BIRKÓW

(1343 Bircow, Byrkow, Byrow, Byorkow, Bynow!, Bierkow), dziś Biórków Mały i Wielki 8,5 km na SW od Proszowic.

1. 1490 n. pow. krak. (ŹD s. 441, 17); 1495 pow. prosz. (GK 25 s. 275); 1374 n. par. własna, dek, Pleszów (Rejestr świętop. s. 35); 1529 dek. Witów (LR s. 170); 1598 dek. Proszowice (WR f. 253).

2. 1410 przez B. droga krakowska z Krakowa do Proszowic → p. 3; 1470-80 B. graniczy z Łosośkowicami, Wroninem i Pietrzejowicami (DLb. 1 s. 164; 3 s. 49, 240); w Pietrzejowicach gaj zw. Birkowski (DLb. 3 s. 240); 1570 przez B. droga z Krakowa przez Proszowice do Wiślicy (LDK s. 72).

3. Własn. szlach. 1343, 1348, 1356 Wilczko z B. z ż. Małgorzatą, podstoli sand. 1340-8, kaszt. sand. 1348-73 (KMK 3, 379; MV 3 s. 321; Pol. 3, 117 - ZDM 4, 933; Mp. 1 i 3 wg indeksów); 1382-9 Anna [z Wiercicowa] wd. po Janie z B. marszałku Królestwa - Jan Kolczek od r. 1362 podczaszy krak., 1370 marszałek królestwa, 1374 star. sand. (KK 2, 328; SP 8, 1814, 1875, 5115-6, uw. 63, 77, 95, 158; Bon. 1 s. 269); 1389 Spytko podczaszy sand. ze szwagierką panią z B. o Lubczę i przywilej (SP 8 uw. 159); 1392 Mikołaj domownik Jadwigi z B. (KSN 76); 1396 Spytko podczaszy sand. i s. Grzegorz ze Stanisławem i Janem z Łapszowa o Witów (SP 8, 5755); 1398 Spytko Kolczek z Zakrzowa [pow. sand., par. Goźlice] podczaszy sand. ręczy za dług 30 grz. Janowi z Tęczyna kaszt. krak. 1/2 wsi B. (SP 8, 7396); 1399 tenże wykupuje pr. bliższości za 331 grz. od Jana z Tęczyna cz. Grzegorza z Łownicy w B., którą ten zastawił Janowi (SP 8, 8366); 1404 Spytek Kolczek z B. (ZK 3 b s. 405); 1408-16 Jadwiga z B., od r. 1411 wd. po Spytku Kolczku, Koleczku z B. pkom. sand. procesuje się ze Stan. Dołęga, sołtysem z Racławic i Prandotą Gałką z Gór [pow. wiśl.] oraz jego ż. Małgorzatą o sołectwo w Racławicach, które ma do niej należeć po ojcu i matce (KSN 2287, 2331, 2356, 2372, 2401, 2438, 2467, 2574, 2585, 2590, 2605-6, 2714, 2721, 2808, 2811, 2817, 2821, 2826, 2857, 2861, 2867, 2879, 2882, 2894, 2915, 2923, 2941, 2971, 3805)1Zapiski w KSN zawierają szereg bałamutnych danych o Jadwidze i Spytku. Występuje ona już w r. 1408 jako wdowa i to po pkom. sandom. Mikołaju, potem jako ż. Spytka, a następnie jako wd. po Spytku, który w l. 1366-1401 był podczaszym oraz w l. 1400-11 pkom. sandom. (→ ZDM 6, 1536). W tej sytuacji zapiska KSN 1946 z r. 1407 o Mikołaju Kolczku z B. jest błędna. Najpewniej w odpowiednich zapiskach było N., zamiast pełnego imienia Spytka, co rozwiązano na Nicolaus; 1408-26 Zaklika z B. s. Spytka i Jadwigi (KSN 2287, 2331, 2467, 2590, 2605-6, 2650, 2879, 2882, 2900, 2915, 2923, 2962, 2966, 3805; KK 2, 525; Teut. 1a s. 5; SP 2, 1384; ZK 6 s. 255, 543; ZK 193 s. 334-5; 14 s. 34); 1410 Spytko z Zakrzowa i B., młodszy br. zm. Jana marszałka Królestwa, nadaje kl. Ś. Trójcy w Krakowie 4 grz. rocznego czynszu z karczmy w B. przy drodze krak. z Krakowa do Proszowic. Karczmę mają naprawiać kmiecie z B. Na darowiznę wyraża zgodę jego s. Zaklika (KK 2, 525); 1412 Jagienka wd. po Grzegorzu z Łownicy z s. Mikołajem, poręczając za córki, sprzedają za 630 grz. Zaklice z B. całą cz. w B. (ZK 5 s. 300); Zaklika ma zapłacić 280 grz. do Bożego Narodzenia Jagience wd. z Łownicy, a jeśli nie, to da jej wwiązanie do tej cz. B., którą u niej kupił. Pieniądze te Jagienka przeznaczy na posagi dla cc. Małgorzaty i Elżbiety (ZK 5 s. 300); Elżbieta ż. Jakusza z Podolan, c. Koleczka z B. (ZK 5 s. 419); 1414 Zaklika z B. z matką Jadwigą zawierają ugodę z br. przyrodnimi Mikołajem i Andrzejem. Zaklika będzie miał przez 5 lat wieś B., Jadwiga dostaje w dożywocie Zakrzów i Komorniki, natomiast Mikołaj i Andrzej będą mieć przez 5 lat całą połowę wsi Łęki [pow. pilzn.]. Po tym czasie bracia podzielą się dobrami (ZK 5 s. 420-1); 1415 → Białowieża; Zaklika z B. zapisuje ż. Jagience [z Krzelowa] 800 grz. „dotalicii wano dicti” na całej wsi B. (ZK 6 s. 54); Andrzej i Mikołaj z B. br. przyrodni Zakliki z B. poręczają Niemierzy z Krzelowa za posag 800 grz. Jagienki ż. Zakliki [bratanicy Niemierzy], zapisany jej na B. (ZK 6 s. 54); 1417 Zaklika z B. ma zapłacić 150 grz. Jakubowi z Podolan tytułem wyprawy [za siostrę przyrodnią Elżbietę] w koniach i innych zwierzętach oraz klejnotach (ZK 6 s. 170); Jadwiga z B. wd. po Spytku Kolczku z ss. Zakliką, Mikołajem i Andrzejem z Zakrzowa dzielą się dobrami. Zaklice przypada cała wieś B., Andrzejowi i Mikołajowi 1/2 wsi Łęki, a Jadwidze wsie Zakrzów i Komorniki. Zaklika ma dodać ww. braciom 1000 grz., z których 400 ma zapłacić Jagience wd. po Grzegorzu z Łownicy. Jeśli nie zapłaci 300 grz. Mikołajowi i Andrzejowi do najbliższego Bożego Narodzenia, to da im wwiązanie do całej wsi B. (ZK 6 s. 174-5); Zaklika z B. ma zapłacić 80 grz. siostrze przyrodniej Dorocie na ręce scholastyka krak. Jana Szafrańca (ZK 6 s. 175); tenże Zaklika ma wypłacić posag siostrze przyrodniej Elżbiecie ż. Jakuba z Podolan (ZK 6 s. 175); tenże Zaklika ręczy Janowi z Pleszowa za dług 233 grz. i 8 sk. Jakuba z Kobylan wsią B. (ZK 6 s. 215); 1416-34 Jagienka, Agnieszka z Krzelowa ż. Zakliki, wd. od r. 1426 (SP 2, 1459, 2060; ZK 193 s. 334-5; AKP 8/1, 1065 - 1 voto ż. Rafała ze Słupowa - ZK 5 s. 124, 129 z r. 1409, → też PSB Niemierza z Krzelowa); 1420 br. Mikołaj i Andrzej po dokonaniu podziału ustępują Zaklice z całej wsi B. (ZK 7 s. 7); Zaklika z B. zobowiązuje się zapłacić 300 grz. br. swoim przyrodnim Mikołajowi i Andrzejowi z Łęk (ZK 7 s. 7); 1424 jeśli Zaklika nie zapłaci w terminie 50 grz. Mikołajowi i Andrzejowi z Łęk, to da im wwiązanie do B. (ZK 7 s. 336); ciż poświadczają, że Zaklika spłacił ich z całej wsi B. (ZK 7 s. 336); 1434 Jagienka z B. jako patronka kościoła par. w → Pałecznicy uposaża prebendę tamże (ZDM 2, 465); 1440-8 Jan Birkowski (SP 2, 2810, 2810a, 2960; 7/2, 896, 901, 908; ZK 11 s. 434, 441, 502, 555; GK 10 s. 614); 1452-73 Mikołaj miecznik krak. 1464-73 (ZK 151 s. 153; 152 s. 101; SP 2, 3795, 3809, s. 721; OK 3 s. 158; Fed. s. 95); 1470-80 dz. Mik. Birkowski h. Topór. Dwór z rolami, 8 ł. kmiec. (DLb. 1 s. 136-7); 1480-2 Jan Chrzelowski lub Birkowski z B. i → Krzelowa (Kniaz. 56, 57, 65; SP 2, 4269); 1483 Maciej Janagk z B. przyjął pr. miejskie (Kacz. 8111); 1489 Maciej Skowronag kaletnik z B. przyjął pr. miejskie (Kacz. 8474); Elżbieta Krzeczkowa (Wypisy 143); a. 1490-2 pobór z 14 ł., 1493-6 z 10 ł., 1497-9 z 7 ł. (ŹD s. 441; RP s. 157, 164, 180, 194, 210, 81, 117, 47, 14); 1490 Anna z B. wd. po Janie Gałce z Niedźwiedzia (ZK 153 s. 31, 38, 54); 1492 Barbara z B. wd. po Mikołaju ze Żmigrodu, wwdzie bełskim (GK 23 s. 766); 1495 Anna Gałczyna z Niedźwiedzia, Barbara wd. po Mik. Stadnickim ze Żmigrodu wwdzie bełskim z s. Andrzejem, dz. B. w pow. prosz. (GK 25 s. 275); 1498 Jan Olbr. zaświadcza, że Andrzej Stadnicki z B., zapisał rajcy krak. Jerzemu Langowi tenut. prosz., pożyczoną sumę na dobrach B. (MS 3, s. 264); 1499 Anna Gałczyna z Niedźwiedzia daje Andrzejowi, Janowi i Stanisławowi ze Żmigrodu ss. kaszt. przemyskiego Mikołaja, całą wieś B. i cz. Niedźwiedzia, przypadłe jej po zm. br. Janie z B. (ZK 153 s. 206); 1502 Jerzy Lang rajca krak. i tenut. prosz. uzyskuje od Jana Olbr. zatwierdzenie dok. z r. 1498 w sprawie sumy zapisanej mu na B. przez Andrzeja Stadnickiego (MS 3, 359); 1510 Andrzej Stadnicki otrzymuje z podziału dóbr m. in. B. (Żychl. 3 s. 258); 1529 folwark, karczmy, role zw. jutrzyny (LR s. 170).

5. 1374 świętop. 12 sk. (Rejestr świętop. s. 35); 1383 Marcin kapelan z B. (SP 8, 1973); 1400 Maciej pleban z B. (SP 8, 10121); 1420 nowo erygowana preb. ŚŚ. Piotra i Pawła w kościele par. w Koniuszy ma mieć dzies. z wszystkich ról kmiecych w B., pobieraną dotąd alternatywnie przez dwu pleb. w Koniuszy (ZDM 5, 1318); 1433 Adam pleban (OK 5 s. 2); 1470-80 dzies. snop. z folwarku należy do miejscowego pleb. z łanów kmiecych do prebend w Koniuszy i Marchockiej w katedrze krak. (DLb. 1 s. 136-7); 1529 dzies. snop. z 1/2 wsi wart. 9 grz. preb. kościoła w Koniuszy, a z 1/2 ról kmiec. wart. 10 grz. łącznie z Rawałowicami preb. Marchockiej w katedrze krak.; pleban z B. pobiera uposażenie w B.: dzies. snop. z folwarku wart. 7 grz., z 5 ról zw. jutrzyny należących do karczem i z 3 zagród wart. 3 grz., kopę groszy czynszu z karczmy i 7 wiard. oprawnego (LR s. 306, 315, 170); 1581, 1598 do par. w B. należą Łosośkowice i Skrzeszowice (ŹD s. 17; WR f. 253); 1598 kościół Wniebowzięcia NMP (WR f. 253).

1 Zapiski w KSN zawierają szereg bałamutnych danych o Jadwidze i Spytku. Występuje ona już w r. 1408 jako wdowa i to po pkom. sandom. Mikołaju, potem jako ż. Spytka, a następnie jako wd. po Spytku, który w l. 1366-1401 był podczaszym oraz w l. 1400-11 pkom. sandom. (→ ZDM 6, 1536). W tej sytuacji zapiska KSN 1946 z r. 1407 o Mikołaju Kolczku z B. jest błędna. Najpewniej w odpowiednich zapiskach było N., zamiast pełnego imienia Spytka, co rozwiązano na Nicolaus.