1306 obl. 1604 Straliemberch (PrU I/2 nr 849; Chmielewski 237), 1331 Stralenberch (Schultz 97), 1337 Stanenberg (Golmert 28; Raumer 105), 1349 kop. XV w. Starlenberck (Wp. 2 nr 1284), 1521 or. Stralenberg (PG 70, 495v), 1522 or. Stralembargk, Stralemborg, Stralembarg (PG 71 k. 48v, 49, 194v, 309v-310), 1532 Stralenbarck (MS 4 nr 16336), 1532 Stralebergk (MS 4 nr 16277), 1535 Sthrolberngk, Strakemberg (PG 76 k. 115, 181), 1535 Sthorltberngk (PG 78 k. 35-38, 135-136), 1543 Stalborgk (PG 68, 570), 1552 Strelimbarg (ASK I 5, 151), Strelenberg (WG 1, 159), 1561 Strelemberg (WG 1, 257-261), 1577 Strelimberg, Strelembarg (ASK I 5, 762v), 1577 Streliembarg (ASK I 5, 764v [774v]), 1944 Strahlenberg, obecnie Strzaliny¹Now. 2, 94, na oznaczenie S. używa błędnej nazwy: Strzelno, 3,5 km na E od Tuczna.

1. 1349 par. S. w archidiakonacie [zanoteckim] między Notecią a Drawą, podległym bpowi pozn. (Wp. 2 nr 1284).

1522 S. w pow. pozn. (PG 71, 48v); 1552 n. par. Tuczno (ASK I 5, 151).

2. 1306 młyn, droga do Stubowa →p. 3; 1331 S. graniczy z gruntami m. Tuczno (Schultz 97); 1563, 1577, 1579, 1588 mł. o 1 kole →p. 3: pobór; 1590-91 mł. →p. 3.

3. Własn. szlach. Wedlowie w S.: 1306 Hasso Wedel pan w Tucznie sprzedaje Krzysztofowi Boltowi (Bolten) 7 ł. w S. za 60 grz. „vinconum”²Nazwą vincones (po niem. Vinkenaugen, a w polskiej literaturze „oczka zięby”) określano fenigi o niskiej wartości, wybijane w XIV i XV w. w Brandenburgii i na Pomorzu; łany te są wykupione i uwolnione, należały one niegdyś do Henryka Velenantz; 4 ł. leżą za młynem, piąty na końcu wsi na prawo od drogi do Stubowa, szósty i siódmy blisko po tej stronie karczmy [a więc bliżej wsi niż karczma?] (PrU I/2 nr 849; Chmielewski 237-238).

1337 wieś opust. S. o 64 ł. w ziemi Tentzick [Tuczno] Lud. [Ludwika czy Ludekina?³Na imię Ludwik lub Ludekin (oba te imiona używane były u Wedlów) wskazuje lekcja Raumera: Llud de Wedel; Golmert w tym samym miejscu czytał: illorum de Wedel] Wedla (Golmert 28; Raumer 105).

1349 w S. 60 ł., w tym 14 ł. opust. (Wp. 2 nr 1284).

1409 Hasso von Wedel pan Tuczna w imieniu swoim i dzieci swego kuzyna Lamprechta na czas wojny pol.-krzyż. oddaje Zakonowi zamek i m. Tuczno, a sobie zastrzega 6 1/2 „Wispel”⁴Wispel to używana w Saksonii i krajach sąsiednich miara objętości odpowiadająca 13,191 hektolitrom słodu oraz 2 „Wispel” żyta z S., folwark [?] (Ackerhof) i 6 włók w Tucznie, a także wolne rybołówstwo we wszystkich jeziorach [nal. do dóbr Tuczno] oraz dożywocie dla żony Lamprechta we wsi Knakendorf [obecnie Rzeczyca] (Neumark nr 241).

Wedlowie Tuczyńscy w S.:

1521-43 Mac. Tuczyński [z Tuczna]: 1521 tenże otrzymuje od króla Zygmunta nadanie m. in. dóbr braci Jakuba i Wincentego [zapewne chodzi o Wiwianca] Wedlów z Frydlandu, którzy nie stawili się na posp. ruszenie (MS 4 nr 3738); 1521-22 tenże wygrywa proces z Jerzym Wedelskim [→niżej] o 1/4 młyna w Tucznie, o dochód w słodzie (emolumenta braseorum) i o [cz.?] wsi S.; 1522 tenże wwiązany we wspomn. dobra (PG 70, 495v; PG 71 k. 48v, 49, 194v-195 – wwiązanie, 231v-232, 309v-310); 1532 temuż król Zygmunt [St.] potwierdza prawa do przezysków (perlucra) w m. Frydland, w 1/4 młyna w m. Tuczno i w 1/4 wsi S. (MS 4 nr 16336); 1532 tenże odstępuje dobra Tuczno wraz z wsiami do nich należącymi (w tym S.) swym ss. Janowi, Krzysztofowi i Stanisławowi (MK 47, 319v-321; MS 4 nr 16277, reg.); 1533 tenże w sporze z Jerzym Wedelskim dworzaninem (aulicus) Albechta ks. pruskiego; Wedelski donosi królowi pol., że tenże Mac. Tuczyński zajął jego dobra w m. Tuczno, całą wieś S., 1/2 Mielęcina oraz części we wsiach Marcinkowice, Stubowo (Marschubow [zbitka 2 nazw]), Lubsdorf i Knakendorf; Wedelski dowodzi, że nie miał obowiązku brać udziału w wyprawie przeciw Zakonowi, a Tuczyński tłumaczy, że nie odda mu wspomn. dóbr, bo otrzymał je jako darowiznę od króla (PG 77 k. 137-138v, 371-373); 1535 sąd grodzki w Poznaniu postanawia restytuować Jerzego we wspomn. dobrach, a Łukasz Górka star. gen. Wlkp. potwierdza tę decyzję (PG 78 k. 35-38, 135-136); 1535 woźny wwiązuje Jerzego Wedelskiego we wspomn. dobra, a tenże Maciej pozywa Wedelskiego o przedstawienie przywilejów dot. jego praw do ich wykupu (iura et privilegia sua reemptionalia), jednakże na wyznaczony termin Maciej się nie stawia (PG 76 k. 115, 181); 1543 tenże Maciej pozwany przez Stan. Dziaduskiego star. kon. i poborcę ceł wlkp. o to, że nie ukarał poddanych z S., którzy uprowadzili mu 77 wołów (w tym poddani ze wspomn. wsi 40 wołów, a Bolt [tamtejszy man Tuczyńskiego, →niżej] 37 wołów⁵Stan. Dziaduski star. kon. (1539-58, G.Star. 44) jako poborca ceł w Wlkp. sprawował nadzór nad handlem wołami pędzonymi za zachodnią granicę kraju. Wspomniane w zapisce szkody powstały prawdop. wtedy, gdy pędzone woły znalazły się w pobliżu wsi S. Księgi grodzkie pozn. z tego czasu zawierają więcej zapisek o wołach pędzonych na zachód (PG 68, 570).

1532 Jan, 1532-62 Krzysztof i 1532-62 Stan. Tuczyńscy ss. Macieja: 1532 ciż →wyżej: Maciej; 1554 i 1559 ciż Stanisław i Krzysztof →niżej: Golczowie; 1562 ciż Krzysztof i Stanisław dzielą się majątkiem [po ojcu]⁶S. w akcie podziału wymieniane jest jedynie jako punkt orientacyjny w opisach położenia stawów nal. do Tuczna (→p. 2), natomiast wieś S. nie jest wymieniana wśród posiadłości obu braci; →niżej: Boltowie w S (PG 106, 554v).

1581 Stan. Tuczyński [młodszy] syn Krzysztofa sprzedaje Gertrudzie Belerberk wd. po Krzysztofie Bolcie za 650 grz. dobra w Dykowie i w S. oraz daje je jej jako lenno (feudum); za spłatę tej sumy ręczy Krzysztof Miłogaski [może to drugi mąż Gertrudy?; man z Miłogoszczy?]; Stan. Tuczyński kwituje odbiór tej sumy (PG 139 k. 662, 663).

1590-91 Krzysztof i Piotr Tuczyńscy ss. Stanisława starszego, Dorota z domu Wedel [c. Jerzego Wedelskiego młodszego], wd. po Stan. Tuczyńskim młodszym i Małgorzata z Tuczyńskich ż. Stan. Zaremby z Kalinowy uczestniczą w sporze o młyn w S. →niżej.

1306-1591 Boltowie w S. [manowie czyli wasale Wedlów i Wedlów Tuczyńskich]:

1306 Krzysztof Bolt⁷Jest rzeczą charakterystyczną, że w rodzinie Boltów w różnych pokoleniach powtarza się imię Krzysztof →wyżej: Wedlowie; 1397 Krzysztof Bolt, 1410 Boltowie z S. →p. 5; 1543 Bolt z S. kradnie woły →wyżej; 1554 Krzysztof Bolt, dz. [!] w Dykowie, pozwany przez braci Jerzego, Macieja [recte: Mateusza], Wawrzyńca i Wilhelma Turnów [manów] ze Stręczna o gwałty dokonane w Stręcznie (WG 1, 9v); 1565 [tenże?] Krzysztof Bolt z Dykowa pozwany przez braci Jerzego, Franciszka i Wilhelma Turnów [ze Stręczna] o to, że zabił ich brata Mateusza (WG 1, 14v); 1566 król Zygmunt August nakłada wadium między tymże Krzysztofem Boltem a braćmi Turno (WG 1, 20); 1566 [tenże?] Krzysztof Bolt kupuje cz. S. za 1000 grz. →niżej: Golczowie; 1568-79 różne osoby z rodziny Boltów →niżej: pobór; 1581 Gertruda Belerberk wd. po Krzysztofie Bolt →wyżej.

1591 siostry Emerencja⁸O Emerencji z Boltów Miłogaskiej →p. 5: zeznania Krzysztofa Bolta z 1606-07 i Anna mężatki oraz Małgorzata panna Boltówny toczą przed sądem ziemskim pozn. i przed trybunałem w Piotrkowie proces z Rudigerem Wedlem z „Nowych Wedli” [Neuwedel w Nowej Marchii, obecnie Drawno] o młyn wodny w S. i dochody z młyna (emolumenta; WG 4, 107).

1606-07 Krzysztof Bolt śwd. →p. 5.

Inni Wedlowie w S.:

1521-35 Jerzy Wedel (zw. też Wedelskim)⁹Jerzy Wedel (Wedelski), może syn Hassona z Neuwedel w Nowej Marchii, prawdop. ident. z Jerzym bratem Ludwika, Jakuba i Wiwianca znanych we →Frydlandzie (obecnie Mirosławiec) na progu XVI w.; nazywany był Jerzym starszym w odróżnieniu od działającego nieco później jego bratanka, Jerzego Wedelskiego syna Jakuba z Frydlandu toczy spory o cz. S. [przeważnie mowa jest o 1/4 S.] →wyżej: Wedlowie Tuczyńscy.

1563-91 Rudiger (Redinger, Reginger, Ridigier, w tekstach niem. Reiner) Wedelski, syn Jerzego starszego, posiada części dóbr Tuczno¹⁰Z jego ojcem Jerzym Wedelskim starszym z Neuwedel w pierwszej połowie XVI w. prowadził długotrwały spór o cz. dóbr Tuczno Mac. Tuczyński, w tym m. in. części S. [w 1597 wspomn. jako zm. (WG 8, 517)]: 1563, 1577, 1579 →niżej: pobór; 1590-91 tenże toczy spory o młyn w S. z Tuczyńskimi i z siostrami Bolt (WG 4 k. 80, 107; WG 5, 1v); jego późniejsze dokonania w S. →p. 5: zeznania z 1606-07.

1546-95 Golczowie w S.:

1546 Franciszek Golcz dz. w Klausdorf i w S. oraz Bartho [Bartłomiej Turno] dz. [man] w Stręcznie ręczą Andrzejowi z Górki kaszt. pozn. i staroście gen. Wlkp. za 4 mieszczan z Wałcza, że stawią się w ciągu 12 tygodni na sąd (PG 88, 362v); 1552 Anna Golcz [może wd. po Franciszku?] →niżej: pobór.

1554 poddani Kuny Golcza [młodszego] w S.: Maciej, Walenty Muth, Theus Wokewal i Benditisch Olter pozywają Krzysztofa i Stan. Tuczyńskich ss. Macieja o to, że wtargnęli do S. i zabrali im jęczmień, słód, piwo itp. (WG 1, 7v-8v – 4 zapiski); 1558 Jakub młynarz z Machlin pozywa Kunę Golcza [młodszego] o to, że z jego cz. w S. zabrał mu żyto i inne zboże; szkodę wycenia na 100 grz. (WG 1, 58v).

1559 Konrad, Jerzy, Mikołaj i Reiner (Rinier) Golczowie ze wsi Klausdorf pozwani przez Krzysztofa i Stan. Tuczyńskich, aby okazali dokumenty poświadczające ich prawa do 1/4 S. (WG 1, 159); 1559 ciż przedstawiają [skądinąd niezn.] dok. z 26 III 1530 dot. podziału dóbr Klausdorf i Heinrichsdorf, które to wsie były zawsze w spokojnym posiadaniu Golczów; równocześnie ciż Golczowie dowodzą, że S. był w posiadaniu Franciszka Golcza, a obecnie pewne prawa do S. ma Agnieszka [z domu Kleist], wd. po Kunie (Konradzie) Golczu [starszym, z Klausdorf?]¹¹Wydaje się, że przedstawiony przez Golczów dok. nie dot. w ogóle wsi S, obecnie ż. [Stan.] Biegańskiego; sąd poleca, aby każda ze stron przedstawiła jeszcze w tej sprawie po 6 świadków (WG 1, 256v-260v).

1566, 1595 wspomn. Agnieszka z Kleistów (Klesczewna) wd. po Kunie Golczu, a ż. Stan. Biegańskiego: 1566 taż sprzedaje Krzysztofowi Boltowi [manowi Tuczyńskich] cz. S. za 1000 grz.¹²Szczegóły dot. tej transakcji w zeznaniach Krzysztofa Bolta z 1606-07, →p. 5 (PG 20, 521v); 1595 Jan Golcz surogator grodzki wał. z siostrą Katarzyną, ż. Aleksandra Mokronowskiego, dokonują rozliczeń dot. tej sprawy (PG 165, 433).

1552-88 pobór: 1552 poddani Anny Golcz płacą 10 gr poboru [z cz. S.] (ASK I 5, 151); 1563 Rudiger Wedelski płaci od 15 ł., młyna dor. o 1 kole i karczmy dor., a [Stan.?] Biegański od 5 półł., od 1/4 [wspomn. wyżej] młyna o 1 kole i od 1/4 sołectwa (ASK I 5, 202); 1568 Ridiger Wedelski zalega z poborem z wsi S., Mielęcin, Stubowo, Marta (Sindermater), Lubsdorf i Machliny, a Krzysztof Bolt z wsi Dykowo, Stubowo i S. (WG 2 k. 28, 28v); 1577 Walenty, Krzysztof, Piotr i Reginger manowie z S. [Boltowie?] płacą od 7 półśl. po 10 gr, a od 2 zagr. po 2 gr.; w tymże roku wieś S. zalega z poborem od 7 śl. (ASK I 5 k. 762v, 764v [774v]); 1577 Reginger Wedelski płaci od 13 ł., od 3 zagr., od karczmy dor., od młynarza i od pasterza [owczarza?] (ASK I 5, 764v [774v]); 1579 pani Krzysztofowa Boltowa płaci od 5 półśl. roli, od 4 zagr., od kowala i od 1/4 młyna (ASK I 5, 689-689v); 1579 Reginger Wedelski płaci od 13 półśl. roli, 3 zagr., od kowala, od sołtysa, od młyna o 1 kole i od owczarza 12 gr (ASK I 5, 689-689v); 1588 Krzysztof Bolt płaci pobór uchwalony na sejmie koronacyjnym od 2 półł., 1 zagr. i od karczmy w Stubowie, od 15 półł., 4 zagr. i kowala w Dykowie oraz od 5 półł. i 1/4 młyna w S. (WG 3, 46).

4. 1563, 1579 sołectwo →p. 3: pobór; 1606-07 sołtys →p. 5.

5. 1397 (obl. z 1604 obejmująca tylko fragment dok. z 1397) Jan Stolten pleb. w Tucznie występuje razem z Krzysztofem Boltem ze wsi S.; dok. dotyczy nadania Hassona Wedla dla Krzysztofa Bolta w S. z 1306 (→p. 3) oraz prawdop. darowizny w S. dokonanej przez Krzysztofa Bolta dla wikariusza w Tucznie (WG 12, 214; Chmielewski 237-238).

1410 (obl. 1604) Konrad de Born prep. kal. [z Kalisza Pomorskiego; oficjał archidiakonatu zanoteckiego?] zatwierdza bliżej nieokreśloną darowiznę Boltów z S., obejmującą łany i in. dochody, dla wikariusza w Tucznie¹³Schultz 55 i Schultz Geschichte 334, przytaczają anonimową informację źródłową o darowiźnie łanów w S. w 1337 lub 1338 dokonanej przez duchownego Bolta na rzecz kościoła w Tucznie. Wg ustaleń Ryszarda Walczaka, wiadomość taką zawierała rękopiśmienna kronika kościoła par. w Marcinkowicach k. Tuczna (Walczak, notatka w kartotece SHG); brak danych o miejscu przechowywania tej kroniki; wikariuszem [altarystą?] jest kleryk Krzysztof Bolt (Bolten; WG 12, 214; Chmielewski 237-238).

1606-07 Michał Wełmicz [kmieć?] z S. mający ok. 70 l. zeznaje, że [przed Reformacją] ksiądz nigdy w S. nie mieszkał, ale pleb. z Tuczna przysyłał tu swoich wikariuszy, aby odprawiali nabożeństwa: m. in. pamięta wikariusza Joachima Lade, który mieszkał w Tucznie, tam, gdzie obecnie mieszka Hans Zelber; w S. znajduje się 1 śl. roli pleb. (w 2 „sztukach” zw. kawle, jeden k. ścieżki do wsi Hermansdorf [obecnie Rutwica], a drugi między rolami chłopskimi); Krzysztof Bolt wasal Tuczyńskich zeznaje, że role, na których siedzą kmiecie Benedykt Faber, Christian Stelter, Joachim Thesmer i Urban Pale, należą do kościoła w Tucznie; wspomn. Krzysztof Bolt słyszał od przodków, że [Stan.] Biegański kupił od Golczów 5 chłopów i sołtysa w S.; tę cz. S. posiada obecnie wd. Emerencja z Boltów Miłogaska jako lenno od Tuczyńskich; śwd. Augustyn Diliszmet mieszcz. z Tuczna zeznaje, że za jego pamięci budowano w S. dom dla pierwszego ministra luterańskiego, Michała Diliszmeta – jego ojca, a wcześniej domu plebańskiego w S. nie było; Diliszmet zeznaje też, że w S. były 3 ł. roli pleb. zw. Papen Hawff [Hufen? – włóki], z tego na 2 ł. Rydygier Wedelski osadził 3 kmieci, Joachima Jesse, Jakuba Ulrychta i Franciszka Redela, a trzeci łan uprawiają chłopi i dochód oddają kościołowi w Tucznie; Walenty Szołcz kmieć z S. zeznaje, że pamięta, jak Golczowie sprzedali cz. S. [Stan.] Biegańskiemu, a Biegański potem sprzedał te ziemie Boltom; świadkowie Walenty Szołcz i Antoni Redel zeznają, że chłopi z S. dawali ministrowi luterańskiemu po 1/2 gr na kwartał (DepTest. XIV 149v-150v); 1607 wyrok w sprawie dochodów par. Tuczno z S.: kościół w Tucznie ma w S. 1 ł. roli oraz 2 części ról zw. kawle; inne role [wspomn. przez świadków →wyżej] obecnie są w in. posiadaniu (AAP, Sententiae III 242).

Uwaga: Począwszy od pocz. XIV w. potwierdzona jest własn. Wedlów w S. Wiadomo też, że manami Wedlów, a później Wedlów Tuczyńskich w S. byli od XIV w. aż po XVII w. Boltowie. Prawa do S. zgłaszali również Wedlowie z Frydlandu i z Neuwedel (obecnie Drawno). Część S. w XVI w. w niezn. okolicznościach opanowali Golczowie z Klausdorf (obecnie Kłębowiec), a wraz z nimi Stan. Biegański, drugi mąż Agnieszki Kleist, wd. po Kunie [Konradzie] Golczu.

Now. 2, 394, odnosił do S. wzmiankę o duchownych z 1455. W cytowanych przezeń zapiskach (ACC 36, 32-32v) mowa jest jednak o Grzegorzu, Janie i Janie klerykach „de Strzelno”, których Stefan kapłan z Goraja pozwał o to, że ograbili go z 1/2 grz. podczas picia piwa w domu Piotra murarza z Ostrowa [k. Poznania]. Nie widać tu żadnych podstaw do łączenia tej sprawy z naszym S., a klerycy pochodzili najpewniej z m. Strzelno na Kujawach.