ROZWAŁD

1448 or. Roszwelth (PG 3, 35), Rozwedl, Rozweld (MS 4 supl. nr 836), 1449 Rozwedl (MK 70, 347), 1462 Roszwelth (PG 6, 113, dawniej k. 136v), 1471 Roszwelh (AR nr 1175), 1520 Rozwod (PG 70, 326), 1520 Roszwolth (MS 4 nr 3194), 1534 Roszwyld (PG 16, 475v), 1558 Rozwold (WG 1, 83v), 1563 Roschffeld (ASK I 5 200), 1944 Rosenfelde1Pierwotna niem. nazwa tej wsi zapisywana była w różny sposób; nie jest jasne, czy końcówka brzmiała -wald (las), czy też -felde (pole). W czasach nowożytnych w użyciu była spolszczona nazwa Rozwałd (np. LWK 1659/65 cz. 1 s. 48), obecnie Różewo, 8 km na SSE od Wałcza.

1. [Pow. wał.]; 1608 par. Wałcz (AE XXI 30v).

2. 1586 (obl. 1592) wg zeznań mieszkańców do wsi R. i Skrzatusz [k. Piły] należą łąki Olszyny, Kozi Bór i Łomni [sic] nad rzekami [prawymi dopływami Noteci] Pokrzywnicą i Łomnicą; wyrok w sprawie rozgraniczenia starostw wał. i ujskiego: wieś R. w stwie wał. graniczy z wsiami Róża i Pokrzywnica w stwie ujskim; gran. biegnie m. in. przez las → Krzyczyn i wzdłuż drogi z Wałcza i R. do Czarnkowa, dochodzi do mostku na rz. Łomnicy, gdzie się znajduje narożnik wsi Biała [Czarnkowskich], Pokrzywnica w stwie ujskim i R. (PG 160, 648; WG 12, 316v-317).

3. Własn. król., w starostwie wałeckim. 1448 Jan Wedel (Wedelski) miecznik pozn. [tenut. wał.] zapisuje ż. Annie po 2500 (2600 wg AR) grz. posagu i wiana na częściach dóbr → Tuczno, dóbr → Frydland [obecnie Mirosławiec] oraz na 1/2 wsi Strączno, 1/2 wsi Chwiram, całej wsi R. i całej wsi Dykowo „in districtu Valcensi”2Chodzi tu o wsie położone w okolicy Wałcza (PG 3, 35; AR 2 nr 1175 – tu obl. z 1471; MS 1 nr 899 – tu obl. z 1471).

1462 Kat. Wedelska wd. po [in.?] Janie Wedelskim ma oprawę na dobrach Tuczno i → Frydland, a także na wsiach Strączno, 1/2 wsi Chwiram, R. i Dykowo (PG 6, 113, dawniej k. 136v).

1471 Anna wd. po Janie Wedelskim mieczniku pozn. sprzedaje Andrzejowi Szamotulskiemu synowi Piotra swą oprawę wartości 5200 grz. na dobrach Tuczno i Frydland, a także na wsiach Strączno, 1/2 wsi Chwiram i na całych wsiach R. i Dykowo (AR 2 nr 1175); 1472 król Kazimierz Jag. wspomn. sprzedaż zatwierdza, wymieniając jako kupującego Piotra z Szamotuł starostę gen. wlkp. [w zatwierdzeniu nie wymieniono 1/2 wsi Chwiram] (MS 1 nr 899).

1563 pobór z R.: od 34 półł. po 10 gr, od 3 zagr. po 2 gr, od 2 karczem po 12 gr, od krawca i kowala po 2 gr (ASK I 5, 200); 1577 wieś R. zalega z poborem od 34 półśl. (ASK I 5, 764); 1579 pobór z R.: od 31 półśl. po 15 gr (pozostałe [3 gospodarstwa] spustoszały), od 3 sołtysów (każdy z nich ma więcej niż 1/2 śl. roli) po 21 gr, od 4 zagr., którzy mają po trochę roli, po 6 gr, od 3 podsadek [komornic?] po 2 gr, od 2 karczmarzy po 12 gr (ASK I 3, 690v).

4. 1449 Jan Wedel miecznik pozn., tenut. drah. i wał. daje Stan. Borowskiemu przyw. soł. w celu lokowania opust. wsi R.; sołtys otrzymuje 4 ł. roli, 100 drzew na barcie, karczmę w R., łąkę; sołtys ma pr. łowić na własne potrzeby we wszystkich wodach przyległych do dziedziny R., wypasać swoją trzodę i młode konie (equirea iumentorum), wykarczować 3 ostrowy, a także ma pr. polować, ale tenutariuszowi musi oddać 1/4 [upolowanej zwierzyny]; sołtys i in. mieszkańcy R. korzystać będą z takiego samego prawa, jakie obowiązuje w m. Wałczu; sołtys zobowiązany jest do służby tenutariuszowi na koniu wartości 3 grz.; mieszkańcy świeżo osadzeni otrzymują 15 lat wolnizny, a po upływie tego czasu mają dać co roku z każdego łanu tenutariuszowi po 8 sk. na dzień Ś. Marcina [11 XI], 1/2 kopy jaj na Wielkanoc, po 2 kapłony na dzień Narodzenia NMP [8 IX] i po 2 korce (corus) owsa na Boże Narodzenie; mieszkańcy będą zobowiązani do orki oraz koszenia i zbierania siana [w dobrach stwa], tak jak to jest w zwyczaju w in. wsiach [stwa] (MK 70, 347; MS 4 supl. nr 836 – reg.).

1520 król Zygmunt St. wydaje list żelazny Maciejowi plebanowi w Wałczu oraz jego matce Dorocie Łuczynie z Ujścia, jego bratankowi (nepos) Janowi Łuczycowi oraz Łukaszowi wójtowi [sic] w R., którzy nie czują się bezpiecznie, gdyż zagraża im Hieronim Mosiński tenut. w Ujściu (PG 70, 326; MS 4 nr 3194).

1534 szl. Andrzej Staruchowski3Prawdop. identyczny z Andrzejem Staruchowskim vel Starochowskim w 1524 burgr. międz., → Międzyrzecz – starostwo sprzedaje 2 ł. sołectwa w R. za 30 grz. opatrznemu Tomaszowi Głupczyńskiemu [rodem z Głupczyna w pow. nak.?] (PG 16, 475).

1546 król Zygmunt St. na prośbę Walentego Sierzika sołtysa w R., potwierdza i odnawia przyw. soł. dla sołtysa w R. z 1449 [→ wyżej] (MS 4 nr 7608).

1558 opatrzny Wojc. Ksionek sołtys w R., za zgodą Jana Przespolewskiego burgrabiego wał., sprzedaje 1 ł. nal. do sołectwa w R. Andrzejowi Storzichowi (WG 1, 83v).

1579 3 sołtysów płaci pobór → p. 3.

1581 Andrzej Storzich daje swoje sołectwo w R. synowi Pawłowi Storzichowi wraz z inwentarzem żywym: 4 wołami, 2 krowami i 3 końmi, a część inwentarza zachowuje dla siebie; po śmierci Andrzeja sołectwo ma być podzielone między 3 jego synów: Pawła, Wawrzyńca i Macieja; wspomn. synowie zawierają między sobą ugodę w tej sprawie (WG 3 k. 36, 36v).

1586-92 w postępowaniu granicznym między stwem wał. i ujskim nie uznano pretensji sołtysa z R. do barci znajdujących się koło [młyna] → Gędek i do łąk [tamże?] (PG 160, 639; WG 1, 298).

5. 1608 R. w par. Wałcz (AE XXI 30v); 1628 R. w par. Wałcz [brak wzm. o kościele w R.] (AV 8, 9v); 1696 R. w par. Wałcz4Now. 2, 387, cytuje niepewną informację o istnieniu w R. ok. 1400 kościoła Ś. Wawrzyńca i próbuje przesunąć tę datę na 1449 (przywilej soł., lokacja wsi). Wydaje się, że pewne wiadomości o kościele w R. pochodzą dopiero z XVIII w.; w XIX w. był on filią par. Skrzatusz (Now. 2, 574) (AV 18, 528v).

Uwaga: Na gruncie wsi R. nad rz. Łomnicą Andrzej Górka jako star. wał. [tzn. w l. 1551-83] osadził nową wieś w stwie wał.: Różę. W rejestrach poborowych wieś ta nie była wymieniana, wspomniano ją natomiast w rozgraniczeniu starostw wał. i ujskiego z lat 1588-91 (PG 106, 629; WG 12, 281-281v); wymieniano ją również w l. 1592, 1593 wśród wsi stwa wał. (Walczak).

1 Pierwotna niem. nazwa tej wsi zapisywana była w różny sposób; nie jest jasne, czy końcówka brzmiała -wald (las), czy też -felde (pole). W czasach nowożytnych w użyciu była spolszczona nazwa Rozwałd (np. LWK 1659/65 cz. 1 s. 48).

2 Chodzi tu o wsie położone w okolicy Wałcza.

3 Prawdop. identyczny z Andrzejem Staruchowskim vel Starochowskim w 1524 burgr. międz., → Międzyrzecz – starostwo.

4 Now. 2, 387, cytuje niepewną informację o istnieniu w R. ok. 1400 kościoła Ś. Wawrzyńca i próbuje przesunąć tę datę na 1449 (przywilej soł., lokacja wsi). Wydaje się, że pewne wiadomości o kościele w R. pochodzą dopiero z XVIII w.; w XIX w. był on filią par. Skrzatusz (Now. 2, 574).