(1390 de Marczincouicz – SP 8, 5448; 1398 de Marcincouice – SP 8, 7844; 1399 de Marcinouicz – SP 8, uw. 300/31; 1483 Marczynkowicze – OK 3 s. 340; Marczynkovycze – ZCz. 5 s. 149) 5,5 km na NW od Nowego Sącza.

1. 1390 ziemia sądec. (SP 8, 5448); 1581 pow. sądec. (ŹD s. 132); 1529, 1581 par. Chomranice (LR s. 269 – meszne; Kumor Archidiak. s. 26).

2. 1390 → Chełmiec p. 2; 1447 Mikołaj z M. procesuje się z bpem krak. Zbig. [Oleśnickim] o granice między M. i → Kurzydłami¹Włączone po 1403 do M. lub Chomranic a → Kurowem [par. Wielogłowy, p. 2]; 1448-9 sprawa między ww. o granice odesłana do pkom. (ZK 147 s. 196, 224, 482); 1457 młyn → p. 3a; 1464 Zbigniew z Wronowic zobowiązuje się w imieniu swoim i sukcesorów nie pozywać Mik. Marcinkowskiego i jego potomków o granice między M., Rozdzielem [dziś cz. Białej wody – UN 9 s. 151] oraz między Chomranicami, Zawadą [dziś Zawadka] i Rozdzielem (ZCz. 4 s. 288); 1519, 1592 granice między Drzykową i Klęczanami a M. → Klęczany, par. Chomranice, p. 2; 1530 młyn → p. 3c; 1592 kopiec narożny nad potokiem zw. Truski Kierz, oddzielającym M. od dwu wsi Drzykową (ZK 406 s. 463).

3. Własn. szlach. -a. Sprawy własnościowe. 1381-99 Dobiegniew z M. (SP 8, 610, 5448, uw. 300/31); 1390 Jan z Glewu za zgodą ż. Katarzyny pożycza od Dobiegniewa z M. 45 1/2 grz., gwarantując zwrot wwiązaniem do wsi Glew z wyjątkiem części z zasiewami ozimymi (SP 8, 5448).

1398-1429 Czader z M., → Chomranic 1398-1429, [h. Gryf], br. Krystyna z Karwina, Jaszka i Dobka z Wierzbna, ż. Hanka wd. po Żegocie z Wielogłów 1402 (SP 8, 7844; ZK 3 s. 374; 3b s. 556, 557, 577, 595, 650, 682; 4 s. 261; 5 s. 289, 299; 6 s. 532, 542; 7 s. 264; 195 s. 351; DSZ 101; ZCz. 1 s. 56, 84-5; 2 s. 1, 56, 279, 286, 327; 3 s. 48; GK 1 s. 666); 1399 → Karwin p. 3B; 1400 Czader z M. i Krystyn z Karwina poręczają za Jaszka z Wierzbna spłatę 20 grz. szer. gr pras. Mikołajowi [z Marszowic] pisarzowi generalnemu ziemi krak. Zobowiązują się też strzec tegoż Mikołaja od pretensji ich brata Dobka z Wierzbna (SP 8, 9806)²Określenie użyte w zapisce w odniesieniu do Dobka „fratre ipsorum” nie oznacza, że Czader był bratem dziedziców Karwina i Wierzbna. Czader pieczętował się w rzeczywistości herbem Gryf, co potwierdza w odniesieniu do jego s. Mikołaja Długosz, podczas gdy dziedzice Karwina i Wierzbna należeli do rodu Jastrzębców; 1402 Hanka wd. po Żegocie [z Wielogłów] ż. Czadra z M. przeciwko Katarzynie ż. [Janusza] Szczeciny (Sczegne) z Krakowa o 20 grz. długu i szkodę (ZK 3a s. 498, 504); taż Hanka spowiada się plebanowi z Wielogłów w sprawie przeciw Spytce ż. Janusza z wsi Czechy (Sczeky) (ZK 3a s. 512 zp.); Hanka przeciw Ocie z Tworkowa i Chebdzie o krzywdy uczynione jej i jej 1-mu mężowi Żegocie (ZK 3a s. 515); 1403 Czader z M. zobowiązuje się zapłacić Dobkowi z Wierzbna 14 grz. szer. gr pras. (ZK 3b s. 54); tenże Czader zastawia za 40 grz. szer. gr pras. Mik. Uchaczowi z Adamowej Woli [dziś Jadamwola] → Chomranice Górne; Hanka ż. tegoż Czadra zastawia temuż Uchaczowi za 100 grz. kwartników → Chomranice Dolne, z których to pieniędzy zobowiązuje się zapłacić długi swego I-go męża, zm. Żegoty, tj. 40 grz. Piotrowi Morsztynowi, 20 grz. Szczecinie i 40 grz. innym dłużnikom (DSZ 100, 101)³W haśle → Chomranice reg. niepełny; 1404 Dobek z Wierzbna pozyskuje na Czadrze z M. 42 grz., w tym 12 grz. szer gr pras., a resztę w monecie obiegowej; tenże Dobek pozywa Czadra o 42 grz. i tyleż szkody (ZK 3b s. 271, 309, 329, 345; 4 s. 70, 121); 1404-5 Dobek przeciwko Czadrowi z M. i Piotraszowi z Klęczan o 100 grz. poręki (ZK 3b s. 350, 353, 367, 383, 404, 438, 466, 545, 559 – Mikołaj z Klęczan); Czader z M. nie stawił się w sprawie z Mik. Bieckim mieszcz. krak. o 1 grz. i 14 sk. długu i tyleż szkody (ZK 3b s. 472; 4 s. 169); 1405 Jachna ż. Mikołaja z Kąpieli [właściwie Kępna, ziemia wiel.] pozywa Czadra z M. i jego żonę o bezprawne wwiązanie się do dwóch wsi, na których ma ona zapisane wiano; taż Jachna ż. Mikołaja z Kępna pozywa Czadra i jego żonę o 3 dziedziny, bydło i 5 grz. (ZK 3b s. 485, 521); Czader z M. i Piotrasz z Klęczan poręczają Dobkowi z Wierzbna zakład w wysokości 100 grz. za Jaszka z Wierzbna (ZK 4 s. 261); tenże Jaszek ma przysiąc, że uwolnił ww. Czadra i Piotrasza z zapłaty 100 grz. poręczonych Dobkowi z Wierzbna (ZK 3b s. 569, 614, 642); tenże Jaszek przeciwko Czadrowi z M. o 24 grz. i tyleż szkody oraz o porękę udzieloną Żydom (ZK 3b s. 578, 614); Czader z M. i Florian z Knyszyna poręczają Dobkowi z Wierzbna zwrot 20 grz. półgr (ZK 4 s. 227); 1415 → Chomranice p. 3; 1419 Pełka z Bydlina, Peregryn ze Szczytnik i Jan z Szarbi poręczają za Czadra z M. spłatę 80 grz. półgr Andrzejowi z Zagórzyc i jego ż. Klichnie pod rygorem wwiązania ich w sumie 200 grz. do Chomranic Wyżnych (ZK 194 s. 285-6); 1419, 1420 → Chomranice p. 3; 1422 Tomek z Karwina wydzierżawia na 6 lat Czadrowi z M. całą cz. w Karwinie. Czader ma wykupić za swoje pieniądze 2 kmieci zastawionych za 20 grz., wypłacić 8 grz. półgr długu ojca ww. Tomasza oraz płacić przez czas dzierżawy mniszce Femce 1 grz. i 8 sk. czynszu. Po zakończeniu dzierżawy winien zwrócić te dobra Tomkowi z zasiewami, 4 wołami, 2 krowami, 10 maciorami, kurami i kogutami oraz odremontowanymi: izbą, salą (pallacium) i folwarkiem z dopłatą 10 grz. (ZK 197 s. 130); 1427 Czader z M. nie stawił się w sprawie przeciw Janowi kmieciowi z Kłodnego i jego panu Andrzejowi z Wyżyc o zadanie mu 3 ran krwawych i 3 sinych (ZK 196 s. 84); 1429 Wojc. Smogorzewski przeciw Czadrowi z M. o 4 rany krwawe (ZCz. 3 s. 48).

1437-76, zm. przed 1478 Mikołaj Czader, Marcinkowski z M., → Chomranic, cz. Lusławic od 1444, Faściszowej i Słonej, h. Gryf, s. Czadra i Hanki, 1-sza ż. Anna c. Andrzeja Żyły z Lusławic 1444-48, 2-ga ż. Elżbieta c. Mik. Buczyńskiego 1457, ojciec Andrzeja Żyły, Mikołaja, Mik. Czadra, Marcina, NN. córki ż. Andrzeja z Rusocic, Weroniki ż. Mikołaja z Nawojowej, Jadwigi ż. Stan. Lasockiego z Lasocie 1464 i Anny ż. Mik. Słupskiego 1516 (ZCz. 3 s. 223, 258, 264; 4 s. 8, 24, 39, 57, 80, 111-2, 114, 150, 163, 182-3, 291-2, 349, 477, 505; ZK 17 s. 463-4; 147 s. 171, 181, 403-4, 434, 473, 480; GK 10 s. 267; OK 12 s. 943); 1441-6 Mikołaj [Nanajko] z Wielogłów przeciw Mikołajowi z M. o różne sprawy (ZK 147 s. 7, 39, 72, 123); 1444 → Lusławice Dolne i Górne p. 3C; Piotr Rozembarski przeciw Mikołajowi z M. (ZK 147 s. 84); 1446 świadkowie Mikołaja z M. zeznają przeciw Mikołajowi [Nanajce, s. Żegoty] z Wielogłów, że [Hanka] matka Wielogłowskiego [i Marcinkowskiego] nie wniosła 500 grz. szer. gr do M. z Lewniowej (SP 2, 3262); Mikołaj z M. winien przysiąc z dwoma świadkami na wiecu, że matka Mik. Wielogłowskiego nie wniosła do Chomranic Górnych 60 grz. szer. gr podjętych od Kępińskiego jako spadek po babce (ZK 147 s. 124); 1447 Eustachy ze Słonej, Mikołaj z M., Stan. Czrop, Jan Czrop i Rafał Rożen z Kąśnej pozywają się wzajemnie o granice (ZK 147 s. 146); 1450 Mikołaj z M. zobowiązuje się zapłacić w oznaczonym terminie 50 grz. zięciowi Andrzejowi z Rusocic (ZCz. 4 s. 61 zp.); 1456 → Lusławice p. 3C; 1457 Mikołaj z M. zapisuje 200 grz. posagu i wiana ż. Elżbiecie c. Mik. Buczyńskiego na całej wsi M., na 6 kmieciach w Chomranicach Górnych i na 2 młynach w M. i Chomranicach Górnych (ZCz. 4 s. 167); 1459 Wiernek z Bilska uwalnia Mikołaja z M. z 1000 grz. wadium z tytułu poręki udzielonej za starą Kępińską, że stawi się ona w sądzie w Czchowie (ZK 146 s. 617); 1462 → Faściszowa p. 3; 1463 Mikołaj z M. zobowiązuje się zapłacić w ciągu roku 50 grz. Jakubowi z Biesiadek, którą to sumę był winien Agnieszce ze Stradomii [dziś Stradomka], ta zaś wyznaczyła tę sumę jako posag swej c. Beacie ż. tegoż Jakuba (ZCz. 4 s. 241); 1464 → Bojańczyce p. 3; 1473 → Frycowa p. 3.

1478-94, zm. przed 1508 Andrzej Żyła z M. i Chomranic h. Gryf, s. Mikołaja, br. ww. Mikołaja, Mik. Czadra, Marcina, NN., Weroniki, Jadwigi i Anny, ż. Anna c. Piotra z Zawady i Nawojowej, ojciec Stanisława i Anny ż. Jakuba Tęgoborskiego 1509 (SP 2, 4202; OK 2 s. 690; ZCz. 5 s. 149, 227; 7 s. 19-20); 1478 Elżbieta wd. po Mikołaju z Marcinkowic przeciw Andrzejowi z M. o 30 grz. i o in. sprawy (GK 20 s. 701, 711).

1481-3, zm. przed 1486 Mikołaj Czader z M., → Lusławic Dolnych i Górnych 1480-3 i Słonej, h. Gryf, s. Mikołaja, br. Andrzeja Żyły i in. ww. braci i sióstr, wuj Anny ż. Marcina Wojnarowskiego, ojciec Marcina i Małgorzaty, ż. Małgorzata (ZCz. 5 s. 44; 7 s. 83-4; GK 21 s. 481-2, 498); 1483-4 pr. patr. kościoła w Chomranicach należy do dziedziców M., Wielogłów i Klęczan, ponieważ ufundowali i uposażyli ten kościół (OK 3 s. 340, 342, 355).

1484-8 Marcin Marcinkowski z M., → Lusławic Dolnych i Górnych 1487-1510, Kończysk 1510-11 i Słonej, h. Gryf, s. Mikołaja i Elżbiety, br. Andrzeja Żyły i in. ww. braci i sióstr (OK 3 s. 355; ZCz. 5 s. 148-9).

1484-1516 Mikołaj Marcinkowski z M., s. Mikołaja, br. Andrzeja Żyły i in. ww. braci i sióstr, stryj Marcina, ż. Zofia c. Jana tenut. Rozembarku 1496, zm. po 1533 (ZCz. 5 s. 149; 7 s. 281, 340; 8 s. 241-2; ZB 4 s. 38; Zofia: GS 2 s. 351-2); 1484 Elżbieta wd. po Mik. Marcinkowskim i jej ss. Marcin i Mikołaj dz. M. i Krasnego wśród patronów kościoła w Chomranicach (OK 3 s. 355); 1486 Stanisław z Druszkowa przeciw Marcinowi i Małgorzacie dzieciom zm. Mikołaja z M. o spłatę długu, jaki ich ojciec zaciągnął u zm. Jana Niemsty ojca Stanisława (ZCz. 5 s. 85); 1487 Mikołaj i Marcin z M. → Faściszowa p. 3; 1488 → Lusławice Dolne i Górne p. 3C; → Frycowa p. 3; 1494 → Chroślice p. 3; 1496 Zofia ż. Mik. Marcinkowskiego odstępuje ojcu Janowi tenut. w Rozembarku pr. do dóbr ojczystych i macierzystych; tenże Jan zapisuje Mikołajowi z M. 200 fl. węg. posagu córki Zofii na Racławicach i na karczmie w Rozembarku, od której to sumy winien płacić Mikołajowi rocznie 13 1/2 grz. (ZB 4 s. 38); 1502 → Lusławice p. 3C; 1503 → Drzykowa p. 3.

1508, zm. przed 1509 Stanisław Marcinkowski z M. i Chomranic, s. Andrzeja, br. Anny ż. Jakuba Tęgoborskiego (ZCz. 7 s. 306-7); 1508 Mik. Tęgoborski kwituje Stan. Marcinkowskiego s. zm. Andrzeja z 200 fl. posagu jego siostry Anny ż. Jakuba Tęgoborskiego, swego syna, i zapisuje jej 400 fl. posagu i wiana na całej wsi Świdnik; Anna odstępuje br. Stanisławowi prawa do dóbr ojczystych i macierzystych (ZCz. 1 s. 306-7).

1509 Anna z M. i Chomranic ż. Jakuba Tęgoborskiego, c. zm. Andrzeja Marcinkowskiego, zapisuje w dożywocie stryjowi Mik. Marcinkowskiemu całe cz. dziedz. w M. i Chomranicach, z wyjątkiem 2 ról, które jej przypadły po zm. br. Stan. Marcinkowskim (ZCz. 7 s. 330); → Drzykowa p. 2; 1510 Stan. Wróblowski z Lusławic i Mik. Taszycki z tychże Lusławic zamieniają się dobrami: Mik. Taszycki daje kmiecia Czeleja w → Lusławicach Dolnych, siedzącego poniżej Praczki, za części w Słonej, które Wróblowski ma od Marcina Marcinkowskiego (ZK 155 s. 93-4); → Chomranice p. 3; 1511 → Faściszowa p. 3; 1518, 1520-1 → Ilmanowa Nowa p. 3a.

1526-38 Jan Marcinkowski z M. i Krasnego (GS 2 s. 12-3, 473-4, 554-5, 620-1, 700); 1527 Jan z M. i Zofia wd. po Mik. Marcinkowskim dzielą się dobrami. Zofia będzie trzymać w swojej oprawie Krasne z 9 krowami dojnymi i 8 jałówkami, bez 2 grz. czynszu od kmieci Gubernata i Palucha i 1/2 spy, które będzie pobierał Jan, oraz młyn w Górnych Chomranicach. Jan bierze M., a lasy w M., Chomranicach i Krasnym dzielą w ten sposób, że Jan będzie miał 3/4 a Zofia 1/4. Od wypasu świń w ww. lasach Jan będzie pobierał 3 gr, a Zofia 1 gr Ponadto Zofia otrzymuje 1 chochlę srebrną, 2 półmiski i 3 talerze cynowe, które razem z ww. bydłem winny powrócić po śmierci Zofii do rąk Jana (GS 2 s. 19-21); 1533 Zofia ż. Jana Dębickiego z Rzuchowej wydzierżawia za 9 fl. swej ciotce Zofii wd. po Mik. Marcinkowskim jej własne dobra oprawne Faściszową, M., Krasne i Słone (GS 2 s. 351-2).

-c. Areał i pobór. 1530 w M. 3 ł., młyn dziedziczny o 1 kole, karczma (RP k. 42); 1536 w M. 3 ł., młyn dziedziczny o 1 kole, karczma (RP); 1563 pobór z 4 ł., uprzednio z 3 ł. (RP k. 167); 1581 pobór z 2 1/2 ł. kmiec., 1 ł. Florian Marcinkowski obrócił na folwark, 1 zagr. z rolą (ŹD s. 132).

5. 1529 dzies. snop. z ról kmiec. w M. należy do bpów krak., a z ról folw. wart. 3 grz., od młynarza wart. 12 gr oraz meszne do kościoła w Chomranicach (LR s. 44, 269).

7. K. Mosingiewicz, Ród Gryfów w ziemi sądeckiej do połowy XV wieku, SH 23, 1980, s. 361-2.

8. Osada wczesnośredniowieczna i grodzisko z IX-X w. (J. Żurowski, Sprawozdanie z działalności Państwowego Konserwatora Zabytków Przedhistorycznych Okręgu Zachodnio-Małopolskiego za rok 1923, „Wiadomości Archeologiczne” 9, 1924-1925, s. 333; M. Cabalska, Marcinkowice, w: Informator Archeologiczny. Badania 1968, W. 1969, s. 266-7; taż, Pradzieje powiatu nowosądeckiego, RS 10-11, 1969-1970, s. 130-1; E. Dąbrowska, Wielkie grody dorzecza górnej Wisły. Ze studiów nad rozwojem organizacji terytorialno-plemiennej w VII-Xwieku, Wr. 1973, s. 182; A. Żaki, Początki osadnictwa w Karpatach Polskich, „Wierchy” 24, 1955, s. 105 i n.; Żaki, s. 402, 514, 521; G. Leńczyk, Katalog grodzisk i zamczysk z terenu Małopolski, opr. S. Kołodziejski, Kr. 1983, s. 24, 76; A. Szybowicz, Marcinkowice, w: Informator Archeologiczny. Badania 1987, W. 1988, s. 145-146; A. Szybowicz, B. Szybowicz, J. Poleski, Wczesnośredniowieczne grodzisko w Marcinkowicach, AAC 34, 1998, s. 72-92; J. Poleski, Wczesnośredniowieczne grody w dorzeczu Dunajca, Kr. 2004, s. 222-34).