1427 or. Tillendorff (ACC 10, 220v), 1436 Tylendorff (ACC 20, 89v), 1437 Tilendorf (CoPr. III 107), 1444 or. Thilewicze (ACC 27, 101v), 1448 Tiliuicze (AE I 151v), 1449 Tilendorff (ACC 31, 71), 1461 Tylindorf (ACC 41, 75v), 1496 Thylewyce (WsG 1, 5v-6), 1497 Teliewicze (MS 2 nr 792), Seliewicze! (Posp. Rusz. 17), Chylevicze! (MS 2 nr 983), 1497 Thylewycze (WsG 1, 14v), 1509 Tulowicze (WsG 1, 67), 1510 Thilendorff (LBP 154), 1513 Tyllowycze (WsG 1, 86), 1944 Tillendorf, 4 km na W od Wschowy.

1. 1497 n. pow. wsch. (MS 2 nr 983); 1427 n. par. własna (ACC 10, 220v), potem złączona z par. Łysiny →p. 5.

3. Własn. szlach. 1448 Jan Aulok (Alog) →p. 5.

1475 Kat. Aulokowa zawiera ugodę z Jurgą Aulokiem (Ulak); Katarzyna odstępuje swą oprawę zapisaną na Wygnańczycach i Łysinach, zachowując sobie dożywotnio T. (PZ 20, 26).

1496 Piotr Spławski [nie wiadomo, z którego Spławia] upoważnia Mikołaja i Piotra Tasse¹W spadku po rodzinie Auloków dobra w T., Łysinach i Wygnańczycach przejął Spławski oraz Tossowie. I Spławski, i Tossowie określali się braćmi ciotecznymi Jana Auloka. Oba działy skupił na krótko Kasper Drzewiecki, który nabył je jednak tylko z zastrz. pr. odkupu. Spławski stracił swą cz. dóbr na rzecz Piotra Opalińskiego. Od tego czasu T., podobnie jak Łysiny i Wygnańczyce (→przyp. 2), podzielone były na dział Tossów i Opalińskich, którzy w jego imieniu dokonują sprzedaży z zastrz. pr. odkupu dóbr w Wygnańczycach, Łysinach i T. na rzecz Kaspra Krakwicza Drzewieckiego (WsG 1, 5v-6); 1496 Nikel i Piotr Tasse oraz Hanus Niechłodzki [mąż ich siostry, →niżej: pod 1514] sprzedają z zastrz. pr. odkupu Kasprowi Drzewieckiemu 1/2 Wygnańczyc i T., przypadłą im po zm. Janie Auloku, ich bracie, za 300 fl. (WsG 1, 6); 1497 Piotr Spławski sprzedaje z zastrz. pr. odkupu Małg. Lgińskiej połowy wsi T. i Wygnańczyce, które przypadły mu prawem bliższości po bracie ciotecznym Janie Auloku (Vlogk) za 100 fl. (WsG 1, 14v-15); 1497 król Jan Olbracht nadaje Piotrowi Opalińskiemu sędziemu ziemskiemu pozn. pr. do dóbr w Wygnańczycach i T., które ma w zastawie Małg. Lgińska, bowiem nie dopełniła ona obowiązku uczestnictwa w posp. ruszeniu (Posp. Rusz. 17; MS 2 nr 791); 1497 Piotr Spławski daje Piotrowi Opalińskiemu swe części w Wygnańczycach, C. i Łysinach²Całe wsie T., Łysiny i Wygnańczyce posiadał zapewne Kasper Drzewiecki, który niedawno nabył je z zastrz. pr. odkupu. W 1498 Piotr Opaliński pozwał Kaspra o bezprawne zajęcie →Łysin; star. wsch. nakazał mu wtedy ustąpić z tych dóbr (WsG 1, 16v), a otrzymuje w zamian 1 ł. roli w Kocurach i 1000 grz. (MS 2 nr 983).

1500 Mikołaj i Piotr Toosch dziedzice w Wygnańczycach, Łysinach i T. (WsG 1, 24); 1508 ciż Mikołaj i Piotr Thos toczą proces z Łukaszem, Sebastianem, Janem i Mac. [Opalińskimi] z Włoszakowic o podział dóbr we wspomn. wsiach; proszą o przełożenie terminu rozprawy, ponieważ mają jednocześnie sprawę przed ks. oleśnickim (WsG 1, 62); 1507 Mik. Drzewiecki oddaje swemu zięciowi Jerzemu Górze swoje połowy wsi Łysiny, Wygnańczyce i T. jako posag swej c. Reginy, z zastrz. pr. odkupu za 600 fl. (WsG 1, 60v); 1509 Piotr z Opalenicy kustosz pozn. z braćmi Łukaszem, Sebastianem, Janem i Maciejem oraz Piotr i Mikołaj Thos dokonują podziału dóbr w →Łysinach, T. i Wygnańczycach (WsG 1, 66-67); 1509 tenże Piotr Thos kupuje od szl. Jerzego Góry cz. wsi Łysiny, Wygnańczyce i T. z zastrz. pr. odkupu za 525 fl. (WsG 1, 67); 1509 tenże Piotr zapisuje ż. Barbarze po 100 grz. posagu i wiana na Łysinach, T. i Wygnańczycach (WsG 1, 69); 1513 tenże Piotr Tasche z Łysin, T. i Wygnańczyc toczy proces z poddanymi panów z Włoszakowic w Łysinach (WsG 1, 86); 1514 tenże Mik. Tosse odstępuje bratu Piotrowi części wsi Łysiny, T. i Wygnańczyce, przypadłe mu po bracie ciotecznym, zm. Janie Auloku; Magd. Tossowa ż. Jana z Niechłodu kwituje swego brata Piotra Tossa z dóbr we wspomn. wsiach (WsG 1, 96).

1518 Piotr, Łukasz, Sebastian, Jan i Mac. Opalińscy [ss. Piotra] pozywają Jana, Piotra i Macieja [Górskich] z Miłosławia starostów wsch. o niesłuszne obciążanie dóbr Łysiny, T., Wygnańczyce i Nowa Wieś wiardunkami król.; Opalińscy nigdy ich nie płacili, bowiem wspomn. dobra objęte są ogólnymi wolnościami Królestwa i dają tylko poradlne po 2 gr [z łanu], zgodnie z pr. powszechnym i statutami królów Władysława [Jag.] i Kazimierza [Jag.]; starostowie odpowiadają, że wsie ziemi wsch. od dawna oddają wiardunki do grodu wsch. zgodnie z przywilejami ziemi wsch.; król Zygmunt poleca rozpatrzyć sprawę swym komisarzom (PG 69, 184-185v); 1520 Piotr Opaliński dokonuje działów z braćmi Łukaszem, Sebastianem, Janem i Maciejem z Włoszakowic; daje im m. in. dobra w Hetmanicach, Lginiu, T., Wygnańczycach, Łysinach i Nowej Wsi w pow. wsch. (PG 15, 343); 1534 Mac. Opaliński³W nieznanym nam podziale dóbr między braćmi to on musiał otrzymać wsie w pow. wsch. Po Macieju (który występował w źródłach do 1540, →Opalenica) dziedziczył w nich jego syn Andrzej, →niżej zapisuje swej ż. Jadwidze Lubrańskiej posag i wiano na połowie swych dóbr, w tym m. in. w Łysinach, T., Wygnańczycach, Nowej Wsi i Lginiu (PG 16, 682v).

1535-57 Jan Thoss, brat Kaspra i Malchera: 1535 tenże zapisuje swej ż. Zofii, c. zm. Jana Kotwicza „de Lipe” [na Śląsku?], po 300 zł posagu i wiana na częściach w Łysinach, Wygnańczycach i T. (WsG 2, 153); 1549 tenże sprzedaje Mik. Wilkowskiemu z Wilkowa Niemieckiego części tych wsi, nabyte od swego brata Kaspra, z zastrz. pr. odkupu za 800 zł (WsG 3, 133v); 1551 tenże →p. 8; 1556 tenże zobowiązuje się sprzedać Andrzejowi Opalińskiemu swe części Wygnańczyc i T., nabyte od zm. brata Kaspra (WsG 4, 117); 1557 tenże wraz z ż. Zofią ponownie sprzedaje z zastrz. pr. odkupu Mik. Wilkowskiemu części Łysin, T. i Wygnańczyc (WsG 4, 182v).

1544-45 Kasper Thosz, brat Jana i Malchera: 1544 tenże z Łysin, T. i Wygnańczyc (WsG 3, 40v); 1545 tenże zapisuje swej ż. Jadwidze, c. Fabiana Lutwicza z księstwa głog., po 400 zł posagu i wiana na połowie wsi Łysiny, T. i Wygnańczyce (WsG 3, 66v); 1556 tenże wspomn. jako zm. →wyżej.

1544 Malcher Thoss, brat Jana i Kaspra: 1544 tenże zapisuje swej ż. Barbarze, c. Jana Kotwicza, po 600 zł posagu i wiana na połowach wsi Łysiny, Wygnańczyce i T., a 1545 ponawia ten zapis (WsG 3 k. 45v, 68); 1556 tenże zastawia prac. Jerzemu Gartherowi 1 ł. roli w T. (WsG 4, 89).

1556-87 Andrzej Opaliński [syn Macieja, kaszt. przem. 1560-69, śremski 1569-72, marszałek nadworny 1572-74, marszałek kor. 1574-93, zm. 1593 (PSB 24, 72-78)]: 1556 tenże →wyżej; 1564, 1566, 1577, 1579 tenże →niżej; 1579 i 1589 tenże zapisuje swej c. Katarzynie czynsz na Łysinach i T. (PG 134, 106; PG 23, 415v); 1587 tenże sprzedaje z zastrz. pr. odkupu Fabianowi Schöneichowi części Łysin i T. (WsG 7, 91v).

1558 Anna Sehern Thosen ż. Jana Kotwicza Górczyńskiego oświadcza, że bracia Jan, Malcher i Kasper Sehern zw. Tosthe⁴KObceRyc. 107, podaje, że rodzina Seherr-Thoss „do ostatnich czasów” żyła we Wschowskiem zadośćuczynili jej z tytułu dóbr po ojcu i matce w Łysinach, T. i Wygnańczycach (WsG 4, 250v).

1564 Tost →niżej; 1565 Zygmunt, Joachim, Adam, Jan, Krzysztof, Ernest Tosth, dziedzice w Łysinach, T. i Wygnańczycach (WsG 5, 45); 1566-67 Joachim Tost (Tostke, Thoss) →niżej; 1571 Jan z ż. Salomeą Bergerin (WsG 6, 57v); 1579 Krzysztof Tast →niżej; 1593 Joachim Thoss burgr. ziemski wsch. (TD); 1601 Ernest i Krzysztof Thossowie, 1602 Krzysztof Thoss →p. 5.

1531 pobór z T. od 9 ł. po 1 wiard., sołtys od 11 prętów po 1 gr (ASK I 3, 184); 1535 pobór z T. od 9 1/2 ł., sołtys od 1/2 ł. 5 prętów (ASK I 4, 37); 1563 pobór z Łysin i T. [z działu Thosów (→Łysiny, przyp. 3)] od 8 1/2 ł., 3 prętów, 2 wiatraków; pobór z T. [z działu Opalińskich?] od 23 1/2 ł., 2 karczem dor., 1 komor. (ASK I 5 k. 207v, 208v); 1564 w T. 10 ł. 3 pręty, z czego 2/3 posiada Andrzej Opaliński, a 1/3 Tost (IBP 311); 1566 pobór z T., z działu [Andrzeja Opalińskiego] kaszt. przem. od 23 1/2 ł., 2 karczem dor., 12 komor. po 2 gr z racji ubóstwa, od 1 rzem. 2 gr; z działu Joachima Tostke od 6 ł. 3 kwart, od 2 wiatraków dziedz. (ASK I 4, 304v); 1567 pobór z T., z działu Joachima Thossa od 6 ł. 3 kwart, 2 wiatraków dziedz.; z działu [Andrzeja] Opalińskiego od 23 1/2 ł., 2 karczem, 19 komor. (ASK I 5, 299v-300); 1579 pobór z działu [Andrzeja Opalińskiego] marszałka kor. od 21 ł. 9 prętów, 1 hultaja, 5 zagr. bez roli, 2 rzem., 15 komor. z inwentarzem, 11 komor. bez inwentarza; z działu Krzysztofa Tast od 3 ł., 2 zagr. wolnych, 2 zagr. bez roli, 1 komor. z inwentarzem, 3 komor. bez inwentarza, owczarza mającego w stadzie 20 owiec, 2 wiatraków; dziedzic uprawia 3 ł. (ŹD 101).

1556 prac. Jerzy Garther [czyli zagr.?] otrzymuje od Malchera Tossa 1 ł. roli w T. →wyżej.

4. 1444 Jan Grzyschey sołtys w T.; sąd nakazuje mu zapłacić plebanowi w Łysinach 1/2 kopy gr zaległego czynszu (ACC 27, 101v); 1449 [tenże?] Jan sołtys z T. toczy proces z Janem Karsanem pleb. w Osowej Sieni (ACC 31, 71).

1531 sołectwo ma 11 prętów, 1535 – 1/2 ł. 5 prętów →p. 3.

5. 1427 Mikołaj pleb. w T. zastępuje w sądzie Piotra Kromnowo z Lginia (ACC 10, 220v).

1436 Jan pleb. w T. ustępuje ze swego beneficjum (ACC 20, 89v); 1437 Jan Hager altarysta we Wschowie ustanawia pełnomocnika dla uzyskania inwestytury na kościół w T. (CoPr. III 107, dawniej k. 58).

1448 Maciej pleb. w Łysinach i T.; bp nakazuje mu oddanie tych kościołów w drodze zamiany beneficjów, ponieważ nie wywiązuje się z obowiązków duszpasterskich, a nie chce utrzymywać wikariusza; osoba, która obejmie po nim stanowisko, musi zobowiązać się do posiadania wikariusza; gdyby pleban nie dokonał zamiany, wówczas dziedzic tych wsi Jan Aulok będzie miał pr. prezentowania na jeden z tych kościołów nowego plebana (AE I 151v).

1461 Jan kościelny (minister ecclesie) w T. pozywa Barbarę ze Wschowy o 7 gr, które dał kiedyś za płaszcz Janowi pleb. w Lginiu, u którego służyła Barbara; pleban nie dał mu płaszcza ani nie zwrócił pieniędzy; umierając kazał oddać płaszcz, ale zabrał go kleryk Piotr Pijanowski jako należność za odprawione za duszę zmarłego egzekwie; Barbara twierdzi, że jej też nie zapłacono w całości za służbę u plebana (ACC 41, 75v).

1510 par. w T. [formularz niewypełniony] (LBP 154); 1564 dzies. z T. należą do klucza wsch. dóbr bpów pozn. (IBP 311).

1601 spór o obsadę par. w Łysinach i T.; Henryk Gruby (Crassus) prezentowany na pleb. wykazuje nieobecność strony przeciwnej, czyli Teobalda [prezentowanego przez] Ernesta i Krzysztofa Thossów (ACC 133, 25v); 1602 oficjał instytuuje na pleb. w Łysinach i T. kapłana Walentego syna Henryka, prezentowanego przez Łukasza Opalińskiego i Krzysztofa Thossa (ACC 133, 360).

1619 kościół NMP w T. jest filią parafii w →Łysinach; jako uposażenie ma 3 ł., ale piaszczyste i nieurodzajne; do kościoła należy co trzeci rok 1/4 zbiorów z obsiewu skotnic, jacyś zagrodnicy dają corocznie pewną ilość wosku; poddani Opalińskich z T. płacą plebanowi z Łysin po 1 ćw. żyta i owsa z łanu; stołowe i „patronalia” nie są opłacane (AV 4, 166; ŁOp. 2, 306); 1622 kościół pod wezw. Narodzenia NMP w T. jest filią par. w Łysinach (ACC 139, 208).

8. Na środku wsi grodzisko stożkowate z XIV-XV w. o wymiarach u podstawy ok. 20x18 m; znaleziono na nim fragmenty naczyń, polepę, przedmioty żelazne; fragmenty naczyń średniowiecznych odkryte ok. 1,2 km na S od wsi (Hensel 7, 115-116).

W kościele par. dzwon z datą 1551, wezwaniem imienia ś. Jana Ewangelisty i nazwiskiem [fundatora] Hansa Tasse; na wieży kościelnej wiatrowskaz z datą 1594 (Corpus inscriptionum Poloniae, t. 10, z. 2: Powiat wschowski, opr. A. Górski, P. Karp, Toruń 2006, s. 65, 74).