(1325 Mantina - MV 1 s. 144; 1328 Mancina, 1334 Mączyna - AGZ 7, 5 z dok. z XV w.; 1350-51 Manczyn - MV 2 s. 346; 1353 Manina - MV 2 s. 260; 1354 Myczina - MV 2 s. 424; 1367 Manchina z kop. - Mp. 1, 292; 1386 Madzina ZK 1a s. 23; Macina - ZK 1a s. 32; 1387 Manczina - ZDM 1, 185; 1424 Mancyna - ZK 7 s. 343; 1430 Mączina ZK 146 s. 207; 1433 Maczini - ZK 10 s. 103, Maczina Minori - ZK 197 s. 216; 1470-80 Myenczyna - DLb. 2 s. 301; 1491 Maczyna - ZCz. 5 s. 264; 1494 Mączyna - ZCz. 7 s. 26-7; 1509 Maczyna, Maczynka - ZK 24 s. 145-6; 1511 Maczina Dolna - ZCz. 8 s. 21-2; 1530 Mączina - RP k. 42) 12,5 km na NW od Nowego Sącza.

1. 1367 ziemia sądec. (Mp. 1, 292); 1431, 1530, 1563, 1581 pow. sądec. (GK 4 s. 269-70; RP k. 42; RP s. 351-2; ŹD s. 132); 1325 n., 1470-80, 1529, 1596 par. własna (MV 1 s. 144, 217; DLb. 2 s. 301; LR s. 259; WR k. 19); 1325 n., 1529, 1596 dek. sądec. (MV 1 s. 144; LR s. 259; WR k. 19).

2. 1334 wieś Stańkowska Wola lokowana w lesie nad rz. Pobiedniszcza rozciągającym się między granicami wsi Zbikowice, Wronowice, Skrzętka, M. i Kobylczyna (AGZ 7, 5 - fals. z XV w. naśladujący or. z 1334 r.; treść dok. nie budzi zastrzeżeń).

3A. Własn. szlach. Zaroszyców z Wyżyc, potem Drużynitów ze Słupi, wreszcie Krzeszów. 3Aa. Sprawy własnościowe. 1367 Kazimierz W. poświadcza, że Krystyn z Mikluszowic chorąży krak. wydzielił ss. Stanisławowi, Andrzejowi, Wydżdze i Janowi wsie: Wyżyce z Wolą, Prokocim, połowę Mikluszowic w ziemi krak. oraz Michalczową (Michalchonis libertas), karczmę → Krużlowa i połowę M. z jej Wolą zw. → Kłodne w ziemi sądec. (Mp. 1, 292).

1418-31, zm. przed 1432 Andrzej z Wyżyc, M. → Michalczowej, → Mikluszowic 1407-16, → Kłodnego 1409-29 i → Lewniowej 1408-15¹W haśle Lewniowa połączono informacje o dwóch Andrzejach, ojcu i synu w jedną osobę, h. Zaroże, s. Andrzeja, wnuk Krystyna, br. Piotra, Mikołaja, ojciec Stachny ż. Mikołaja z Klimontowa i Fienny ż. Jana z Wojsławic (ZK 194 s. 146; 376 s. 184; GK 4 s. 269-70); 1418 Andrzej z Wyżyc gwarantuje zwrot 50 grz. [zięciowi] Janowi z Wojsławic wwiązaniem do całej cz. M. (ZK 194 s. 146; 376 s. 184); 1421 Jan z Wojsławic podzastawia Jakuszowi z Lasocic całą cz. w M., którą sam trzyma w zastawie za 50 grz. (ZK 7 s. 136); 1424 Jakusz z Lasocic poddzierżawia Stanisławowi z Wyżyc całą M., którą ma w zastawie od Jana z Wojsławic. Stanisław ma z dzierżawy płacić 8 grz. czynszu - zp.; Mikołaj ze Zbydniowa i Jan z Lipia poręczają za Stanisława spłatę 50 grz. Jakuszowi z Lasocic wwiązaniem do całej M. - zp.; tenże Stanisław unieważnia wszelkie sprawy sądowe, jakie miał z ww. Jakuszem (ZK 7 s. 401); 1429 Andrzej z Wyżyc [i Michalczowej] gotów był zapisać Janowi Radwanowi z Przyszowej M. i → Kłodne uwalniając go z poręki (ZCz. 3 s. 47); 1430 Jan Radwan z Zebrzydowic podzastawia za 50 grz. Katarzynie wd. po Klemensie Uchaczu z Łukowicy i jej dzieciom całą cz. w M. (ZK 146 s. 207); 1431 Andrzej z Wyżyc sprzedaje za 300 grz. Wiernkowi z Gabania wsie M. i należącą do tej wsi Bartkową Wolę w pow. sądec.²Wola Bartkowska należąca do Męciny to zapewne Kłodne Dopisek: jego córki Fienna i Stachnica nie wyrażają zgody na wydanie z ksiąg powyższego zapisu; tenże Wiernek zobowiązuje się zapłacić 80 grz. Piotrowi Cikowskiemu, a w przypadku jego śmierci jego matce Katarzynie z Wyżyc - zp. (GK 4 s. 269-70).

1431-7 Wiernek, Werner Gabański z → Gabania 1396-1418, h. Janina dz. M., → Draganowej, → Makowisk, Zabełcza, Stronia i Pierszyc (GK 4 s. 269-70; ZK 150 s. 18); 1432 Wiernek z Gabania zobowiązuje się wykupić z rąk [Kat.] Uchaczowej M., którą ona trzyma od zm. Andrzeja z Wyżyc za 50 grz. Wiernek ustępuje te pieniądze Piotrowi Cikowskiemu (GK 4 s. 529, 664); 1433 Katarzyna wd. po Klemensie Uchaczu z Łukowicy podzastawia za 50 grz. półgr Janowi z Lipia dziedzinę M., zaś po jej wykupieniu Jan weźmie ww. kwotę i będzie jej wypłacał po 6 grz. czynszu (ZK 10 s. 77).

1433-9 Stachna c. Andrzeja z Wyżyc i M., ż. Mikołaja z Klimontowa, dz. M. (ZK 10 s. 103; DSZ 189); 1433 Jan z Lipia stwierdza, że Stachna c. Andrzeja z Wyżyc, ż. Mikołaja z Klimontowa [i Gniewęcina] wykupiła od niego za 50 grz. swoje dobra ojczyste M. (ZK 10 s. 103); 1434 taż Stachna zastawia za 60 grz. półgr Mik. Mrukowi z Małuszy [Pośrednich] dziedzinę ojczystą M. (ZK 10 s. 257); Mikołaj z Klimontowa zastawia za 63 grz. Janowi z Wilkowa [par. Irządze] wieś M., którą pozyskał z tytułu posagu ż. Stachny, a dziedziczył ją jej zm. ojciec Andrzej z Wyżyc (ZK 197 s. 216-7, 223); Jan z Wilkowa kwituje Mikołaja z Klimontowa z 60 grz. pożyczonych pod zastaw M. i ustępuje mu tę wieś; tenże Mikołaj zobowiązuje się stawić ż. Stachnę c. zm. Andrzeja z Wyżyc w sądzie ziemskim krak. dla zapisania długu 60 grz. półgr Mik. Mrukowi na M., a jeśli tego nie uczyni, wwiąże go do M. w 120 grz. (ZK 312 s. 462, 466 [cd. s. 498], 467); 1436 Katarzyna wd. po Klemensie Uchaczu z Łukowicy kwituje Jana z Lipia z 50 grz. (ZK 11 s. 3); Stachna ż. Mikołaja z Klimontowa i Fienna ż. Jana z Wojsławic [cc. zm. Andrzeja z Wyżyc] pozyskują pr. bliższości na Wiernku z Gabania Wolę Bartkową (ZK 146 s. 323-4); 1437 ww. Fienna wykłada przed sądem nadwornym pieniądze, chcąc pr. bliższości wykupić od Wiernka Gabańskiego pozyskane → Kłodne i zastawioną M. Wyrokiem sądu pieniądze zostają zdeponowane w skarbcu król., a Fienna dostaje wwiązanie do tych wsi (ZK 150 s. 18); 1439 Jan z Wyżyc niegdyś z Wojsławic i Mikołaj z Klimontowa poręczają sobie wzajemnie pod zakładem 1000 grz., że ich żony Fienna i Stachna zeznają podział dóbr Wyżyce, → Mikluszowice oraz M., którą Stachna winna wykupić z zastawu od tegoż Jana za 25 grz. (GK 6 s. 54-5 zp.); Stachna c. Andrzeja z Wyżyc, ż. Mikołaja z Gniewęcina sprzedaje za 600 grz. Piotrowi z Cikowic części po rodzicach w Wyżycach, Mikluszowicach, M. i → Kłodnem (Pol. 3, 210; Mp. 4, 1353 reg.; DSZ 189).

1439-43, zm. 1454 Piotr Cikowski z → Cikowic 1408-20, → Mikluszowic par. własn. 1434-54, → Dziewina od 1434, Wojsławic od 1437, Wyżyc, → M., → Kłodnego 1439-43 i Lewniowej 1443-5, h. Radwan, s. NN. i Katarzyny z Wyżyc, podstarości potem podsędek krak. 1442-54, sędzia krak. 1454, ż. Elżbieta siostra Konstanetgo z Rudna (Pol. 3, 210; Mp. 4, 1353 reg.; DSZ 189; ZK 150 s. 203-4; 198 s. 231); 1440 Piotr z Cikowic poręcza Wiernkowi [z Gabania] za ww. Stachnę i Femkę, że uwolnią go od wszelkich spraw wytoczonych mu przed różnymi sądami; tenże Wiernek unieważnia wszelkie wyroki zapadłe na jego korzyść w sporze z ww. siostrami na wiecach oraz w sądach w Sączu (ZK 150 s. 203-4); 1443 Piotr Cikowski podsędek ziemski krak. sprzedaje za 500 grz. Fiennie wd. po Janie z Wojsławic całe cz. w Wyżycach, Kłodnem i M., które kupił od Stachny ż. Mikołaja z Gniewęcina [i Klimontowa]; Fienna sprzedaje za 300 grz. temuż Piotrowi całe cz. w Mikluszowicach (ZK 198 s. 231).

1443 Fienna, c. Andrzeja z Wyżyc, → Mikluszowic 1437-44, → Kłodnego 1437-43 i M., siostra Stachny ż. Mikołaja z Klimontowa, ż. Jana z Wojsławic (ZK 198 s. 231).

Przed 1489 Piotr Słupski h. Drużyna, dz. → Krasnego 1462-87, Słupi, Podsadcza, Wolicy, → Lipowego, Starej Wsi [=Ilmanowa Stara] i M. (GK 23 s. 119-20); 1489 sąd arbitrów doprowadza do ugody między Jadwigą z Poręby [Żegoty, ż. Henryka czyli Indrzycha z Poręby], Janem i Mik. Strzałami [ss. Jerzego Strzały z Sosnowic], Anną [Strzałówną, siostrą ww. Strzałów] ż. Janusza Szaszowskiego z Kleczy z jednej strony a Andrzejem Słupskim [ze Słupi] z ss. Piotrem, Janem i Stanisławem z drugiej strony w sprawie spuścizny po zm. stryju Piotrze Słupskim, a mianowicie dóbr: → Krasne [par. Góra Ś. Jana], Słupia, Podsadcze [dziś cz. Słupi - UN 6 s. 22], Wolica [dziś nieistn.], Ilmanowa [Nowa], → Lipowe, Stara Wieś [= Ilmanowa Stara] i M. Dobra te i ruchomości obie strony winny podzielić na rokach w Czchowie pod zakładem 400 grz. (GK 23 s. 119-20).

1490-1 Andrzej Słupski ze Słupi i M., h. Drużyna, ojciec Piotra, Jana i Stanisława (GK 23 s. 119-20; ZCz. 5 s. 264).

1490-1511 Piotr Słupski ze Słupi, h. Drużyna, dz. → Ilmanowej Nowej, M., → Krasnego, Podsadcza, Lipowego, br. Jana i Stanisława, ojciec Mikołaja, ż. Małgorzata → 1511 (ZK 21 s. 19-20; 368 s. 174-5; ZCz. 8 s. 21-2); 1490 Jadwiga ż. Indrzycha z Poręby sprzedaje za 250 fl. węg. Janowi, Piotrowi i Stanisławowi ze Słupi [ss. Andrzeja] całe cz. po stryju Piotrze Słupskim w → Krasnym z Wolicą, Słupi, Podsadczu, → Ilmanowie Starej, Lipowym i M. (ZK 21 s. 19-20; 368 s. 174-5).

1490-2 Stanisław Słupski ze Słupi i M., h. Drużyna, br. Jana i Piotra (ZK 21 s. 19-20; 368 s. 174-5).

1491 Andrzej z M. i Słupi nie stawił się w sprawie z Zofią ż. Jana [Wielopolskiego] z Dębowca burgr. krak. (ZCz. 5 s. 264); 1492 → Łyczana p. 3a.

1509-38 Jan Krzesz z M., → Gruszowa par. własna, → Mierzenia 1533-6 i → Kłodnego 1493-1536, h. Leliwa, ż. Katarzyna c. Jana Wierzbięty z Raciborzan 1509 (GS 2 s. 73, 166, 169, 172, 177, 181, 203, 294-6, 333, 427, 484, 486, 517-8, 557-8, 591-2, 657-8, 705-6, 719-22; ZK 25 s. 291, 302; GB 9 s. 578-9; Ep. 6 k. 104v); 1509 Jan Krzesz z Gruszowa zapisuje ż. Katarzynie c. Jana Wierzbięty z Raciborzan 230 fl. półgr posagu i tyleż wiana na połowie dóbr w Gruszowie i M. (ZK 24 s. 145-6); 1511 Piotr Słupski z Ilmanowej Nowej za zgodą ż. Małgorzaty i syna Mikołaja sprzedaje za 230 fl. Janowi Krzeszowi z M. całą cz. w Męcinie Dolnej z folwarkiem (ZCz. 8 s. 21-2); 1520 Stan. Dando z Zalesia oddala roszczenia Jana Krzesza z M. i Gruszowa o przegrodzenie drogi idącej z Gruszowa do Gdowa pomiędzy wsiami Strzyszów i Zręczyce (ZK 26 s. 305); 1524, 1526 → Ilmanowa Nowa p. 3a; 1532 → Kłodne p. 3; 1535 Jan Krzesz z M. pożycza 210 fl. od Barbary wd. po Adamie Bylickim z Łyczany, zabezpieczając zwrot wwiązaniem do połowy M., którą sobie sam wybierze (GS 2 s. 474-5); 1536 → p. 3c.

-c. 1530 pobór w cz. Krzesza z 5 ł., 2 karczem dorocznych, młyna dorocznego o 1 kole (RP k. 42); 1536 pobór z cz. Krzesza z 5 ł., 2 karczem i młyna o 1 kole (RP); 1563 pobór w cz. Sebastiana Krzesza z 4 ł., dawniej z 5 ł., 1 karczmy dorocznej, młyna o 1 kole, a w cz. Stan. Krzesza z 2 ł. (RP s. 351-2); 1581 pobór w M. Wyżnej należącej do Krzeszowej z 4 ł., 11 zagr. z rolą, w cz. Stan. Krzesza ½ ł. 1 zagr. z rolą (ŹD s. 132).

3B. Własn. szlach. Wielopolskich potem Branickich, nazywana od 1511 M. Niżną lub Dolną. 3Ba. Sprawy własnościowe. 1417 Świętochna [c. Idziego z Gdowa] ż. Mikołaja z Wielopola dzieli się dobrami z Mikołajem i Kachną dziećmi [zm. szwagra] Jakusza Klępa. Świętochna bierze całą cz. w Gdowie i cz. w M., a Mikołaj i Kachna wieś Sadek oraz cz. w Mstowie, Szyku i Sowlinach z dopłatą 160 grz. (ZK 6 s. 311)³W haśle Gdów p. 3 Świętochnę błędnie uznano za córkę Jakusza Klępa, podczas gdy była one jego szwagierką, c. Idziego z Gdowa (F. Sikora, Wielopolscy z rodu Starych Koni do początków XVI wieku, „Acta Universitatis Nicolai Copernici”, Historia XXVI, z. 240, 1992 s. 146); 1424 Katarzyna c. Mikołaja z Zabełcza [i Świętochny c. Idziego z Gdowa] ż. Jana z Szarbi przyjąwszy od br. Jana z Wielopola 52 grz. półgr ustępuje mu dobra macierzyste [cz.] w Gdowie i M. (ZK 7 s. 343); 1437 Katarzyna c. zm. Męcikała z [Siedlisk i Sławęcina] ż. Kiełcza z Prochnej [pow. pilzn.] sprzedaje za 40 grz. Janowi z Wielopola cz. w M. i Gdowie (ZB 1 s. 6); 1457 br. Stanisław i Zygmunt z Gdowa sprzedają za 200 grz. najstarszemu br. Mikołajowi z Wielopola cz. dziedz. w Wielopolu, M., Woli Adama, Owieczce i Kutni (ZK 14 s. 330); 1461 Jan Giedka z Zabełcza inaczej z Wielopola zapisuje 100 grz. posagu i tyleż wiana ż. Dorocie c. Mik. Buczyńskiego na połowie Zabełcza i całej cz. w M. (ZCz. 4 s. 216); 1479 tenże Jan wyznacza ż. Dorocie 150 grz. posagu i tyleż wiana na Zabełczu i M. (ZCz. 5 s. 17).

1494 Dorota wd. po Janie [Giedce] Wielopolskim z Zabełcza ustępuje córce Barbarze ż. Hier. Branickiego z Branic zapis oprawy, jaki ma od zm. męża na Zabełczu, Wielopolu, Łabowej i cz. M.; taż Barbara zastawia za 1200 grz. ww. dobra mężowi Hier. Rusieckiemu [Branickiemu] z Ruszczy (ZCz. 7 s. 26-7); 1522 → Klimkówka par. ruska Łosie p. 3; 1522 br. Piotr i Andrzej Braniccy ss. zm. Hieronima dzielą się dobrami. Piotr bierze cz. w Zabełczu, Wielopolu, M., Maciejowej, → Klimkówce [par. ruska Łosie], Bielance i Łabowej z obowiązkiem wyposażenia sióstr Anny ż. Feliksa Wierzbięty i panny Zofii po 400 fl. każdej oraz wypłacania po 2 grz. czynszu mniszkom Dorocie i Urszuli. Andrzej bierze Wolę Łużną Wyżną i Niżną, Łękę i Łosie (GS 1 s. 220-2).

3Bc. Areał i pobór. 1530 pobór z cz. Branickiego z 1½ ł. i karczmy dorocznej (RP k. 42); 1536 pobór z cz. Branickiego z 1½ ł. i karczmy (RP); 1563 pobór w M. w cz. Krzysztofa Brańskiego z 3 ł. (dawnej z 1 ł.), z karczmy i 1 komornika (RP s. 351-2); 1581 pobór w M. Niżnej w cz. Brańskich [czyli Branickich] z 3 ł., w cz. Jakuba Marcinkowskiego z ½ ł. (ŹD s. 132).

4. [1370-9] król. Elżbieta Łokietkówna nadaje pr. niem. m.in. wsi M. (ZDM 1, 185); 1387 Andrzej s. Krystyna z Wyżyc przedkłada przywilej pr. niem. królowej Elżbiety [1370-9] w sprawie jego syna Piotra sołtysa w M. pozwanego przez Mikołaja z Zabełcza (ZDM 1, 185); 1404 Mikołaj [sołtys?] z M. świadczy z h. Turzyna Jaszkowi s. Tomka z Mokrzesk naganionemu przez Jana z Ciechosławic (ZK 4 s. 66); 1421 Małgorzata z mężem Mikołajem sołtysem z M. kwituje br. Marcina Soboniowskiego ze spłaty z dóbr ojczystych i macierzystych (GK 1 s. 511); 1529 → p. 5.

5. 1325-27, 1350-1 dochody plebana oszacowane na 4 grz. i 18 sk.; 1354-55 oszacowane na 2½ grz. (MV 1 s. 144, 217; 2 s. 346, 397, 414, 424); 1328 świętop. 7 sk. 8 den.; 1335-7, 1344-51, 1373-4 świętop. 8 sk. (MV 1 s. 306, 370, 384, 395; 2 s. 185, 195, 204, 214, 223, 233, 242, 251, 260, 267, 275, 283, 291, 298; 9 s. 11, 30); 1325-7 pleban Jan (MV 1 s. 144, 217); 1386-98 Fabian pleb. w M. (ZK 1a s. 23, 32; 2a s. 239); 1386 Wyżga z Mikluszowic ma stawić Fabiana pleb. z M. w sprawie z Piotraszem z Czarnocina (ZK 1a s. 23, 32; SP 8 uw. 12/22)⁴W SP 8 wydawca pominął imię kapelana Fabian; 1470-80 par. wymieniona bez danych (DLb. 2 s. 301); 1517 Maciej pleb. w M. (Ep. 6 k. 104v); 1529 miejscowy pleb. pobiera dzies. snop. z ról sołtysich i od zagrodników w M. wart. 30 gr, meszne 27½ ćw. żyta i tyleż pszenicy miary sądec., czynsz w wys. 7½ grz. i 6 gr oraz stołowe wart. 6 gr i kolędę wart. 3 wiard. Dzies. snop. z ról kmiec. w M. należy do biskupów krak. (LR s. 44, 259).

7. M. Wolski, Zaroszyce i Ławszowici. Z zagadnień genealogiczności rodów rycerskich, w: Homines et societas. Czasy Piastów i Jagiellonów. Studia historyczne ofiarowane Antoniemu Gąsiorowskiemu w sześćdziesiątą piątą rocznicę urodzin, Poznań 1997, s. 147-58.