(1416n. Stradecz, 1442, 1444 Stratcz, 1448, 1456 Startecz, 1565 Strzalce, w lit. też Stracz, Stradcz, Stradcze, Stradcza) dziś Stradcz nad rz. Wereszycą, 18 km na NE od Gródka [Jagiellońskiego], 5 km na NW od Janowa.

1. 1416 starostwo lwowskie (AGZ III s. 169), 1441 n. pow. lwowski (Materiały arch. 116), 1565 starostwo lwowskie (SG XV/2 624), 1569 starostwo kamioneckie (AGZ X s. 97), 1731 starostwo janowskie (ib. s. 411), XIX w. pow. gródecki (SG XI 382); 1416n. par. własna, prawosławna (AGZ III s. 189).

3. Własn. król., w 1451 r. cz. kl. święt.

1416 → p. 5; 1441 Władysław Warn. zapisuje Rafałowi z Jarosławia 100 grz. m.in. na S. (Materiały arch. 116); 1442 Piotr młynarz ze S. sprzedaje swój młyn Adzie z Hodowic (AGZ XIV s. 54); 1443 Piotr, niegdyś młynarz w S., kwituje odbiór wpłat należności za sprzedany młyn (ib. s. 75, 123); 1444 sąd grodzki przyznaje pr. do młyna w S. Adamowi ze S. przeciw roszczeniom Piotra ze S. (ib. s. 128); 1448 szl. Piotr Dzik z Dziurzyc skarży Hannę ze S. o należną mu: pszenicę, proso, 24 koguty, 2 wieprze i sadzawki śledziowe (ib. s. 226);

1451 → p. 5; 1456 Mikołaj młynarz ze S. przeciw bratu zakonnemu Bartłomiejowi, bakałarzowi artium, prokuratorowi kl. franciszkanów ś. Krzyża we Lwowie (ib. s. 488); 1486 kmieć Mikołaj ze S. sprzedaje swój młyn dziedziczny za 35 grz. kmieciowi Mikołajowi Lysz, s. Janusza z Zaszkowa (ib. XV s. 235);

1565 pobór od 17 kmieci na 8,5 ł. wymiernych, 2 karczmarzy, 2 popów, 2 bartników i 6 podsadków, z młyna i piły oraz grobelne od bydła pędzonego do Gródka (SG XV/2 624); 1569 Zygmunt A. powiadamia posiadaczy młynów król. na rzece Wereszycy w S., że pozwolił Janowi Grodkowskiemu wykupić od nich młyny i mianował do tej czynności komisarzy (AGZ X s. 97); 1731 August II Mocny nadaje Dominikowi i Agnieszce z Winnickich Bogusławskim łan wybraniecki w S. i Wrocowie (ib. s. 411); 1765 należy do dzierżawy janowskiej (Udziela 64; Schnur 6); 1880 ma 98 domów i 500 mkw w gminie, 6 domów i 36 mkw na obszarze dworskim; 426 grekokatolików, 38 katolików, 27 wyznania izraelskiego i 45 innych wyznań: 432 Rusinów, 45 Polaków, 59 Niemców (SG XI 383).

5. Par. prawosławna, chwilowo prepozytura kl. święt.

1416 Władysław Jag. na prośbę popów z wsi król. S. uposaża miejscowe probostwo wyznania ruskiego pw. Wniebowzięcia NMP, dzierżone przez Kryłożanina (Krilozanyn) (AGZ III s. 169n.); 1420 Władysław Jag. uposaża cerkiew Wniebowzięcia NMP w S. (ib. X s. 3);

1451 Kazimierz Jag., pragnąc rozszerzyć „cultum diuinum” oraz zagospodarować zniszczone i opuszczone tereny Królestwa, ofiarowuje Mikołajowi Forstkowi, Bened. święt., oraz jego towarzyszom, zakonnikom tegoż kl., miejsce zw. Ruski monaster (Ruthenicum monastyer) na wzgórzu przed wsią S., przeznaczone na fundację kl. reguły ś. Benedykta pw. Wniebowzięcia NMP, zezwalając na budowę kościoła, zabudowań klaszt. oraz murów obronnych (MI 144, s. 124 i 224; MS I 139)¹O tej nieudanej fundacji por. Derwich 1992 470-7;

1500 Piotr Myszkowski wwda bełski i star. ruski rozsądza spór między popami kościołów „Rutenicalis” w S., Uchaldyczem i Nadoszą (AGZ XV s. 399); 1503 Jakub pop S. zobowiązuje się oddawać Iwaszkowi dzierż. Korysz i Jemelnej 0,5 kor. miodu z tytułu użytkowania pasiek w jego lasach (ib. XVII s. 500); 1537 i 1554 kolejno Zygmunt St. i Zygmunt A. potwierdzają przyw. Władysława Jag. dla cerkwi w S. z 1416 r. (ib. III s. 171-2); 1565 → p. 3;

1616 wg legendy w tym roku Tatarzy zniszczyli wieś wraz z cerkwią, zabijając Bazylianów [?] przebywających w położonym przy niej monasterze (Stupnicki 70; Schnur 35); ok. 1880 mur. cerkiew par. pobazyliańska, stojąca na szczycie Stradeckiej Góry, wzniesienia 364 m npm., położonego nad rz. Wereszycą, k. głównego gościńca, na N od S., na miejscu dawnej cerkwi drewn., par. greckokatolicka w miejscu, okręg par.: S., Jemelna, Porzecze, Rottenhan, Stawki. Należy do par. rzymskokatolickiej w Janowie (SG XI 383; Schnur 6).

6. 1616 → p. 5.

7. Derwich 1992 470-7.

8A. Grodzisko wśr. dat. na XI-XIII w. (A. Petruszewicz, Teka konserwatorska Galicji Wschodniej, [w:] Rocznik koła c.k. konserwatorów starożytnych pomników Galicji Wschodniej, Lwów 1892, 155; W. Semkowicz, Geograficzne podstawy Polski Bolesława Chrobrego, KH 39, 1925, 307; Ratycz 31; F. Passowski, Studia nad pograniczem polsko-ruskim, Wr. 1962; Istorija mist i sił URSR, t. 26, Kijów 1968, 929).

8B. We wnętrzu wapienno-piaskowcowej Stradeckiej Góry znajduje się zespół podziemnych pieczar i chodników, naturalnego pochodzenia, z widocznymi jednak śladami działalności człowieka (opisy: Pieczary pod wsią Stradczem w Galicji w cyrkule lwowskim, „Przyjaciel Ludu”, Leszno 1841, t. 2, nr 30, s. 235-8; J. Kraszewski, Sztuka u Słowian szczególnie w Polsce i Litwie przedchrześcijańskiej, Wilno 1860, 101-2; SG XI 383; Udziela 60-3; Schnur 29-31; Demetrykiewicz 33; Janusz 1913 45-6; Janusz 1918 112). W częściach piaskowcowych podziemi, na poczerniałych od dymu ścianach, znajdują się kreślone w różnych językach napisy, najczęściej imiona i nazwiska, czasami z dodatkiem herbu i daty, także koncepty, wiersze, przy czym najwcześniejsze z nich pochodzą dopiero z XVIII w. (Pieczary pod wsią Stradczem... 235). Wg tradycji (z 1822 r.) mieli tu przebywać przedhistoryczni myśliwi (Demetrykiewicz 33); Janusz 1913 46, który prowadząc tu badania odkrywkowe, natrafił na większą ilość „czerepów”, kostek zwierzęcych i niedopalonych kawałków drewna, przypuszcza, że człowiek pojawił się tu dopiero w XI w. Badania archeologiczne przeprowadzone na terenie jaskiń doprowadziły do odkrycia ułamków naczyń z czasów wczesnej Rusi, grotu oszczepu i żelaznego haczyka (Ratycz 31). Pieczary ze S. identyfikuje się niekiedy z jaskinią „Domamiri” wspomnianą pod 1241 r. w Latopisie Halicko-Wołyńskim (Janusz 1913 64; por. PSRL II 793). Wedle tradycji pieczary w S. były miejscem schronienia okolicznej ludności w przypadku najazdu (→ p. 5, 1616 r.), tu też już w XI-XIII w. znajdować się miały tzw. monastyki skalne czerńców puskich, którzy później zajęli cerkiew Wniebowzięcia NMP, a po Unii Brzeskiej zastąpieni zostali przez Bazylianów. Jako dowód przytacza się nazwę Ruski monaster z 1451 r. (→ p. 5), nazwę jednej z pieczar (dalszej), tzw. Pristołu (ołtarz), noszącej wyraźne ślady świadomej działalności człowieka i uważanej za kaplicę, a nawet dokumenty - niestety nieprzytoczone (Stupnicki 70; L. Tatomir, Geografia Galicji, Lwów 1874, 243; SG XI 383; Udziela 60; Schnur 30; Demetrykiewicz 33; Janusz 1913 47; 1918 112; Istorija mist i sił URSR, t. 26, Kijów 1968, 929).