(1254 Belani, Belan, Byelani, Byelany) 6 km na W od Krakowa, obecnie cz. m. Krakowa.

1. 1480 n. pow. krak. (SP 2, 4224b; ŹD s. 39); 1470-80 n. par. Zwierzyniec (DLb. 2 s. 10).

2. 1254, 1256, 1286, 1287 rz. Wisła, łąki i las należą do B., własn. kl. zwierzyn. (KK 1, 40; Pol. 3, 33; ZDM 1, 11; Pol. 3, 64); 1254 wieś Olszanica k. B. (Pol. 3, 28); 1428 siedlisko Wężykowskie (Węzicowske) z przynależnościami zw. Bernardowice (ZK 146 s. 177); 1447 cz. B. od łąki zw. Koło [dziś wieś Koło Tynieckie] za rz. Wisłą obok granic Tynieckich [Tyńca] i Kostrzeckich [Kostrza] (ZK 150 s. 321 i p. 3B); 1449 cz. B. zw. Wężykowska (Wanszikowska) → p. 3B; 1464 staw → p. 3B; Mik. Pieniążek z Witowic pkom. krak. rozgranicza wieś Śmierdzącą [Kryspinów] kl. tyn. od wsi B. szl. Mik. Zarogowskiego mieszcz. krak. Granica zaczyna się od narożnika rozdzielającego wsie: Chełm, Śmierdząca i B. k. drogi do B. i gaju tej wsi. Stąd do góry i skał leżących mniej więcej w formie krzyża i dalej do starych kopców pod górą k. gaju w B., aż do bagna seu gurgitem aliter Ługowina (Lugovyna) położonego pod tymże gajem, zamykając w obrębie B. bagno z obu jego brzegami i całą wodą. Od tego bagna biegnie granica do błonia i nieco na prawo ku szuwarom i przez ich środek aż do przekopy przy ich końcu, od niej przez wyżłobinę do ról Śmierdzącej i do kopca między 2 małymi dębami i stąd granica ta prowadzi do kopca in rubo dicto Robrythowy Kyerze i dalej do małego starego kopca k. drogi i wzdłuż nowych kopców przez łąki do Wisły, na której brzegu jest kopiec graniczny narożny (Tyn. 237); 1470-80 B. graniczą ze Śmierdzącą, Przegorzałami, Chełmem i Wolą Chełmską [Justowską]. Wsie te rozgraniczają kopce i znaki (DLb. 3 s. 69); las zw. Pasieka [pole i łąki Pasieka w Kostrzu, las Pasieka w Tyńcu - Metryka Józefińska] leży po prawej stronie Wisły i należy do plebana drewnianej połowy kościoła Wszystkich Świętych w Krakowie; Tyniec graniczy m. in. z B. (DLb. 2 s. 10; 3 s. 184); 1480 montes s. Stanislai alias Górki, Wisła z oboma brzegami, łąka zw. in rota B. alias w Kolye post Wislam fluvium [Koło Tynieckie], gaj zw. Kamyk po prawej stronie drogi do Krakowa, pole zw. Starkowiec nad Wisłą przy granicy Przegorzał, łąka Wężykowska k. gaju Kamyk (SP 2, 4224 b); colles s. Stanislai (SP 2, 4225); lasy, skała (AC 231); 1482 kamieniołom, brzeg Wisły, staw, 2 jeziora (AKapKrak. rps 201 k. 442); 1507 granica między Chełmem i Wolą Chełmską [Justowską] zaczyna się od kopca narożnego rozdzielającego Chełm, Wolę Chełmską i B., czyli od brzegu Bielańskiego (rippa Bielanska) nad Wisłą (ZK 154 s. 326-9).

3. A. Przed 1254 cz. książęca, w r. 1254 cz. kl. Bened. w Staniątkach; 1254 cz. kl. Norb. w → Zwierzyńcu. 1254 Bolesław Wstydl. nadaje kl. staniąt. m. in. grunta w Śmierdzącej [Kryspinowie] i B., posiadane [uprzednio, jako uposażenie urzędnicze?] przez Klemensa głównego patrona i fundatora klasztoru i bez wiedzy [księcia nadane przezeń klasztorowi] (Pol. 3, 28); 1254, 1256 tenże książę nadaje wsiom kl. zwierzyn., a m. in. B. z karczmą, łąkami, lasem i Wisłą, imm. ekon. i sądowy (KK 1, 40; Pol. 3, 33); 1286, 1287 Leszek Cz. zatwierdza kl. zwierzyn. przyw. Bolesława Wstydl. oraz posiadłości z imm. ekon. i sądowym, m. in. B. z karczmą, łąkami, lasem i Wisłą (ZDM 1, 11; Pol. 3, 64)¹W sprawie autentyczności przywilejów Bolesława Wstydl. i Leszka Cz. dla kl. zwierzyn. por. F. Sikora, Ze studiów nad dokumentami i kancelarią Leszka Czarnego, „Studia Hist.”, 21, 1978, s. 11-3; 1456 Mik. Grzymała sołtys ze Zwierzyńca zeznaje, że prepozyt kl. zwierzyn. Wacław nie starał się o wykupienie za 40 fl. B., zastawionych Mik. Zarogowskiemu (Mp. 5 t. U 5); 1470-80 własn. kl. zwierzyn., folwark, 2 ł. kmiece, zagroda z rolami. Kmiecie odrabiają 1 dzień w tygodniu bydłem i 2 powaby, płacą po 60 gr czynszu, a zagrodnik 30 gr (DLb. 3 s. 69; 2 s. 10); 1480 cz. B. należy do kl. zwierzyn.→ p. 3 B; 1529 kl. zwierzyn. pobiera z większej cz. B. czynsz wart. 1 1/2 grz. (LR s. 204); 1564 cz. prepozyta zwierzyn., pobór z 1 ł. (LK 2 s. 73).

3. B. Cz. szlach. 1377 Abram, Andrzej i Sułko z B. (SP 8, 471); 1388 Mikołaj z B. sprzedaje za 30 grz. Bodzancie plebanowi z Obrazowa cz. w B. (SP 8, 4759); 1397 Formoza [ż.] Wita z B. (SP 8 uw. 228); 1398-9 Miczko, Mikołaj kmieć z B. z ż. Święchną przeciw kmieciowi z B. Sobkowi i jego ż. Przechnie o okaleczenie palca córki Miczka przez syna Sobka (SP 8 uw. 257, 295, 300); 1400 pisarz ziemski krak. Mikołaj [z Marszowic] odstępuje za 20 grz. podrzędczemu Jakuszowi z Ujazdu zastaw cz. w B. Pr. wykupu ma tenże Mikołaj lub wd. po Janie z Niezwojowic (SP 8, 10855); 1401 pisarz ziemski krak. Mikołaj zastawia za 20 grz. Bartoszowi z Marchocic całą cz. dziedziny w B. (ZK 3 s. 245); 1403 Małgorzata ż. Jaśka z Niezwojowic sprzedaje za 60 grz. temuż pisarzowi Mikołajowi z Białocina [woj. sier.] cz. w B. (ZK 3b s. 24); 1408-17 Jakusz Bielański z B. (ZK 5 s. 68, 439-40; 6 s. 47, 100, 105, 316, 345, 377; GK 1 s. 46, a 52 i 59 z r. 1418 ongiś dz. B.); 1409 Dzierżka wd. po Świętosławie z B. z s. Mikołajem i c. Katarzyną sprzedają za 30 grz. Mik. Wężykowi z Rembowa [pow. chęc.] cz. dziedziny w B. (ZK 5 s. 66); Wit z B. pozyskuje prawnie od kmiecia z B. Mikołaja 5 niw ojcowskich w B., ponieważ ten nie postawił kaplicy (ZK 5 s. 184); 1415 Anna wd. po Mik. Wężyku z Rembowa, poręczając za dzieci, sprzedaje za 30 grz. Piotrowi z Chełmu całą swoją cz. kupioną w B. (ZK 6 s. 137); 1416 Anna c. Abrahama z B. sprzedaje za 60 grz. Jakuszowi z B. cz. w B., przypadłą jej po Jaśku i Andrzeju (ZK 6 s. 283); 1417 Jakusz i Paweł z B. sprzedają za 150 grz. Wierzbięcie z Branic całą cz. po ojcu w B., a ż. Jakusza Świętochna i ż. Pawła Piechna zrzekają się pr. posagowych (ZK 6 s. 383); 1420 Piotr z Chełmu poręcza za dług 50 grz. Janowi z Łuczanowic cz. w B. i Przegorzałach (ZK 7 s. 76); 1421 tenże Piotr przeciw Bernardowi Ślepowronie o nie oznaczenie ról i łąk dziedziny w B. (ZK 7 s. 165); 1428 Piotr z Chełmu ustępuje Bartkowi pisarzowi ziemskiemu [krak.] z siedliska w B. zw. Wężykowskie, do którego miał wwiązanie z wszystkimi przynależnościami zw. Bernardowice (ZK 146 s. 177); 1429 Jan s. Piotra z Chełmu zapisuje ż. Annie, c. Jerzego zw. Dunin 200 grz. posagu i wiana na 1/2 Woli Chełmskiej, Przegorzał i B., przypadłych mu z podziału dóbr (ZK 9 s. 93); Bernard z B. uzyskuje wwiązanie do cz. w B. zw. Wężykowska (ZK 9 s. 80); 1429-30 Bernard z B. podpisek ziemski krak. (ZK 9 s. 127, 212); 1434 Elżbieta ż. Mik. Pogana z Myślenic zastawia za 40 grz. doktorowi medycyny Janowi z Moraw cz. B. z 4 wołami i zasiewami, którą ma w zastawie w tej sumie od Jana z Zastępowa [pow. wiśl.], (SP 2, 2524); tenże Jan prawem i przysięgą oddala roszczenia Elżbiety o rozwalenie 4 drzwi w B., zabranie 30 ćwiertni owsa wart. 4 grz., 5 ćwiertni żyta wart. 1 kopy gr, zajęcie 25 pni pszczelich wart. 6 grz. (SP 2, 2555); 1435 tenże Jan alias Moraws [!] doktor medycyny daje za 120 grz. i 30 gr Hińczy z Rogowa wwiązanie w B. (SP 2, 2616); 1439 Żegota z Gumienic [pow. wiśl.] zastawia za 40 grz. Mikołajowi z Zarogowa cz. w B., tak jak ma ją w zastawie od magistra Jana Gromczic [Gromszica] doktora medycyny (SP 2, 2777); 1441 br. Grzegorz i Mikołaj z Zarogowa dzielą się dobrami. Młodszy Mikołaj bierze cz. w Pęczelicach [pow. wiśl.], którą ich ojciec kupił od Jarosława z Pęczelic alias ze Skotnik, a Grzegorz dostaje pieniądze, w których jest zastaw w B., albo tę cz. B., jeśli nie zostanie wykupiona (GK 7 s. 504); 1445 Piotr z Chełmu kaszt. połaniecki wydziela Janowi s. z pierwszej ż. cz. majątku, m. in. 1/2 folwarku i ogrodu w B. (SP 2, 3222; GK 9 s. 181); Świętosław przeor kl. Ś. Marka w Krakowie pozwany przez Mik. Zarogowskiego z B. o bezprawne wwiązanie się do cz. B., która pr. bliższości po ciotce i bracie ciotecznym należy do Mikołaja (SP 2, 3453 - wśród zapisek z r. 1451); 1447 Ścibor z Chełmu sprzedaje za 250 grz. Mikołajowi z Zarogowa swoją cz. w B. (ZK 150 s. 321 i → p. 2); 1449 br. Grzegorz kaszt. rad. i Piotr z Branic oraz kl. Ś. Marka w Krakowie z przeorem Świętosławem sprzedają za 166 grz. Mikołajowi z Zarogowa całą ich cz. w B. zw. Wężykowska (DSZ 211); 1460-71 Mik. Zarogowski z Zarogowa h. Ostoja, dz. B., Chełmu, Woli Chełmskiej i cz. Przegorzał, rajca krak. (Mp. 5 t. G 4; ZK 17 s. 130; GK 19 s. 225, 373); 1464 tenże oskarża opata tyn., że ten wbrew wyrokowi nie chciał dopuścić do przeprowadzenia wody ze Śmierdzącej do jego sadzawki w B. (SP 2, 3734, 3736); 1474-5 Kazimierz Jag. poświadcza, że rajca krak. Mik. Zarogowski z B. kupił za 2000 grz. od br. Jakuba i Przedbora z Koniecpola [ziemia sieradzka] ss. zm. kanclerza Jana Wolę Chełmską i cz. Przegorzał (SP 2, 4132, 4136; MS 1, 1230); 1470-80 folwark, 5 ł. kmiec., 2 karczmy z rolami, 4 zagrody, młyn z rolą, Mik. Zarogowskiego h. Ostoja, rajcy krak. (DLb. 2 s. 10); cz. Mik. Zarogowskiego h. Ostoja rajcy krak. Duży folwark z łąkami, 2 ł. kmiece, 5 zagród z rolami, karczma z rolami, młyn. Kmiecie odrabiają 1 dzień w tygodniu bydłem, płacą po 60 gr, a zagrodn. po 30 gr (DLb. 3 s. 69); 1480 Mikołaj i Stanisław ss. Mik. Zarogowskiego z B. pozwani przez Marcina z Chełmu, ponieważ ich ojciec miał im zapisać w najbliższym terminie wieś B., a teraz chce to unieważnić i dokonać zapisu na rzecz osoby duchownej (SP 2, 4224a); Mik. Zarogowski z B. i Chełmu mieszcz. i rajca krak., pragnąc przyczynić się do fundacji kl. kartuskiego, a nie innego „in montibus s. Stanislai alias na Gorkach” w B. w zamian za 4 ł. z łąkami w Prądniku [Czerwonym] i 600 grz. odstępuje Janowi Długoszowi elektowi lwowskiemu i Zygmuntowi oraz Michałowi zakonnikom z kl. kartuzów w Gemnic [Dolna Austria], całą swoją wieś B. i cz. Chełmu - karczmę i 2 zagrody - w pow. krak. z wyjątkiem pewnych cz. opisanych niżej, obok Wisły i między Śmierdzącą a Chełmem i Przegorzałami oraz cz. w B. należącej do kl. zwierzyn. Kartuzi dostają wyznaczoną cz. B. i Chełmu z obydwoma brzegami Wisły, z łąką zw. ,,in rota B. alias w kolye post Wislam fluvium” [= Koło Tynieckie], wzgórzami, rolami i innymi imiennie wymienionymi przynależnościami. Mikołaj zatrzymuje dla siebie karczmę z zagrodn. w B. i miejscem na staw przed karczmą, przy czym kartuzi nie mogą zbudować innej, gaj zw. Kamyk, leżący po prawej stronie drogi do Krakowa, który dochodzi końcem do B. i do pola zw. Starkowiec (Starkowyecz) blisko Wisły, aż do granic Przegorzał, łąkę zw. Wężykowska pod gajem Kamyk, niwę blisko niego i granic Przegorzał oraz niwkę pośrodku tego gaju. W gaju Kamyk kmiecie nie będą mieć wolnego wypasu, aby go nie niszczyć, z wyjątkiem wypasu świń, gdy żołędź obrodzi. Karczmarz Mikołaja ma pr. wypasu 12 świń w B., oraz pr. wrębu tam, gdzie kmiecie B. Zarogowski określa następnie wyłączoną z transakcji cz. → Chełmu (SP 2, 4224b); kl. kartuzów w B. „ad colles s. Stanislai” (SP 2, 4225); kapituła krak. wyraża zgodę na dokonaną przez Jana Długosza kanonika krak., obecnie arcbpa elekta lwowskiego, fundację kl. kartuzów w B. nad Wisłą. Wieś tę, która ma dobry folwark i lasy, skałę i sadzawkę i inne [użytki], kupił Długosz od Mik. Zarogowskiego rajcy krak. za 1000 grz. W tej wsi już łamie się kamienie na klasztor, a inne są obciosywane w Krakowie pod zamkiem (AC 231; Bobrzyński i Smolka, Długosz, nr 378); kapituła krak. zezwala elektowi lwowskiemu Janowi Długoszowi zabrać allodium [stodołę strycharską] z Pychowic i przewieźć na własny koszt do B. lub gdzie będzie miał ochotę (AC 234); 1482 rajcy krak. poświadczają, że zm. Mik. Zarogowski dał pod budowę kartuzji wyznaczone miejsce w B., gdzie się łamie kamienie, z brzegiem Wisły, sadzawką, 2 jeziorami, miejscem pod winnicę i ogród. Zarządził też w testamencie, że kiedy B. zostaną spłacone, wtedy ss. Mikołaj i Stanisław dadzą jego ż. Katarzynie 100 grz., zaś 300 grz. mają podzielić równo między siebie. Jeśli natomiast fundacja kartuska nie dojdzie do skutku, wówczas jego dobra będą wolne, a on czy też jego synowie, zwrócą 300 fl. węg., złoty krzyż oraz 4 ł. w Prądniku [Czerwonym], fundatorom tegoż kl. W przypadku, gdy ktokolwiek w przyszłości zdecyduje się założyć kartuzję w B., ma otrzymać wspomniane miejsce bez czyjegokolwiek sprzeciwu (AKapKrak. rps 201 k. 442); 1486 Stan. i Mik. Zarogowscy zobowiązują się zastosować do dekretu bpa krak. Jana w sprawie z kanonikiem i oficjałem krak. Stanisławem ze Świeradzic [Sieradzic] i kanonikiem krak. Janem Gosławskim, wykonawcami testamentu kanonika krak. Jana Długosza o dobra B. (SP 2, 4306, 4312); 1487 Kazimierz Jag. na prośbę Stanisława s. zm. Mik. Zarogowskiego unieważnia kontrakt zamiany folwarku w [Czerwonym] Prądniku i sumę 600 grz. na wieś B., do której Stanisław dostaje wwiązanie (Mp. 5 t. Q 119; Bobrzyński i Smolka, Długosz s. 209); 1489 Stan. Zarogowski mieszcz. krak. sprzedaje za 900 fl. węg. Stan. Rzeszowskiemu z Przybyszówki wieś B., a ten sprzedaje ją za 700 fl. węg. szl. Paw. Szwarcowi mieszcz. krak. (GK 23 s. 61); 1489-91 sław. i szlach. Paweł Szwarc mieszcz. krak. i dz. B. (GK 23 s. 157, 174, 711); a. 1490-99 pobór z 2 1/2 ł. (ŹD s. 432; RP s. 131, 145, 157, 171, 187, 202, 63, 102, 31, 1); 1493 tenże sprzedaje za 900 fl. węg. Stan. Rzeszowskiemu z Przybyszówki B., a ten za 1000 fl. węg. Mikołajowi z Chełmu (GK 24 s. 103 i 176); 1498 szl. Marcin Sokołowski dzierż. B. sprzedaje za 30 fl. węg. Mik. Chełmskiemu cały osiewek jary i ozimy z ról folw. (GK 27 s. 125); 1521 Paweł zw. Blonye [!] dz. B. nad Wisłą sprzedaje za 300 fl. Mik. Wolskiemu z Woli kaszt. sochaczewskiemu i ochmistrzowi królowej B. przypadłe mu po br. Piotrze (BJ rps 5348/2 s. 206); 1527 Jan Chełmski z Chełmu i B. burgr. krak. (MS 4, 15097); 1529 br. Marcjan chorąży krak. i Jan burgr. krak. z Chełmu dzielą się dobrami. Marcjan bierze Chełm i B., a Jan ma dostać od niego 1500 fl. Ich br. Julian kanonik krak. będzie miał udział zarówno w majątku ziemskim jak i pieniądzach (ZK 28 s. 130-2); Marcjan Chełmski z Chełmu chorąży krak. i dworzanin król. zastawia za 900 fl. Sewerynowi Bonerowi z Balic wsie Chełm i B. (ZK 28 s. 143); 1530 Julian Chełmski kanonik krak. daje br. Marcjanowi Chełmskiemu chorążemu krak. swe cz. w B. i Chełmie w pow. krak. (MS 4, 15778); 1564 cz. Chełmskiego, pobór z 1/4 ł. (LK 2 s. 73).

4. 1452 Kazimierz Jag. przenosi na prośbę Mikołaja z Zarogowa B. z pr. pol. na magd. (MI 2, 170; MS 1, 155).

5. 1470-80 dzies. snop. i kon. z całej wsi wart. 12 grz. kościołowi Wszystkich Świętych w Krakowie (DLb. 2 s. 10-1; 3 s. s. 69); 1490-1529 dzies. snop. z całej wsi, 1529 wart. 4 grz., dziekanowi kolegiaty Wszystkich Świętych w Krakowie (KUJ 3, 284; LR s. 57).

6. 1362 Michał z B. kołodziej (KRK 2 s. 5); 1495 Stan. Weisz z B. kramarz przyjął pr. miejskie krak. (Kacz. 8754); 1406 Jan s. cześnika Stanisława z B., student Ak. Krak. (Ind. s. 154); 1440 Piotr s. Klemensa z B., student Ak. Krak. (Ind. s. 246).

7. S. Tomkowicz, Powiat krakowski, Teka Grona Konserwatorów Galicji Zachodniej, 2, Kr. 1906, s. 6-7; F. Sikora, O fundacji kartuskiej Jana Długosza, „KH” 80, 1973, s. 879-84; Stan. s. 68-9.