SZAMOTUŁY

^* 1231 or. Samotul (Wp. 1 nr 131), 1284 kop. 1521 Schamothule (Wp. 1 nr 546), 1298 Szamantuli (Wp. 2 nr 770), 1308 kop. XV w. Schamotuli (Wp. 2 nr 915), 1338 Santzkowe! (Wp. 2 nr 1186), 1345 Samptur (Wp. 2 nr 1248), 1360 Szamothul (Wp. 3 nr 1420), 1391 Samothuli (Lek. 1 nr 940), 1393 Szamotuli (Lek. 1 nr 1413), 1394 Szamothuli (Lek. 1 nr 1843), 1396 f Szamotulech (WR 1 nr 194), 1398 Samotuli (Lek. 2 nr 2115), 1400 Zamotuli (KP nr 180), 1401 Samotur (Wp. 11 nr 1811), 1407 kop. XVI w. Shamothuly (ZDM nr 1202), 1409 Samptwlli (ACC 2, 137v), 1411 Szamotulj (BulPol. 3 nr 1303), 1414 Samotuly (Liber decanorum Facultatis Philosophicae Universitatis Pragensis, cz. 1, Pragae 1830, s. 429-430), 1415 kop. 1576 Schamothvly (Wp. 7 nr 753), 1417 Samathuli (BulPol. 4 nr 84), 1420 kop. XVII w. Szamothuly (Wp. 8 nr 878), 1420 Szemothuli (WR 1 nr 1063), 1420 w Szemotulel! (WR 1 nr 1070), 1421 Nowa Schamotuli (ACC 5, 110v), 1426 Sematuli (BulPol. 4 nr 1714), 1438 Samptir (SBP s. 325 nr 23), 1442 kop. XVI w. Schamothuly (Wp. 5 nr 692), 1442 kop. 1601 Szamotuly (Wp. 5 nr 686), 1444 Syemothuli (Cracovia artificum. Supplementa... 1441-1450, Kraków 1993, nr 316), 1447 Scamotoli (Theiner 2 nr 76), 1456 Scamotuli (BulPol. 6 nr 992), rkp XV w. Schamothuli (MPH 2, 729), w tekstach niem.: [XIV w.] Samter (na pieczęci miejskiej odciśniętej w 1401, →p. 8), 1401 Samotuwer (SBP s. 44 nr 27), 1404 Samthur (Reg. 1/1 nr 780), 1485 Czampther, Sampthere (Akta stanów Prus Królewskich, t. 1, Toruń 1955, s. 325, 354), 1501 Szampter (SBP s. 288 nr 31), nazwa niem. Samter, miasto.

1. Przynależność administracyjna, charakter miejski. 2. Granice, młyny, obiekty pod miastem, topografia miasta. 3A. Mieszczanie. 3B. Żydzi. 4A. Prawa, przywileje i powinności miejskie. 4B. Władze miejskie. 5Aa. Kościół par. Ś. Stanisława. 5Ab. Altarie i altaryści w kościele par. 5Ac. Kaplica śpiewaków Ś. Trójcy w kościele par. 5Ad. Wikariusze i inni duchowni. 5Ae. Szkoła par. 5Af. Bractwo kapłanów. 5B. Szpital Ś. Ducha. 5C. Kaplica Ś. Mikołaja na przedmieściu. 6A. Wydarzenia. 6Ba. Osoby świeckie pochodzące z S. 6Bb. Osoby duchowne pochodzące z S. 6Bc. Studenci z S. 7. Literatura. 8. Zabytki materialne.

1. 1445 n. pow. pozn. (PG 2, 89v); 1298 n. par. własna (Wp. 2 nr 770) [o losach par. →Uwaga], 1460 n. dek. Oborniki (ACC 40, 93; LBP 79); 1383 n. miasto¹Lokację S. w literaturze datuje się przeważnie „przed 1383” (bo z tego roku pochodzi pierwsza wyraźna wzmianka o m. S.). Now. 2 s. 372, 615, datował ją jednak już na połowę XIII w., a Gałka 29 – na 1284. Ostatnio Z. Górczak, Najstarsze lokacje miejskie w Wielkopolsce (do 1314 r.), Poznań 2002, s. 118, odrzucił jednak pogląd o lokacji S. w XIII w. W rzeczywistości lokacja nastąpiła na pewno przed pocz. XIV w. Z lat 1300-06 pochodzi dok., w którym występuje obok siebie dwóch plebanów (→p. 5Aa); podwójna obsada par. wiąże się niewątpliwie z lokacją. Z drugiej strony lokacja nastąpić musiała po 1284, gdyż w dok. z tej daty mowa tylko o targu, a brak jeszcze wzm. o mieście. Lokacji prawdop. dokonał Tomisław z S. (występujący do 1296). Po jego śmierci nastąpiły pewnie działy rodzinne między jego synami. Trudniejsze były też potem czasy, pełne politycznych powikłań (MPH 2, 728).

2. 1400 Sędziwój [z S.] toczy proces z Janem Janowskim (z Janów Młyna) o zalanie kopców między Z. a Śmiłowem (KP nr 180, 181, 209, 247, 404); 1406 rozjemcy polecają odnowić kopce i między nimi wbić pale w strugę płynącą do stawu w S.; woda przy Śmiłowie ma należeć do Jana, a grunt sięgający aż do Gałowa ma nal. do Dobrogosta z Z.; Dobrogost może podnosić poziom wody i budować groblę (KP nr 2796).

1443, 1446 młyn k. Winiar [pod Poznaniem] przy drodze do S. (Wp. 5 nr 711; Dominikanie P-ń A9a); 1510 pod S. droga do Poznania (LBP 79); 1513 droga zw. szamotulska z Ujścia do S. (PZ 27, 72); 1560 droga ze wsi Ludomy do S. (PG 104, 444v); 1567-79 w księdze ławniczej (KsŁawn.) wspomn. drogi z S. do cegielnicy [cegielni pod miastem?] (nr 6), do [kościoła] Ś. Mikołaja (nr 75, 550), do Gaju (nr 171), do Obornik (nr 264, 580, 804), do Poznania (nr 29 i często), do Stobnicy (nr 760), do Śmiłowa (nr 42, 393, 801), do Wronek (nr 798); 1571 →niżej.

1460 staw szamotulski →Szamotuły – dobra, p. 3 (Jan Starszy).

1505 Stan. Redecki daje swój folw. przed m. S. córkom Jana Nowomiejskiego, a otrzymuje w zamian ich części w Chowanowie (PG 13, 64v); 1510 przedmieście →p. 5Aa.

1571 Łukasz Górka daje Janowi Świdwie z S. łąkę i cz. boru aż do rowu ciągnącego się z boru do jeziora w S., a w zamian otrzymuje ogród Góra w Nowej Wsi z łąką oraz łąki naprzeciw ról miejskich przy strudze zw. Główna, płynącej do Grabowca, które to łąki zaczynają się od bagna →Bałdyn za wójtostwem i sięgają do Szczuczyna; wspomn. drogi z Nowej Wsi do Szamotuł Starych i droga, którą pędzi się bydło do [rz.] Głównej (PG 21, 169v-170v).

Młyny: 1453-54, 1580 młynarz →p. 3A; 1461 młyn [w S.?] →Szamotuły – dobra, p. 3: Piotr; 1502 młyn koński (PG 12, 188); 1508 młyn słodowy →p. 4A; 1511-12 młyny koński i wodny →Szamotuły – dobra, p. 3: Katarzyna; 1521 młyny koński i wodny →p. 5Aa; 1524 młyny →Szamotuły – dobra, p. 3: Wincenty; 1535 młyny wodny i koński →p. 5Aa; 1568 młyn słodowy →Szamotuły – dobra, p. 3.

Topografia miasta: 1445 ratusz: czynsz zapisany na rzecz szpitala ma być składany rajcom na ratuszu w S. [wzm. może mieć charakter formularzowy] (ACC 28, 83); 1510 ul. Tkacka (platea Textorum), ul. Wąska (platea Stricta) prowadząca do łaźni miejskiej, zagrody przy drodze do Poznania (LBP s. 79, 213, →p. 5Aa); 1521 jatki →p. 5Aa; 1527 domki rybaków →Szamotuły – dobra, p. 3: Wincenty.

1567-79 w księdzie ławniczej S. (KsŁawn.) wymienione ulice [niektóre prawdop. pod różnymi nazwami]: Grodzka (nr 10, 46, 52 i często), Żydowska (nr 16, 574), Ciasna (nr 15, 132, 455, 485, 496, 507), Kapłańska (nr 302, 343, 548, 586, 595, 620, 677), Kościelna (nr 98, 783, 784, 790), Obornicka (nr 546, 589), Poznańska (nr 81, 179, 206, 215, 234), Wroniecka (nr 222, 359, 360, 714), Szewska (nr 297, 581, 720), Sukiennicza (nr 20, 178, 727), Rzeźnicza (nr 544), k. jatek rzeźniczych (nr 415, 689, = Rzeźnicza?), prowadząca do sukienników (nr 726, = Sukiennicza?), prowadząca ku łaźniom (nr 286, 410); tamże wymieniane także rynek (circus, circulus, teatrum; często), ratusz (praetorium, nr 40, 124, 258, 276), mur miejski²Istnienie murów miejskich w S. nie jest skądinąd poświadczone, →Gałka 18-20 (murus civilis, nr 82, 140, 329, 749, 792), most prowadzący do zamku Świdwów (nr 318); przedmieścia: Ś. Ducha (nr 434), Poznańskie (nr 105), Wronieckie (nr 652), przy drodze do Śmiłowa (nr 382, 669); ogród Psie Pole za miastem (1570: nr 264), ogród na Psim Polu (nr 491, 515), folw. na Psim Polu³W miejscowej tradycji wiązano tę nazwę z czasami „potopu” szwedzkiego, jako miejsce potyczki ze Szwedami lub cmentarz żołnierzy szwedzkich („Z grodu Halszki” 1932, nr 19(11), s. 6-7). za drogą do Obornik (nr 804).

1641 ulice Kapłańska i Grodzka (prowadząca do mostu zamku Świdwów), uliczka na tyłach szewców na N od kolegiaty, przedmieście Targowisko k. zamku [Górków], Psie Pole położone w stronę wsi Gąsawy (AV 10 k. 204v, 215, 205v, 206, 206v).

3. Własn. szlach. →Szamotuły – dobra.

3A. Mieszczanie [wiadomości o członkach władz miejskich →p. 4B; ludzie pochodzący z S., a czynni poza nimi →p. 6Ba-6Bc]. 1393 Merkater (Morkata) [najpewniej tożsamy z Henczlem Murchartem 1400] toczy proces ze Świętosławem [z Szubina] kaszt. kal. (Lek. 1 nr 1407, 1413).

1394 kmiecie z S. [może chodzi o Szamotuły Stare?] toczą proces z [Mik. Krwawym Diabłem z Wenecji i Kiekrza] sędzią kal. (Lek. 1 nr 1843).

1395 Andrzej Bednarski pozywa Sędziwoja [z S.] wdę pozn. o mieszczanina [z S.?, Kaźmierza?], którego uważa za swojego poddanego (Lek. 1 nr 1981, 2036).

1397 Agnieszka [mieszczka?] z S. →Szamotuły – dobra, przyp. 27.

1398 Mikołaj [Goldberg?] mieszcz. z S. toczy proces z Hassonem Wedlem (Lek. 2 nr 2115, 2116).

1399-1400 Adam niegdyś sołtys z Konina, a obecnie mieszcz. w S., toczy proces z Mroczkiem z Iwna i Zajączkowa o spalenie [domu i dobytku?] sołtysa w Koninie (Lek. 1 nr 3023; Lek. 2 nr 2471; KP nr 137, 148).

1400-01 Mik. Goldberg mieszcz. w S.⁴Może tożsamy z Mik. Goldbergiem mieszcz. pozn. 1387 i rajcą 1397 (Wp. 6 nr 293, 358): 1400 tenże toczy procesy: z Pietraszem Czapurskim o 2 grz. 1 wiard., z Przecławem Gołutowskim [z Gułtów] o 3 grz. 1 wiard., z Pietraszem z Sokolnik o 1 grz. 2 gr (KP nr 75-77, 105); 1401 tenże oświadcza, że drewno, jakie zajęto mu w Toruniu, otrzymał tytułem długów od Goczego z Allen i Mik. Schmedchena mieszczan toruńskich (Wp. 11 nr 1811).

1400 Henczel Murchart [najpewniej tożsamy z Merkaterem 1393] mieszcz. w Z. pozwany przez Winc. Sierakowskiego o 200 kóp gr szkód wyrządzonych w lasach (KP nr 143, 171).

1401 Mac. Eisenführer z S.; władze m. Poznania mają mu płacić 10 grz. czynszu z zastrz. pr. wykupu za 100 grz. (SBP s. 44 nr 27); [1393-1403] [tenże?] Maciej mieszcz. [z S.?]: Sędziwój Świdwa [z S.] prosi władze Torunia, by rozsądziły spór jego mieszczanina Macieja z Niklosem Rechtenem (Wp. 7 nr 522).

1402 Dzierżka mieszczka w S., niegdyś wójtowa w Kamionnie zostaje utrzymana w pr. do 20 grz. należących do jej syna (iuvenis); po jego śmierci pr. bliższości zachowa matka [tj. Dzierżka?] i będzie mogła pobierać 2 grz. czynszu od tej sumy (KP nr 859); 1402 taż ż. Jana starszego [urzędnika zamkowego?] toczy proces z Sędziwojem Psarskim i Niemierzą z Lubosza (KP nr 994, 995); 1402 Janowi mieszcz. w Z. i jego żonie Niemierza Luboski ma zapłacić 2 grz. (KP nr 949); 1402 Sędziwój Psarski i Niemierza Luboski odpierają roszczenia Dzierżki i jej syna Sędziwoja do sumy 20 grz. i 2 grz. czynszu od niej (KP nr 1001); 1402 Jan z Z. w imieniu żony Dzierżki toczy proces z Walpurgą wd. po Sędziwoju Psarskim i z Niemierzą z Lubosza o 8 grz. szkody (KP nr 1049); 1403 tenże Jan z Z. toczy proces z Niemierzą z Lubosza o 2 grz. (KP nr 1455).

1402-07 Winc. Czarnota⁵J. Pakulski, Nałęcze wielkopolscy w średniowieczu, Warszawa 1982, mylnie nazywał go Winc. Czarnkowskim (s. 66, 95) lub identyfikował z Winc. Świdwą z S. (s. 73, 88), co sprostowała już K. Górska-Gołaska, Dobra Nałęczów w Wielkopolsce w średniowieczu, „Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza” 15, 1984, z. 2 (30), s. 190 z S.: 1402 tenże ma wyclić dziedzinę Pończyno (KP nr 883; WR 1 nr 743); 1404 tenże z Z. albo →Krzestkowic [występuje tam 1388-1432] toczy proces z Jadwigą sołtyską z Sękowa o 1/4 Pończyna (KP nr 1522), a 1404-05 z Przedrzewem z Krzestkowic o 8 grz. (KP nr 2020, 2189); 1404 tenże ma postawić w sądzie Dobrogosta z Z. (KP nr 1979) [Dobrogost procesował się wówczas z Przezdrewem o 8 grz. (KP nr 2169, 2260)]; 1407 tenże toczy proces z Mikołajem sołtysem w Sękowie o 1/4 Pończyna (PZ 3, 8); 1407 tenże →Szamotuły – dobra, p. 3: Dobrogost.

1403 ludzie [z S.?] zatrzymani w Nakle →Szamotuły – dobra, p. 3.

1403 Tomasz z S. śwd. (WR 1 nr 824).

1403-04 Michał mieszcz. z Z. toczy proces z Wichną ż. [Świętosława z Szubina kaszt.] kal. o zajęcie 2 koni wartości 14 grz. i 2 beczek miodu; Michał ustanawia pełnomocnikiem Szczepana Cherubina (KP nr 1377, 1428, 1708).

1412 Wacław z S. śwd. (WR 1 nr 684).

1418 Sędziwój [mieszcz.] z S. śwd. postawiony przez Piotr Kaszubę (WR 1 nr 1030); 1430 Piotr Kaszuba z S. →niżej.

1420 mieszczanie z S. obrabowani w Nowej Marchii →Szamotuły – dobra, p. 3: Dobrogost.

1420 Mikołaj z S. brat Słupka [plebana w S., →p. 5Aa]⁶Pleb. Mik. Słupek pochodził ze szlach. rodziny dziedziców najprawdop. →Studzieńca (k. Rogoźna). Stamtąd wywodzić się musiał także i ten Mikołaj (WR 1 nr 1063).

1423 Mik. Weydnar z S. wyrzeka się pod przysięgą herezji husyckiej (AC 2 nr 1841).

1430 Mik. Rosenkranzschmied z S. kupuje od Mik. Fischera [z Poznania] 1 grz. czynszu od sumy 10 grz. na słodowni przy ul. Tkackiej w Poznaniu (SBP s. 235 nr 72).

1430 Piotr Kaszuba z S., Stenczel z S. i Szczepan Średzki z S. toczą procesy z Piotrem Obrzyckim, który zajął im w swoim zapuście konie i siekiery (WR 1 nr 1346, 1348, 1526).

1435 Małgorzata kobieta (mulier) z S. pozywa Andrzeja prep. szpitala pod Obornikami o 3 fl., pożyczone [przez Andrzeja] w Kurii Rzymskiej od Jana mieszkańca (laicus) z S. i zapisane Małgorzacie w testamencie tego Jana; taż pozywa Mac. Zarembę kan. w S. o zabrany jej 1 fl. (ACC 19, 73).

1440-58 Mik. Futrer (Futrar) z S.: 1440 tenże przy pośrednictwie arbitrów (z których jednym jest Lorenc Futrer z S.) zawiera ugodę z Jakubem Tennenbergiem kusznikiem [z Poznania] i jego towarzyszami; Futrer ma mu darować 10 grz. długu, a Jakub zapłaci mu 70 fl. reńskich tytułem opłat targowych we Frankfurcie, 30 grz. oraz resztę długów; Futrer ma zająć dom Jakuba i sprzedać go, gdyby ten zalegał z płatnościami; wspomniana ż. Futrera (AR nr 167, 181, 197); 1442 tenże Mikołaj i Wawrz. Frater! pojmani pod Żarami i trzymani przez 12 tygodni w dybach w Forst, przez co ponieśli 600 kóp gr szkody (CDB A XXIV 179); 1458 tenże przy pośrednictwie arbitrów (z których jednym jest Piotr z S. kaszt. pozn.) zawiera ugodę z Kat. Poniecką mieszczką pozn.; ma ona spłacić 290 fl., jakie Futrer miał zapisane na kamienicy Jana Giecza; Katarzyna przedstawia dok. pod pieczęcią m. S., potwierdzający, że Agnieszka ż. Mik. Futrera zwalnia ją z długów ciążących na tej kamienicy (AR nr 754); [jego synami byli zapewne 1460 Mikołaj i 1463 Jan mansjonarze w S. →p. 5Aa].

1443 Kasper mieszcz. w S. winien jest 50 fl. Janowi z Drzewicy archid. warszawskiemu (AE I 66v).

1452 Michał [z S.?] brat Bartosza Röbera →Szamotuły – dobra, p. 3: Dobrogost.

1452 Agnieszka Oborczyna z S. pozwana przez gwardiana franciszkanów z Obornik o szatę po zm. Dorocie Szamotulskiej [mieszczce z S.] z Obornik, którą Dorota zapisała klasztorowi, a którą Agnieszka zabrała (ACC 33, 213).

1453 Maciej mieszcz. z S. z ż. Barbarą sprzedają dom na Górze [Ś. Wojciecha] pod Poznaniem (AR nr 551).

1453-54 Andrzej młynarz z S. (AR nr 555, 603).

1454 Maciej słodownik z S. →p. 5Aa.

1454 Małgorzata panna z S. toczy proces z Jakubem pleb. w Kaźmierzu (ACC 35, 55); 1455 [taż?] Małgorzata z S. toczy proces z Pawłem z S. o długi; oficjał postanawia, że mają dochodzić swych praw przed sądem wójta w S., a dopiero gdyby ten nie mógł rozsądzić sprawy, wrócić do sądu kościelnego (ACC 36, 32v).

1456 Wawrzyniec mieszkaniec (laicus) z S. prosi papieża o zdjęcie ekskomuniki, pod którą popadł jako zabójca swego brata, który był kapłanem (BulPol. 6 nr 992).

1456 Wirzba (Wuzba!), Jakel (Zakel!, Jabel!) i in. mieszczanie z S. jadący do Szczecina obrabowani i więzieni w Nowym Kaliszu, ponoszą szkody: Wirzba 600 fl., a Jakel 800 fl. (CDB A XXIV s. 162, 164, 179).

1459 Barbara ż. Marcina Bogdana z S. kwituje swego brata Mik. Jędrzycha [z Poznania] z sumy 20 grz. tytułem dóbr po ojcu i matce; brat winien jej jeszcze 10 grz. (AR nr 836).

1460 Kat. Zdzichowa z S. toczy proces z Wojciechem z Pczewa i jego żoną (ACC 40, 19).

1460 Dorota z S. toczy proces z Wojciechem pleb. w Cerekwicy (ACC 40, 65).

1462 Hannus tkacz z S. ma zapłacić 1 grz. Maciejowi plebanowi w Lubaszu (ACC 42, 86v).

1462 szl. Katarzyna wd. [po kim?] z S. pozywa Elżbietę ż. Mirzewskiego o zwrot pożyczonej jej przez Helenę c. Katarzyny szaty (peplum) z aksamitu wyszywanego złotem wartości 1 1/2 grz. oraz „przedsobnicy” wartości 1 grz. (ACC 43, 85).

1462 Mikołaj z S. brat Wawrz. Wańka plebana w Kręsku (ACC 42, 70v); 1468 tenże Mik. Pijolt (Pyyolth) z S. pozwany przez Mik. Półśrodka pleb. w Kęszycy o 9 srebrnych pozłacanych dzwonków wartości 30 grz., które pleb. oddał mu w zeszłym roku na przechowanie; mieszcz. odpowiada, że w sprawie tej zawarł już z plebanem ugodę w domu Połajewskiego w S. i zgodnie z orzeczeniem rozjemców zapłacił 7 grz.; pleb. twierdzi jednak, że była to tylko ugoda warunkowa, a potem okazało się, że zm. Wawrz. Waniek brat Pijolta dostał za te dzwonki 6 grz. od panów z Ostroroga, czemu Pijolt zaprzecza (AC 2 nr 1315).

1466 Jarnold z S., brat stryj. zm. Agnieszki wd. po Macieju golibrodzie [z Poznania] (AR nr 1063).

1467 podczas rokowań z posłami brand. Piotr z S. kaszt. pozn. skarży się na krzywdy zadane jego mieszczanom z S. w Brandenburgii: Nikel Becker został zatrzymany na drodze między Radęcinem a Zieleniewem [k. Choszczna] i stracił 100 kóp gr; Andrzej Zorma zatrzymany w Trzebieszowie stracił 100 fl.; Jan Woźnica zatrzymany w Choszcznie stracił 60 fl.; Gygolga zatrzymany na drodze do Frankfurtu stracił 200 fl., a jego sługę zabito; Jan Jedlak zatrzymany między Radęcinem a Zieleniewem stracił 60 fl.; Michał Wynlyk zatrzymany w Nowej Marchii wraz ze swym towarzyszem Szafrankiem stracili 200 fl.; Paszek Czech i Marcin zatrzymani w Neuwedel [dziś Drawno] stracili 200 fl.; Niczek dwukrotnie zatrzymany w Choszcznie stracił 60 fl.; Komorowski stracił 24 fl. za proso, miód, konie i wóz (CDB A XXIV 179); burm. Nikel Geling stracił w Nowej Marchii 22 beczki śledzi (CDB C I s. 414-428).

1469 Jadwiga wd. po Janie mieszcz. pozn., c. zm. Katarzyny ż. Piechna z S. (AR nr 1124).

1469 Jakub Strużymasło, Wojc. Mirkowicz, Michał Dobek mieszczanie z S. oraz Jan sołtys ze Szczepankowa pozywają Helenę ż. Jana z Ostroroga: Jakub o zajęcie 2 koni z wozem i łańcuchem, Wojciech o 1 konia z wozem i łańcuchem, a Michał o siekierę (PZ 18, 231; PZ 19, 8v).

1470 Hanczel niegdyś łaziebnik w S. w uznaniu wybitnej wiedzy chirurgicznej otrzymuje od kap. pozn. łaźnię w Ostrówku [k. Poznania] (CP 3 nr 29; AC 1 nr 470).

1473-89 Kasper kuśnierz: 1473 tenże rajca →p. 5B, 1482 tenże mieszcz. w S. →p. 5Ad; 1489 [tenże?] Kasper z S., na jego domu ciążył czynsz na rzecz Marcina z Dąbrowy kan. pozn. (ACC 66, 107).

1475 Piotr mieszcz. z S. kupuje z zastrz. pr. wykupu czynsze: od Wojc. Wierzchaczewskiego 3 grz. z Wierzchaczewa za 36 grz., a od Stan. Gnuszyńskiego 3 grz. z Gnuszyna za 36 grz. (PG 9 k. 38, 41v).

1476 Maciej mieszcz. z S. oskarża swą ż. Katarzynę o cudzołóstwo; prac. Michał z S. zeznaje, że gdy nocował w domu Macieja, widział w nocy Katarzynę leżącą z pewnym Mikołajem czeladnikiem piwowarskim z S. i uprawiającą z nim rozpustę; nie mogąc spać z powodu robionego przez nich hałasu, powiedział do Mikołaja: „Drogi bracie, ta kobieta jest żoną mojego pana, doniosę mu, co robisz!”, na co Mikołaj odpowiedział, że gdyby Michał był jej siostrą, też by go uwiódł; także potem Michał widywał nocami Katarzynę z Mikołajem (DepTest. II 142).

1476 Jakub Śniegosz z S. pozwany przez Agnieszkę z przedmieścia Ś. Wojciecha [pod Poznaniem] o 20 sk. zapłaty za służbę (ACC 55, 40).

1482 Paweł Gielharcz mieszcz. z S., Mac. Urbanek syn zm. Wojciecha z S., 1484 Świętosława Futrarka, 1485 Dorota Mykoczewa mieszczki z S. zapisują czynsz na fundację altarii w S. →p. 5Ab.

1493 urodzony Wojciech z S. śwd. dok. wystawionego w Poznaniu (CP 5 nr 6).

1499 Katarzyna z S. z dziećmi Jadwigą i Jakubem zawiera ugodę z Maciejem rzeźnikiem z Kościana; Maciej ma jej zapłacić 15 grz., a za 3 lata – 20 grz.; potem Katarzyna ma utrzymywać dzieci aż do osiągnięcia przez nie pełnoletności (AR nr 1726).

1500 Jan młynarz z S. (ACC 78, 28v).

1501 Hans z S. przedstawia ławnikom w Poznaniu wosk [kupiony od?] Albrechta z Rudomina (SBP s. 288 nr 31); 1502 tenże pełnomocnik Bogumiły mieszczki z Grodna w jej sporze z Michnem z Warszawy (SBP s. 289-290 nr 39, 41, 42a, 42b).

1504 Małgorzata z S. spłaca Maciejowi Czarnemu Piotrowi [z Poznania] 51 grz. (AR nr 2018).

1504 Bartłomiej Rachny z S. stryj Barbary ż. Marcina kowala [z Poznania] (AR nr 2078).

1505 ogród Złościny pod S. →p. 5B; 1510 ogród Uciesznego, dom Grzymały przy ul. Tkackiej, Piotr mieszcz., Małg. Marusza z ul. Wąskiej →p. 5Aa.

1513 Marcin z Bielejewa mieszkający w S. w procesie ze Stanisławem pleb. w Parzęczewie jako świadków stawia burmistrza Jakuba, Mik. zw. Conerna i Stan. Warzygrocha [z S.?] (ACC 89, 37v).

1513 Maciej szewc z S. wnosi o rozwód z ż. Agnieszką, bowiem próbowała go ona otruć cykutą podaną w jedzeniu i zmarłby, gdyby nie zwymiotował; ona twierdzi, że nie chciała męża otruć, lecz dodała mu jedynie do posiłku pewną nieznaną przyprawę, by wzmóc jego miłość małżeńską; kiedy bowiem była na służbie w Poznaniu, widziała pewną kobietę, która dodawała taką przyprawę swemu mężowi; oficjał nakazuje małżonkom żyć dalej razem w zgodzie (AC 2 nr 1676).

1514-17 Wojc. Manio mieszcz. w S.: 1514 tenże wnosi o rozwód ze swą ż. Agnieszką Maniewą, gdyż próbowała go ona zabić; najpierw chciała kupić truciznę od pewnej kobiety z S., ale ponieważ nie była ona w stanie szybko dostarczyć towaru, dawała mu do picia własną krew menstruacyjną; potem, gdy Piotr Empericus leczył Wojciecha, namawiała tego lekarza do otrucia i dała mu 1/2 grz. na zakup trucizny; Wojciech prosi, by pozwolono mu jednak zachować zapis uczyniony na jego rzecz przez żonę; pełnomocnik Agnieszki domaga się, by to jej przysądzić posag, wiano i pieniądze, jakie dała mężowi, oceniając ten majątek na 200 grz. (AC 2 nr 1691); 1517 tenże wraz z siostrą cioteczną szl. Barbarą Pietrską kwitują Sędziwoja Krzestkowskiego z zapłaty za dobra należne im prawem bliższości po zm. Annie ż. Tomisława Krzestkowskiego (PG 69, 375).

1516 Szymon Zobala i Wojc. Pióro starsi cechu sukienników w S. →p. 5Ab.

1523 Stan. Kopaj mieszcz. w S., jego ż. Małgorzata c. Jana Ceradzkiego sprzedaje pr. do wsi Zatom i Boguniewo (PG 15, 529).

1532 Mac. Pieprzyc →p. 5Aa.

1547 Bartłomiej i Stanisław ss. zm. Stan. Gando mieszcz. w S. kupują 7 grz. czynszu z Oporowa za 100 grz. (PG 18, 357v).

1563 Tomasz Ożeg (Ozek) mieszcz. w S. z ż. Małgorzatą siostrą Wojc. Skrzetuskiego (PG 20, 217v); 1566/67 wójt Wojc. Słowik, 1567-82 wójt Grzegorz Kantor vel Gielń, 1568-69 burm. Michał Jaryszewski, 1570, 1577 burm. Andrzej Czarny →p. 4B; 1578 Jakub Hedericus Szkot kupuje dom w S. [ludność szkocka odgrywała potem dużą rolę w dziejach S.] (KsŁawn. nr 744); 1579 wójt Gregr [Grzegorz Kantor], Andrzej Czarny, Wawrz. Całujek, Wawrz. Ramiączko, Jakub aptekarz →p. 5Aa; 1583 Jadwiga Kąsinowska wd. po Andrzeju Anderli mieszcz. w S. (PG 143, 589); 1588 Wojc. Skoraj mieszcz. w S. (PG 151, 505v); [najpełniejsze dane o mieszkańcach S. z lat 1567-79 zawiera KsŁawn.].

Cechy rzemieślnicze: 1516 sukiennicy →p. 5Ab; 1567-79 w księdze ławniczej (KsŁawn.) wspomn. cechy sukienników (nr 50), krawców (nr 163, 661), słodowników (nr 375, 457, 495) i szewców (nr 387, 415, 661); 1570 Łukasz Górka i Jan Świdwa zatwierdzają statuty cechu bednarzy, czapników, rymarzy, stolarzy, siodlarzy, mieczowników, nożowników i zdunów („Z grodu Halszki” 1931, nr 1, s. 5-8, pod błędną datą 1560; Łopiński 3, 18-20, tłumaczenie niem. wg or. spisanego po polsku); 1589 cech szewców (AV 10, 203v); 1591 starsi cechu szewców w S. udzielają swych statutów szewcom we Wronkach (APP, Cechy Wronki 5).

3B. Żydzi. 1402-05 Szymon Żyd z S. toczy procesy: 1402 z Mik. Pniewskim o 7 grz. i odsetki (KP nr 876, 960), 1403 z Mrokotą z Wróblewa o 5 grz. (KP nr 1468), 1405 z panią Erką o 6 grz. (KP nr 2237).

1403 Jakub Żyd z Z. toczy proces z Pietraszem z Chełmna o 6 grz. i odsetki za 18 lat (KP nr 1299).

1405 Muszka Żyd z S. wraz z Szabdajem Żydem z Poznania toczą proces z panią Szczedrzykową i jej dziećmi (KP nr 2107, 2185, 2232, 2249); [może to Żyd pozn. pochodzący z S.?; Żyd Muszka mieszkał też wtedy w Poznaniu (Wp. 3 nr 1793; KP nr 499)].

1504 Marcin Żyd z S. fałszuje pieniądze →Szamotuły – dobra, p. 3: Andrzej.

[Rejestr płaconego przez Żydów podatku koronacyjnego z 1507 nie wymienia S. (M. Horn, Najstarszy rejestr osiedli żydowskich w Polsce z 1507 r., „Biuletyn Żydowskiego Instytutu Historycznego” 1974, nr 3(91), s. 12, gdzie też jednak, s. 14, uwagi o niekompletności tego rejestru).]

1567-79 w księdze ławniczej S. (KsŁawn.) wymienia się licznych Żydów, m. in. starszego gminy Izaaka Mazura (1567: nr 16), starszych (1579: nr 808), Łazarza Doktora (1572: nr 437), Esterę Doktorową (1568: nr 71); 1567-74 ul. Żydowska (nr 16, 574), 1570-79 synagoga (nr 265, 271, 808).

1588 podatki król. od Żydów z S. (Sumariusz Metryki Koronnej, seria nowa, t. 3, Kraków 2004, nr 28); 1714 Jan Korzbok Łącki dz. S. odnawia Żydom z S. stare przywileje, które spłonęły w pożarze miasta (Jewish Privileges in the Polish Commonwealth, wyd. J. Goldberg, Jerusalem 1985, s. 330-334; Łopiński 3, 22-24).

4A. Prawa, przywileje i powinności miejskie. 1284 ks. Przemysł II zatwierdza targ w S. istniejący od czasów jego ojca ks. Przemysła [zm. 1257] →Szamotuły – dobra, p. 3.

1445 Dobrogost z S. w imieniu mieszczan toczy proces z Marcinem wójtem w S.; sąd po zapoznaniu się z przyw. wójtowskim orzeka, że wójt ma pr. warzyć piwo i miód oraz sprzedawać wszelkie napoje bez żadnych opłat wg pr. magd. (PZ 15, 97).

1450 król Kazimierz Jag. na prośby Dobrogosta i Piotra z S. odnawia spalone przywileje miasta S.; nadaje mu pr. magd.; sądy nad mieszkańcami ma sprawować wójt, który sam odpowiadać będzie tylko przed królem; nadaje pr. odbywania jarmarków na ś. Stanisława w maju [8 V] i na ś. Marcina [11 XI – są to patroni obu parafii w S.], a targów tygodniowych w każdą sobotę; władze miejskie mogą pociągać do odpowiedzialności winowajców każdego stanu, a miasto może przyjmować poddanych innych panów (Łopiński 1, 10-12; PG 678, 56-58; Szamotuły. Karty z dziejów miasta 1, Szamotuły 2006, s. 62-64).

1458 m. S. ma dostarczyć 12 pieszych na wyprawę do Malborka („Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 28, 1980, s. 396; CMP nr 129); 1463 m. S. płaci 34 grz. 30 gr cyzy (Cyza 546).

1493/94, 1495, 1496/97 S. płacą m. Poznań 1/2 grz. za wypożyczenie kata (SBP s. 356, 395, 396, 429).

1507 S. płaci 10 grz., czyli 1/2 szosu (exactio), bowiem połowa miasta jest spalona (ASK I 5, 2); 1508 pobór od mł. o 2 kołach i mł. słodowego (ASK I 3, 17v).

1520 S. zaliczone do miast drugiej kategorii podatkowej (Volumina constitutionum, t. 1/1, Warszawa 1996, s. 361); 1520 czopowe →Szamotuły – dobra, p. 3: Łukasz Górka.

1521 król Zygmunt [St.] zatwierdza przyw. z 1284 w sprawie zwolnień i pr. niem. dla S. (MS 4 nr 13070).

1563, 1577 pobór [formularz nie wypełniony] (ASK I 5 k. 233, 709); 1580 pobór [z cz.] Jakuba Rokossowskiego od 2 1/2 ł., 2 zagr., 2 1/2 [ł.?] opust. (ŹD 31).

4B. Władze miejskie. 1401 burm. i rajcy (Wp. 11 nr 1811); 1405 burm. Maciej, rajcy Heyne Schinberg, Marcin krawiec, Piotr wójt w Kaźmierzu, Wacław Penk (ACC 1, 31, →p. 6A); 1423 Jan burm. z S. toczy proces z Piotrem pleb. z Kaźmierza o dzies. z Sokolnik wartości 12 grz., którą pleb. wydzierżawił Janowi, a potem sam zajął (ACC 6, 14).

1445 wójt Marcin →p. 4A; 1462 łany i łąki wójtowskie pod S. →Szamotuły – dobra, p. 3: Andrzej; 1467 Elżbieta stara wójtowa [a może wójtowa w Starych S.?, w tekście: advocata antiqua de S., w nagłówku zaś: Antiqua S.] (ACC 46, 5v).

1467 burm. Nikel Geling (CDB C I 427); 1473 burm. Mac. Głowa, rajca Kasper kuśnierz →p. 5B; 1482 burm. Wojciech bednarz, rajcy Jan Ekiert, Mik. Sojka, Jan syn Świątka, Ludwik tkacz, Michał krawiec, Andrzej Broy krawiec (AE III 140v); 1513 burm. Jakub →p. 3A.

1567-79 zapisy w księdze ławniczej S. wymieniają wójta (1566/67 Wojc. Słowik, 1567-82 Grzegorz Kantor vel Gielń) oraz pełen skład 7 ławników; występują też burmistrzowie (1569 Michał Jaryszewski, 1570, 1577 Andrzej Czarny) oraz rajcy, których pełen skład liczył 7 osób (KsŁawn.).

1569 burgrabiowie w S. z ramienia Łukasza Górki i Jana Świdwy oraz burm. Michał Jaryszewski z rajcami zatwierdzają nową pieczęć wójtowską, wykonaną na wzór starej, i przekazują ją wójtowi Grzegorzowi Kantorowi oraz ławnikom [wynika stąd, że pomimo podziału miasta między dwóch dziedziców funkcjonowały wspólne dla obu części władze miejskie] (KsŁawn. nr 1); 1571 role wójtowskie →p. 2; 1574 rajcy, 1579 wójt Gregr [Grzegorz Kantor] →p. 5Aa.

5Aa. Kościół par. Ś. Stanisława [Par. w m. S. powstała w związku z przenosinami miasta na obecne miejsce (→Uwaga). Wcześniej ośrodkiem par. był kościół Ś. Marcina →Szamotuły Stare; jego dot. najpewniej pierwsza wzm. o par. w S. z 1298 (Wp. 2 nr 770)]. Poczet plebanów w S. (od 1423 prepozytów): [1300-06] Wojsław i Herman, 1407-22 Mik. Słupek ze Studzieńca, 1451 Andrzej, 1453-73 Stanisław, a. 1486 Andrzej z Gołuchowa, 1486 Jan Gromadzki, 1487-96 Stan. Mysznar z S., 1517-21 Marcin z Poznania, a. 1531 Jan z Wielunia, 1531-38 Stan. Przyborowski, 1540-65 Marcin Przyborowski, 1579-1603 Wojc. Bieganowski.

[1300-06]⁷Wydawca Wp. w komentarzu (Wp. 4, 333) sugerował, że dok. pochodzi z lat po 1320, bowiem w tekście wzmiankowany jest król, czyli Władysław Łok. (koronowany w 1320). W dok. występuje też jednak archid. pozn. Mikołaj [z S.], który zginął w 1313/14. Dok. musi zatem pochodzić sprzed tej daty, a król to Wacław II (1300-1305) lub Wacław III (1305-1306). Dok. pochodzi wobec tego z lat 1300-06 Wojsław i Herman plebani z S.⁸Nie ulega wątpliwości, że wystąpienie dwóch plebanów wiąże się z lokacją miasta (Wojsław to najpewniej pleb. kościoła Ś. Marcina w Szamotułach Starych, Herman zaś to duszpasterz osadników niem.). Nie ma jednak pewności, czy oznacza to istnienie dwóch kościołów i dwóch parafii. Być może obaj byli kapłanami w jednej świątyni i jednej parafii. Nie wiadomo wciąż, kiedy dokonało się przeniesienie miasta na obecne miejsce i powstanie osobnej par. Ś. Stanisława (→Uwaga) (Wp. 3 nr 2039).

1407-22 Mik. Słupek syn Jana ze →Studzieńca, pleb. w S. [stąd zw. często Słupkiem z S., ale →też p. 3A, pod 1420], kan. pozn. od 1417 (BulPol. 4 nr 84, 198, 419, 565; Wp. 5 nr 324, 341, 365, 377; Wp. 8 nr 943, 951; ACC 3 k. 38v, 91v) i potem do 1442 (Wp. 9 nr 1268; Wp. 5 nr 386, 414, 447, 488, 692): 1407 tenże pleb. w S. śwd. (ACC 2, 114); 1411 tenże syn Jana otrzymuje od papieża na 5 lat pr. udzielania rozgrzeszania swym parafianom wszystkich grzechów (BulPol. 3 nr 1303); 1418 tenże pozwany o wygnanie [skąd?] Niemierzy z Żydowa (ACC 3, 34v); 1418 tenże toczy proces z wikariuszami kat. pozn. (ACC 3, 38v); 1419 oficjał pozn. przysądza [temuż] plebanowi w S. dzies. z Zaszczytowa [k. Poznania, obecnie nie istnieje], z zastrzeżeniem wikariuszom kat. pozn. 2 1/2 grz. z pewnych ról (Wp. 8 nr 873); 1419 tenże pleb. w S. (ACC 4, 20v); 1423 tenże były pleb. w S. →niżej.

1419 witrycy kościoła w S. pozywają Jana wójta we Wronkach, ale nie zjawiają się na rozprawie (ACC 4, 20).

1423 erekcja kolegium 8 mansjonarzy przy kościele par. w S.⁹Od tego czasu kościół w S. nazywany był często kolegiatą, choć w rzeczywistości pr. do tego tytułu nabył dopiero w 1542, →niżej; fundatorzy, bracia Dobrogost i Wincenty dziedzice S., zapisują kolegium 51 grz. czynszów z dóbr Piechinin, Lulin, Mościejewo, Nowa Wieś k. S., Witowle i Krąpiewo; oficjał pozn., zasięgnąwszy opinii [Mik.] Słupka kan. pozn. i plebana w Biezdrowie (a wcześniej plebana w S.), do uposażenia tego dodaje dzies. z miasta S., Nowej Wsi, Gaju i Szczuczyna wartości 18 grz.; dotąd plebani w S. przeznaczali je na utrzymanie kaznodziejów pol. i niem. oraz 2 kapłanów wikariuszy; mansjonarze mają odprawiać msze i wspierać rektora czyli prepozyta w sprawowaniu służby Bożej w charakterze wikariuszy; prep. ma utrzymywać 2 konie, by w razie potrzeby jeździć po przedmieściach i wsiach z posługą duszpasterską; ma też wypłacać po 2 grz. kaznodziejom polskiemu i niem., 4 grz. magistrowi [szkoły], a zakrystianina utrzymywać w swym domu; magister szkoły ma wyznaczyć osobę odpowiednią do śpiewania wraz z mansjonarzami mszy o NMP; określony zostaje dokładnie sposób sprawowania przez mansjonarzy służby Bożej; mansjonarze mogą nosić czarne almucje, jak wikariusze kat. pozn.; w razie popełnienia wykroczeń mansjonarze mogą zostać bez postępowania sąd. usunięci przez prepozyta i kolatorów; dochody z ofiar mszalnych (offertorium) ma otrzymywać prep., zaś inne ofiary z okazji szafowanych sakramentów i posług, kolędę na Boże Narodzenie i jaja na Wielkanoc mają otrzymywać mansjonarze; czerwone sukno z darów lub pogrzebów ma być przeznaczane na ornaty (Wp. 8 nr 977; Wp. 5 nr 378, reg.).

1428 dom plebana →p. 6A.

1431 Marcin mansjonarz w S. odstępuje Maciejowi altaryście w Buku pr. do 1/2 grz. czynszu z jatki mięsnej w Buku, który zapisała mu Agnieszka Polewczyna (ACC 15, 104v).

1435 Mac. Zaremba kanonik [mansjonarz] w S. →p. 3A.

1436, 1440 dzwony [dla kościoła?] w S. →Szamotuły – dobra, p. 3: Dobrogost.

1442 Chwałek mansjonarz w S. oskarżony o herezję (AC 2 nr 1137).

1447 Dobrogost Świdwa z S. z synem Piotrem proszą papieża, by kościołowi Ś. Stanisława w ich m. S. (przy którym znajduje się prepozytura i 8 mansjonarzy) przyznał 15 grz. rocznie z dochodów bogatych sąsiednich kościołów w Chludowie, Obrzycku i Radzimiu z przeznaczeniem dla kolejnych mansjonarzy; pap. poleca zbadać sprawę (Theiner 2 nr 76; BulPol. 6 nr 113); 1447 pap. Mikołaj V przyznaje odwiedzającym kościół Ś. Stanisława w S. w majowe święto tego patrona [8 V] 5 lat i 200 dni odpustu¹⁰Tego samego dnia pap. podobny odpust przyznał kościołowi w Turobinie, którego kolatorem był Piotr z S. (Theiner 1 nr 81; BulPol. 6 nr 119). Sprawy te załatwiał Piotr, bawiący wówczas w Rzymie jako jeden z posłów króla pol. (→Szamotuły – dobra, p. 6) (Theiner 2 nr 80; BulPol. 6 nr 118).

1450 Jastrowie w par. S. (CP 14, 617).

1451 Andrzej prep. oraz Andrzej i Michał kanonicy [recte: mansjonarze] kolegium Ś. Stanisława i Ś. Marcina w S. kwitują Jana z Bnina ze zwrotu sumy, od której płacony był czynsz zapisany na Czempiniu i Piechininie [zapisu dokonali na pewno dziedzice S., którzy byli poprzednimi właścicielami tych dóbr] (AE I 187v).

1453-73 Stanisław prep. z S. [Now. 2, 616, błędnie identyfikuje go ze Stan. Mysznarem, o którym →niżej: 1487-96]: 1453-54 tenże toczy proces z Janem Janowskim ze Śmiłowa o dzies. z folw. w Śmiłowie, które należą „prawem parafialnym” do kolegiaty w S. (AE I 201v; ACC 35, 27v); 1454 tenże płaci Piotrowi Klempowi z Poznania 2 grz. tytułem poręki za Macieja słodownika z S. (AR nr 587); 1455 tenże kupuje 1 grz. czynszu z Lubiekowa (ACC 36, 32v); 1456 tenże pożycza 12 1/2 grz. i 10 gr rajcom pozn. (AR nr 659); 1456 tenże prep. w S. i altarysta [w kat.?] pozn.; Krystian Strzałkowski ze Stradomia [k. Krakowa] winien mu jest 19 grz. za kupione od niego 3 stogi pszenicy z Wolwanowic [w woj. krak.] (Cracovia artificum. Supplementa... 1451-1460, Kraków 2001, nr 261); 1457 tenże przyjmuje od Jakuba z Wygonowa scholastyka i oficjała pozn. na przechowanie 22 wyliczone księgi, wśród nich obok traktatów prawniczych m. in. kronikę pol. (AC 2 nr 1278); 1461 tenże¹¹Now. 1, 354, cytując te zapiski, pisze o doktorze dekretów Stan. Meisnerze [czyli Mysznarze], ale w źródle Stanisław występuje tylko jako prep. w S. i altarysta kat prep. w S. i altarysta w kat. pozn. kupuje po 4 grz. czynszu z Kamionny oraz z Lubiekowa dla swej altarii ŚŚ. Stanisława, Andrzeja, Zofii i Barbary (AE II 29); 1467 tenże dr medycyny (CP 30, 88); 1473 tenże dr medycyny, prep. w S. i kan. kolegiaty NMP in Summo w Poznaniu (AE II 377); 1482 po śmierci tegoż dra medycyny wakuje altaria w kaplicy NMP w kat. pozn. (ACC 60, 60v); 1485 Mik. Giecz mansjonarz w Poznaniu pozywa Mikołaja z Landeshut medyka z Poznania, któremu w październiku 1482 zapłacił za leczenie swej siostry Heleny, a medyk ten leczył ją tak, że byłaby umarła, gdyby nie tenże Stanisław (już nieżyjący) i Mik. Wódka, doktorzy medycyny i astrologowie, którzy ją wyleczyli kosztem 7 fl. (AC 2 nr 1447).

1454 18 VI (wtorek po niedzieli Ś. Trójcy) położono kamień węgielny pod kościół w S. (AV 31, 528 – wzm. w wizytacji 1777-84, której wiarogodność trudno sprawdzić).

1460 Mik. Futrar mansjonarz w S. [syn? mieszcz. Mik. Futrera 1440-58, →p. 3A] toczy proces z Franciszkiem kaznodzieją w S. (ACC 40, 30).

1461-67 Andrzej mansjonarz w S.: 1461 tenże kan. w S. toczy proces z kanonikami [mansjonarzami] w S. (ACC 41, 58); 1462 tenże mgr szkoły i kan. w S. toczy proces z Dobiesławem wikariuszem w Pniewach (ACC 42, 88); 1465 tenże mansjonarz w S. prokurator Jana z Miłosławia prezentowanego przez dziedziców z S. na pleb. w Otorowie (ACC 44, 71); 1466 tenże altarysta altarii ŚŚ. Andrzeja, Macieja i Tomasza w S. kupuje z zastrz. pr. wykupu od Andrzeja dz. w S. 8 fl. czynszu z Jastrowia za 102 fl. (PG 6, 125); 1467 tenże toczy proces z Mik. Abramkiem z Ostroroga, z którym w poprzednim roku zamienił beneficja, dając mu swą altarię w Kąkolewie i otrzymując w zamian altarię w Ostrorogu (AC 2 nr 1312).

1461 Wojciech dzwonnik w S. (ACC 41, 58v).

1462 Michał mansjonarz w S. (ACC 42, 92v).

1462-67 mansjonarze w S. kupują z zastrz. pr. odkupu czynsze: 1462 od Piotra z Pniew 14 1/2 fl. z Pniew, Lewic i Rybocześnicy za 174 fl. (PG 6, 146; czynsz wykupiony w 1519, →niżej); 1465 od Dobrogosta Myszkowskiego 2 grz. i 1 fl. z Myszkowa za 24 grz. (PG 7, 232); 1467 od Wojc. Kąsinowskiego z Baworowa 2 fl. (PG 7, 252).

1463 Jan Futrar mansjonarz w S. i altarysta w Lwówku [zapewne syn mieszcz. Mik. Futrera 1440-58, →p. 3A] kupuje czynsz dla swojej altarii (ACC 43, 2).

1466 mansjonarze z S. pozwani przez Mikołaja z Urbanowa o 7 1/2 grz. sumy głównej i 1 kopę zaległego czynszu (ACC 45, 33).

1470 mansjonarze w S. kupują z zastrz. pr. wykupu od Tomasza Bogdanki 8 fl. czynszu z 2 młynów pod Poznaniem za 100 fl. (ACC 49, 117v); 1475 mansjonarze w S. toczą proces z Tomaszem Bogdanką; postawieni przez niego świadkowie zeznają, że star. gen. Wlkp. Piotr z S. zmusił Tomasza do zapisania 8 grz. czynszu dla mansjonarzy (AC 2 nr 1382, 1383).

1481 Marcin mansjonarz kolegiaty w S. [czy ident. z kantorem kaplicy śpiewaków Marcinem Białkowskim 1475-77 lub kapłanem Marcinem Trutlem 1477?] prezentowany przez wójtów z Kaźmierza na altarystę altarii [Ś. Andrzeja] w kat. pozn., po odwołaniu przez nich wcześniejszych prezent dla Wojciecha z Gaju oraz Jakuba z S.¹²O Jakubie →p. 6Bb. Prezentacji Jakuba dokonał tylko jeden z wójtów, skarżąc się, że jego brat został uwięziony z polecenia Jana Świdwy z S., by nie mógł dokonać prezentacji niemiłego mu kandydata (ACC 59, 22v). Odwołanie przezentacji dla Jakuba wskazuje, że wójtowie ugięli się przed wolą swego dziedzica. Nieściśle o sprawie Now. 1, 414-415 (AE III 19; ACC 59, 28v).

1482 Katarzyna wd. po Władysławie z Danaborza [była to wnuczka Wincentego z S. po córce Małgorzacie ks. raciborskiej] sprzedaje z zastrz. pr. wykupu mansjonarzom w S. czynsze z Popowa i Gąsawy: 10 grz. od sumy 100 kóp gr i 2 grz. od sumy 24 grz. (PG 9, 153v).

1486 po rezygnacji Andrzeja z Gołuchowa (którego prezentowali obaj kolatorzy Andrzej i Jan Świdwa) Andrzej z S. zamierza oddać kościół Ś. Stanisława w S. kanonikom regularnym z Piasku we Wrocławiu; nie zgadza się na to Jan Świdwa i 24 IX prezentuje na prep. mgra Jana Gromadzkiego; Andrzej z S. 28 IX prezentuje mgra Benedykta z kl. na Piasku¹³Ze względów chronologicznych nie mógł to być Benedykt Sternberg z Poznania, zakonnik na Piasku i autor licznych dzieł historycznych; oficjał tymczasowo powierza kościół Janowi pleb. w Otorowie; Andrzej z S. 16 X odwołuje swą prezentę dla Benedykta i prosi o czas na znalezienie nowego kandydata; 23 X oficjał stwierdza, że minął miesięczny termin prezentowania kandydatów i instytuuje Jana Gromadzkiego (ACC 64 k. 74, 75, 81, 82v, 83v; →niżej, pod 1488).

1487-96 Stan. Mysznar [z S.] prep. w S. [→p. 6Bb; jeszcze w 1485 był pleb. w Chrzypsku →p. 5Ab]: 1487 tenże prep. w S. (AE III 125); 1488 na prośbę tegoż bp pozn. Andrzej [z Bnina] zatwierdza statuty kościoła Ś. Stanisława w S., uchwalone za czasów jego poprzednika, zm. prep. Stanisława dra medycyny (ACC 66, 93); 1496 tenże prep. w S. funduje relikwiarz ś. Otylii →p. 8.

1487 bp pozn. na prośbę Andrzeja z S. jako kolatora kościoła Ś. Marcina za murami S. przyłącza ten ubogi kościół do prepozytury kościoła Ś. Stanisława w S. (AE III 125).

1488 Jan z Rakojadów pleb. w Ciążeniu i Mikołaj pleb. w Kłecku mansjonarze w S. pozywają prepozyta i [pozostałych] mansjonarzy w S. o niesłuszne pozbawienie beneficjów; mansjonarze w części Andrzeja Szamotulskiego [S. były wtedy podzielone między Andrzeja i jego brata stryj. Jana Świdwę, →Szamotuły – dobra, p. 3] odpowiadają, że Jan i Mikołaj byli tak długo nieobecni, że Andrzej Szamotulski zarządził, by ich obowiązki liturgiczne i dochody przejęli inni; mnisi sprowadzeni przez Andrzeja [→wyżej: pod 1486] pobierali jednak dochody tylko z 1 roku, a nie z 2 lat, jak twierdzi strona przeciwna; bp pozn. utrzymuje Jana i Mikołaja w prawach do ich mansjonarii (AE III 146); 1489 mansjonarze w S. z części Jana Świdwy przenoszą 5 grz. czynszu z Popowa i Gąsawy na Rosnowo (PG 10, 110).

1494 mansjonarze z części Jana Świdwy kupują z zastrz. pr. wykupu 4 kopy gr czynszu z Policka za 50 kóp gr (PG 7, 19; czynsz płacony jeszcze 1547: PG 89, 235); 1495 Andrzej Mrowiński zapisuje mansjonarzom w S. 1 grz. czynszu z Popowa i Mrowina (PG 7, 64v).

1500 mansjonarze w S. w części Andrzeja z S. kupują z zastrz. pr. wykupu 5 grz. czynszu z Glinna i Orla za 50 kóp gr; chodzi o sumę przeniesioną z Kiszewa i Ryczywołu (PG 12, 71; czynsz wykupiony w 1519, →niżej); 1500 mansjonarze w S. kupują z zastrz. pr. wykupu od Jana i Mik. Młyńskich 7 1/2 grz. czynszu z Januszewa w pow. pyzdr. za 90 grz.; chodzi o sumę przeniesioną z Myszkowa i młyn Bogdanka (PG 12, 127).

1506 Katarzyna [c. Jana Świdwy z S.] ż. Mik. Kościeleckiego w testamencie wyraża życzenie pochowania w kościele Ś. Stanisława w S. i czyni dla niego zapis →Szamotuły – dobra, p. 3.

1506-15 Bartłomiej bakałarz, mansjonarz w S. (AC 2 nr 1652); 1510 tenże altarysta w S. →p. 5Aa, 1515 tenże →niżej: p. 5Af.

1507 mansjonarze w S. sprzedają Stan. Potulickiemu przysądzone im dochody z Pniew (PG 13, 125); 1507 prep. i mansjonarze kupują z zastrz. pr. wykupu od Kat. Goczałkowej ż. Jan Smydla mieszcz. pozn. 7 fl. czynszu na łaźni w Poznaniu za 105 grz. (PG 13, 133v); 1508 mansjonarze kupują 4 grz. bez 1 wiard. czynszu z Knyszyna od sumy 45 grz., przeniesionej z Januszewa (ACC 85, 84).

1508 do par. w S. należą: S., Nowa Wieś, Kąsinowo, Kępa, Baworowo, Baworówko, Popowo, Popówko, Gąsawy, Gałowo, Jastrowie, Szczepankowo, Śmiłowo, Szczuczyn, Gaj (ASK I 3, 17v-18).

1509 Marcin Łapa (Lappa) mansjonarz z S. toczy proces z Tomaszem Kiszewskim (AC 2 nr 1630); 1510 tenże altarysta w S. →5Aa; 1523 tenże prep. szpitala →p. 5B.

1510 prepozytura w S. patronatu dziedziców; dochody: w Kępie panów z S. po 15 gr z każdego łanu; [w S.] po 2 gr z 4 zagród leżących za gruntem prepozytury, idąc do Poznania; z ogrodu Uciesznego naprzeciw zagrody nal. do szpitala płacą stosownie do plonów; 1/2 grz. czynszu z domu Grzymały na ul. Tkackiej; 3 grz. czynszu z łaźni miejskiej, zastawione lektorowi, płaci się prepozytowi, ale z powodu pożaru miasta obowiązuje zwolnienie od płatności (LBP 79); dochody kolegium mansjonarzy z działu Andrzeja z S. [chodzi o części pr. patronatu podzielonego między dwóch dziedziców S.]: dzies. snop. z Jastrowia, Samołęża (w par. Wronki), Słaboszewka (pana Kleszczewskiego), dzies. wiard. (nie płacona od kilku lat) po 6 gr z łanu z Pęckowa i Wrzeszczyny w par. Wieleń oraz z Klempicza w par. Wronki; czynsze nabyte z zastrz. pr. odkupu: 17 grz. z Nowej Wsi k. S. od wdy Andrzeja [z S.] (z czego płaci 10 grz), 2 kopy gr i 2 grz. z Popowa Małego i folw. Gąsawy od Jana z Danaborza, 12 grz. z Gostynia od Mac. Gostyńskiego, 5 grz. z opust. Gorzyny, 4 grz. z Knyszyna od Przecławskiego, 4 grz. bez wiard. z Januszewa od pana Młyńskiego, 5 grz. z Glinna i Orla Małego od Stan. Otuskiego (z czego płacą 2 1/2 grz.), 4 grz. z Orzeszkowa od pana Jakuba (płacą 6 wiard.), 1/2 grz. z Nojewa; dochody mansjonarzy z obydwu działów: dzies. wiard. w Gaju po 1 wiard. z łanu, w Szczuczynie po 10 gr z łanu, w Nowej Wsi k. S. i na przedmieściu po 1 wiard. z łanu; czynsze nabyte z zastrz. pr. odkupu: 15 1/2 fl. i 4 grz. z Pniew, 10 grz. z Mościejewa od Chrzypskiego (płacą 6 grz.), 1 grz. z Wolikowa [w par. Łęki Wielkie] od Wolikowskiego, 2 fl. z Kamionny; dochody mansjonarzy z działu [Winc.] Świdwy [formularz nie wypełniony] (LBP 221-222).

1513 Jan bakałarz i Błażej [Karul] z Obornik [→niżej, 1521] w imieniu wszystkich mansjonarzy w S. w części Łukasza Górki [to dawna cz. Andrzeja Szamotulskiego] kwitują odbiór sumy 45 grz., od której płacony był czynsz z Knyszyna (PZ 28, 89); 1513 mansjonarze z S. toczą proces z Wojc. Polickim o redukcję czynszu (DepTest. IV 329v-330); 1513 Maciej z Pniew mansjonarz w S. bierze w dzierżawę kościół par. w Pniewach (ACC 89, 72v).

1513-28 fundacja dziekanii i kustodii przy kościele par. w S.: 1513 Mikołaj syn Piotra z S. [→p. 5Ac, →p. 6Ba] kupuje 12 grz. czynszu od sumy 144 grz. z Szubina i Czarnkowa na uposażenie dziekanii (PG 14, 411; czynsz płacony jeszcze 1548: PG 90, 27); 1517 Mikołaj dziekan w S. (ACC 92, 201v); 1521 tenże Mikołaj syn Piotra [mieszcz.] z S. funduje dziekanię i kustodię przy kościele w S., w którym był ochrzczony i w którym chce po śmierci spocząć obok swych przodków; uposaża je zakupionymi przez siebie czynszami z Szubina i Czarnkowa (12 grz.), Golęczewa (2 grz.), Chludowa (4 grz.), Słopanowa (2 grz.), Buszewa i Otorowa (1 1/2 grz.), Ocieszyna (1 grz.), Zielątkowa (1 kopa gr); dziekan ma otrzymywać 20 grz. czynszów z Szubina, Chludowa, Golęczewa i Sękowa oraz otrzymuje dom k. kościoła; dziekan ma mieć stopień magistra lub doktora i dwa razy w tygodniu wykładać dla kleru teologię lub pr. kanoniczne; z grona mansjonarzy ma wybierać sobie wicedziekana; do kustodii wciela altarię NMP i Ś. Stanisława oraz kaplicę Ś. Mikołaja na przedmieściu [→p. 5C] i zapisuje jej 8 grz. czynszu z młynów w S. oraz słodowni; w kaplicy Ś. Mikołaja kustosz ma utrzymywać kapłana, który otrzymuje dom z ogrodem oraz 2 grz. czynszu ze Słopanowa i 2 grz. z Gorzyc; magister szkoły ma otrzymywać po 1 grz. czynszu ze Sławna i Ocieszyna; kapłan ten ma odprawiać (z udziałem uczniów szkoły) w każdą niedzielę i święta patronalne w kaplicy mszę o Ś. Trójcy, a raz w tygodniu mszę za fundatorów; pr. patronatu dziekanii ma należeć do Łukasza Górki i Wincentego z S., zaś kustodii – do seniora mansjonarzy w S.; pierwszym dziekanem zostaje fundator Mikołaj, a kustoszem Błażej Karul (ACC 96, 202-204v) [być może w związku z tymi fundacjami stoi ufundowanie w 1521 obrazu w ołtarzu głównym →p. 8]; 1521 tenże Mikołaj z S. dziekan w S. kupuje od Łukasza Górki 8 grz. czynszu od sumy 100 grz. z młynów końskiego i wodnego w S. i daje Łukaszowi 4 jatki rzeźnicze i słodownię w S.; czynsz ten przeznaczony zostaje dla Błażeja Karula [z Obornik] kustosza w S. (ACC 96, 168; wykup czynszu w 1535); 1523 Mikołaj dziekan w S. kwituje odbiór od mniszek z Owieńsk sumy 48 grz., od której płacony był (zgodnie z zapisem z 1520) czynsz 4 grz. (ACC 98, 63); 1528 Mikołaj dziekan w S. i pleb. we Wronkach (AC 2 nr 1810).

1515 mansjonarze w S. kupują 4 grz. czynszu z Rozwarowa (PG 69, 229v); 1515 Jan i Bartłomiej bakałarze, mansjonarze części Łukasza Górki, zawierają ugodę w sprawie wykupu czynszu zapisanego [w 1475, →p. 5Ac] na Gostyniu (ACC 91, 63-64).

1517-21 Marcin prep. w S., brat Mik. Olbrachta mieszcz. pozn. (ACC 92, 321); 1517 tenże jako patron beneficjum kaznodziei kwituje odbiór 12 fl., od której to sumy płacony był czynsz 1 fl. [zapisany w 1477, →p. 5Ab] (ACC 92, 218); 1521 tenże toczy proces z Marcinem z Osiecznej byłym rektorem szkoły w S. o 6 wiard. zaległej zapłaty za prowadzenie szkoły (ACC 96, 102); 1521 tenże prep. i senior mansjonarzy w S. kwituje wykup 16 sk. czynszu zapisanego [w 1495] na Mrowinie (ACC 96, 167v-168).

1519 mansjonarze w S. kupują z zastrz. pr. wykupu czynsze z Objezierza i Kowalewa: 4 grz. od sumy 48 grz. (przeniesionej z Pniew [→wyżej, pod 1462]) oraz 6 grz. od sumy 75 grz. (przeniesionej z Glinna i Orla [→wyżej, pod 1500]; PG 15, 287-288; ACC 94, 89).

1521-42 Błażej Karul [z Obornik] kustosz w S., wcześniej mansjonarz [→wyżej, pod 1513]: 1521 tenże →wyżej; 1535 tenże kwituje wykup czynszu 8 grz. zapisanego [w 1521] na młynach wodnym i końskim w S. (PG 78, 49); 1536 tenże kupuje 8 grz. czynszu od sumy 130 grz. ze Strzeszyna (PG 17, 16v-17); 1542 tenże pozywa Otuskich o zaległe czynsze z Glinna i Orla [czynsz ten został wykupiony w 1519] (PG 84 k. 85v, 226v).

1523 mansjonarze toczą proces z Mik. Kamieńskim o redukcję czynszów z Kamionny (ACC 98, 63).

1531-38 Stan. Przyborowski (Przeborowski) prep. w S., kan. krak. i pozn.: 1531 tenże prezentowany po śmierci prep. Jana z Wielunia; pełnomocnik Łukasza Górki sprzeciwia się instytuowaniu go na plebana kościoła Ś. Marcina w Szamotułach Starych, gdyż kościół ten jest odrębny od prepozytury (ACC 106, 20v-21); 1532-38 tenże prep. w S. (PG 75, 479-480; PG 17, 214v).

1531 Jan mansjonarz w S. kwituje Mac. Wełmińskiego z zapłaty 200 grz., od której to sumy płacony był czynsz 16 grz. z Wełny i Studzieńca (PG 75, 56v); 1532 [tenże?] Jan mansjonarz wraz z Mac. Pieprzycem mieszcz. w S., ekonomem szpitala Ś. Ducha zeznają, że Janusz Latalski wykupił czynsze ciążące na wsiach Gąsawy, Popowo i Jaryszewo (PG 75, 569v-570).

1532 mansjonarze w S. kupują 7 grz. czynszu z Przyborowa (PG 75, 479-480).

1534 Jan Jaskiert mansjonarz w S. prezentowany na pleb. w Bytyniu (ACC 109, 76).

1535-44 mansjonarze z S. procesują się o zaległe czynsze z wójtostwa w Obornikach (PG 78, 68; PG 85 k. 76v-77, 101v, 223v, 300; →niżej, pod 1554); 1535 mansjonarze procesują się o zaległe od 15 lat czynsze z Gorzyc w pow. pyzdr. [może chodzi o czynsz zapisany w 1467 dla kaplicy śpiewaków →p. 5Ac] (PG 75 k. 170, 212v, 231, 277); 1545-47 mansjonarze z działu Jana Świdwy pozywają dziedziców Policka o zaległy czynsz z tej wsi (PG 87, 66; PG 89 k. 235, 381).

1536 mansjonarze z S. w części [Łukasza] Górki kupują 2 kopy gr czynszu ze Strzeszyna od sumy 40 grz. (PG 17, 17); 1539 mansjonarze z S. procesują się o zaległe czynsze z Policka [zapisane w 1494] (PG 81, 263); 1539 mansjonarze z S. kupują 50 zł czynszu z Kutna i Koźminka od sumy 1000 zł (PG 81, 442v-443v); 1540 mansjonarze w S. kupują 5 grz. czynszu z Ryczywołu i Krężoł od sumy 64 grz., od której wcześniej płacono czynsze z Orzeszkowa i Wolikowa (PG 17, 407).

1539-48 Jan Rąbiewski pleb. w Niepruszewie występuje w imieniu mansjonarzy z S. (PG 81, 263; PG 90, 27); 1562 tenże (pochodzący z ziemi sier.) kan. w S. i pleb. w Niepruszewie wspomn. jako zm. (PG 106, 180v).

1540-65 Marcin Przyborowski prep. w S., brat Stanisława (PG 17, 393v; PG 18 k. 166v, 318v; PG 19, 655v-656; PG 107, 269v; PG 20, 228av).

1541 egzekutorzy testamentu Grzegorza z S. [→p. 6Bb] kupują 35 zł czynszu (od sumy 700 zł) z Obrzycka, Bobrowa i Bańkowa w celu uposażenia 3 prebend kanonickich w kościele kolegiackim Ś. Stanisława w S. (PG 17, 466v); 1541 kap. kat. pozn. wyrażą zgodę na erekcję kolegiaty w S. ufundowanej przez Łukasza Górkę (CP 38, 52v); 1541 erekcja nowych prebend (ACC 114, 237); 1542 zapis 49 zł czynszu ze wsi Psarskie, Lubosina i Koźle na rzecz prałatur i kanonii, jakie mają być erygowane w S. (PG 84, 25).

1542 bp pozn. Sebastian Branicki eryguje kolegiatę w S.¹⁴K. Lutyński, Powstanie kapituły kolegiackiej w Szamotułach, „Poznańskie Studia Teologiczne” 2, 1978, s. 289-303 ufundowaną przez bpa włocł. Łukasza Górkę (który dał dzies. ze Słaboszewa i Wrzeszczyny oraz 3000 zł) i Grzegorza [z S.] archid. pozn. (który dał 1500 zł); koleg. obejmuje prepozyturę, dziekanię, kustodię i kantorię oraz 7 kanonii; dziekania i kustodia otrzymują do swego uposażenia po 8 grz. czynszu; erygowana obecnie kantoria otrzymuje 20 grz. czynszu, a każda kanonia po 15 grz. czynszu; Łukasz daje też 200 grz. na budowę domu kanoników (AE VIII 213-218v).

1543 mgr Wacław syn Jana z S., mansjonarz w S., zm. w Krakowie →p. 6Bc.

1544-56 mansjonarze w S. kupują czynsze: 1544 8 grz. z Gorzewa i Studzieńca za 117 grz. (PG 18, 137), 1554 7 grz. ze wsi Boguniewo i Nienawiszcz za 100 grz., wcześniej ciążących na Obornikach (PG 19, 173v), 1556 5 grz. z Witkowic i Roszczek za 64 grz. (PG 19, 379).

1547 Mac. Gajewski mansjonarz w S. (PG 89, 235).

1548 Piotr Kcyniecki dziekan w S. pozywa Czarnkowskich o zaległy czynsz 12 grz. z Szubina [zapisany w 1513] (PG 90, 27); 1548 dr Adam Lamchowski (Lamchovius) i Mik. Jelitowski prebendarze w kościele Ś. Stanisława w S. procesują się o zaległy czynsz 35 zł z Obrzycka (PG 90, 223v-224v).

1569 Łukasz Górka i Jan Świdwa oddają kościół kolegiacki luteranom, a 1573 braciom czeskim (Now. 2 s. 553, 617)¹⁵O reformacji w S. →J. Dworzaczkowa, Bracia czescy w Wielkopolsce w XVI i XVII wieku, Warszawa 1997, s. 21, 22, 34, 53, 79, 95; J. Bidlo, Jednota Bratrská v prvním vyhnanství, t. 1-2, Praha 1900-1903, wg indeksu; J. Łukaszewicz, O kościołach braci czeskich w dawnej Wielkiejpolsce, Poznań 1835, s. 350-351. Pierwsi bracia czescy pojawili się w dobrach Andrzeja Górki, w tym w S., już w 1548 (J. Bidlo, op. cit., t. 1, s. 25). Czeski drukarz Aleksander Oujezdecky wydrukował w S. w 1558 książkę Benesza Bavorynskego „O prawdziwym i gruntownym używaniu zbawienia”, zawierającą wykład nauki braci czeskich. Ludność nie sprzyjała innowiercom: kiedy w 1555 po pożarze Ostroroga przybyli tamtejsi ministrowie braci czeskich z prośbą o pomoc, mieszkańcy S. przyjęli ich wrogo, zarzucając im, iż pożar ów był karą Bożą za zakładanie zborów; ministrowie z trudem uszli wtedy z życiem przed wrogim tłumem (Akta synodów różnowierczych w Polsce, t. 1, Warszawa 1966, s. 322). Bracia czescy cieszyli się poparciem Górków, zaś Świdwowie sprzyjali luteranizmowi, więc powstały w S. dwie gminy protestanckie, co powodowało konflikty. Podczas synodu różnowierczego w 1556 bracia czescy przytaczali przykład „pani Świdwiny” cierpiącej z powodu męża [luteranina Jana Świdwy], który nie pozwala jej słuchać „prawdziwych” kazań i odbywać właściwych praktyk religijnych (Akta synodów, t. 1, s. 101). W 1573 Stan. Górka proponował połączenie obu „zborów” i podjęcie w tej sprawie rozmów ze Świdwą, ale synod w Poznaniu odrzucił ten pomysł (Akta synodów, t. 4, 1997, s. 26, 29). Po zwróceniu kościoła par. katolikom, gmina braci czeskich zachowała kościół szpitalny Ś. Ducha, ale szybko zaczęła zamierać. W 1609 na utrzymanie kaznodziei składało się już tylko 5 szlachciców z okolicy. W pocz. XVII w. katolicy odzyskali kościół Ś. Ducha (→p. 5B); 1569 kap. kat. pozn., zaniepokojona szerzeniem się herezji w S. za sprawą [Łukasza] Górki wdy pozn., poleca zachęcić kapłanów do wytrwałości w prześladowaniach; po zajęciu kościoła w S. przez innowierców kap. posyła delegację do Górki, która przeprowadziła z nim wiele rozmów, ale nic nie osiągnęła (CP 42 k. 37, 37v-38); 1570 Błażej Adamitius minister braci czeskich w S., Łukasz z Jaraczewa pastor [luterański] w S. (Akta synodów różnowierczych w Polsce, t. 2, Warszawa 1972, s. 311-312), 1577 tenże Błażej Adamitius minister w S.¹⁶Cytowane zapiski dot. nabywania przez Błażeja dóbr w Nowej Wsi, na których zapisał oprawę żonie Dorocie Arnoldowej z Konina (KsŁawn. nr 724). W 1571 Błażej dostał od Jana Świdwy i Łukasza Górki plac k. [szpitala] Ś. Ducha na zbudowanie domu, do czego Mik. Gostyński [katolik!] dodał mu w 1578 przyległą rolę; w 1579 Błażej kupił 2 domy na przedm. (KsŁawn. nr 745-746, 804 – w zapiskach tych nie jest już tytułowany ministrem) (KsŁawn. nr 704, 717, 721, 723, 724); 1574 Franciszek Marchewka prep. w Zbąszyniu, kan. w S. składa skargę na Jana Świdwę z S.¹⁷Wydarzeń tego samego czasu dot. wpisany w księgę ławniczą między sprawami z 11 XII 1573 i 12 II 1574 protokół odbytego w obecności Jana Szamotulskiego przesłuchania świadków, którzy zeznali, że pan sant. [Gostyński] zachęcał Kręcireja i in., aby w kilku przestraszyli „tego księdza” albo zrobili mu „psikus”, a on da im beczkę piwa; Kręcireja i Kaspra Iwanowego widziano z siekierami, a w nocy, kiedy „stał się ten gwałt”, ludzie ci „byli przechowani” na zamku Gostyńskiego (KsŁawn. nr 547). Z tekstu nie wynika wprost, kto był ofiarą. Ponieważ jednak napastników inspirował katolik Mik. Gostyński, a dochodzenie odbywało się pod nadzorem Jana Świdwy, musiało chodzić o „gwałt” na „księdzu” braci czeskich (ministrem był wtedy Błażej Adamitius). Sprawa ta kojarzy się jednak z pewnością z napaściami Świdwy na duchownych katolickich; gdy 2 II na prośbę [Mik. Borka Gostyńskiego] kaszt. sant. i posiadacza 1/2 S. oraz rajców w S. odprawiał mszę w kościele w S., powstał tumult wśród zgromadzonego licznie ludu, gdyż Świdwa z uzbrojonymi towarzyszami (Jakubem Kulą Kąsinowskim i jego synem, Tymoteuszem Lipczyńskim, Walentym Redkowskim i Jerzym Przecławskim) wtargnął do kościoła i podszedłszy do ołtarza zapytał: „Co tu robisz Marchewko? Kto ci tu pozwolił wejść?”, na co kapłan odparł, że kościół był otwarty i wszedł jako kan. w S. z prezenty zm. wdy [Łukasza Górki]; Świdwa kazał mu wypić wino przed konsekracją, wołając, że jest tu dziedzicem, panem i kolatorem; potem jego ludzie siłą odciągnęli kapłana od ołtarza, a ten nie skończywszy mszy, w ornacie poszedł do zamku Gostyńskiego [zamek na N od miasta] w towarzystwie tłumu płaczących ludzi; w tumulcie tym ucierpiały podobno dzieci i ciężarne kobiety (ACC 123, 261v-262); 1575 Jan Świdwa i [Mik. Borek] Gostyński zawierają ugodę w sprawie korzystania w kościoła par. w S.; Świdwa na prośby mieszczan zgadza się na odprawianie w kościele „papieskich” nabożeństw, bez uszczerbku jednak dla nabożeństw „prawdziwych ewangelickich”; wyznaczony przez Świdwę prep. ma być dożywotnio utrzymany; dochody mają być dzielone po połowie między duchownych obu wyznań; katolikom nie wolno umieszczać w kościele żadnych obrazów; szkoła ma pozostać jednak pod kontrolą prepozyta, a jej uczniowie mają uczestniczyć tylko w kazaniach ewangelickich (Raczyński Wspomnienia 1, 173-175).

1579-1603 Wojc. Bieganowski kan. pozn. i krak.: 1579 tenże prezentowany przez Jakuba Rokossowskiego i instytuowany na prep. kolegiaty w S., który to kościół wakuje po śmierci Marcina Przyborowskiego (AE XII 366); 1581 tenże pozywa Zofię i Urszulę cc. zm. Jana Świdwy z S. o to, że ich ojciec wygnał go z kościoła w S.; woźny zeznaje, że 23 VI 1579 był w S., widział zamknięty kościół i wysłuchał zeznań świadków spośród szlachty, kleru i mieszczan (wójta Gregra, Andrzeja Czarnego, Wawrz. Całujka, Wawrz. Ramiączko i Jakuba aptekarza); zeznali oni, że w niedzielę 21 VI wieczorem Jan Świdwa przyszedł z uzbrojonymi ludźmi, wydarł dzwonnikowi klucze i wtargnął do kościoła i zakrystii, po czym zamknął kościół i zapieczętował go swoją pieczęcią; nazajutrz jego ludzie wtargnęli rano do domu prepozyta i cały dzień w nim pili (piwo dostarczano im z zamku), hałasowali i strzelali aż do nocy (PG 138, 104v-106v); 1582 Wojc. Bieganowski prep. w S. (PG 143, 297v); 1603 tenże →p. 5B.

1580 do par. w S. należą: S., Nowa Wieś, Kąsinowo, Kępa, Baworowo, Baworówko, Popowo, Popówko, Gąsawy, Gałowo, Jastrowie, Szczepankowo, Śmiłowo, Szczuczyn, Gaj (ŹD 31-32); [osobna par. związana była z kościołem Ś. Marcina w →Szamotułach Starych].

1641 wizytacja: w kościele jest 15 ołtarzy: ołtarz główny, którego pamiątkę poświęcenia obchodzi się w niedzielę po Ś. Trójcy, oraz 14 bocznych (→p. 5Ab); do uposażenia mansjonarzy nal. czynsze: 2 kopy gr z Gaju zapisane w 1461, 16 zł z Nowej Wsi zapisane w 1466, 4 kopy gr z Policka zapisane w 1494, 7 grz. z wójtostwa w Obornikach zapisane w 1531, 2 grz. 33 gr z Gaju i Szczuczyna zapisane w 1532, 2 zł ze Starzyn zapisane w 1536, 8 grz. z Gorzewa i Studzieńca zapisane w 1544, 2 zł 2 gr z kamienicy w Poznaniu zapisane w 1562 (pozostałe czynsze pochodzą z końca XVI i z XVII w.); domy mansjonarzy stoją na S od cmentarza (AV 10, 203-236); 1695/96 kościół Ś. Stanisława ufundowany przez braci Dobrogosta podkom. gniezn. i Wincentego kaszt. międz., pamiątka poświęcenia obchodzona jest w niedzielę po ś. Franciszku [po 4 X]; w kościele obok stalli dziekana trzy portrety (imagines) z epitafium jakiegoś starosty, nad którym 4 herby dawnych dziedziców [może chodzi o płytę Andrzeja Szamotulskiego?]; w kościele jest 14 ołtarzy (AV 18, 196).

5Ab. Altarie i altaryści w kościele par. w S.:

1403-18 Wacław altarysta w S. (Wp. 5 nr 27; ACC 3, 26v).

1412 Dobrogost z S. dowodzi, że panny Siechna i Hanka z Kwilcza zgodziły się, by ich ojciec zapisał 30 grz. na altarię [w kościele w S.?]; jako śwd. występują Maciej kapłan z S. i Wacław [mieszcz.?, altarysta?] z S. (WR 1 nr 684); 1419 tenże Dobrogost kupuje 10 grz. czynszu z Mościejewa od sumy 120 grz. w celu uposażenia altarii w kościele par. w S. (ACC 4, 20v); 1420 czynsz dla altarii? →p. 5B; 1421 tenże kupuje 10 grz. czynszu z Lubasza od sumy 120 grz. celem uposażenia altarii Ś. Stanisława w kościele par. w S. (ACC 5, 36).

1445 Anna wd. po Wincentym dz z S. zapisuje 12 grz. czynszu z Turostowa w pow. gnieźn. na fundację altarii w kościele Ś. Stanisława w S. (PG 2, 89).

1459 Bartłomiej niegdyś wójt w Kaźmierzu kupuje z zastrz. pr. odkupu po 2 grz. czynszu z Pierzchna oraz z Jeziorek, przeznaczając je na fundację altarii w kościele w S. dla swego bratanka (nepos) Dobrogosta z Oporowa (ACC 39 k. 87v, 94); przed 1462 altaria pod wezw. Ś. Andrzeja przeniesiona do kat. pozn. (Now. 1, 414).

1465 Jan z Otorowa altarysta w S. zostaje pleb. w →Otorowie (ACC 44 k. 41, 71, 81, 84, 85; AE II 121v-122).

1466 altaria ŚŚ. Andrzeja, Macieja i Tomasza w S., altarysta Andrzej mansjonarz w S. →p. 5Aa.

1467 Jadwiga z Klonowca sprzedaje z zastrz. pr. wykupu 17 grz. czynszu z Klonowca na rzecz fundacji altarii w S. za 200 grz. (PG 7, 253v).

1467 Piotr pleb. w Lubaszu, altarysta altarii Ś. Krzyża, NMP, ŚŚ. Bartłomieja i Barbary w S. kupuje z zastrz. pr. wykupu 3 fl. 1 wiard. czynszu z Ocieszyna za 40 fl. (AAP, Producta in Consistorium Posnaniense, nr 10959).

1477 Stan. Mysznar [z S.] pleb. w Chrzypsku [potem 1487-89 prep. w S., →5Aa] wraz z matką Katarzyną z S. zapisuje 5 grz. 3 wiard. kupionego przez nich czynszu na fundację nowej altarii Ś. Krzyża oraz ŚŚ. Stanisława i Wojciecha w kościele w S.; altarysta ma co tydzień odprawiać 2 msze, a po śmierci fundatorów jedna z nich ma być poświęcona zmarłym z ich rodziny; pr. patronatu po śmierci fundatorów ma przypaść ich bratankom i siostrzeńcom, a gdy ich zabraknie, mansjonarzom kościoła w S. (ACC 66, 195; AE VIII 23v-25).

1477 Marcin [Białkowski?] kantor kaplicy Ś. Trójcy w S. [→p. 5Ac] kupuje 1 fl. czynszu z 4 ł. na przedm. Międzyrzecza w celu fundacji altarii (ACC 56, 191v; czynsz wykupiony 1517, →5Aa); 1477 Marcin Trutel kapłan z S. kupuje 3 fl. czynszu ze Szczepankowa w celu fundacji altarii (APP, dawna sygn. Zbiór akt dotyczących klasztorów XII-15).

1478 erekcja altarii ŚŚ. Piotra i Pawła →niżej: pod 1641.

1479 Mikołaj kleryk z S. kupuje 3 grz. czynszu z Zajączkowa i Koźla w celu fundacji altarii w kolegiacie w S. (PG 9, 190v).

1480 Jakub z Miłosławia bakałarz i altarysta nowo erygowanej altarii w kościele w S. kupuje z zastrz. pr. odkupu 5 fl. czynszu z Pawłowic za 60 fl. (AE III 139v-140); 1481 Marcin z Jezior kapłan w S. kupuje 2 fl. i 1 grz. czynszu ze wsi Kikowo i Przystanki dla nowo erygowanej altarii w kościele w S. (AE III 140).

1481 Stan. Bogdanek kapłan w Kamionnie kupuje 8 fl. czynszu z Wierzbna i Nowych Gorzyczek w celu fundacji altarii w S. (ACC 59, 28v-29).

1484 Mikołaj syn Piotra z S. [→p. 6Bb] kupuje czynsz na rzecz fundacji altarii →p. 5Ac.

1485 bp pozn. Uriel Górka eryguje w kościele w S. altarię bractwa kapłanów pod wezw. Boga Wszechmogącego, Zwiastowania i Wniebowzięcia NMP, Ś. Krzyża, Trzech Króli, Ś. Mikołaja i 11000 Dziewic oraz zatwierdza jej uposażenie 9 grz. czynszu, jaki zapisała Dorota Mykoczewa mieszczka z S. i wspomn. bractwo; wspomn. starsi tego bractwa: mgr Stan. Mysznar pleb. w Chrzypsku, Szymon Kornek, Marcin pleb. w Cerekwicy, Paweł Jakiel altarysta w S. (AE III 101v); 1485 bractwo kapłanów w S. kupuje dla swej altarii (której altarystą jest obecnie bakałarz Jakub) czynsze: 1 grz. z Łagiewnik oraz 1 grz. z Nieczajny (AE III 140v-141).

1486 Paweł Jakiel altarysta w S. toczy proces z Grzegorzem Romiejewskim i Mik. Chłapowskim (ACC 64, 81).

1487 Mac. Kępski starszy bractwa kapłanów [altarysta w S., →niżej, pod 1510] i Jakub altarysta przenoszą czynsz 1 grz. od sumy 12 grz., wykupiony z Bobulczyna, na Tworkowo (ACC 65, 47); 1487 Jakub bakałarz, altarysta altarii bractwa kapłanów pobiera 5 fl. czynszu z Pawłowa (AE III 130); 1488 Jakub z Miłosławia altarysta altarii Boga Wszechmogącego, Zwiastowania i Wniebowzięcia NMP przedstawia do zatwierdzenia dotyczące uposażenia swej altarii dokumenty z 1480, 1481, 1482 i 1485 [→wyżej] (AE III 139v-141); 1494 tenże Jakub altarysta altarii Ś. Stanisława →niżej.

1487 altaria Ś. Trójcy →p. 5Ac.

1493 Mikołaj z S. [o nim →p. 6Bb] altarysta w S. kupuje z zastrz. pr. wykupu 4 grz. czynszu z Bielaw i Złotnik za 48 grz. (PG 7, 4v).

1494 Jan z Danaborza zapisuje na Popowie i Gąsawach czynsze: 4 grz. Jakubowi bakałarzowi i altaryście w S. dla jego altarii Ś. Stanisława oraz 2 grz. mansjonarzom w S. (PG 7, 15v).

1501 Grzegorz altarysta w S. toczy proces z Mik. Pierwoszewskim o zaległy czynsz; Grzegorza reprezentuje bakałarz Stanisław z S.; oficjał odkłada sprawę do czasu powrotu Andrzeja dz. z S., który jako kolator przechowuje dok. erekcyjny tej altarii (AC 2 nr 1565).

1510 altaryści w S.: Mikołaj syn Piotra altarysta altarii patronatu Piotra mieszcz. w S., uposażonej czynszami z S.: 1/2 grz. z działki Małg. Maruszy na ul. Wąskiej idąc do łaźni, 1/2 grz. z działki Piotra Lachety w Obornikach, 1 grz. z cz. Stan. Ocieskiego w [nazwa nie wpisana], 1 1/2 grz. z Buszewka i Otorowa, 1 grz. z mł. Grabowiec k. Szamotuł Starych, 1 kopa gr z cz. Hieronima w Lubaszu, 2 grz. (zredukowane do 1 grz.) ze Sławna; [przy pozostałych altarystach formularz nie wypełniony:] Mac. Kępski [→wyżej, pod 1487], Paweł Biezdrowski, Bartłomiej bakałarz [→p. 5Aa, pod 1506-15, oraz niżej, pod 1530], Stanisław bakałarz, Wojc. Kotarba, Marcin Łapa [→p. 5Aa], Jakub Margonin (LBP 213-214).

1516 altaria cechu sukienników w S.; starsi cechu (→p. 3A) kwitują odbiór sumy 36 grz., od której zapisany był w 1481 czynsz 3 grz. z Trzebawia (ACC 92, 168).

1517 Tomasz Zadorski prezentowany przez Władysława z Ostroroga na altarystę altarii w S., wakującej po śmierci Jana Biezdrowskiego (ACC 92, 200v).

1521 altaria NMP i Ś. Stanisława wcielona do uposażenia kustosza w S. →p. 5Aa.

1530 bakałarz Bartłomiej altarysta w S. [→wyżej, pod 1510] kupuje 2 grz. czynszu z Pożarowa za 36 grz. (PG 16, 352).

1641 altaria Bożego Ciała (erygowana w 1445 i uposażona przez Annę wd. po Wincentym z S. czynszem 12 grz., z Turostowa), altaria śpiewaków, altaria czyli kaplica kustosza pod wezw. NMP i Ś. Stanisława (ufundowana przez dziekana Mikołaja syna Piotra i przyłączona przez niego do kustodii), altaria Kębłowskich pod wezw. ŚŚ. Piotra i Pawła (erygowana 1478); altaria bractwa kapłanów pod wezw. Boga Wszechmogącego, Zwiastowania i Wniebowzięcia NMP, Ś. Krzyża, Trzech Króli, Ś. Mikołaja i 11000 Dziewic (erygowana 1485), kaplica Świdwińska po północnej stronie kościoła, altaria cechu krawców, altaria Bogdanów pod wezw. Boga Wszechmogącego, ŚŚ. Andrzeja, Macieja i Tomasza (z czynszem z Jastrowia zapisanym w 1476), altaria Ś. Krzyża (ufundowana przez Stan. Mysznara pleb. w Chrzypsku i jego matkę Katarzynę, erygowana w 1467, uposażona czynszami z Lipnicy zapisanym w 1463, z Kiączyna zapisanym w 1469, ze Szczepankowa zapisanym w 1476 i z Pożarowa zapisanym w 1530), altaria sukienników, altaria rzeźników, altaria słodowników, altaria szewców, altaria różnych rzemieślników, altaria kowali (AV 10, 203-236).

5Ac. Kaplica śpiewaków Ś. Trójcy:

1458-76 fundacja kaplicy śpiewaków (capella cantorum) w kościele w S.: 1458 kap. pozn. zgadza się, by dzies. z Wrzeszczyny, Pęckowa i Jastrowia przeznaczyć dla kaplicy w kościele kolegiackim w S. (CP 29 k. 207, 238); 1461 Mikołaj syn Bartłomieja Bacha kapłan z Wronek daje Piotrowi dz. z S. 120 grz., jakie ma po sprzedaży ojcowizny, na rzecz fundacji kaplicy Ś. Trojcy w S., zastrzegając sobie, by zaraz po dokonaniu fundacji Piotr prezentował go na jednego z kapelanów (ACC 41, 57v-58); 1462-64 Jan Świdwa Starszy z S. sprzedaje z zastrz. pr. dokupu kaplicy Ś. Trójcy, Bożego Ciała i Wniebowzięcia NMP w kościele w S. 7 1/2 grz. czynszu na 1/2 Nowej Wsi w par. S. za 90 grz. (PG 6, 104; ACC 43, 9); 1464 Katarzyna wd. po Janie dz. ze wsi Wielkie zgodnie z wolą zm. męża przekazuje 7 grz. na rzecz fundacji kaplicy Ś. Trójcy w S. (ACC 43, 107v); 1466 kap. kat. pozn. zgadza się, by bp pozn. na prośbę Piotra z S. przekazał dzies. z Samołęża kaplicy śpiewaków w S. (CP 30, 67v); 1466 Andrzej Wariasz z Chwalęcic [pow. kal.], a 1467 Stan. Kwiatek i Wawrzyniec z Wojsławic [pow. kal.] zobowiązują się dać 40 grz. na budowę kaplicy Ś. Trójcy w S. (KalG 26 k. 351v, 396v); 1466-67 zakupy czynszów dla kaplicy: 1466 od Jakuba Molendy młynarza z Gniezna 24 grz. od sumy 300 grz. (Kor.Prał. 3, 232), 1467 od braci Klemensa i Jakuba z Gorzyc 5 grz. z Gorzyc z zastrz. pr. odkupu za 60 grz. (ACC 46, 56; PG 7, 282); 1469 abp Jan Gruszczyński nadaje kościołowi w S. dzies. ze Słaboszewa (Kor.Abpi 2, 372); 1469 bp pozn. Andrzej za zgodą kapituły na prośbę Piotra z S. odnawia nadania dzies. z Samołęża, Jastrowia, Pęckowa i Wrzeszczyny na rzecz kaplicy śpiewaków pod wezw. Ś. Trójcy w kościele w S. (CP 3 nr 24; CP 30, 109); 1471-75 zakupy czynszów dla kaplicy śpiewaków: 1471 od Mac. Borka 18 grz. z Krzemieniewa z zastrz. pr. wykupu za 300 grz. (ACC 49, 147v-148; wykup w 1473: ACC 53, 142), 1475 od Mac. Borka 12 grz. z Gostynia (ACC 53, 142; PG 9, 22 [tu mowa o 8 grz.]; wykup w 1515), 1475 od Piotra i Mikołaja z Opalenicy 8 grz. z Ptaszkowa z zastrz. pr. wykupu za 100 grz. (PG 9, 36); 1476 pap. Sykstus IV na prośbę Andrzeja Świdwy z S. zatwierdza fundację kapelanii Ś. Trójcy w kościele Ś. Stanisława w S. przez wspomn. Andrzeja, której abp gnieźn. Jan i bp pozn. Andrzej nadali dzies. ze wsi Słaboszewo oraz Jastrowie, Samołęż, Wrzeszczyna i Pęckowo (Theiner 2 nr 227).

1471 Marcin kantor kaplicy Ś. Trójcy w S., Marcin Trutel kapłan w S. (DepTest. II 12v).

1475 Marcin Białkowski i Mik. Połajewski [→p. 5Af: 1484] kantorzy kaplicy Ś. Trójcy w kolegiacie w S. wraz z patronem kaplicy Andrzejem z S. toczą proces z Mac. Borkiem z Gostynia o czynsz 18 grz. z Krzemieniewa i 12 grz. z Gostynia; arbitrzy orzekają, że czynsz ma być zredukowany do 8 grz. rocznie (AE II 410-411); 1477 Marcin [Białkowski?] kantor →p. 5Ab; 1484 Marcin Białkowski kantor w S., pleb. w Cerekwicy i altarysta w kat. pozn. (Now. 1, 414).

1484 kantorzy z S. toczą proces z Piotrem z Gostynia o niepłacenie czynszów, on zaś dowodzi, że jego dobra w Garzynie, Drobninie i Krzemieniewie uległy spaleniu (AC 2 nr 1444).

1484-1521 Mikołaj syn Piotra z S. [→p. 6Bb]: 1484 tenże członek bractwa kapłanów w S. →p. 5Af; 1484 temuż kantorowi w S. Świętosława Futrarka z S. zapisuje 2 grz. czynszu z Kowalewa (który kupiła za 24 grz.) na rzecz fundacji altarii w S. (ACC 62, 1); 1485 tenże kwituje odbiór sumy 36 grz., od której Dziersław Rozwarowski płacił czynsz z Lulina (ACC 63, 28); 1513-23 tenże funduje dziekanię i kustodię w S. oraz zostaje dziekanem →p. 5Aa.

1487 przeniesienie czynszu 12 fl. dla altarii i kaplicy Ś. Trójcy w kościele Ś. Stanisława w S. z Nowej Wsi nal. do Andrzeja z S. na Bielawy, Biezdrowo i Złotniki (PG 10, 80).

1526 kantorzy kaplicy Ś. Trójcy kupują 6 grz. czynszu z Ryczywołu i Krężoł od sumy 72 grz. (PG 16, 130v); 1531 mansjonarze kaplicy Ś. Trójcy w S. kupują 6 grz. czynszu z Gorazdowa za 72 grz. (PG 16, 520).

1641 altaria śpiewaków →p. 5Ab.

5Ad. Wikariusze i inni duchowni w S.:

1421 Jakub wikariusz w N.S. toczy proces z Adamem pleb. w Szamotułach Starych (ACC 5, 110v).

1443 Andrzej kapłan gracjalny [tzn. nie posiadający stałego beneficjum] z S. oskarżony o nieuporządkowane życie i odwiedzanie karczem, gdzie grywa w kości i bije się z wieśniakami (AC 2 nr 1172); 1462 [tenże?] Andrzej kapłan gracjalny w S. toczy proces z Jakubem kapłanem w S. (ACC 42, 91v); 1462 tenże pozwany przez Wojciecha kapłana z S. o pobicie (ACC 42 k. 84v, 85).

1460 Franciszek kapłan z S. toczy proces z Piotrem wójtem w Kaźmierzu (ACC 40, 93v); 1460 tenże kaznodzieja w S. →p. 5Aa.

1473 Jan kapłan z S. kwituje Mik. Sepieńskiego z zapłaty 20 fl. długu (ACC 52, 105).

1477 Kasper i Andrzej klerycy z S. toczą proces z Janem sołtysem z Brodowa (ACC 56, 81v).

1477 Marcin Trutel kapłan z S. →p. 5Ab.

1479 Mikołaj kleryk z S., 1481 Marcin z Jezior kapłan w S. →p. 5Ab; 1482 tenże Marcin z Jezior kupuje (za pieniędze swego brata Mac. Urbanka syna Wojciecha z S.) od Pawła Gielharza i Kaspra kuśnierza, mieszczan z S. 1/2 grz. czynszu z ich dóbr; [przed 1488] po śmierci Marcina jego siostra stryj. Małgorzata Janowa z S. (ciotka Mac. Urbanka) przekazuje ten czynsz bractwu kapłanów w S. (AE III 140v).

1501 bakałarz Stanisław z S. →p. 5Ab.

1514 synod diecezjalny skazuje na przeniesienie do in. miasta Marcina kapłana z S., który odwiedzał wd. Aksamitową i dlatego nazywany był Aksamitem, oraz Andrzeja z Ostroroga lektora w S., który wbrew zakazowi swego przeora [w S. nie było wtedy żadnego klasztoru!] odwiedzał wd. Złościnę i był podejrzany o współżycie z nią (AC 2 nr 1688).

1516 po śmierci Michała kapłana w S. wykonawcy jego testamentu mają zapłacić 40 grz. na budowę zakrystii w Sobocie (ACC 92, 3).

5Ae. Szkoła par. 1403 Jakub rektor szkoły w S. donosi krzyż. wójtowi Nowej Marchii o pol. zamysłach zajęcia Nowej Marchii (Reg. 1/1 nr 708; J. Voigt, Die Erwerbung der Neumark, Berlin 1863, s. 37); 1404 Piotr rektor szkoły w S. (ACC 1, 36v); 1405 kierownik chóru (succentor) szkoły →p. 6A; 1423 szkoła →p. 5Aa; 1445 Dobrogost Świdwa z S. zapisuje rektorowi szkoły w S., kapłanowi Michałowi magistrowi sztuk wyzwolonych 12 grz. czynszu z Kępy, w połowie dla rektora, w połowie dla jego zastępcy (substitutus); postanawia, by mieszczanie i mieszkańcy osiedli w murach i poza murami S. dawali mu na utrzymanie lub płacili nie więcej niż 2 szer. gr lub 4 półgr, czyli 40 małych spiżowych gr dziennie; mieszczanie winni dbać o zbudowanie i utrzymanie odpowiedniego dla uczniów budynku szkoły przy kościele i o zapewnienie mu drewna na opał; mają zbierać opłaty kwartalne i in. opłaty od uczniów oraz 4 grz. należne rektorowi szkoły od plebana kościoła Ś. Stanisława, zgodnie z dok. fundacyjnym kolegium mansjonarzy; rektor szkoły ma być zawsze mgrem sztuk wyzwolonych i kapłanem¹⁸Akt wydrukowany w ŁOp. wydaje się podejrzany. Datowany jest w Szamotułach „we wtorek po niedzieli Ś. Trójcy”, czyli [25 V] 1445, a zaczerpnięty jakoby z ksiąg grodzkich. W odpowiedniej księdze (PG 2, 99) znajdujemy rzeczywiście zapiskę w tej sprawie, ale umieszczoną pod inną datą (Poznań, środa po Wielkanocy, czyli 31 III 1445) i przede wszystkim znacznie krótszą (mowa jest tylko o zapisie czynszu z Kępy rektorowi szkoły, który powinien być kapłanem i magistrem, brak zaś wszystkich szczegółowych postanowień). Zastanawiające, że również we wtorek po niedzieli Ś. Trójcy (ale w 1454) położony miał być, według tradycji, kamień węgielny pod farę (AV 31, 528; Now. 2, 617). Poszerzona wersja, którą wydrukował Łukaszewicz, wydaje się sfałszowana później (ŁOp. 1, 305-306; PG 2, 99); 1462 Andrzej mgr szkoły →p. 5Aa; 1484 Jakub Pigreta bakałarz, rektor szkoły w S., pozwany przez Jana Cienkuszka kleryka z Obornik o to, że napadł go w kościele, zaciągnął go do szkoły i tam wychłostał na gołe ciało (ACC 62, 93v).

1512 Wacław bakałarz, rektor szkoły w S. (ACC 88 k. 179v, 185v; zapewne student w Krakowie 1504 →p. 6Bc); 1521 magister szkoły, uczniowie →p. 5Aa; 1521 Marcin z Osiecznej niegdyś rektor szkoły w S. →p. 5Aa.

1575 szkoła →p. 5Aa; 1641 szkoła zbudowana przez władze miejskie stoi na N od kościoła, w granicach cmentarza (AV 10, 205).

5Af. Bractwo kapłanów w S.: 1460 bractwo kapłanów w S. dekanatu obornickiego kupuje z zastrz. pr. odkupu od Jana Świdwy z S. 1 grz. czynszu z Gałowa w par. S. za 12 grz. (ACC 40, 93); 1480, 1481, 1485, 1487, 1488 altaria bractwa →p. 5Ab; 1484 bractwo kapłanów w S.: starszy Mik. Połajewski pleb. w Szamotułach Starych [→p. 5Ac: 1475], członek Mikołaj syn Piotra z S. (ACC 62, 8v); 1515 Bartłomiej mansjonarz w S. w imieniu bractwa kapłanów w S. prosi oficjała o zatwierdzenie nowej pieczęci bractwa z wizerunkiem ś. Stanisława i napisem Sigillum fraternitatis presbiterorum in Schamotuli (ACC 91, 76); 1591 nuncjusz pap. Hannibal de Calva zezwala bractwu kapłanów w S. na organizowanie kwartalnych procesji eucharystycznych, a ich uczestnikom udziela odpustów (AE XIV 150v-152).

5B. Szpital Ś. Ducha¹⁹Szpital Ś. Ducha znajdował się na przedm. na E od miasta, przy drodze prowadzącej do Poznania. Widnieje na mapie Perthéesa, a funkcjonował jeszcze w XX w. (Now. 2, 659); →„Z grodu Halszki” 1931, nr 4, s. 49-51. 1413 szpital pod S. →Szamotuły – dobra, p. 3: Dobrogost; 1420 Dobrogost z S. kupuje dla szpitala Ś. Ducha pod S. 10 grz. czynszu ze wsi Witowle i Krąpiewo; kmiecie z tych wsi zobowiązują się płacić ten czynsz na rzecz altarii w kościele par. w S. [czy to pomyłka pisarza?, czy Dobrogost zmienił przeznaczenie czynszu?] (ACC 5 k. 36v, 40); 1432 szl. Paweł zapisuje szpitalowi Ś. Ducha w S. swą wieś Starzyny, przeznaczając 1/3 jej dochodów dla kapelana szpitalnego (który ma za Pawła i jego przodków śpiewać na każde Suche Dni egzekwie, a co tydzień mszę za zm.), a 2/3 dla ubogich i chorych; gdyby w szpitalu nie było chorych, należy z tych pieniędzy kupić chleb i rozdać in. ubogim (ACC 16, 14); 1445 Dobrogost z S. kupuje dla szpitala pod S. 26 grz. czynszu z Rusiborza, Kopaszyc i Chociczy [pow. pyzdr.] od sumy 686 fl. (ACC 28, 82v-83); 1451 dziedzice z Objezierza zeznają, że winni są szpitalowi Ś. Ducha pod S. 200 fl. i spłacą tę sumę w ratach rocznych po 20 fl. (ACC 33, 44v); 1452 wykonawcy testamentu Bartłomieja Kiełbasy pleb. w Objezierzu unieważniają jego zapis 200 fl. dla szpitala pod S., przeznaczając (za zgodą Dobrogosta z S.) szpitalowi tylko 1/3 tej sumy, 1/3 dając zaś bursie ubogich studentów w Krakowie, a 1/3 synom Pełki [z Tymieńca], bratankom Bartłomieja (ACC 33, 187); 1456 Dobrogost z S. jako opiekun szpitala pod S. zgadza się, by z sumy 200 fl., zapisanej w 1451 przez Kiszewskich [z Objezierza] przeznaczyć 1/3 dla bursy ubogich studentów w Krakowie, 1/3 dla ss. Pełki z Tymieńca, bratanków Bartłomieja pleb. w Objezierzu²⁰W 1465 Winc. Kiełbasa z Tymieńca w imieniu swoim i braci kwitował odbiór od Kiszewskich 66 1/3 fl., czyli 1/3 z sumy 200 fl., zgodnie z zapisem Bartłomieja Kiełbasy zmienionym potem przez Dobrogosta z S. (ACC 44, 117), a w 1/3 dla szpitala w S. (AC 2 nr 1268); 1457-58 tenże Dobrogost niegdyś kaszt. pozn. i ekonom szpitala kwituje Piotra z Miłosławia z zapłaty 24 grz. zaległego czynszu dla szpitala w S. i zgadza się na zwolnienie go od ekskomuniki w nadziei spłacenia pozostałych 28 grz. (ACC 38 k. 107, 121v); 1458 tenże Dobrogost toczy proces z Sędziwojem pleb. w Objezierzu o 1 fl. (ACC 38, 127); 1460 tenże Dobrogost odwołuje zapis 4 grz. [czynszu] z Kamionny i 3 grz. z Otorowa dla szpitala w S. i w testamencie zapisuje te sumy na fundację altarii w kościele Ś. Ducha pod S. (ACC 40, 17v-18); 1463 szpital Ś. Ducha w S. kupuje z zastrz. pr. odkupu od Jana pleb. w Kamionnie i jego brata Stanisława ze Skrzydlewa 4 grz. czynszu ze Skrzydlewa za 38 grz. (PG 7, 186v); 1468 witrycy szpitala Ś. Ducha pod S. pozywają Mikołaja i Piotra Miłosławskich o 6 grz. zaległego czynszu z Miłosławia, Rusiborza, Kopaszyc i Chociczy (ACC 47, 84v); 1468 w działach Miłosławskich czynsz dla szpitala pod S. przejmuje Mik. Milaj na swe dobra Miłosław, Kozubiec, Piątkowo i Orzechowo (ACC 47, 120); 1471 Piotr dz. z S. jako opiekun szpitala Ś. Ducha kwituje odbiór od władz Poznania sumy głównej 195 grz., od której płacony był czynsz 13 grz. (ACC 49, 148); 1472 na Nowej Wsi [k. Poznania] ciąży czynsz 2 grz. dla szpitala w S. (PZ 19, 130v); 1473 Piotr dz. z S. oraz Mac. Głowa burm. i rajca Kasper kuśnierz jako ekonomowie szpitala kwitują odbiór sumy 686 fl., od której płacony był czynsz 26 grz. z Miłosławia, oraz sumy 100 grz., od której płacony był czynsz 8 grz. z Tarnowa, Spławia, Nowej Wsi i Komorza [wszystkie te wsie k. Pyzdr] (ACC 53, 129v-130).

1505 Piotr z Charzewa prep. szpitala Ś. Ducha pod S. daje prepozyturze szpitala ogród z polem (area) i sadem, jakie kupił od Mikołaja syna Piotra z S. plebana we Wronkach; ogród leży między ogrodami prepozytury a ogrodem Złościny; jako kolatorzy szpitala wspomn. Andrzej i Wincenty [dziedzice] z S. (ACC 83, 30); 1506 zapis dla szpitala →Szamotuły – dobra, p. 3: Kat. Kościelecka; 1510 zagroda szpitala →p. 5Aa; 1511 Marcin prep. szpitala Ś. Ducha w S. pozywa kmieci z Kokundorfu (ACC 88, 64); 1513 ekonomowie szpitala toczą proces ze Stan. Bylęckim (ACC 89, 38).

1521 witrycy kościoła Ś. Ducha pod S. pozywają Stan. Niemierzewskiego o 14 sk. zaległego czynszu z Buszewa [zapewne Buszewka], on zaś zeznaje, że jego cz. w tej wsi jest opust. (ACC 96, 45); 1523 Marcin Łapa (Lappa) prep. Ś. Ducha pod S. [wcześniej mansjonarz w S. →p. 5Aa, pod 1509-10] (ACC 98, 63); 1532 ekonom szpitala →p. 5Aa; 1540 dr. Grzegorzowi z S. [→p. 6Bb] król zezwala na zakup czynszów dla szpitala w S. za 1000 grz. (MS 4 nr 6848); 1545 szpital kupuje 6 grz. czynszu z Przyborowa od sumy 100 grz. (PG 18, 169).

1603 bp pozn. powierza kościół Ś. Ducha Wojc. Bieganowskiemu prep. w S., bowiem kościół ten od swych początków złączony był z kościołem par. (AE XVI 183v-184); 1641 wizytacja: szpital przez ok. 40 lat zajęty przez innowierców, odzyskany w 1615 za sprawą Andrzeja Rokossowskiego; do szpitala nal. dwa kościoły: drewniany Ś. Ducha oraz murowany w drewnie (in ligno murata [tj. z pruskiego muru]) Ś. Barbary z ołtarzem ufundowanym z legatu Wawrz. Alabastowskiego mieszcz. z S.; szpital ma folw. w Nowej Wsi, 1/2 ł. w Szamotułach Starych i kilka zagród (AV 10, 233-234v); 1695/96 kościół Ś. Ducha jest drewniany i wymaga poważnej naprawy; pamiątka jego poświęcenia obchodzona jest w niedzielę po ś. Jadwidze [po 15 X]; kaplica Ś. Barbary zniszczona zupełnie pożarem (AV 18, 244v-246); 1777-84 kościół Ś. Ducha zbudowany na planie krzyża w 1720 (AV 31, 558v).

5C. Kaplica Ś. Mikołaja na przedm. 1521 kaplica Ś. Mikołaja na przedm. przyłączona do kustodii przy kościele par. w S. →p. 5Aa; 1641 kaplica Ś. Mikołaja leżąca poza miastem, naprzeciw kolegiaty, za stawem, nal. do uposażenia kustosza (AV 10, 217); 1695/96 kaplica Ś. Mikołaja na przedm. zbudowana przez Mikołaja syna Piotra z S. i erygowana w 1521; jest drewniana, obłożona gliną, ale wali się ze starości; ma 3 ołtarze; pamiątkę poświęcenia obchodzi się w niedzielę po ś. Jakubie [po 25 VII] (AV 18, 235); kościół rozebrany w 1726, a 1757 postawiono w jego miejscu figurę (ŁOp. 1, 305); 1777-84 rola dziekańska za bagnem przyległym do kolegiaty położona w stronę dawnej kaplicy Ś. Mikołaja (AV 31, 539v).

6A. Wydarzenia. 1383 miasto S. spustoszone w toku wojny domowej →Szamotuły – dobra, p. 6.

1396-1405 sąd ziemski w Poznaniu wyznacza stronom rozprawy w S. (WR 1 nr 194; KP nr 351, 972, 1967, 2238, 2255).

1405 Mikołaj syn Piotra i Michał syn Macieja klerycy uwięzieni w S. pod zarzutem próby zamordowania kierownika chóru szkoły; władze miejskie wyjaśniają, że owi klerycy nosili zbroje i nie mieli szat kleryckich (ACC 1, 131).

1428 w S. odbywa się sąd rozjemczy w sporze pol.-krzyżackim o Drezdenko; delegacje spotykają się w domu plebana w izbie z piecem (Neumark nr 594, 597; CEV nr 1312, 1324; Weise 1 nr 166; Kodeks dyplomatyczny Litwy, Wrocław 1845, s. 330: „in stuba sive estuario”; Reg. 1/1 nr 4879, 4905).

[1428-29] „w S. we środę” datowany najstarszy znany napisany po pol. list miłosny, zachowany w zbiorze formuł Marcina z Międzyrzecza (W. Wydra, W. R. Rzepka, Chrestomatia staropolska, wyd. 2, Wrocław 1995, s. 221-222).

1456 listy Piotra z S. datowane w S. (CDB A XXIV s. 162, 164, 165); 1467 w S. spotyka się Piotr z S. z posłem margrabiego brand. (CDB C I 420-428).

1489 m. S. z wyjątkiem kościoła pochłonięte przez pożar (SŹ 3, 175).

1507 kniaź [Michał] Gliński odwiedza Poznań, S. na ś. Michała [29 IX] i Kórnik [rezydencja Górków] (MPH 3, 221; L. Finkel, Elekcja Zygmunta I, Kraków 1910, s. 225).

1507, 1510 wzmianki o pożarze miasta →p. 4A, 5Aa; 1516 Piotr Tomicki wyraża Łukaszowi Górce współczucie z powodu pożaru S. i obiecuje, że jego bracia dadzą z lasów w Obrzycku tyle drewna, ile będzie potrzeba do odbudowy miasta (Acta Tomiciana, t. 4, s. 32).

6Ba. Osoby świeckie pochodzące z S.:

1407-1560 pr. miejskie w Krakowie przyjmują osoby z S.: 1407 Jakub krawiec z S., 1432 Piotr szewc spod S. (de prope S.), 1440 Mac. Wojewodka solarz, 1480 Andris Goszka, 1485 Maciej mydlarz, 1500 Wojtek (Księgi przyjęć do prawa miejskiego w Krakowie 1392-1506, Kraków 1913, nr 1816, 4463, 5127, 7901, 8238, 9091); 1516 Stanisław słodownik, 1517 Piotr, Maciej brat Latosza z Szamotuł Starych, Paweł murarz [→niżej], Mikołaj murarz, Mac. Czarny z Wrzeszczyny [k. Wielenia nad Notecią], 1526 Jan karczmarz, 1531 Stan. Czupko, Jan Szamotulczyk i Bartłomiej Szamotulczyk krawcy, za których ręczą Stan. Szamotulczyk słodownik i Stan. Szamotulczyk solarz, 1557 Wojc. Szamotulczyk kuśnierz, Mac. Szamotulczyk (Księgi przyjęć do prawa miejskiego w Krakowie 1507-1572, Kraków 1993, nr 491, 550, 551, 560, 573, 609, 1044, 1448, 2087, 3139-3147, 3343).

1430 Mikno Cromer z S., jego ż. Barbara posiada jatkę mięsną w Poznaniu (SBP s. 184 nr 516).

1432 Maciej z S. sprzedaje Janowi Krottenrichterowi swój dom na Piaskach [pod Poznaniem] (SBP s. 267 nr 314).

1438 Piotr Szamotulski ławnik w Obornikach (Wp. 5 nr 619).

1441-54 Andrzej syn Piotra z S. bakałarz: 1441-50 tenże not. publ. czynny we Lwowie (AGZ 2 nr 61; AGZ 7 nr 49; AGZ 14 nr 896, 1340); 1447-54 tenże mieszcz. lwowski, wicepisarz ziemski lwowski, pisarz ksiąg sąd. (AGZ 14 s. 243, 367-368, nr 1336, 2037, 2442, 2445, 3125).

1442 Błażej z S. syn Mik. Szafranka, sługa w domu Łukaszowej w Poznaniu (AR nr 248).

1443 Jakub Zaczek z S. przyjmuje pr. miejskie w Poznaniu (A. Gąsiorowski, Ludność napływowa w strukturze społecznej późnośredniowiecznego Poznania, „Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza” 11, 1975, z. 2 (22), s. 25); 1488 wspomn. dom w Poznaniu nal. niegdyś do [tegoż?] Jakuba Szamotulskiego (AR nr 1497).

1444 Maciej z S. i jego ż. Katarzyna z Zatora [mieszkańcy Krakowa?]: oficjał krak. orzeka, że popełniają oni cudzołóstwo, gdyż Katarzyna już wcześniej została żoną Burcharda krawca zm. króla Władysława [Jag.] (Cracovia artificum. Supplementa... 1441-1450, Kraków 1993, nr 316).

1450 Stan. Szamotulski winien jest Andrzejowi Zeuschlarowi [z Poznania] 10 grz. (AR nr 440).

1452 Dorota Szamotulska z Obornik →p. 3A.

1500-15 Jan Karul z S. mieszcz. w →Obornikach (ACC 79, 22; ACC 81, 46; MS 4 nr 10616).

1517-19 Paweł z S. murarz: 1517 tenże przyjmuje pr. miejskie w Krakowie →wyżej; 1518-19 tenże buduje wieżę kat. krak. (Wypisy źródłowe do dziejów Wawelu... 1516-1525, Kraków 1970, nr 77, 110, 133, 134, 138).

1524 i 1538 Adam z S. bakałarz [→p. 6Bc, pod 1514] przyjmuje pr. miejskie we Lwowie (Album civium Leopoliensium. Rejestry przyjęć do prawa miejskiego we Lwowie 1388-1783, Poznań 2005, t. 1, nr 1644, 1944).

1544-46 Andrzej z S. bedel Uniwersytetu Krak. (Conclusiones Universitatis Cracoviensis ab anno 1441 ad annum 1589, Kraków 1933, s. 241, 245).

1550-54 Wojciech z S. bedel Uniwersytetu Krak. (Conclusiones Universitatis, s. 255, 258, 260, 264; Codex diplomaticus Universitatis Studii Cracoviensis generalis, t. 5, nr 386).

1560 Marcin Marcinkowski syn Bartłomieja i Katarzyny z S. przyjmuje pr. miejskie w Bochni [woj. krak.] (Księga przyjęć do prawa miejskiego w Bochni 1531-1656, Wrocław 1979, nr 508).

1589 Wojc. Zubrzycki z S. woźny gen. (PG 153, 60v).

6Bb. Osoby duchowne pochodzące z S.:

1391 Jan z S. kapelan prepozyta pozn. Winc. [Grochoły z Ostroroga] (Wp. 3 nr 1915).

1420-57 Wojciech z S.: 1420-22 tenże syn Piotra not. publ. (Wp. 8 nr 878, 899; Wp. 5 nr 351, 551); 1425-28 tenże altarysta w kat. pozn. (Now. 1, 342); 1426 tenże wik. kat. pozn. toczy proces o altarię w kat. pozn. (BulPol. 4 nr 1792, 1805); 1433-34 tenże prep. kaplicy Ś. Ducha pod Grodziskiem (Wp. 9 nr 1317, 1357); 1439-48 tenże altarysta w kat. pozn. (Wp. 5 nr 635; Wp. 10 nr 1504, 1568; PG 2, 117; CP 18, 284; BJ 8057 IV 258); 1441-44 tenże pleb. w Buku (Wp. 10 nr 1568; Wp. 5 nr 686; Now. 2, 459); 1432 tenże wikaiusz kat. pozn. wraz z bratem Maciejem kupują od Pawła Koszyka 1 grz. czynszu na jego domu w Poznaniu (SBP s. 267 nr 317); 1450 [tenże?] śwd. (AC 1 nr 383); 1454-57 tenże kustosz kolegiaty NMP in Summo w Poznaniu (AC 2 nr 508; CP 432, 67; CP 29, 189); 1465 tenże wspomn. jako zm. (BulPol. 7 nr 181).

1407-42 Mik. Słupek [rzekomo z S.] →p. 5Aa.

1423 Bartłomiej z S. pleb. w Kopanicy prosi papieża o prowizję na kościół par. w Kicinie (BulPol. 4 nr 1217).

1419-25 Dobrogost syn Jana z S., mgr: 1419 tenże pleb. w Cerekwicy w diec. pozn. prosi papieża o prowizję na kustodię łęcz. (BulPol. 4 nr 478); 1422 tenże altarysta w kat. pozn., pleb. w Czernęcinie w diec. chełmskiej [wieś należała do Dobrogosta Świdwy z S.] (BulPol. 4 nr 1065; MPV 10 nr 52); 1423 tenże altarysta w kat. pozn. prosi papieża o prowizję na prebendę wikariusza kat. krak. (BulPol. 4 nr 1145); 1424 tenże altarysta w kat. pozn. i kościele NMP w Łęczycy (BulPol. 4 nr 1390); 1424-25 tenże altarysta w Poznaniu i Łęczycy uzyskuje kościół par. w Wawrzeńczycach w diec. krak. (BulPol.; 4 nr 1399, 1501; MPV 10 nr 92); 1425 tenże śwd. w dok. wystawionym w Rzymie (Wp. 8 nr 1059); 1425 tenże uzyskuje od papieża prowizję na prebendę wikariusza kat. krak. (BulPol. 4 nr 1596).

1423 Wincenty kleryk z S. (ACC 6, 119).

1427-39 Andrzej syn Mik. Bukwitza z S., akolita: 1427 tenże wyrzeka się w Rzymie herezji husyckiej (Monumenta Vaticana res gestas Bohemicas illustrantia, t. 7/2, Praha 1998, nr 1780); 1439 tenże uzyskuje od papieża zezwolenie na przyjęcie wszystkich święceń od dowolnego bpa (BulPol. 5 nr 940).

1434 Jerzy z S. kapłan; Anna wd. po mieszcz. pozn. Mik. Idziku zapisuje mu w testamencie 7 domów na Piaskach; śwd. tego dok. jest kapłan Szymon z S. (Wp. 9 nr 1345).

1437-49 Jakub syn Macieja z S. student w Krakowie (Metryka 1/1 nr 37e/025); 1444 tenże not. publ. czynny w Krakowie (Codex diplomaticus Universitatis Studii Cracoviensis generalis, t. 2, Kraków 1873, nr 121); 1449 [tenże?] Jakub z S., pleb. w Hrubieszowie, pisarz kancelarii król. (ZDM nr 818; I. Sułkowska-Kurasiowa, Polska kancelaria królewska w latach 1447-1506, Wrocław 1967, s. 155).

1440-67 Jan syn Henryka z S., student w Krakowie 1440, bakałarz 1443, mgr 1449 (Metryka 1/1 nr 40e/015; KProm. nr 43/33, 49/5); 1460 tenże mgr Jan kan. lwowski (AGZ 2 nr 92); 1467 tenże Jan Spitzhut z S. kan. lwowski (AGZ 6 nr 75).

1444 Stanisław z S. rektor szkoły przy kościele Wszystkich Świętych w Krakowie (Cracovia artificum. Supplementa... 1441-1450, Kraków 1993, nr 259).

1444-64 Mikołaj z S. altarysta w kościele par. Ś. Marii Magdaleny w Poznaniu (Wp. 10 nr 1657; AR nr 440, 482, 517, 577, 1007); 1456 [tenże?] subkolektor świętopietrza w diec. pozn. (BulPol. 7 nr 40).

1447-77 Fabian syn Michała z S.: 1447 tenże student w Krakowie, 1459 bakałarz (Metryka 1/1 nr 47h/095; KProm. nr 59/30); 1477 [tenże?] kleryk diec. pozn., jeden z pełnomocników Macieja z Służewca do objęcia kanonii krak.; dok. wystawiony w Płocku (Płock, Archiwum Diecezjalne, Regestr ks. Mąkowskiego, nr 359).

1450 Michał z S. kapłan we Lwowie (AGZ 7 nr 49).

1453-83 Mik. Oloch z S.: 1453 tenże syn Mikołaja, student w Krakowie, 1456 bakałarz, 1459 mgr (Metryka 1/1 nr 53e/012; KProm. nr 56/30, 59/21); 1466-83 tenże altarysta i kaznodzieja w kat. pozn., adwokat w konsystorzu, autor wierszowanych moralitetów „O występkach” i „O marności dworu” (J. A. Spież, Moralitety mistrza Mikołaja Olocha z Szamotuł (XV wiek), SŹ 13, 1968, s. 73-90; Now. 1, 687; T. Michałowska, Średniowiecze, Warszawa 1996, s. 663-669).

1456 Mikołaj z S. kan. kolegiaty w Pułtusku (Kodeks dyplomatyczny księstwa mazowieckiego, wyd. J. T. Lubomirski, Warszawa 1863, nr 203).

1456 kapłan z S. →p. 3A.

1459-96 Stan. Mysznar (Meisner) z S. [jego bratem był Jakub student 1453 →p. 6Bc]: 1459 tenże syn Jana student w Krakowie, 1461 bakałarz, 1463 mgr (Metryka 1/1 nr 59e/018; KProm. nr 61/3, 63/8); 1465 tenże Meisner rektor szkoły katedralnej w Poznaniu prezentowany na altarystę altarii w kat. pozn. (Now. 1, 414); 1466 tenże rektor szkoły kat. w Poznaniu (ACC 45, 28); 1477 tenże pleb. w Chrzypsku wraz z matką Katarzyną fundują altarię w S. →p. 5Ab; 1478-86 tenże pleb. w →Chrzypsku Wielkim, członek bractwa kapłanów w S. (AE III 101; ACC 57, 110v; →p. 5Ab); 1487-96 tenże prep. w S. →p. 5Aa.

1462-65 Dobrogost z S. altarysta altarii Ś. Piotra i Pawła w kat. pozn. (Now. 1 s. 227, 253).

1462 Wawrz. Waniek pleb. w Kręsku →p. 3A.

1464-1513 Jakub syn Piotra z S., not. publ. admitowany 1464, śwd. w konsystorzu 1464, not. w konsystorzu pozn. 1466, pisarz ksiąg konsystorza pozn. 1468-71, altarysta [w kat.?] w Poznaniu, prezentowany na plebana w Długiej Goślinie, pleb. w Ryczywole 1479-1509, wikariusz kat. pozn. 1480-1509, pisarz w konsystorzu 1481-94, prokurator w konsystorzu pozn. 1481-1513, prezentowany na altarię w kat. pozn. 1481, sekretarz kapituły kat. pozn. 1496-97, prezentowany na pleb. w Śródce 1496, kustosz kolegiaty NMP in Summo w Poznaniu 1496-97, kan. tej kolegiaty 1505-11, surogator oficjała pozn. 1505, pleb. w Objezierzu 1509, altarysta w kolegiacie NMP 1510; w 1511 zeznaje, że ma 72 lata (I. Skierska, Późnośredniowieczny konsystorz poznański, w: Ostrów Tumski kolebka Poznania, Poznań 2004, s. 120, 129, 132; Not. 27; SŹ 3 s. 160, 164-165; Now. 1 s. 272, 414, 446; AC 1 nr 683, 699, 861, 1014-15; AC 2 nr 1451-53, 1472, 1517, 1530-31, 1537, 1545, 1549, 1594, 1637, 1661; MHP nr 225, 228, 238; DBL nr 153; AR nr 1373, 1401; LBP 218; ACC 43, 107v; ACC 50, 110; ACC 59 k. 1v, 22v; ACC 67, 52; ACC 69, 70; ACC 73 k. 120v, 139; ACC 75, 40; ACC 76 k. 50, 76; ACC 78, 22v; ACC 80, 45; ACC 86 k. 101v, 131v; AE IV 95; CP 5 nr 11; CP 11, 49; CP 30, 99; CP 32, 136v).

1467 Piotr z S. kustosz kolegiaty NMP in Summo w Poznaniu (CP 440, 2v).

1471-1527 Mikołaj syn Piotra z S.: 1471 tenże student w Krakowie (Metryka 1/1 nr 71h/153); 1481 tenże admitowany jako not. publ., pisarz ksiąg konsystorza pozn. 1488-93, pisarz bpa Uriela Górki 1493, altarysta w S. (→p. 5Ab), pleb. w Uzarzewie, pleb. we Wronkach, dziekan kolegiaty w S., zm. 1527 (Not. 53; SŹ 3, 163; Now. 2 s. 463, 616; →p. 5Aa); 1484-87 tenże →p. 5Ac; 1499 tenże pleb. w Żydowie, pełnomocnik Andrzeja dz. z S. (AC 2 nr 1548; ACC 76, 150); 1506 tenże pleb. we Wronkach →p. 5B; 1509 tenże prezentowany na pleb. w Bytyniu (ACC 86, 17); 1517-21 tenże dziekan w S. →p. 5Aa.

1476-1513 Jan syn Mikołaja z S.: 1476 admitowany jako not. publ., 1478 student w Krakowie, wikariusz kat. pozn., 1501 wicekustosz, 1503 wicedziekan, 1510-13 altarysta w kolegiacie Ś. Marii Magdaleny w Poznaniu (Not. 34; Metryka 1/1 nr 78e/072; LBP 181; AR nr 1823, 1943; CP 11, 44; KMP 2003, nr 3, s. 82-83).

1477 Maciej syn Piotra z S. admitowany jako not. publ. (Not. 46).

1479 Stanisław z S. pleb. w Jarocinie (AC 1 nr 667).

1480 Wojciech z S. not. publ. czynny we Lwowie (AGZ 6 nr 115).

1481 Szymon z S. pleb. w Dokowie (ACC 59, 74v).

1482 Michał z S. kapłan w Poznaniu (AC 2 nr 1429).

1483-1507 Wojc. Krypa z S.: 1483 tenże syn Andrzeja student w Krakowie, 1485 bakałarz, 1488 mgr (Metryka 1/1 nr 83e/145; KProm. nr 85/68, 88/8); 1495 tenże kolegiat, 1505 tenże dr medycyny (Conclusiones Universitatis, s. 82-83, 101-102); 1502 tenże dr medycyny, lekarz królowej Elżbiety, kolegiat Kolegium Większego sporządza testament, który egzekutorzy realizują 1507, krótko po jego śmierci²¹H. Barycz, Historia Uniwersytetu Jagiellońskiego w epoce humanizmu, Kraków 1935, s. 227-228, błędnie podaje, że Wojc. Krypa z S. był rektorem 1526/27 i zm. 28 III 1532 (Codex diplomaticus Universitatis, t. 4, nr 316, 317; Catalogus diplomatum pergameneorum Universitatis Jagellonicae Cracoviensis, Kraków 1953, nr 296, 298); epitafium Wojciechowi poświęcił Andrzej Krzycki (Andreae Cricii Carmina, wyd. K. Morawski, Kraków 1888, s. 186).

1486 Maciej syn Grzegorza z S. admitowany jako not. publ. (Not. 43).

1491-1501 Stanisław syn Mikołaja z S.: 1491 student w Krakowie, 1493 bakałarz (Metryka 1/1 nr 91e/056; KProm. nr 93/41); 1492 [tenże?] Stanisław z S. dokonuje w Kurii Rzymskiej rezygnacji z kanonii w kolegiacie w Łowiczu na rzecz Mik. Czepla (MPV 10 nr 958); 1499 Stanisław z S. bakałarz szkoły w Poznaniu (CP 33, 3); 1501 Stanisław z S. bakałarz, prokurator w konsystorzu pozn. (ACC 2 nr 1565; ACC 77 k. 34, 35v, 39).

1493 Mikołaj z S. altarysta w S. →p. 5Ab.

1496 Kasper z S. altarysta w Kościanie (ACC 73, 159v); 1498 tenże wspomn. jako zm. wuj Doroty Brzozy ż. krawca w Kościanie (ACC 75, 91v).

1499-1525 Marcin Mróz z S.: 1499 tenże student w Krakowie (syn Pawła lub Mikołaja), 1502 bakałarz, 1506 mgr →p. 6Bc; 1513 tenże wykładowca na Uniwersytecie w Krakowie, 1514-15 senior bursy ubogich, 1517-21 syndyk Uniwersytetu (Conclusiones Universitatis, s. 127, 131, 134; Codex diplomaticus Universitatis, t. 4, nr 334, 340, 344; Catalogus diplomatum pergameneorum Universitatis Jagellonicae, nr 34, 130, 131, 305, 331, 342, 357, 361, 371); tenże rektor szkoły w Sandomierzu, prokurator w konsystorzu w Krakowie, kolegiat Kolegium Większego Uniwersytetu Krak., zm. 1525 (Wypisy źródłowe do dziejów Wawelu, t. 4, s. 43; Zbiór dokumentów zakonu paulinów w Polsce, t. 2, Warszawa 2004, nr 189, 271).

1499-1541 Grzegorz Snopek z S.: 1499 tenże syn Macieja, student w Krakowie, 1501 bakałarz, 1506 mgr (Metryka 1/1 nr 99e/107; L.prom. s. 131, 142); dr dekretów, rektor szkoły kat. w Gnieźnie 1507-09, rektor szkoły kat. w Krakowie 1510, wikariusz kat. krak. 1512-13, mansjonarz kolegiaty Ś. Michała na Wawelu, pleb. w Moninie i Niedźwiedziu, penitencjarz w kat. krak. 1520-33, archid. pozn. od 1533, senior Bursy Kanonistów, profesor Uniwersytetu Krak. i rektor 1537-38, oficjał i wikariusz gen. bpa krak. 1538-39 (Z. Pietrzyk, Poczet rektorów Uniwersytetu Jagiellońskiego 1400-2000, Kraków 2000, s. 136; H. Barycz, Historia Uniwersytetu Jagiellońskiego w epoce humanizmu, Kraków 1935, s. 205-209 i wg indeksu; Now. 2, 681; Wypisy źródłowe do dziejów Wawelu, t. 5, s. 33-34; Zbiór dokumentów zakonu paulinów, t. 2, nr 351; H. Przybylski, Grzegorz Snopek z Szamotuł, rektor Uniwersytetu Jagiellońskiego, „Przegląd Wielkopolski” 3, 1947, nr 1-3 i odbitka; Codex diplomaticus Universitatis, t. 4, nr 358, 366; Catalogus diplomatum pergameneorum Universitatis Jagellonicae, nr 482); 1530 tenże zapisuje sumę 600 zł (za którą nabył 16 grz. czynsz z Palczowic i Smolic w woj. krak.) na utrzymanie przez 3 lata 2 studentów pochodzących z S., okolicznych wsi lub ewent. z Poznania, ale uczących się w szkole w S.; studenci ci powinni potem przez 3 lata pracować w S.; wybór kandydatów po swej śmierci powierza bratu, doktorowi medycyny Szymonowi z S. [→niżej], a po jego śmierci każdorazowo najstarszemu mistrzowi pochodzącemu z S., który winien naradzać się z prepozytem i burmistrzem z S.; 1534 fundację tę zatwierdza bp krak. Piotr Tomicki (J. Michalewicz, M. Michalewiczowa, Fundationes pecuniariae Universitatis Iagellonicae in saeculis XV-XVIII, Liber beneficiorum et benefactorum Universitatis Iagellonicae in saeculis XV-XVIII, t. 1, Kraków 1999, s. 102-103; H. Przybylski, Grzegorz, s. 17-20 – podobizna zatwierdzenia bpiego); 1540 tenże →p. 5B; 1541 egzekutorzy jego testamentu kupują czynsze na fundację 3 kanonii w S. →p. 5Aa.

1500-19 Jan Paterek syn Macieja z S., 1500 student w Krakowie, 1502 bakałarz, 1504 mgr (Metryka 1/1 nr 1500e/255; L.prom. s. 133, 138), potem krótko w zakonie bernardynów, następnie profesor Uniwersytetu Krak. i kaznodzieja u Ś. Anny w Krakowie, autor kazań maryjnych, zm. 1519 (PSB 10, 482-483); 1503 tenże mgr Jan z S. penitencjarz kat. gnieźn. (AC 2 nr 747); 1518 tenże pleb. w Czerniechowie (MS 4 nr 11460).

1501 Marcin z S., Adam z S. klerycy mieszkający przy szkole par. Ś. Marii Magdaleny w Poznaniu (AC 2 nr 1566) [może tożsami ze studentami w Krakowie 1507 i 1509?].

1501-10 Kasper Szamotulski (AR nr 1956): 1501 tenże bakałarz, krewny i wykonawca testamentu Wawrz. Pieczonego mansjonarza ze →Stęszewa w S. (ACC 79, 95-96); 1510 tenże altarysta w Poznaniu (AC 2 nr 1649).

1505 Walenty kleryk z S. mieszkający w Grodzisku toczy proces z Janem Miedźwiedziem mieszcz. z Lwówka (ACC 82 k. 31v, 35).

1509-28 Maciej (Mateusz) Cichosz syn Wojciecha, 1509 student w Krakowie, 1511 bakałarz, 1514 mgr, „mąż wielkiej uczoności”, astrolog, dr praw, profesor Uniwersytetu Krak., 1522-23 wykładowca w Akademii Lubrańskiego w Poznaniu, pleb. w Giebułtowie, człowiek bpa krak. Piotra Tomickiego, zm. w Krakowie podczas zarazy 1528 (Metryka 1/1 nr 1509e/095; L.prom. s. 152, 158; PSB 20, 198-199; SŹ 3, 173; Now. 2, 681; Wypisy źródłowe do dziejów Wawelu, t. 11/1, s. 39; Acta Tomiciana, t. 10, s. 426: vir mitus et innocens).

1509 Wincenty z S. bakałarz, rektor szkoły w Buku (ACC 86, 103).

1511-44 Szymon syn Bartłomieja z S.: 1513 bakałarz, 1516 mgr w Krakowie, 1527 dr medycyny z pierwszej promocji doktorskiej odbytej w Krakowie, kolegiat Kolegium Mniejszego, żonaty, wzięty lekarz (m. in. bpa krak. Andrzeja Zebrzydowskiego i królowej węg. Izabeli Jagiellonki), zm. 1544 (Metryka 1/1 nr 1511h/038; L.prom. s. 156, 162; H. Barycz, Historia Uniwersytetu, op. cit., s. 238, 435); 1530-34 [tenże?] dr medycyny, brat Grzegorza Snopka²²Jako syn Bartłomieja nie mógł być jednak rodz. bratem Grzegorza (syna Macieja). Nie znamy wtedy innego doktora Szymona. →wyżej; 1544.

1511-22 Andrzej z S. wikariusz kat. pozn. (CP 14 s. 640, 642); 1521 tenże daruje katedrze ornat (Now. 1, 544).

1538 – ok. 1560 Wacław z S.: 1538 tenże syn Adama, student w Krakowie (AS 2, 289); 1547-57 tenże muzyk nadworny króla Zygmunta Augusta, od ok. 1557 na dworze Mik. Czarnego Radziwiłla, wybitny kompozytor, zm. ok. 1560 (Słownik muzyków polskich, t. 2, Kraków 1967, s. 221-222).

6Bc. Studenci z S.: 1414 Wawrzyniec z S. bakałarz Wydziału Sztuk Uniwersytetu w Pradze (Liber decanorum Facultatis Philosophicae Universitatis Pragensis, cz. 1, Pragae 1830, s. 429-430).

Studenci z S. w Krakowie (wszyscy w Metryce 1-2, gdzie poszczególne osoby łatwo znaleźć wg indeksu)²³→A. Gąsiorowski, Szamotulscy studenci na krakowskim uniwersytecie w XV i XVI wieku, w: Szamotuły. Karty z dziejów miasta 1 (Szamotulskie Zeszyty Muzealne 1), Szamotuły 2006, s. 65-97, a także H. Przybylski, Szamotulanie z XV i XVI wieku na studiach w Uniwersytecie Jagiellońskim, „Przegląd Wielkopolski” 1, 1939, nr 7/8, s. 235-237: 1414/15 Andrzej syn Macieja; 1423 Marcin, Marcin syn Jakuba; 1429 Jan syn Stefana; 1430 Stanisław syn Radonia, bakałarz 1437, mgr 1444 (KProm. nr 37/24, 44/7); 1433 Tomasz syn Pawła; 1433 Mikołaj syn Michała; 1436 Jan syn Macieja; 1436 Mikołaj syn Macieja; 1436 Maciej syn Andrzeja; 1437 Jakub syn Macieja →p. 6Bb; 1440 Jan syn Henryka →p. 6Bb; 1440 Piotr syn Mirosława, 1441 Piotr syn Wacława, obaj bakałarze 1444 (KProm. nr 44/44, 44/45); 1445 Jan syn Wawrzyńca, bakałarz 1451 (KProm. nr 51/25); 1447 Świętosław syn Mikołaja; 1447 Fabian syn Michała →p. 6Bb; 1448 Jan syn Jana Scholza; 1448 Tomasz syn Jana; 1451 Dobrogost syn Klemensa, Bartłomiej syn Świętosława; 1453 Mik. Oloch syn Mikołaja →p. 6Bb; 1453 Jakub syn Jana Mysznara [brat Stanisława]; 1457 Filip syn Jana, bakałarz 1459 (KProm. nr 59/72); 1459 Stanisław [Mysznar] syn Jana →p. 6Bb; 1471 Jan syn Piotra, bakałarz 1473 (KProm. nr 73/51); 1471 Mikołaj syn Piotra →p. 6Bb; 1474 Bartłomiej syn Pawła; 1475 Szymon syn Stanisława; 1475 Marcin syn Pawła; 1478 Jan syn Mikołaja →p. 6Bb; 1478 Paweł syn Macieja; 1483 Wojciech [Krypa] syn Andrzeja →p. 6Ab; 1483 Marcin syn Jakuba, bakałarza 1487, mgr 1490 (KProm. nr 87/36, 90/9); 1483 Jan syn Jana, 1487 Jan syn Wawrzyńca, jeden z nich to bakałarz 1489, mgr 1494 (KPom. nr 89/67, 94/12); 1483 Stanisław syn Macieja, 1485 Stanisław syn Macieja, 1485 Stanisław syn Leonarda, jeden z nich bakałarz 1488 (KProm. nr 88/71); 1485 Andrzej syn Świętosława; 1487 Wojciech syn Jana; 1488 Bartłomiej syn Stanisława; 1489 Mikołaj syn Michała; 1491 Stanisław syn Mikołaja →p. 6Ba; 1492 Bartłomiej syn Michała, bakałarz 1493 (KProm. nr 93/52); 1498 Wawrzyniec syn Wawrzyńca; 1498 Jan syn Pawła, bakałarz 1500 (KProm. nr 1500/52); 1499 Grzegorz syn Macieja →p. 6Bb; 1499 Marcin syn Pawła, 1500 Marcin syn Mikołaja, jeden z nich bakałarz 1502, mgr 1506 (L.prom. s. 134, 143), o dalszych losach →p. 6Bb; 1500 Ludwik syn Ludwika; 1500 Jan Paterek syn Macieja →p. 6Bb; 1500 Wojciech syn Wojciecha, Tomasz syn Wojciecha; 1500 Stanisław syn Mikołaja, karmelita; 1504 Wacław syn Jana (wpisany w Metryce dwukrotnie), bakałarz 1508, mgr 1515, mansjonarz w S. [→p. 5Aa, →p. 5Ae], zm. w Krakowie 1543 (L.prom. s. 147, 160); 1504 Mikołaj syn Jana; 1506 Maciej syn Wawrzyńca²⁴Przy zapisach o jego promocjach dopisano, że to późniejszy dr praw i profesor Uniwersytetu, a więc Mateusz Cichosz – ten jednak rozpoczął studia w 1509 (→p. 6Bb). Zapewne pomylono tu dwóch Maciejów z S, bakałarz 1511, mgr 1514 (L.prom. s. 152, 158); 1507 Marcin syn Mikołaja (→p. 6Ba pod 1501); 1509 Adam syn Tomasza (→p. 6Ba pod 1501); 1509 Jan syn Macieja; 1509 Maciej [Mateusz] Cichosz syn Wojciecha →p. 6Bb; 1509 Mac. Krypa syn Wojciecha [krewny Wojciecha z 1487?]; 1510 Mikołaj syn Mateusza; 1510 Paweł syn Wojciecha; 1511 Szymon syn Bartłomieja →p. 6Bb; 1512 Jan syn Bartłomieja, bakałarz 1514 (L.prom. 159); 1513 Maciej syn Jakuba, bakałarz 1518, mgr 1521 (L.prom. s. 167, 172); 1514 Jan syn Macieja; 1514 Adam syn Stanisława, bakałarz 1518 (L.prom. 165), →p. 6Bb, pod 1501; 1514 Bernard syn Pawła złotnika; 1517 Piotr syn Jana, bakałarz 1522 (L.prom. 175); 1517 Wojciech syn Macieja; 1520 Wojciech syn Stanisława; 1521 Wawrzyniec syn Jana, bakałarz 1528, mgr 1531, zm. jako rektor szkoły u Ś. Anny [w Krakowie] (L.prom. s. 181, 184); 1521 Marcin syn Pawła młynarza, bakałarz 1524 (L.prom. 178); 1521 Jan syn Jana; 1524 Wojciech syn Stanisława; 1526 Piotr syn Macieja; 1529 Błażej syn Macieja; 1531 Piotr syn Pawła; 1531 Wojciech syn Wawrzyńca; 1535 Walenty syn Macieja, bakałarz 1538 (L.prom. 195); 1538 Wacław syn Adama →p. 6Bb; 1538 Wojciech syn Wojciecha (L.prom. 199); 1539 Wojciech syn Michała; 1540 Błażej syn Mikołaja; 1544 Walenty syn Macieja; 1544 Stanisław syn Wawrzyńca; 1545 Jan syn Stanisława; 1547 Marcin syn Jakuba; 1548 Jan syn Stanisława; 1548 Paweł syn Stanisława.

1567 Jan dz. z S. student w Heidelbergu →Szamotuły – dobra, p. 3.

1567 Andrzej Szamotulski student w Lipsku, 1581 Jan Szamotulski student akademii w Altdorf [czyli w Norymberdze] (D. Żołądź-Strzelczyk, Peregrinatio academica. Studia młodzieży polskiej z Korony i Litwy na akademiach i uniwersytetach niemieckich w XVI i pierwszej połowie XVII wieku, Poznań 1996, s. 233).

7. 1395 (Lek. 2 nr 1754); 1420 (WR 1 nr 1070); 1496 (SBP 421).

Literatura: Warschauer 223-224; Münch; SzPozn. 394-398; L. Gomolec, Szamotuły, gród Halszki, Szamotuły 1956; A. Wędzki, rec. z pracy Gomolca, „Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza” 4, 1958, z. 2 (8), s. 383-385; Almanach szamotulski, Poznań 1961; Gałka 5-30; T. Jurek, Średniowieczne Szamotuły i ich dziedzice, w: Szamotuły. Karty z dziejów miasta 1 (Szamotulskie Zeszyty Muzealne 1), Szamotuły 2006, s. 11-64.

Dodatkowe skróty:

Gałka – W. Gałka, Z badań nad rozwojem ośrodka miejskiego w Szamotułach do końca XV w., „Studia i Materiały do Dziejów Wielkopolski i Pomorza” 15, 1984, z. 2 (30), s. 5-30,

KsŁawn. – Szamotulska księga ławnicza z lat 1567-1579, wyd. A. Gąsiorowski, T. Jurek, I. Skierska, w druku (rps: Staatsbibliothek zu Berlin, Preussischer Kulturbesitz, sygn. Ms. boruss. fol. 1002),

Łopiński – R. Łopiński, Materialien zur Geschichte von Samter, cz. 1-3, „Jahresbericht der Landwirtschaftsschule zu Samter” 1886, 1891, 1892.

8. Kościół gotycki, fazy budowy dokładnie nierozpoznane, najpewniej budowany w II połowie XIV w., przebudowany do obecnej postaci w XV w. (J. Kowalski, Jak wyrosła szamotulska kolegiata, w: Szamotuły. Karty z dziejów miasta 2 [Szamotulskie Zeszyty Muzealne 3], Szamotuły 2009); w kościele w łuku tęczowym krucyfiks z ok. 1390; przedstawiający Wniebowzięcie NMP tryptyk z ołtarza głównego z 1521, wywieziony przez Niemców w czasie II wojny światowej, odnalazł się (wg doniesień prasowych) w Muzeum Puszkina w Aszchabadzie w Turkmenistanie; w Muzeum Archidiecezjalnym w Poznaniu zachował się tylko obraz Trzech Króli z predelli tego ołtarza; obraz przedstawiający ś. Annę Samotrzeć z wyobrażeniem Andrzeja Szamotulskiego; kamienna chrzcielnica z 2 połowy XVI w.; relikwiarz na relikwie głowy ś. Otylii, wykonany z pozłacanej miedzi, ufundowany 1496 przez Stan. Mysznara prep. w S.; nagrobki Andrzeja Szamotulskiego zm. 1511 i Jakuba Rokossowskiego zm. 1580 (Kohte 3, 50-56; KZSz. V z. 23, s. 25-29; Architektura gotycka w Polsce, Warszawa 1995, t. 2, s. 220; o krucyfiksie: Dzieje Wielkopolski, t. 1, Poznań 1969, s. 407; o nagrobkach →Szamotuły – dobra, p. 3); zamki →Szamotuły – dobra, p. 2.

Pieczęcie miejskie: 1) najstarsza przywieszona do dok. z 1401 (Wp. 11 nr 1811) z niewyraźnym rysunkiem²⁵M. Adamczewski podaje, że jest tam głowa ś. Jana Chrzc. na misie, idąc tu najpewniej za B. Engelem, Die mittelalterlichen Siegel des Thorner Rathsarchivs, cz. 1, Thorn 1894, s. 18, który jednak wyraźnie podkreśla, że pieczęć jest uszkodzona, a identyfikacja motywu tylko domyślna. Przypuszczać chyba można, że nie chodzi tu o głowę ś. Jana, lecz o głowę królewską, znaną z późniejszych przekazów herbu S. O herbie, którego powstanie kłaść należy na czasy Kazimierza Wielkiego: T. Jurek, Średniowieczne Szamotuły (→p. 7), s. 25-26, napis otokowy: Sigillvm civitatis Samter; 2) wykonana w końcu XVI w., znana z odcisku z 1777, przedstawia czwórdzielną tarczę, w polu pierwszym h. Glaubicz (Rokossowskich), w polu drugim h. Nałęcz (Szamotulskich), pola trzecie i czwarte zatarte, napis: Sigil[lum] civitatis Sza[motuli]; 3) wykonana XVII w., przedstawia w tarczy popiersie króla w koronie (M. Adamczewski, Heraldyka miast wielkopolskich do końca XVIII wieku, Warszawa 2000, s. 437); 1459 wzmianka o pieczęci →p. 3A (Mik. Futrer), 1569 nowa pieczęć wójtowska →p. 4B.

Uwaga: Rozwój przestrzenny S. był w starszej literaturze przedstawiany w bardzo skomplikowany i dowolny sposób. Poprawnie główne etapy przemian przedstawił Gałka 5-30 (na s. 5-8 prezentacja dawniejszych poglądów), niepotrzebnie jedynie przyjmując istnienie Świdlina jako ważnego punktu w ramach szamotulskiego zespołu osadniczego (Świdlin vel Świdwin to nazwa urobiona nie wcześniej niż w XVI w. w związku z podziałami majątkowymi, na określenie folwarku nal. do rodziny Świdwów Szamotulskich). Pierwotnym ośrodkiem jednostki osadniczej zwanej S. były późniejsze Szamotuły Stare, na N od obecnego miasta. Tam powstała pierwotna par. Ś. Marcina, tam też powstał przed 1257 targ. Dotychczas zakładano, że lokacja miasta na pr. niem. w II poł. XIII w. dokonała się już w nowym miejscu, a zachowany układ przestrzenny rynku i ulic pochodzi z tego właśnie czasu. Pogląd ten obaliły najnowsze odkrycia. Na wykonanych w lipcu 2006 zdjęciach lotniczych pól na N od dzisiejszego miasta, czyli w pobliżu miejsca, gdzie znajdować się musiały Stare Szamotuły, ujawniono ślady wyraźnej zabudowy miejskiej, zarys rynku i rozchodzących się od niego ulic (R. Pietrzak, W. Rączkowski, Od przybytku głowa... boli. O kontekście i konsekwencjach odkrycia pierwszej lokacji Szamotuł, w: Szamotuły. Karty z dziejów miasta 2 [Szamotulskie Zeszyty Muzealne 3], Szamotuły 2009). Jest to najpewniej miejsce pierwszej lokacji z XIII w., przy czym wydaje się, że najdawniejsza wieś i związany z nią kościół Ś. Marcina istniały nieco bardziej na S od odkrytego miasta (T. Jurek, Stare Szamotuły na nowo odkrywane, w: Szamotuły. Karty z dziejów miasta 2, op. cit.). Na obecne miejsce miasto przeniesione zostało na pewno przed końcem XIV w. Nie wiadomo jednak, czy translokację tę wiązać należy dopiero ze zniszczeniami podczas wojny domowej (1383), czy też nastąpiła już wcześniej. Za tą drugą możliwością przemawiają wyniki wstępnych badań kościoła par., który budować zaczęto (na nowym już miejscu) zapewne w II poł. XIV w. Jeszcze w 1421 miasto nazywano S. Nowymi. W pierwotnym miejscu pozostała wieś zw. odtąd Szamotułami Starymi (zanikła ostatecznie w XIX w.). W niniejszym haśle zbieramy także wiadomości o najdawniejszych dziejach S., w osobnym haśle →Szamotuły Stare zestawiając tylko późniejsze przekazy o tej osadzie.