(1373 Mrziglod — MV 9 s. 9; 1402 Mrzyglod — Metryka UK s. 49; 1403 Mrzyglodia — Księga promocji s. 8; 1478 Mrzeglod — Cracovia artificum, 715; 1552 Mrziklod — MK 82 k. 170—2v; Mrzygłod oppidum — LK 2 s. 92) miasto, od 1983 dzielnica Myszkowa (http://www.miastomyszkow.pl/kategorie/polozenie).

1. 1530 n., 1581 pow. lel. (RP s. 58; ŹD s. 74); 1373—4, 1470—80, 1529, 1598 par. własna, dek. Lelów (MV 9 s. 9, 29; DLb. 2 s. 217; LR s. 203; WR k. 152v, 153v).

2. 1596—8 spór graniczny między położonym w Koronie M. a Żelisławicami i Będuszem w księstwie siew. (Noga Słownik s. 23); 1598 pole „Małe Pole” czyli „Zła Strona”, przedmieście Baranów, las Brzezie, półłanek Na Pańskim [dziś zapewne pole Pańskie Czarne w M. — UN 205 s. 14] → p. 5; 1599 granice między m. M. i wsiami Mrzygłódek, Niwki, Czarna Poręba i Ciągowice a wsiami Będusz i Będuszek rozpoczynają się nad stawem → Kuźnicy Ciszówka, należącej do zamku Ogrodzieniec, urządzonym na rz. → Ciszówce [lewy dopływ Warty], gdzie usypano 2 kopce narożne: pierwszy od południa po stronie Królestwa k. m. M. i Mrzygłódka, a drugi od północy, po stronie księstwa siew. k. dóbr Będusz i Będuszek. Stąd granica biegnie w górę rz. Ciszówki na południowy wschód do drogi ze wsi Będusz do m. M., czyli folw. Zawadzka, następnie w górę rzeki do źródła tej rz. [zw.] Cisowa Studnia i od Cisowej Studni na południe do strumyka, czyli Smuszka i do małego opuszczonego stawu, urządzonego u źródła rz. Niweczka [prawy dopływ Przemszy Czarnej] i do grobli stawu na tejże rzece pod wsią Niwki (ZK 410 s. 192, 202—4)¹Granica między księstwem siew. a Królestwem Polskim na ww. odcinku pokrywała się z jej przebiegiem opisanym w dokumencie z 1443 (GrünMark. 2 s. 632—4).

3. -3a. Własn. szlach. Pileckich h. Leliwa.

1463 Stanisław kmieć z Ołudzy ma termin z Abrahamem z Wilkowa star. zamku w Pilczy [dziś Pilica] i [m.] M. (GK 16 s. 579); 1470—80 Jan Pilecki h. Leliwa dz. M. (DLb. 2 s. 217); 1547 Piotr Kmita z Wiśnicza wwda i star. krak., marszałek Królestwa przenosi przezyski jakie ma na dobrach Rafała Pileckiego z Zalesia [ziemia san.] tj. na m. Tyczyn [ziemia przem.] i wymienionych imiennie wsiach, na inne wsie Rafała, mianowicie zamek Pilcza i wymienione imiennie wsie, m.in. M., które ustępuje temuż Kmicie pod zakładem 30000 fl. (MS 4/1, 7835); 1552 z podziału dóbr między Rafałem i jego bratankiem Stanisławem s. Mik. Pileckiego pod zakładem 2000 fl. Stanisławowi przypada zamek Pilcza z m. Pilcza i wymienionymi imiennie wsiami, m.in. m. M. (MK 82 k. 170—2v; MS 5, 5698 — w reg. nie wyszczególniono dzielonych dóbr).

-3b. Mieszczanie. 1418 Paszek Momot z Kromołowa oddala przysięgą pozew Niklosa mieszcz. z M. o 4 grz. Niklos skazany na karę 4 [grz.] i 6 sk. dla Paszka i sądu; tenże Niklos skazany na podwójną karę XV Paszkowi Momotowi i sądowi, za to, że odszedł od sądu bez poręczenia, [że zapłaci] karę 4 [grz.] i 6 sk. (ZK 312 s. 157—8); 1431 Machna wd. po Sułku [mieszcz.] z M. pozywa Piotra prepozyta mstow. o to, że bezprawnie trzyma jej młyn przed m. Mstowem, do którego ma pr. bliższości i odmawia jej rozsądzenia sprawy o ten młyn. Prepozyt, który nie stawił się, winien złożyć przysięgę, że nie miał koni, na których mógłby przybyć do sądu; taż Machna i jej zięć Niklos wójt w Pilczy pozywają tegoż prepozyta o złorzeczenia przed sądem w Mstowie; taż Machna pozywa Macieja Wierzchowskiego o to, że z powodu jego niestawiennictwa sędzia nie mógł rozstrzygnąć sprawy; z wyroku Piotra [Szafrańca] z Pieskowej Skały wwdy sand., star. krak. i sier. Piotr prep. mstow. winien dać Machnie z M. w pełne posiadanie młyn Piwoniowski przed m. Mstowem pod karą król. Maciej [Wierzchowski] s. Piotra z Mstowa uzyskuje na podstawie przewodu sąd., że jeśli posiada jakieś prawa w tym młynie, może domagać się ich odzyskania przed sądem prepozyta; Niklos z Pilczy pełnomocnik Machny z M. powołał się na Klemensa z Mokrzeszy sędziego [star. olsztyńskiego], Mszczuja z Rędzin, Stanisława z Rząsaw i Siecieja z Kruszyny [ziemia wiel.] asesorów, że złożył przed nimi świadectwo, że przywilej Machny na ww. młyn spalił się 30 lat wcześniej, czego dowiedzie zeznaniami tegoż sędziego i asesorów przed sądem Jana ze Szczekocin kaszt. lub. i star. olsztyńskiego albo jego burgrabią (GK 4 s. 343—4, 351).

-3c. Areał, pobór. 1470—80 w M. 27 ł. mieszczańskich, przy czym większa część miasta ma 18 ł., zaś mniejsza część 9 ł. nieurodzajnych, poza tym role i łąki pleb. (DLb. 2 s. 217); 1530 pobór z 12 ł. i z młyna dziedz. o 1 kole (RP s. 58); 1563 brak danych o nowym poborze, według starych kwitów pobór z 12 ł. (RP s. 237—8)²W l. 1530 i 1563 pobór z M. został podany nie przy miastach lecz przy poborze z wsi wg przynależności parafialnej. Być może pobór świadczono wówczas wspólnie z wsią Mrzygłód Stary; 1581 pobór z 22 ł. miej., od 4 tkaczy, 1 szewca, 1 krawca, 1 kowala, 11 zagr. bez ról, 1 koła zakupnego [młyna] (ŹD s. 156).

4. 1412 Piotr młynarz z Żarek przeciwko Jaszkowi wójtowi z M. o to, że zbiegł przed upływem czasu, przez co wyrządził szkodę 10 grz. (ZK 312 s. 21); 1437—46 Jan, Jaszek wójt z M., ojciec Katarzyny ż. Stanisława z Radziczowa (ZDM 2, 493; ZK 257 s. 111); 1446 Stanisław [Pszonka] z Radziczowa oprawia [1-ej] ż. Katarzynie, c. Jaszka wójta z M., 200 grz. posagu i tyleż wiana na poł. swych dóbr dziedz. Kowalów i Olszówka (ZK 257 s. 111).

5. 1373—4 nowo fundowana par. M. płaci 3 gr świętop. (MV 9 s. 9, 29); 1470—80 w M. drew. kościół par.; do par. należą: m. M., wsie Niwki, Mrzygłód [dziś Mrzygłódka] i Będusz [ks. siew.]. Dzies. pien. z 18 ł. po 8 gr, a z 9 ł. nieurodzajnych po 4 gr z łanu dla pleb. w M. Pleban ma wolne role i łąki (DLb. 2 s. 217).

1478 Marcin introligator ksiąg za bramą św. Mikołaja [w Krakowie] zobowiązał się spisać i oprawić Jakubowi pleb. w M. i jego kościołowi [par.] graduał na pergaminie (Cracovia artificum, 715)³Graduał pergaminowy w par. M. wymienia wizytacja z 1598 (WR k. 153); 1483 Więcław Kwiatny ksiądz z Lelowa zobowiązuje się zwrócić Marcinowi pleb. z M. 7½ grz., płacąc po 1½ grz. rocznie od 1484. W tej sumie Więcław zastawił Marcinowi przed sądem ławniczym lel. swój dom w Lelowie (OK 13 s. 1346); 1493 Stanisław ze Świeradzic sędzia wyznaczony przez bpa krak. podaje do wiadomości, m.in. duchowieństwa z par. Mstów, Czestochowa, Jangrot, Żarki i M., swój dokument wzywający Mik. Morskiego star. olsztyńskiego do stawienia się przed jego sądem (DP 2, 103); 1503 magister Maciej pleb. w M. pozwany przez Szczepana niegdyś nauczyciela w M. (Ep. 4 k. 178).

1529 do par. M. należą: Będusz, Niwki, Mrzygłód Stary [= Mrzygłódek]; pleb. w M. Antoni z Pilczy Starej pobiera z M. i Mrzygłodu Starego meszne 24½ korce pileckie żyta i tyleż owsa, dzies. pien. z całej wsi Będusz wart. ½ grz. i dzies. snop. z folwarku tamże wart. 24 gr, dzies. pien. w Niwce z kuźnicy [→ Kuźnicy Nowej] wart. 24 grz. i z karczmy tamże 4 gr czynszu, dzies. snop. z ról sołectwa w Mrzygłodzie starym wart. 2 grz. oraz dzies. pien. od 1 kmiecia tamże wart. 2½ gr i 1 ternar, kolędne 3 wiard. (LR s. 203).

1598 w M. kościół par. drew. pod wezw. Wszystkich Świętych, obok kościoła dzwonnica. Uposażenie plebana: role w 2 miejscach na polu zw. „Małe Pole” czyli „Zła Strona”. W pierwszym miejscu półłanek długości 12 stajań i szerokości 24 bruzd, rozciągający się od przedmieścia Baranów do lasu Brzezie, w drugim miejscu Na Pańskim półłanek długości 7 stajań i szerokości 10 bruzd. Pleban pobiera z M. i wsi Mrzygłódek meszne 30 korców żyta i tyleż owsa miary lel. i dzies. snop. z folw. szlach. w M. Ma dom z ogrodem i małym stawem pod miastem; dom dla nauczyciela z niewielkim ogrodem. Do parafii należą: m. M. z przedmieściami, wsie: Niwki, Będusz oraz trzy kuźnice: Mijaczów [zapewne → Kuźnica Będuska], → Kuźnica Ciszówka i Nierada (WR k. 152v, 153v).

6. Osoby pochodzące z M. 1402 Klemens s. Andrzeja z M. studentem Uniw. Krak.; 1403 tenże promowany na bakałarza (Metryka UK 02/55; Księga promocji 03/6).

Osoby prawdop. pochodzące z M.: 1430 Jaszek Mrzygłodzki (GK 4 s. 173); 1460 Wojc. Mrzygłód (GK 14 s. 326).

1545 w M. kupiono za 24 gr raki dla króla i jego dworu [przebywającego w zamku Olsztyn] (Rachunki generalne Seweryna Bonera 1545, wyd. O. Łaszczyńska, Kr. 1955 s. 61).

7. Wiśn. Cz. s. 210—1; F. Kiryk, Z dziejów urbanizacji Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej w średniowieczu, w: Zróżnicowanie i przemiany środowiska przyrodniczo-kulturowego Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, t. 2: Kultura, red. J. Partyka, Ojców 2004, s. 34; J. Laberschek, Rozwój osadnictwa w pow. lel. XII—XV w., maszynopis w Pracowni Słownika Historyczno-Geograficznego Małopolski w Średniowieczu w IH PAN w Kr.; K. Miroszewski, przy współpracy z J. Durką, M. Nitą i ks. J. Związkiem, Po obu stronach Warty. Zarys dziejów Myszkowa, Myszków 2010, s. 21, 23, 25—9.