(1425 Tirawa, 1431 Tyrawa, 1616 miasteczko Mrziglod) dziś Mrzygłód 8 km na NE od Sanoka.

1. 1425 civitas (ZDM VII 1987); 1431 in terra Russiae et distr. san. (ZDM VII 2081); 1493 in distr. san. (XVI 2132); 1508, 1515 z. san. (ŹD XVIII s. 120, 150, 175); 1446 par. łac. własna → p. 5.

2. 1439 Piotr Smolicki wójt tyrawski daje obszary począwszy od potoku zw. Rziczka, wpadającego do Sanu, kmieciom wsi Hłomczy, ci zaś odstępują wójtostwu tyr. role albo łazy położone na lewo od tyrawskich, nad potokiem Rziczka od strony miasta (XI 1246); 1489 wójtowie dziedziczni w mieście T. zastawiają młyn wójtowski nad potokiem Iedlna i połowę pola Dampne z gajami (XVI 3417, 3426, 3427); 1490 wójt z T. zastawia szl. Piotrowi Leszczyńskiemu 2 stajania zw. Thatharczyska począwszy od drogi w środku [pola] Dąbno aż do brzegu Sanu za 5 grz. (XVI 3459); 1491 wójt tyr. zastawia 3 stajania zw. Thatharczyszka począwszy od granicy [pola] Wacza do granicy Hynka, a z drugiej strony od drogi aż do rz. San, od drogi w środku [pola] Dąbna (XVI 3489).

3. Własn. król. 1425 12 IX król Władysław powierza Matiaszowi [ze Zboisk] osadzenie miasta T. na prawie niem. (ZDM VII 1987); 1431 król nadaje miastu T. prawo odbywania 2 jarmarków w roku, przez tydzień przed Zielonymi Świętami i przed Narodzeniem NP Marii [8 IX] oraz targów tygodniowych we wtorki wg zwyczaju miast Sanoka i Krosna (ZDM VII 2081); 1435 pożar w mieście T., o który mieszczanie oskarżają 3 mieszkańców Hłomczy i Tyrawy [Solnej?] (XI 749, 750, 754-756, 759, 810, 811, 821); królowa Zofia, posiadająca oprawę na stwie san., nadaje z powodu pożaru wolność od opłat na 3 lata 15 mieszczanom z T. → p. 3: Mieszczanie (XI 750); 1436 Piotr Dobrutro i Szymon s. Mikołaja Dambeg z T. ręczą za Jurka jednookiego z T., że zachowa pokój z młynarzem z T. (XI 826); 1439 Iwan popowicz, mieszcz. tyr., kupuje rolę zw. łaz od służki z Hłomczy (XI 1245); 1446 mieszczanie z T. Janusz i Jan Plichta oskarżeni przez plebana o świętokradztwo (XI 2252-2255, 2274, 2292); 1447 Szymon pasterz miasta T. skarży Annę Dobrutrową, mieszcz. z T., o spalenie 2 dzieci, mieszczanie i pospólstwo przyprowadzają ich oboje do grodu san., Szymon odwołuje zarzut (XI 2490); 1449 Marko i jego sąsiad Grzegorz Wieczorek z T. zeznają, że Janusz i tegoż br. Jan Zolandek wtargnęli wieczorem do domu Marka i pobili Sowila (XI 2775); 1455 Lebko mieszcz. z T. żali się na Iwana zw. Brisz, ziemianina z Dobrej, że ten przybywszy do gospody Lebka, rosbyl piwo jego gościa Urbana (XI 3270); 1458 król Kazimierz otrzymawszy na potrzeby Rzeczypospolitej 5000 zł węg. od Jana z Melsztyna, zabezpiecza je na mennicy krak. i na żupach przem. w miastach Sól i Tyrawa (MRPS I 486); 1460 Kuźma Dobrzyensky z miasta T. świadek Stepana z Dobrej (XI 3581); 1467 Maciej Szaffarz, mieszcz. z T., ręczy na 4 grz. i 1 wiard. za 2 kmieci z Tyrawy Solnej (XVI 384, 385); 1473 Mal Nieczosz kmieć z Hłomczy oskarżony za groźby spalenia miasta T. (XVI 954); 1475 Maciej Szaffarz, mieszcz. z miasta T., winien jest 4 grz. przez. Stanisławowi Szydłowskiemu, a przez. Florianowi rajcy san. 3 wiard. i 7 gr (XVI 1073, 1075); 1476 Mikołaj z T. s. Żołądka (Solądek) posądzony przez sąsiadów o zabójstwo dokonane przez jakichś złoczyńców i złodziei w T., uznany przez sąd z. za niewinnego (XVI 1150); 1476 i 1484 Iosko z miasta T. sprzedaje sołectwo w Lalinie (XVI 1183, 3361, 3362); 1477 ur. Jan Pakoszowski trzyma w zastawie miasto T. (XVI 1262); 1483 Muszey z T. współręczy za Ioszka sprzedawcę sołectwa w Lalinie (XVI 3344); 1486 Mikołaj Pieniążek, star. san., zastawia Zygmuntowi de Zbogyschowo, wójtowi tyr., za 115 zł miasto T. (XVI 1773); 1489 szl. Andricus, wójt z T., zapisuje ż. swej Zofii 60 grz. na kwocie 115 zł, którą ma na posiadłości w T. (XVI 1926); 1490 szl. Zygmunt, niegdyś dzierżawca w T., sprzedaje Mikołajowi z Siemuszowej za 115 zł swą część posiadłości posiadaną od starosty san. (XVI 1969); 1493 szl. Mikołaj i Paweł z Pakoszówki dają zastaw Mikołajowi z Siemuszowej na miasto T. na dług 28 grz., które mieli w zastawie na T. od szl. Zygmunta wójta w T. (XVI 2132); 1494 król Jan Olbracht pozwala Mikołajowi Kamienieckiemu, star. san., zastawić Jakubowi Pieniążkowi, wojskiemu san., za 270 zł węg. miasto T. z wszystkimi dochodami, lasami zw. pospolicie Sosznye, Slone, Gosczynna z obu stron gór i z pastwiskami macior na bukwi, z należnymi z nich owsami albo ospami (MRPS II 373); 1495 Mikołaj z Kamieńca, star. san., zastawia ur. Jakubowi Pieniążkowi, wojskiemu san., za 270 zł miasto T., a gdyby został wykupiony przez króla ze starostwa, ma zwrócić tę kwotę (XVI 2275); 1502 król Aleksander pozwala Mikołajowi Niezackiemu wykupić miasto T. w ziemi i stwie san. z rąk Jakuba Pieniążka, wojskiego san., i zastawia mu na tych dobrach 160 zł węg. z racji zasług (MRPS III 516); 1503 Jakub Pieniążek, wojski san., otrzymuje od ur. Mikołaja Niezackiego (Nyezaczski) 270 zł za posiadłość w mieście T., którą miał w zastawie (XVI 2936); Mikołaj Niezacki zastawia Jakubowi Pieniążkowi za 270 zł posiadłość w mieście T. (XVI 2942); miasto T. skazane na karę 14 grz. za nieuiszczenie podatku 8 gr z łanu (XVI 2955); 1504 król Aleksander obiecuje Janowi z Tarnowa, wwdzie ruskiemu, oddać w terminie 2300 zł pożyczonych od niego lub zapisać je i zapisuje na zamku → Sanok, miastach m.in. Sanok, T., żupach solnych i wsiach m.in. Hłomcza, Ulucz, Dobra (MRPS III 1287; MK 20 k. 233); 1508 miasto T. płaci 1 1/2 grz. 18 gr czopowego od piwa za kwartał (ŹD XVIII s. 120); 1515 9 ł., młyn 6 gr, pop 15 gr, 1 ł. pusty; szos 1 1/2 grz., 18 gr młyn (ŹD XVIII s. 150, 175); 1516 ur. J[akub] P[ieniążek] otrzymuje od ur. Mikołaja Niezackiego 270 zł za posiadłość w T., którą miał w zastawie od Mikołaja z Kamieńca za zgodą króla. Jego ż. Anna wyraża zgodę (XVI 3683); 1523 król Zygmunt pozwala Katarzynie, ż. Kaspra Stanisławskiego, odstąpić jej siostrze Elżbiecie, ż. Jana Jeżowskiego, dzierżawczyni miasta T. i wójtostwa, pewne sumy miane na mieście i wójtostwie T. w pow. san. Nadto pozwala Elżbiecie zapisać jej mężowi, Janowi Jeżowskiemu, miasto T. z wójtostwem (MRPS IV 1, 4308); 1526 król Zygmunt potwierdza zeznanie Katarzyny, ż. Kaspra Stanisławskiego, o ustąpieniu przez nią działu dóbr ojczystych siostrze jej Elżbiecie, ż. Jana Jeżowskiego dzierżawcy i wójta miasta T. (MRPS IV 2, 14898); 1527 tenże król zatwierdza zapis działów i dóbr na wójtostwie miasta T. i wsi Łodzina między Elżbietą, c. zm. Mikołaja Niezackiego i ż. Jana Jeżowskiego, a Stanisławem Orzechowskim, pisarzem przem. (MRPS IV 2, 15189); 1531 Anna, c. Mikołaja Niezackiego a ż. Hieronima Żarnowieckiego, daruje Mikołajowi Wolskiemu, kaszt. sochaczewskiemu [i star. san.], dobra król. tyrawskie z wójtostwem i swój dział dziedziczny Łodzina, albo sumy na nich zapisane (MRPS IV 2, 16150); król Zygmunt pozwala Mikołajowi Wolskiemu, kaszt. sochaczewskiemu [i star. san.], wykupić pozostały dział miasta T. i tamtejsze wójtostwo z rąk Katarzyny, c. zm. Mikołaja Niezackiego a ż. Kaspra Stanisławskiego (MRPS IV 2, 16152); 1534 tenże król pozwala Mikołajowi Wolskiemu, kaszt. wojnickiemu [i star. san.], wykupić dwa działy miasta T. z rąk Elżbiety Niezackiej, ż. Jana Jescha, po wykupieniu już przez niego trzeciego działu z rąk Anny Niezackiej, ż. Hieronima Żarnowieckiego za zgodą króla (MRPS IV 3, 17611); 1546 tenże król przenosi jarmarki doroczne w mieście T. pow. san., nadane przez króla Władysława: jeden z niedzieli przed Zielonymi Świętami na dzień Bożego Ciała, drugi z 8 IX na 24 VIII, tj. na dzień św. Bartłomieja, i ustanawia trzeci na dzień 1 I, zachowując targi tygodniowe we wtorki (MRPS IV 1, 7618).

Mieszkańcy: 1435 Iohannes Blesk, Iwan, Petrus Zambr, Michal Theutunicus, Iacobus Schwyecz, Iacobus Czigan, Petrus młynarz, Sepron Ruthenus, Iohannes Carschnya, Henricus krawiec, Mathis Schindler, Hannus Koler, Petrus Dobrotro, Miczek kowal, Wilk (XI 750); 1436 Petrus Dobrotro, Szimon Micolai Dambeg, Iurko monoculus (XI 826); 1439 Iwan popouicz (XI 1245); 1446 Ianusch, Iohannes Plichta, Macziek sługa plebana (XI 2252, 2274, 2292); 1447 Szimon pasterz miejski, Anna ż. Dobrutra (XI 2490); 1449 Marco, Gregorius Wyeczorek, Ianusch, tegoż br. Iohannes Zolandek, Sowil (XI 2775); 1455 Lebko, Urbanus (XI 3270); 1460 Kwsma Dobrzyensky (XI 3581); 1467, 1475 Mathias Szaffarz (XVI 384, 385, 1073, 1075); 1476 Nicolaus f. Solądek (XVI 1150).

4. 1425 król Władysław powierza Matiaszowi [ze Zboisk] założenie miasta T. we wsi Tyrawa Solna na prawie niem., nadaje 12 ł. dla kmieci i przedmieszczan, wolniznę [? lat, wskutek luk w zachowanym dokumencie brak części tekstu], wygon zw. skotnica, 6 ogrodów, wójt prócz uposażenia wójtostwa otrzymuje pr. urządzenia jednej bani i okna w górach Tyrawy Solnej, za co będzie otrzymywał 1 trzan (crzan) soli, kmiecie i przedmieszczanie po upływie wolnizny mają dawać rocznie z łanu po 2 sery i… [?], plebanowi po miarze żyta i owsa, wójt winien brać udział w wyprawie wojennej z kopią i 2 łucznikami, immunitet sądowy (ZDM VII 1987); 1431 król w przywileju [→ p. 3] wspomina o niedawnym zamienieniu wsi Tyrawy [Solnej] na miasto; 1436 szl. bracia Jan Bal i Jerzy ze Zboisk [synowie Matiasza] sprzedają szl. Janowi, podżupnikowi przem., wójtostwo tyrawskie za 300 zł po 16 gr, Piotr Smolicki ręczy za zapłacenie 100 grz. w walucie polskiej w wypadku niesprzedania przez braci 300 zł (XI 760); 1439 Piotr Smolicki, właśc. wójtostwa tyrawskiego dokonuje zamiany gruntów (XI 1246) → p. 2; 1446, 1447 Marcisz Smolicki wójt tyr. (XI 2275, 2398); 1456 Jan Doliński chor. przem. wójt w T. (XI 3340); 1460 tenże sprzedaje swe wójtostwo w mieście T. szl. Zygmuntowi z Jabłonicy za 165 grz. (XI 3593); 1461, 1462, 1468 Zygmunt de Boyschow wójt z miasta T. (XI MCCXX, MCCXXVI, MCCLI, 3677, XVI 467, 478); 1471-76 Zygmunt wójt w T. (XVI 796, 808, 818, 1008, 1028, 1120, DXIV, DXVIII, 1177, 3264); 1481 Anna wd. po Zygmuncie z Jabłonicy wójcie (sculteti) z T. obiera swoim opiekunem Jakuba Rybkę do dokonania zapisu ojcowizny na trzeciej części oprawy na wójtostwie w T. dla Hynka wójta z T., jej syna pierworodnego ze Stanisławem Stroskim (XVI 3306, 3307); 1481-84 Hynek wójt tyr. (XVI DCLIV, 1599, 1672); 1486 szl. Zygmunt de Zbogyschowo, de Bogischow, wójt tyr. (XVI 1773, 1774); 1489-90 szl. Hynek i Hyndrych, bracia wójtowie w miasteczku T. (XVI 3417, 1953, DCCCXIX, DCCCXXIV); szl. Andrzej wójt z T. zapisuje ż. swej Zofii z Pełniatycz (Pelnathicze) 120 grz. na swej części wójtostwa tyr. (XVI 3423); Zygmunt wójt w T. kwituje brata swego starszego Hynka z całej należności za swą część wójtostwa (XVI 3424); szl. Hynek wójt z T. zastawia szl. Piotrowi Leszczyńskiemu za dług 10 grz. pole Dampne z 2 grz. czynszu rocznego (XVI 3426); Hyndrzych brat Hynka zastawia Piotrowi Leszczyńskiemu za 6 grz. młyn na potoku Hedlna (XVI 3427); 1490 szl. Henryk wójt z T. zastawia szl. Piotrowi Leszczeńskiemu (Losczenysky) 2 stajania → p. 2 (XVI 3459); 1491 szl. Henryk wójt w T. za zgodą ż. Zofii zastawia szl. Piotrowi Leszczyńskiemu 3 stajania za 8 grz. i 1 wiard. (XVI 3489); 1492 szl. Jan Hynek i Henryk bracia sprzedają wójtostwo tyr. wielm. Stanisławowi Pieniążkowi z Witowic, star. san., za 300 grz. (XVI 2110, 3492); szl. Henryk zobowiązuje się przyprowadzić do sądu ż. Zofię, aby zrzekła się zapisu na wójtostwie tyr. (XVI 3498); szl. Jan Stroszky Hynek daje dzieciom swym Andrzejowi i Annie trzecią część kwoty 120 grz. otrzymaną od Jakuba Pieniążka za wójtostwo w T. (XVI 2085, 2247); a. 9 VII 1493 szl. Zygmunt wójt w T. (XVI 2132); 1493 Stanisław Pieniążek składa w sądzie wyższym prawa niem. ostatnią ratę za wójtostwo tyr. Henrykowi, który nie chce przyjąć pieniędzy (XVI 3503); szl. Jan i Henryk bracia sprzedają Jakubowi Pieniążkowi, wojskiemu san., za 300 grz. wójtostwo w mieście T. i dają intromisję (XVI 3525); szl. Henryk zobowiązuje się przyprowadzić ż. Zofię, aby zrzekła się zapisu na wójtostwie tyr. (XVI 3526); 1494 Henryk niegdyś wójt z T. (XVI 3536); 1495 szl. Jan Hynek (Henyk) Struszski dzierżawca z Długiego sprzedał wójtostwo w T. Jakubowi Pieniążkowi, wojskiemu san., za 130 grz. i trzecią część tej kwoty tzn. 43 grz. i 16 gr zastawia dzieciom swym Andrzejowi i Annie tytułem ich macierzyzny należnej wg prawa niem. (XVI 2247); 1500 rada miasta T. skazana na karę 14 grz. za nieuiszczenie ostatniej raty kwartalnej czopowego 10 grz. (XVI 2703, 2704); szl. Henryk albo Andrzich, niegdyś wójt w T., kwituje Jakuba Pieniążka, wojskiego san., z 57 1/2 zł, które miał zapisane na mieście T., a przypadły mu po zm. ojcu Zygmuncie, a które niegdyś Mikołaj Pieniążek pkom. krak. ojciec Jakuba, zapisał Zygmuntowi. Zapłacone pieniądze były jego bratanka Stanisława, s. Stanisława Pieniążka, star. san. (XVI 2675); 1502 Jakub Pieniążek, wojski san., daje czasowo w zastaw Mikołajowi Niezackiemu, swemu zięciowi, wójtostwo w T. (XVI 3585); 1503 ur. Jakub Pieniążek sprzedaje szl. Mikołajowi Niezackiemu za 300 grz. całe swe dziedzictwo i wójtostwo w mieście T. (XVI 3606); 1512 ur. Mikołaj Niezacki sołtys [!] w T. zapisuje ż. swej Annie 700 zł na połowie swych dóbr i wójtostwa (scultecie) w mieście T. (XVI 3665); 1519 król Zygmunt pozwala Janowi Spargalthowi, dworzaninowi król., wykupić wójtostwo w T. z. san. z rąk Katarzyny, Elżbiety i Anny, córek zm. Mikołaja Niezackiego (MRPS IV 1, 2868); 1523 wójtostwo (MRPS IV 1, 4308) → p. 3; 1526 Jan Jeżowski wójt miasta T. (MRPS IV 2, 14898) → p. 3; 1527 wójtostwo (MRPS IV 2, 15189) → p. 3; 1530 Jakub wójt i Pczik rajca miasta T. (CS 17 s. 661); 1531 wójtostwo (MRPS IV 2, 16150, 16152) → p. 3.

5. 1425 według przyw. lokacyjnego kmiecie winni dawać plebanowi po miarze żyta i owsa z łanu (ZDM VII 1987); 1446 Maciej pleban z T. pozywa dwóch mieszczan o świętokradztwo (XI 2252-2255, 2274, 2292); 1466 honor. Piotr pleban z T. skarży Tomasza Nogyedza ze Strachociny o kradzież 7 sztuk bydła w nocy (XVI 319); 1471 tenże skarży szl. Piotra Oszowskiego z Woli Tyrawskiej Wołoskiej [dziś Rakowa] (XVI 829); 1490 ks. Wacław Jasieński, pleban w T., przeciw ks. Piotrowi Balowi, kustoszowi i oficjałowi przem. (Rolny II 287, 288, 326, 328, 374); 1507 król Zygmunt pozwala Pawłowi Conyscheczskyemu, archidiakonowi przem. i plebanowi kościoła par. w T., na rezygnację z tego kościoła na rzecz Piotra Mnysskyego z Mogilna (MRPS IV 2, 8597); 1510 Wojciech pleban z T. jako świadek dokumentu fundacyjnego kościoła w Hoczwi (Oss. 5659 s. 15); 1515 pop (ŹD XVIII s. 150); 1530 Albertus curratus thiraviensis (CS 17 s. 661); 1546 w porozumieniu z Janem Rowieńskim, plebanem w mieście T., fundacja kościoła par. w → Tyrawie Wołoskiej (CS 181 s. 614-616).

6. 1435 pożar miasta T. → p. 3; 1436 rok sądu gr. w T. (XI 826).

8. Fragmenty naczyń wczesnośredn. i uchwyt pokrywki późnośredn. (Parczewski, Źródła I s. 198).