(1244 prope villam Martini – Mog. 21; 1325 Villa Martini – MV 1 s. 127; 1393 Marczincowicze- Wiel. s. 13; 1397 Marczincouicze – SP 8, 6213; 1398 Marczinkowicze – Wiel. s. 14; a. 1490 Marczinkowycze – ŹD s. 447), 1,5 km na W od centrum Wieliczki, włączone później do miasta oraz do Grabówek. Nazwa nie notowana w UN i na Mapie Obrębów.

1. 1393, 1398 M. leżą w ziemi krak. k. Wieliczki → p. 3a; 1325-27, 1355 par. własna, dek. Niegowić (MPV 1 s. 127, 198; 2 s. 435); 1334-54 par. własna, dek. Szczyrzyc (MPV 1 s. 353, 369, 379; 2 s. 427); 1373-4 par. własna, dek. Kosocice (MPV 9 s. 3, 22); 1490 par. Wieliczka (ŹD s. 447).

2. 1244 Grzegorz s. Fryderyka scholastyk krak. nadaje klasztorowi mog. do eksploatacji źródło solne zwane Moristras k. Wielkiej Soli [= Wieliczki] w pobliżu M., na prawie, na jakim sam je posiadał, a kl. ma je przystosować do swoich potrzeb (Mog. 21); 1413 Michał Długi (Longus) mieszcz. krak. i wójt połowy wójtostwa w Wieliczce sprzedaje za 500 grz. szer. gr pras., za postaw sukna brukselskiego wart. 20 grz. szer. gr i za pole alias niwę zw. Marklówka rajcom wielickim folwark Tur i 4 zagrody, należące ongiś do Sierczy, położone między dziedziną M. i ogrodami m. Wieliczki, a także gaj zw. → Grabówki z przyległościami (KSN 3223); 1427 Mikołaj z Sierczy godzi się z rajcami wielickimi po sporze o gaj zw. → Grabówki, położony między Sierczą i M. Do Mikołaja ma należeć cz. tego gaju, poczynając od → Jeziorka, poprzez debrz do granicy M., dalej do dębu na górze i do granicy Sierczy i M. Do rajców i m. Wieliczki będzie należeć cz. gaju Grabówki od debrzy i ciosny do drugiej cz. wsi Sierczy i pól → Babin [dziś Babiny cz. Grabówki – UN 1 s. 86] oraz do granic M. (AGZ 5, 39); 1446 Piotr Szafraniec pkom. krak. rozgranicza wsie M., Golkowice i Podstolice → 1570, 1578; 1560 spór między m. Wieliczką i Sierczą rozpatrywano w miejscu między M. i lasami → Grabówki a Sierczą; tu też rozpatrywano spór o granice między M. i lasami Grabówki a → Golkowicami (ZK 408 s. 1, 4); 1568 granice między Golkowicami, Strzałkowicami i Soboniowicami biegną m.in. przez grunta wsi M., k. drogi ze Zbigniewa [dziś Zbydniów] do Sierczy i dochodzą do ściany lasów i zarośli zw. Grabówki i Sosnowe Doły, które to dziedziny należą do M. i m. Wieliczki. Granice Golkowic, Soboniowic i M. schodzą się na wierzchołku wału alias Sosnowych Dołów → Golkowice p. 2; w sporze między rajcami wielickimi a Stan. Zabawskim o granice między M. i gajem Grabówki, należącymi do Wieliczki, a Golkowicami Zabawskiego, rajcy okazali granicę biegnącą przez ww. gaj i M., i dalej przez rz. Wilgę do granicy Podstolic. Zabawski zakwestionował przebieg ww. granicy (ZK 407 s. 261-2); 1570 granice między Wieliczką a Krzyszkowicami zaczynają się k. ścian M. i lasów → Grabówki oraz Krzyszkowic; wygon z Wieliczki od dawna służy mieszczanom do przepędzania świń i bydła na wypas do ww. lasów oraz do ich dóbr w M.; M. leżą w pobliżu Wieliczki za Krzyszkowicami → Krzyszkowice, par. Wieliczka, p. 2; spór o granice między rajcami wielickimi dz. M. a księdzem Jakubem Gwiazdowskim posesorem Podstolic oraz Janem Mstowskim i Gładyszami dz. Janowic. Rajcy przedłożyli dok. rozgraniczenia przez Piotra Szafrańca pkom. krak. z daty 1446, prosząc o odnowienie opisanych w nim kopców. Granica między M. i Podstolicami biegnie na S od 2 kopców narożnych przy drodze publicznej z Wieliczki w stronę Golkowic, dalej przez zarośla w M. na długości jednego stajania aż do miejsca, o które jest spór ze Stan. Zabawskim z Golkowic. Po okazaniu przez rajców dok. Władysława Jag. z daty 1398 oraz dok. donacji z daty 1399 uchylono zastrzeżenia Zabawskiego i poprowadzono dalej granicę do rz. Wilgi, a następnie po jej przekroczeniu rzeczką zw. Strumień [nie zid., zapewne dopływ Wilgi], aż do jej źródeł, gdzie dochodzi klinem granica Gołkowic. Tutaj znajdują się kopce narożne M. i Podstolic (ZK 408 s. 7-13); spór graniczny między M. i Grabówkami rajców wielickich a Gołkowicami (ZK 408 s. 13-5); 1578 rozgraniczenie między M. a Podstolicami rozpoczyna się k. ściany Janowic. Podkomorzemu zostaje przedłożony m.in. dok. sądu pkom. z 1446 spisany przy 3 kopcach narożnych wsi M., Janowic i Podstolic, k. dróg zw. Zagórne prowadzących do różnych miejsc i miast → Janowice, par. Wieliczka, p. 2; 1597 podczas rozgraniczenia gruntów wójt. od miejskich nowy wójt twierdzi, że dziedzina Goret, która wg przywileju [z 1290] należy do wójtostwa, położona jest na gruncie z dawna zw. Grabówki od gaju o tej samej nazwie. Mieszczanie wieliccy twierdzą natomiast, że na miejscu Grabówek leżą grunty wsi M., którą kupili od Władysława Jag. i która położona jest ponad Wieliczką [czyli na wzniesieniu], na W [właściwie NW] od miasta, między Krzyszkowicami a Bogucicami, granicząc z rolami folwarku Tur, i że z tych gruntów zezwałają przyłączyć do wójtostwa określone łany. Zaginiona zaś dziedzina Goret, której poszukują komisarze, zdaniem mieszczan leży na NE od miasta, przy końcu ról miejskich od strony Zabawy i Mierzączki. Wójt stwierdza z kolei [niezgodnie z prawdą], że M. „siedzą precz za Grabówkami” i żadnych łanów nie mają, gdyż mieszczanie nie płacili nigdy „nawet z jednego łanika” poradlnego i poborów. Komisarze wyrokują jednak, że Grabówki, do których rości sobie pretensje wójt, nie są tymi Grabówkami, które leżą obecnie na gruncie M., i uznają, że nadana ongiś wójtom dziedzina Goret rozciąga się na W od miasta na szerokość 807 łokci pomiędzy gościńcem oświęcimskim a starodawnym rowem przy Sierczy i jej granica bieży tym rowem do granic Krzyszkowic. Rów ten stanowi granicę między wójtostwem a gruntami miejskiej wsi M. w ten sposób, że grunty na N od tego rowu należą do wójtostwa, a na S do miasta (Wiel. s. 135-41).

3. Własn. szlach. Czewojów z Czulic, od końca XIV w. król. a następnie m. Wieliczki, -a. Sprawy własnościowe. 1388 wd. po cześniku krak. [Piotrze z Opatkowic i Grodziny] ma złożyć przysięgę przeciwko Janowi z Czulic [i M.] o granice w → Bogucicach, które to granice winne być zlikwidowane, ponieważ nie sprzedała tej wsi żonie Imrama [z Czulic]; taż przysięga, że Jan bezprawnie usypał 3 granice na jej dziedzinie (SP 8, 4639,4702)¹W haśle → Bogucice błędnie Imram zamiast Jan; 1393 rajcy wieliccy dają Jaszkowi z Czulic niwę Merklówka k. Wieliczki w zamian za karczmę Rozpęd w M. Rajcy zobowiązują się płacić wójtowi przez 10 lat 1 wiard. czynszu z Merklówki, a Jaszek zobowiązuje się nie wznosić na ww. niwie ani w granicach M. innej karczmy²Wydawca tego dok. odczytał, że rajcy mieli płacić 1 wiard. czynszu „ad decimam annis”, tłumacząc to, chyba błędnie, jako „singulis annis”; Jaszek sprzedaje za 50 grz. szer. gr pras. i za ww. niwę Merklowską rajcom wielickim karczmę Rozpęd w M. z 9 stajaniami roli zw. Zagony. Rajcy uwalniają wieczyście Jana z płacenia czynszu z tej niwy, on zaś zobowiązuje się nie wznosić karczmy na tej niwie ani w granicach wsi M. (Wiel. s. 13-4); 1397 Andrzej z → Czasławia zastawia Mikołajowi z Surówek za 52 grz., stanowiące posag Małgorzaty ż. Mikołaja, 4 kmieci w M. (SP 8, 6213)³Andrzej miał tych kmieci zapewne w zastawie; 1398 br. Imram junior i Jan oraz ich siostry Katarzyna i Hanka z Czulic, za zgodą matki Heleny, sprzedają za 500 grz. szer. gr pras. Władysławowi Jag. i m. Wieliczce wieś M. w ziemi krak. k. Wieliczki. Helena zrzeka się pr. do oprawy na tej wsi (Wiel. s. 14-5); Władysław Jag. nadając M. m. Wieliczce wciela je do tegoż miasta i przenosi na pr. magdeb. Mieszczanie wieliccy winni wytyczyć łany w M. wg miary magd., a z każedgo ł. będą płacić królowi po 1 grz. czynszu na ś. Marcina [11 XI]. Król uwalnia mieszczan na 1 rok od płacenia czynszu (Wiel. s. 15-6); Imram junior z Czulic ma potwierdzić wobec pkancl. Klemensa [z Moskorzewa] sprzedaż rajcom wielickim wsi M.; → Czulice p. 3; Imram kwituje rajców wielickich z 200 grz. za M. (SP 8, 7922); 1399 ww. Imram junior, Jan, Katarzyna i Hanka oraz ich matka Helena przed sądem grodzkim krak. kwitują mieszczan wielickich z całej sumy za sprzedaną im wieś M. (Wiel. s. 17).

1512 król zezwala burmistrzowi i rajcom wielickim sprzedać za 800 grz. czynsz na młynie słodowym miejskim w Wieliczce, 6 kramach solnych, wsi M. i wszystkich dochodach miejskich, a to na wykupienie 1/3 wójtostwa wielickiego z rąk Piotra Wapowskiego dziekana krak., z tym zastrzeżeniem, że po upływie 6 lat wszystkie jatki mięsne należące do wójtostwa ustąpią królowi (MS 4, 10217; Wiel. s. 46-7).

-b. Kmiecie, karczmarze. 1393 karczmarz → p. 3a; 1397 4 kmieci → p. 3a.

-c. Areał i pobór. 1393 karczma → p. 3a; 1458 M. skazane na karę król. XIV za niezapłacenie wiard. (GK 14 s. 61); 1489 pobór z 1/2 ł. (RP k. 141); 1490-9, 1501, pobór z 6 ł.; 1504-16 pobór z 7 ł.; 1500, 1519-20 bez danych o poborze (ŹD s. 447; RPk. 24r, 56v, 89, 124, 168, 183v, 197v, 215v, 234v, 261, 289v, 306, 31 lv, 317v, 326v, 351, 373v, 553r, 581r, 596r, 606r, 637v, 650v, 717v, 742v, 798v, 837v, 859v); 1564 pobór z 4 ł. (LK 2 s. 87); 1597 wieś M. opust. → p. 2.

4. 1398 → p. 3a.

5. 1325-7 pleb. Bertold płaci dzies. pap. wysokości 2 sk. i 22 den. od 1 grz. dochodu; 1328 bez danych; 1334 zaległa dzies. pap. wynosi 9 sk.; 1354-5 dzies. pap. od 1 grz. (MV 1 s. 127, 198, 298, 353; 2 s. 427, 435); 1335-6, 1373-4 świętop. 3 sk. (MV 1 s. 369, 379; 9 s. 3, 22).

6. 1398 Grzegorz z M. przyjęty do pr. miejskiego w Krakowie (KRK 2 s. 188).

7. Literatura selektywna: Z. Beiersdorf, B. Krasnowolski, Wieliczka. Studium historyczno-urbanistyczne, Kr. 1983 (maszynopis), s. 150; H. Burchard, Stan i potrzeby badań archeologicznych w Wieliczce, „Studia i materiały do dziejów żup solnych w Polsce” 1, 1965, s. 19-21; A. Jodłowski, Wieliczka, w: Słownik starożytności słowiańskich, t. 6, Wr. 1980, s. 437-8; J. Piotrowicz, Dzieje miasta Wieliczki w wiekach średnich, oraz A. Gaczoł, Zabytki sztuki w Wieliczce, w: Wieliczka. Dzieje miasta (do roku 1980), Kr. 1990 wg ind.; Krasnowolski Układy 2 s. 269.

8. Relikty fundamentów jednoprzestrzennego kościoła z XIII w. z półkolistą absydą przylegającą bezpośrednio do nawy, chata z X-XI w. z paleniskiem i podłogą układaną z drewnianych dyli (H. Burchard → p. 7; A. Jodłowski → p. 7).

Uw. W literaturze przedmiotu błędnie łączone są odkryte w Wieliczce na terenie obecnego parku Mickiewicza, w zachodniej cz. obecnego miasta, relikty trzynastowiecznej świątyni z kaplicą szpitalną pod wezw. Ś. Krzyża przy szpitalu Ś. Ducha. Ten ostatni obiekt, zgodnie z ustaleniami Z. Beiersdorfa i B. Krasnowolskiego, położony był na terenie obecnego pl. Wolności, poza obrębem murów starego miasta. Odkryte pozostałości murów tego kościoła noszą czternastowieczny charakter stylowy i wiążą się z potwierdzoną źródłowo fundacją w 1363 r. przez Kazimierza W. szpitala „prope civitatem Wieliczka”. Do tego też obiektu odnosi się wzmianka z 1411 r. o kapelanie „hospitalis ante Wieliczkam” (KSN 2816). Odkryte natomiast fundamenty jednoprzestrzennego kościoła z absydą o trzynastowiecznej proweniencji należą bez wątpienia do dawnego kościoła parafialnego we wsi Villa Martini, czyli M., o którym pierwsze wzmianki pochodzą z pierwszej ćwierci XIV w., ale który powstał niewątpliwie najpóźniej w końcu XIII w. Świątynia ta funkcjonowała jeszcze w drugiej połowie XIV w., po czym zapewne ze względu na bliskie położenie prężnego ośrodka miejskiego z osobną parafią, uległa zniszczeniu wraz ze zniesieniem parafii. Terminus ante quem dla likwidacji parafii i kościoła w M. stanowi rok 1398, czyli data sprzedaży M. królowi, kiedy to nie wspomniano już o kościele w M. i prawie patr. nad tą świątynią.