SZELĄG

1580 or. Schilling (ŹD 43), 1583 Schiling, 1619 Szeling (MikaOpisy 31), nad Wartą, ok. 2,5 km na NNE od Starego Rynku w Poznaniu, obecnie cz. miasta.

1. [Pow. pozn.]; 1580 n. par. Ś. Wojciecha pod Poznaniem (ŹD 43).

3. Własn. m. Poznania. 1557 Mik. Szyling mieszcz. pozn. otrzymuje od króla Zygmunta zezwolenie na wykupienie pewnych miejskich ról celem zbudowania mł. prochowego; 1577 tenże otrzymuje od króla Stefana zezwolenie na wykupienie od mieszczan pozn. i szl. Stan. Pawłowskiego zw. Kokoszczyc pewnych ról i gruntów w Boninie (nal. do m. Poznania) sąsiadujących z mł. zw. Podolny, celem polepszenia produkcji prochu w tym młynie (R. Prümers, Der Schilling bei Posen, „Zeitschrift der Historischen Gesellschaft für die Provinz Posen” 6, 1891, s. 442-444).

1580 S. należący do m. Poznania płaci pobór od 1/2 ł. i stępy [urządzenia służącego do kruszenia lub ubijania] (ŹD 43); 1583 pobór od 3 1/2 [czego?] 4 gr, od stępy „proszownej” 15 gr (MikaOpisy 31); 1619 pobór z S. nal. do m. Poznania, od mł. o 1 kole 12 gr (MikaOpisy 66).

7. MikaOpisy s. 93, 98, 125; J. Łukaszewicz, Obraz historyczno-statystyczny miasta Poznania w dawniejszych czasach, wyd. 2, t. 1, Poznań 1998, s. 178; T. Wotschke, Der Posener Bürgermeister Nikolaus Schilling, „Historische Monatsblätter” 16, 1915, s. 150-156; M. Wicherkiewiczowa, Obrazki z przeszłości Poznania, Poznań 1924, s. 53; tejże, Rynek poznański i jego patrycjat, wyd. 2, Poznań 1998, s. 82; M. Rudnicki, Szeląg i Grochowe Łąki w Poznaniu wraz z dodatkiem o Wildzie, „Slavia Occidentalis” 8, 1929, s. 437-444 (z błędami); Dzieje Poznania, 1/1, Warszawa-Poznań 1988, s. 229 (gdzie błędnie o pochodzeniu nazwy S. od malarza pozn. Jana Szylinga).

8. W pobliżu S. znaleziono ślady osadnictwa, cmentarzysko pradziejowe i wczśr., skarb z XI w., liczne ułamki naczyń wczśr. oraz późnośredniowieczną ostrogę (Hensel 5, 217-221; materiały Aliny Łosińskiej, IAE PAN, Poznań).

Uwaga: Przekazy dotyczące osady S. wskazują, że powstała ona na terenach przyległych do młyna zw. Nadolnym lub Podolnym (inferius) znajdującego się pierwotnie (I poł. XV w.) na terenie sołectwa podpoznańskiej wsi Winiary. Z czasem na terenie sołectwa winiarskiego utworzono nową wieś →Bonin, która przejęła znajdujący się nad Wartą młyn. W 1432 młynarz Wojtek Kula sprzedał młyn Podolny Mikołajowi i jego ż. Magdzie alias Małgorzacie, a rok później Mikołaj i Magda odstąpili młyn Wojtkowi Kuli i Hansowi Kromerowi (SBP s. 206 nr 574, s. 214 nr 596). Młyn ten (molendinum inferius) wymieniony jest też w zapisce z 1447, kiedy wspomn., że młynarz Szymon miał na nim zapisaną sumę 27 grz. (AR nr 358). W 1459 wymieniony jest młynarz Jan (AR nr 824), natomiast w 1460 Jan i Małgorzata dzieci zm. Szymona młynarza młyna Nadolnego (AR nr 856). W 1467 wspomn., że młyn Nadolny nal. do sołectwa w Winiarach (AR nr 1089). W 1510 młyn Nadolny był zniszczony (LBP 185). Wokół młyna od połowy XVI w. powstawać zaczęła odrębna osada, zwana od nazwiska mieszczanina pozn. Szyling, z czasem Szeląg.