(a. 1106 Ruda) 4 km na SE od Wielunia.

1. 1136 castellum, ośrodek kasztelanii (Wp 7, zob. Ros. 68); 1249 castrum Rudense cum suo districtu (MPH 2, 567); ok. 1264 miasto (Wp 412, zob. Ros. 109); 1497 dystr. wiel. (MS 2, 917); 1499 par. R., adkt wiel. (Pat. 1958, 282); 1520 wieś (Ł 2, 93); → Rudzka kasztelania, ziemia.

2. 1198 wieś rycerza Tutona ante R. (Wp 34); 1210 Zirsnici iuxta R. (Wp 66); 1485 pole Widoradz (AC 2, 849); 1520 las Widoradz (Ł 2, 98); 1561 przy podziale dóbr między 4 s. Piotra Masłowskiego wsp. las widoradzki przy granicy wiel. oraz przekop, którym przeprowadzano wodę od grodziska do stawu (BC 5012, 226-231).

3. 1511 – 9 ł.; 1518 – 7 ł.; 1552 – 19 kmieci z 1 karcz., nadto 1/4 ł. i 4 kmieci wolnych; 1553 cz. P. Masłowskiego 2 ł. (ŹD 211, 289-290); 1520 – 10 ł. os., 4 ł. wolne, prep. wiel. miał 1 karczmę, z której otrzymywał 20 gr, pleban rudzki 1 ł. oraz 1 rolę dla wikarego i 2 role dla szkoły (Ł 2, 95, 110-111).

4. 1136 n. gród książ. (Wp 7); 1373 wlasn. szl. Andrzeja z R. (Mp 313); 1396? Stańczyk z R., star. wiel. h. Odyniec, skazany na ścięcie, gdyż po zajęciu m. Wielunia przez wojska król. bronił jeszcze zamku, w końcu ułaskawiony (DH 3, 517, o dacie Ros. 84); 1400 tenże śwd. z br. Andrzejem (KP 151); 1403 pisał się ze Słupska.(zob.) i z R. (KSK 1024), 1424 psęd. wiel., jego br. Andrzej śwd. (MK 66, 45-46); 1431 Andrzej s. Stańczyka z R. (ZR 122), 1444 psęd. wiel. (Wp 716), 1459 śwd. z 7 kmieciami przeciwko plebanowi w R. (AC 2, 813); Stańczyk s. Andrzeja z R. nabył 1/2 ł. w cz. R. ku Rychłowicom (BJ 5012, 554-555); 1462 Jadwiga z R. sprzedała za 4 grz. 1/2 ł. tamże Dziechnie z R. i Mikołajowi (GW 1, 96); Dziechna sprzedała 1 ł. w R. za 15 grz. Bartoszowi Wyszemborkowi (GW 1, 83); szl. Piotr, sołtys z Wydrzyna, sprzedał 2 ł. w R. za 32 grz. Stanisławowi ze Starzenic (GW 1, 83); 1463 Andrzej Stańczyk zastawił za 7 fl. i 8 1/2 grz. Stan. Starzechowskiemu 1 ł. w R. (GW 1, 107); 1496 Jan Wyszembork, mieszcz. wiel., sprzedał 2 ł. w R. za 30 grz. Piotrowi Urbańskiemu z Urbanic (GW 2, 36); 1497 Marta z Łyskorni potwierdziła odbiór 21 fl., które pożyczyła pod zastaw 2 ł. w R. (GW 2, 43-44); Bieniarz Wilam z R. pożyczył 30 grz. od Stan. Starzeńskiego pod zastaw 3 ł. w R., na 1 siedział Albert Janos, a na 2 Piotr Sroka (GW 2, 44), otrzymał różne działy w R. (MS 2, 917), pożyczył 10 grz. pod zastaw 1 ł. z 1 kmieciem (GW 2, 51), 1499 sprzedał za 30 grz. 3 ł. opust. w R. br. Klemensowi, Pawłowi i Albertowi z Urbanic (GW 2, 123); 1497 Jan Rudzki zapisał ż. Katarzynie 100 fl. na 1/2 folw. i na reszcie swego działu w R. (GW 2, 46), 1498 tenże Jan Stańczyk Rudzki otrzymał dobra skonfiskowane przez króla za niestawienie się na wojnę Stan. Oremusa z Gaszyna, Macieja z Gromadzic Małych i prac. Jana z Mierzyc, które ten miał w zastawie w Przywozie (MS 2, 1149); 1520 prep. wiel. brał dzies. z 10 łanów os. po 1 wiard., ćw. żyta i tyleż owsa, a z ról opust. dzies. snop. wartości około 5 grz., zaś pleban rudzki dzies. snop. z folwarków i sołectwa wartości l 1/2 grz., od 1 wolnego 1 wiard., a od 2 innych po 6 gr (Ł 2, 95, 111); 1552 – 3 właść., 4 wolnych kmieci należało do zamku wiel. (ŹD 289-290).

5. 1264-66 Fryderyk, wójt z R. (Wp 412; GW ins. 2, 484); 1472 sołtys z R. (AC 2, 841).

6. 1104 miał tu być kościół (SG 4, 885, por. Ł 2, 110); a. 1106 podczas konsekracji kościoła, którą połączono z uroczystościami świeckimi, doszło do zabójstwa i innych gorszących zajść (MPH 1, 449); 1226 Jan prep. koleg. rudzkiej¹Wykaz prepozytów kolegiaty rudzkiej podał Pat. 1958, 419 (R 293), 1236-49 dał kościołowi ś. Wojciecha w R. na utrzymanie subdiakona wieś, którą zakupił od s. Splotowica i Wojsława (R 480); 1239 archidiakon rudzki Wolimir (Wp 221); 1357 król zatwierdził dobra ziemskie abpstwa i kap. gnieźn. oraz kolegiat, m.in. rudzkiej (Wp 1354); 1419 koleg. rudzką przeniesiono do Wielunia (Wp 305, por. Pat. 1957, 456-458); 1459 scholarze z R. (AC 2, 814); 1520 kościół mur. NMP – to zapewne drugie wezwanie – patr. prep. wiel., do parafii 10 wsi, Raduczyce i Drobnice z par. Osjaków płaciły świętopietrze plebanowi w Rudzie (Ł 2, 110-112).

7. 1145-1506 DH 2, 14; 3, 95; 4, 309; DP 60; R 479; AGd 756; Wójc. 33; BJ 8061, 200; Pap. 396, 607, 952; Lit. 1, 248; Man. 285, 2; AC 2, 890; Wp 878, 1354, 1769; BC 3345, 3; MPH 3, 397; Ł 2, 93; DV 369; MS 3, 2714; MPV 3, 121; 8, 174.

8. Grodzisko pierścieniowate Widoradz, skarb, z XI w. (Kam. 72, 136); kościół romański z XII w. (KZS 76).