, Katarzyny, Doroty i Małgorzaty ma 1 grz. z ról opust. w P. (LBPs. 199, 200).

1563 n. P. przedmieście m. Śrem → niżej: pobór, → Uwaga.

1614 fundacja kolegium mansjonarzy w Śremie; do uposażenia nal. m. in. 1 ł. z domem i ogrodem w P. (Dzieje Śremu, Warszawa 1972, s. 105; Now. 2, s. 289, 311, 635).

1660 lustracja dóbr król. Śrem²Lustracje z l. 1564-65 i 1628-32 wymieniają stwo Śrem jedynie ogólnie, wśród starostw „trzymanych w starych sumach”; brak w nich także wskazania, jakie wsie należądo tego stwa (LWK 1, s. 156; LWK 1628/32, s. 97-98); wymieniono „wieś albo przedmieście rzeczone P.”, a potem wsie nal. do stwa (Nochowo, Drzonek i Grzymisław); w P. były niegdyś 33 zagrody (osiadłości), teraz są 4, z których płacą po 17 gr 9 [sk.], co daje razem 2 zł 10 gr; w P. było 18 ł., teraz wszystkie leżą odłogiem i nie są obsiewane; w P. 2 ślady ma także panna Boleszówna, która jednak nie potrafiła udokumentować swojego pr. do nich; ponadto po 7 kwart roli w P. mają także instytucje duchowne [ze Śremu]: klaryski, kościół Ś. Ducha oraz franciszkanie [→ wyżej: 1614], z których nie płacą żadnych podatków, ale też „praw żadnych [do nich] nie pokazali” (Lustracje województw wielkopolskich i kujawskich 1659-1665, cz. I, Wrocław 1978, s. 70; datowanie lustracji, tamże, s. XXII).

Pobór: 1530 od 2 kół [młyńskich = od 2 młynów? (por. → p. 5) czy od mł. dwukolnego?] po 6 gr (ASK I 3, 132v); 1563 z P. przedmieścia (suburbium) m. Śrem [formularz nie wypełniony] (ASK 14, 193v); 1566 z P. przedmieścia m. Śrem od 19 ł. (ASK I 4 k. 278: P. suburbium solvit unacum oppido Szrem, k. 295v); 1580 pobór płaci P. przedmieście [brak innych danych; zapewne, jak w 1566, P. płaciła pobór łącznie z m. Śrem] (ŹD 84); 1581 P. w starostwie śrem. płaci pobór (Piotrkowska 2 nr 493).

Mieszkańcy: 1398 Miczek kmieć z P. toczy proces z Dobrogostem Masłowskim [z pobliskiego → Masłowa] (Lek. 2 nr 2129); 1449 (kop. 1478) burmistrz i rajcy m. Śrem zaświadczają, że pracowici Piotr Nespa i Szymon Nespa bracia rodzeni z P. oraz ich matka Hanka sprzedali z zastrz. pr. wykupu uczc. Marcinowi z Drzonka 1/2 grz. czynszu rocznego od sumy głównej 6 grz. pół[gr] na swoich dobrach, mianowicie na 2 ł. leżących między rolą [zw.] Tamlyn [w P.?] i granicami wsi Bargowo (ACC 57, 3v-4); 1471 prac. Jan z P. i uczc. Wojciech mieszcz. ze Śremu w sporze z Piotrem klerykiem ze Śremu, za którego poręczyli Andrzejowi Wagl (Wanglek) kapłanowi ze Śremu na sumę 10 grz. (AE II 310v); 1510 młynarz i kmiecie z P. → p. 5.

5. 1423 (kop. 1488/92), 1510 do uposażenia [prebendy] archidiakona śrem. [w kat. pozn.] nal. wiardunki [dzies.] z P. (LBP 31).

1510 w P. wsi domini heredis [= króla] jest 13 3/8 ł. os. (XIII cum 1 1/2 quarta) i 12 1/4 ł. opust. (XII cum medio absque una quarta); wiard. dzies. płacą plebanowi, a meszne od każdego mieszkańca (hospes) po 1/2 gr rektorowi szkoły [w Śremie]; plebanowi dają także na każdą Wielkanoc po korcu (coretum) pszenicy; w P. są również 2 młyny, w tym jeden nal. do wójtostwa [śremskiego³Por. Dzieje Śremu, s. 32, 57, 80, 97; por. dok. lokacyjny Śremu z 1253 (Wp. 1 nr 322)] (LBP 104-105).

6. Studenci z P. w Krakowie: 1455 Mikołaj syn Marcina, 1461 Maciej (AS 1 s. 145, 165).

8. Ślady kultury łużyckiej w P. (Dzieje Śremu, s. 12); fragmenty ceramiki w P.: w części pd.-zach. – z l. 600-800, w części pn.-zach. – z połowy XIII-XV w. (Hensel 5, 336-337).

Uwaga: Po 1563 P. nazywana jest przedmieściem Śremu (→ p. 3: pobór, 1660 → p. 3; por. też 1673 wspomn. uczc. Andrzej Dziubeł mieszkający w m. Śrem sive P.: PyG 71, 148). Jednakże z powodu stosunkowo znacznej odległości od Starego Miasta Śremu (czyli miejsca pierwszej lokacji Śremu na lewym brzegu Warty w 1253; teren ten do dzisiaj nazywany jest Starym Miastem) była przedmieściem tylko z nazwy, a powiązania P. ze Śremem miały jedynie gospodarczy charakter. Znajdowały się tam bowiem role uprawiane przez mieszczan śremskich (nabytek znacznie późniejszy niż lokacja Śremu), poza tym grunty P. sąsiadowały z gruntami wójtostwa śremskiego; por. Wójtostwo na mapach Gilly’ego i Perthéesa (folwark) oraz na MTop. 1950 (Dzieje Śremu, s. 32, 57). Na fakt, iż P. była (i jest do dziś) odrębną wsią, a nie przedmieściem Śremu, wskazują wzmianki z XVII i XVIII w., gdzie P. określana jest jako wieś w stwie śremskim (wg TD: KoścG 74, 573 [1642]; PG 366, 7v [1692]; GnG 87, 49v [1711]; KoścG 87, 162 [1722]).