(1402 [Tyrawa Maior], 1424 Tirawa, 1429 Tyrawa, 1435 Thirawa Salis, 1448 Tirawa Solna, 1466 Thirawa Solnya, 1467 Tyrawa Salis) 8 km na NE od Sanoka.

1. 1523 z. san. (AS I 21 k. 37); 1526 z. san. (AS I 21 k. 411).

3. Własn. król., starostwo san. 1402 wymienienie wsi Tyrawa Minor [dziś Tyrawa Wołoska] wskazuje na istnienie wsi Tyrawa Maior czyli T.S. (VII 23); 1424 Matiasz ze Zboisk, żupnik solny z T. (XI II, III, VI, 29, XII, XVII, 55, XX, XXI, XXII, XXXII); Miczko niegdyś młynarz z T. wraz ze swymi bratankami ustępuje młyn w T. Matiaszowi żupnikowi san. albo młynarzowi, który będzie tam przebywać (XI 10); 1425 król Władysław powierza Matiaszowi [ze Zboisk] osadzenie na prawie niem. miasta → Tirawa [dziś Mrzygłód] zapewne na obszarze wsi T., i pozwala mu własnym kosztem wykopać i urządzić banię oraz okno w górach solnych Tyrawy (in montibus salis Tirawa), za co otrzyma dla siebie unam patellam pro coctura salis alias czrzan (ZDM VII 1987); 1429 Matiasz ze Zboisk wyznacza kmieciom z Hłomczy termin znalezienia pozwanego, który zabił 2 konie i obciął ogony innym koniom ludzi z T. (XI 339, 344); 1431 król nadaje kościołowi par. Św. Michała w Sanoku 6 gr i 1 korzec soli tygodniowo z żup przem., w zamian za dochody z żup san. [w T.S.?], które z pewnych względów polecił zniszczyć i zlikwidować (IV 80); 1432 Michalko f. Issayow i Chodor Sayanczeg z T. ręczą na 4 grz. za Dyna Herbortowicza siedzącego w więzieniu. Dyn winien karę 3 grz. staroście i 3 grz. kobiecie. Także Michalco i Marco z T. ręczą za Dyna Wasylowi, którego siostrę Dyn gwałtem zbezcześcił (XI 489, 493); 1435 Leyn z T. ręczy za Wasyla uwolnionego z wieży za stawienie go przed starostę lub wojewodę (XI 735); 1436 Wasko kmieć z Lisznej pozywa Abrahama podżupnika tyrawskiego za gwałty. Leyn służka z T. i mieszkaniec Hłomczy ręczą za stawienie Abrahama (XI 813-817, 820); 1438 kasztelan [i zarazem starosta] san. postanawia, aby kmiecie z T.S. zachowani byli przy takich prawach i miarach roli, jak wsie Ulucz, Hłomcza i Olchowce, nie naruszając robocizny i uzyskiwania soli (XI 1119); 1445 Mal Koczunicz z Hłomczy, obwiniony o skoszenie łąki, powołuje się na świadectwo starców m.in. z T., że to jego łąka (XI 2077); 1447 starosta pozostawia Maszę (Maschiam) wdowę i jej synów Fila i Iwana na roli w T.S. i daje im bydło sotne 2 woły, maciory i zasiewy, które po śmierci jej męża należały do starosty, z warunkiem odbywania robocizny według możności, jak inni kmiecie, oraz osiedlenia się na tej roli (XI 2391); [Wojciech?] Michowski, star. [san.], obwinia kmieci z T.S. o pozbawienie go 12 zł za rok z żup, powołuje się na świadectwo kasztelana [Piotra Smolickiego poprzedniego starosty], tegoż brata Marcina i zarządcy Tirliczki. Sąd przysądza mu te 12 zł (XI 2392); wojewoda gr. san. przipowyedalsze w imieniu 5 kmieci z T. przeciw Marciszowi Smolickiemu, wójtowi z Tyrawy, podobnie w imieniu Cyganowicza i wdowy Maszy (Massya) (XI 2398); 1447-48 Lein Maniowicz z T. i Niesz z Łodziny ręczą staroście za stawienie Hanya Smyotanki z → Łodziny (XI 2401, 2417, 2418, 2426, 2443, 2444, 2600); 1447 Lein Maniowicz z T. winien zapłacić 12 zł kmieciom i gromadzie z T.S. (XI 2445, 2448); Daniło z T. płaci karę nyestany za niestawienie się na wezwanie 4 poręczycieli z T. (XI 2447); starosta san. przeciw Leniowi Maniowiczowi z T., że ten kupił woźbę w żupie w T., a nie woził drzewa przez 3 tygodnie do żup, przez co naraził starostę na straty 1 grz. i 6 gr tygodniowo (XI 2488); 1448 Grzegorz s. Paska, niegdyś młynarz z T.S., sprzedaje młyn w T. swemu zięciowi Piotrowi, obecnemu młynarzowi. Dawniej do tego młyna obowiązywała woźba, którą Grzegorz zachował dla siebie. Piotr, jak długo będzie pozostawał w młynie, będzie wolny dożywotnio od woźby, lecz gdyby zechciał sprzedać młyn, winien sprzedać z tą woźbą (XI 2609); Iwan syn Kaliny (Calinycz) z Zahutynia pozywa Lyena z T. w sprawie zabójstwa swego wuja Huhna, lecz nie mogąc doprowadzić Iwana Hlepkowicza z Hłomczy, przegrywa sprawę (XI 2610); 1449 Lein Maniowicz i Sain z T. oraz mieszkańcy Hłomczy i Jaćmierza ręczą za stawienie przed starostę Pawła Schaffarza, żupnika tyrawskiego (XI 2788); Iwan Lesky i Len z T. ręczą za zapłacenie 5 grz. i 9 skojców przez zarządcę (dispensator) (XI 2799); 1456 Dmitr młynarz z T.S. daje w sprawie młyna w T. Mikołajowi Ulińskiemu, wwdzie zamku san., i Janowi Dolińskiemu, chor. przem., poręczycieli za siebie Leina i Pawła z T. oraz Chodora z Olchowiec, którzy stwierdzają, że w tym młynie była robocizna na rzecz żupy wg zwyczaju innych mieszkających w T. i że młyn nie jest pusty (XI 3340); 1457 Mikołaj Pieniążek, star. san., daje Tomaszowi Kunczowiczowi, rajcy miasta Sanoka, żupę w T.S. do wybrania 40 grz. po 2 grz. tygodniowo. Andrzej i Stanisław, sołtysi z Nowosielec, ręczą za otrzymanie przez Tomasza pełnej kwoty (XI 3390); 1458 Andrzej i Stanisław, sołtysi z Nowosielec, ręczą Tomaszowi Kunczowiczowi, rajcy miasta Sanoka, za Mikołaja Pieniążka, star. san., na kwotę 100 zł węg., którą Tomasz winien wybierać z żupy zw. Solna Tyrawa począwszy od soboty przed Zielonymi Świętami [20 V] aż do soboty po Bożem Narodzeniu [30 XII] (XI 3457); 1459 król Kazimierz wydzierżawia na 3 lata Jerzemu i Magdalenie Morsten, małżonkom mieszcz. krak., żupy m.in. sanockie Tirawa (MRPS I 518); 1460 Piotr zięć Grzegorza syna Paszka, niegdyś młynarza z T.S., zobowiązuje się przed wwdą zamku san. do połowy woźby, tzn. do wożenia drew do żupy solnej w T. tak długo, jak Mikołaj Pieniążek będzie posiadał starostwo san. (XI 3572); 1464 Clym z T. pochodzący z Zabłociec (XVI 3208); 1465 Len z T.S. zastawia Senkowi Koczanowi (Coczan) z Olchowiec za 2 grz. trzecią część swych ról w T.S. na 4 lata. Koczan winien robociznę Lenowi przez 4 dni w roku, a po 4 latach płacić czynsz pół grz. jeśli będzie posiadał te role (XVI 265); 1466 Oleksa syn Nestora, młynarza z T., kwituje Piotra młynarza z T.S. z pełnej zapłaty za ten młyn. Piotr młynarz oświadcza, że Sinka, ż. Mala z Olchowiec, a córka Paszka, niegdyś młynarza, uwolniła młyn w T.S. od wszelkich przeszkód (XVI 334, 335); 1467 Maciej Szaffarz z miasta Tyrawy ręczy Semionowi Koczanowi za terminowe zapłacenie 4 grz. i 1 wiard. przez Mykitę i Ilka kmieci z T.S. Kmiecie ci zabezpieczają Maciejowi Szaffarzowi daną porękę swym majątkiem. Ręczą za to także Husszak, Iakow, Stan i Piotr młynarz z T. (XVI 384, 385); 1471 Zan Vervyeczka, Lan syn Iacow i Hrynasco z T.S. ręczą Mikołajowi Pieniążkowi, star. san., i szl. Zygmuntowi, wójtowi miasta Tyrawy, za Hanię wdowę po Oleksie z T.S., że winna zachować bydło, a to 2 woły, 2 krowy i 4 yalovycze przez rok. Po roku poręczyciele winni okazać Zygmuntowi 8 sztuk bydła i 8 macior pod karą 6 grz. (XVI 818); 1472 Nysz z T.S. sprzedał Iwanowi z Międzybrodzia klacz, o którą ma niesłuszną pretensję do Iwana Hynat z Huzeli (XVI 882); 1480 Stanisław Pieniążek, star. san., pożyczając 330 zł węg. od Marcina Wodziczki, sołtysa w Haczowie, zastawia mu dochód 2 grz. tygodniowo z żup tyrawskich na rok oraz 8 kmieci w Haczowie (XVI 1424); 1481 Mykita służka (servus) z T. daruje swemu bratankowi Laynowi czwartą część swej ojcowizny albo voszby szolney, a za rolę wypłaca mu z działu kopę [gr]. Layn będzie wieczyście posiadał woźbę, lecz Mykita będzie pełnił służbę wojenną i obowiązki służebne. Layn nie może nikomu sprzedać woźby bez zgody Mykity, który ma pr. bliższości do wykupu, a w przeciwnym razie utraci całą część ojcowizny (XVI 1518); 1482 Stanisław Pieniążek, star. san., zapisuje Janowi Rakowi ze Święcic, mieszkającemu we wsi Rakowej Woli [dziś Rakowa], czynsz i dochód 2 grz. tygodniowo z żup w T. aż do spłaty 200 zł (XI DCXCV); 1483 tenże zastawia Mikołajowi Biernaszowskiemu za 300 zł 13 1/2 grz. czynszu od kmieci w → Nowosielcach oraz 2 grz. w każdą sobotę z dochodów starostwa san. z żupy tyrawskiej aż do pełnej spłaty (XVI 1622); 1500 szl. Mikołaj Kaliński zastawia Piotrowi krawcowi z Sanoka za 16 grz. swój dochód 2 grz. tygodniowo z żupy tyrawskiej trzymany zastawem za pewną sumę od starosty san. Mikołaja z Kamieńca. Warunek, aby Piotr otrzymał jako pierwszą ratę 4 grz. od zarządcy (dispensator), a następnie po 2 grz. tygodniowo aż do spłaty 16 grz. (XVI 2693); 1506 Stan z T. zastępca 2 kmieci Dawida Zawadzkiego w sprawie o zabicie ich brata Procza z Siemuszowej (XVI 3176); 1515 w rejestrze poborowym brak wsi T.S. (ŹD XVIII s. 146); 1523 16 kmieci ma po 1 1/2 ćwierci, 3 po 1/2 ćwierci, 3 po 1, 1 ma 3 ćwierci, nadto pop, dyspenzator z obszaru i młynarz (AS I 21 k. 37); 1526 wieś T.S. pracuje przy żupie król. (AS I 21 k. 411); 1530 w rejestrze brak wsi T.S. (AS I 21 k. 346-353, 513-521) [może figuruje jako Suburbium Thyrawa 8 ł., pop, k. 516]; 1536 w rejestrze brak wsi T.S. (AS I 21 k. 558-566) [może figuruje jako Suburbium Thyrawa 8 1/2 ł., k. 564].

Mieszkańcy: 1424 Miczko młynarz (XI 10); 1430 Cochan (? XI 408); 1432 Michalco f. Issayow, Chodor Sayanczeg, Dyn Herbortowicz, Michalco, Marco (XI 489, 493); 1435 Leyn, Wassil, Llysch Zayonczek, Dyng, Michalek, Olexa Manyowicz (XI 735, 749, 755); 1436 Leyn servilis, Abraham, Chomicza, Hrin Nosdrak, Michalco Issayouicz (XI 814, 831); 1438 Lein (XI 1137); 1442 Paschek Sowirz, Mathwey (XI 1562); 1444 Pascko myelnyk (XI 1871); Lein Manyouicz (XI 1893, 1898); 1446 Lain Manyouicz (XI 2219); 1447 Maschia (Massya), jej synowie Phil i Iwan, Lein Manyouicz, Paschek, Strok, Chodor, Ciganouicz, Lein Manyouicz, Danilo (XI 2391, 2398, 2401, 2417, 2418, 2426, 2443-2445, 2447, 2448, 2488); 1448 Gregorius f. Paskonis młynarz, Petrus młynarz (XI 2609); 1449 Lein Manyouicz, Sain, Paulus Schaffarz żupnik, Iwan Lesky (XI 2788, 2798, 2799); 1456 Dmitr młynarz, Lein, Paulus (XI 3340); 1464 Clym (XVI 3208); 1465 Len (XVI 265); 1466 Olexa f. Nestor, Petrus młynarze, Sinka filia Paschconis młynarza (XVI 334, 335); 1467 Mathias Szaffarz, Szemyon Coczan, Mykytha i Ylco kmiecie, Husszak, Iakow, Stan, Petrus młynarz (XVI 384, 385); 1471 Zan Vervyeczka, Lan f. Iacow, Hrynasco, Hanya relicta Olexe (XVI 818); 1472 Nysz (XVI 882); 1481 Mykitha servus, jego bratanek Layn (XVI 1518); 1506 Stan (XVI 3176).

4. 1436 Leyn służka (servilis; XI 814); 1438 kmiecie z T.S. zachowani przy takich prawach i miarach roli jak wsie Ulucz, Hłomcza i Olchowce [wsie na pr. ruskim], nie naruszając robocizny i warzenia soli (XI 1119) → p. 3; 1447 wdowa Maschia otrzymuje bydlo sothne (XI 2391) → p. 3; woźba polegająca na wożeniu drew do żupy (XI 2488) → p. 3; 1448 obowiązek woźby związany z posiadaniem młyna w T.S. (XI 2609) → p. 3; 1456 poręczyciele młynarza w T.S. pochodzący z T.S. i Olchowiec stwierdzają, że z tym młynem była związana robocizna wobec żup według zwyczaju innych mieszkańców wsi T.S. (XI 3340); 1460 młynarz z T.S. zobowiązuje się do połowy woźby, tj. wożenia drew do żupy solnej (XI 3572) → p. 3; 1481 Mykita służka (servus) z T. daruje swemu bratankowi Laynowi czwartą część swej ojcowizny albo voszby szolney. Mykita będzie pełnił służbę wojenną oraz obowiązki służebne (XVI 1518) → p. 3.

5. 1523 pop → p. 3.

7. J. Sulisz, Tyrawa Solna. Przyczynek do historii prawa niemieckiego w Polsce, „Lud”, t. XIII, Lwów 1907 s. 282-290; I. Fyłypczak, Narys istorii Tyriawy Silnoi, Zapysky Nauk. Tow. im. Szewczenka, t. CLIV. Lwów 1937 s. 115-139; rec. tej pracy: A. Fastnacht, (w:) Roczniki Dziejów Społecznych i Gospodarczych, t. VII. Lwów 1938 s. 373-375.

8. Grodzisko z rowem i wałami zewnętrznymi i wewnętrznymi, ceramika wczesnośredn. z X-XIII w. Na innych stanowiskach fragmenty ceramiki wczesnośredn. (X-XII w.) i późnośredn. (Parczewski, Źródła I s. 193-197).