GRODZISKO

1442 kop. 1456-59 Grodzisko (MK 3, 270v), 1465 Grodzysko (TymSąd. 40), 1497 Grdziesko! (MK 5, 216v), dziś Grodzisk, ok. 5,5 km na SSE od Liwa.

1. 1471 n. pow. liw. (Iura 1 nr 126; GrabDyn. 570); 1563 par. Liw Stary, [diec. pozn.] (ŹD 414; ASK I 38, 361).

2. 1442 młyn → p. 3; 1499? łąka Bożykowa nad rz. Liwiec położona na krańcach wsi Jarnice [pow. droh.] za wsią G.1Wspomniana w zapisie łąka, razem z 3 mr. ziemi, była dodatkiem do 3 wł. wójtostwa we wsi Pierzchały [z. droh.], które Szymon Księżopolski z ż. Anną sprzedawali Stanisławowi Pirokowi. Aktu sprzedaży nie znamy z oryginału a jedynie z oblaty z 1561. Wątpliwości budzi zapis daty: „Anno millesimo CCCCo etc LXXX nonagesimo nono”; brak pewności, czy chodzi o rok 1489, czy 1499. Najpewniej kopista zaczął wpisywać datę cyframi, ale ostatecznie zdecydował się na zapis słowny. Za bardziej prawdopodobną należy przyjąć datę 1499 (DrohZ 3, 328v-329); 1509, 1512, [a. 1525], 1525 młyn → p. 3; 1565, 1570 wieś G. leży nad rz. Liwiec, graniczy z wsiami szlach. Karczewiec, Polikowo i Suchodół, a przez rzekę z WKLit. (LM 1565 II 181; ASK LVI L.3, 54v).

3. Włas. monarsza. 1442 ks. Bolesław [IV] daje Maciejowi młynarzowi [skąd? zostawione puste miejsce] nowo wybudowany młyn na rz. Liwiec w G. z siedliskiem (area) i 1 mr. na ogród oraz pr. do 1/3 miary [mąki z młyna] (MK 3, 270v-271); 1471 w podziale księstwa maz. między synów ks. Bolesława [IV], ks. Konrad [III] otrzymuje ziemie czer. i liw. z dobrami książ., w tym m.in. wsie Krypy, Popowo i Korytnica z lasami i barciami miodowymi oraz Czerwonka, G. i folw. Zawady z lasami (Iura 1 nr 126; GrabDyn. s. 570 nr 18); 1497 ks. Konrad [III] zabezpiecza posag swej ż. Annie, c. Mikołaja Radziwiłłowicza wdy wileńskiego i kanclerza WKLit., na Liwie oraz całej ziemi liw. z dobrami przynależnymi do tego zamku, tj. wsiami Czerwonka, Korytnica, Krypy, Popowo, G., Turek [pow. warsz.], Zawady i in. oraz z całym prawem książ. (Lub. nr 265; Iura 2 nr 159); 1499 ks. Konrad [III] odnawia i poszerza zapis z 1497 (Iura 2 nr 160); 1509, 1512 młyn nadolny na rz. Czerwonka należący do Jana Ryszki, a potem Andrzeja Ryszki syna Mikołaja → Liw – starostwo p. 2C; [a. 1525] opatrz. Stanisław i Mikołaj ss. zm. Jana Ryszka odsprzedają opatrz. Stanisławowi, Jakubowi i Mikołajowi ss. zm. Bartłomieja Ryszka, swym braciom stryjecznym, młyn na rz. Czerwonce wraz z pr. do 1/3 miary, połowu ryb małymi sieciami w stawie młyń., 1/2 wł. opust. za (super) G. oraz działem porośniętym zaroślami położonym na krańcach pól miasta Stary Liw, koło stawu (stagnum) zw. Księże Jezioro, do wykarczowania z przeznaczeniem na łąkę, zgodnie z umową między młynarzami za 8 kóp gr (MK 41, 24v; MK 339, 115); 1525 ciż Stanisław, Jakub i Mikołaj ss. zm. Bartłomieja kupują od księcia Janusza [III] wspomn. młyn z 1/3 miary, z 1/2 wł. za G. i łąką za 20 kóp gr w półgr (MK 8, 17; MK 41, 24; MK 339, 115); 1526 ks. Janusz [III] zapisuje w testamencie Mikołajowi Żukowskiemu prep. warsz. i kanclerzowi maz. 200 kóp gr w półgr na swych dobrach G. (J. Tęgowski, Testament ostatniego Piasta mazowieckiego, PH 96, 2005, z. 1, s. 85; PiberUdz. 147); [ok. 1526] Mikołaj Żukowski kanclerz [maz.] posiada wieś G. na mocy legatu testamentowego ks. Janusza [III] potwierdzonego przez ks. Annę [Konradównę] (Varia I 7, 145).

1549-72 wieś w stwie Liw: 1549 z łąk w G. zbiera się 2 [stogi] siana do zamku liw. (ASK XLVI 139, 112); 1565, 1568, 1569! [recte: 1570], 1570 w G. 9 wł. os., kmiecie [ilu?] nie płacą czynszu a jedynie wiecne po 1 1/2 gr z każdej wł., co przynosi rocznie 13 gr 9 den. dochodu; za owies 10 zł 15 gr, za kapłony 1 zł 6 gr, za gęsi 27 gr, za jaja 18 gr, za chmiel 3 zł, co daje w sumie 16 zł 6 gr dochodu rocznego z danin2W 1570 cena za 1 korzec owsa wzrosła do 6 gr, co dało 12 zł 18 gr dochodu rocznego, zaś cena za 1 korzec chmielu wzrosła do 12 gr, co dało w sumie 3 zł 18 gr; na temat wiecnego → Korytnica, przyp. 3; w ramach robocizny kmiecie powinni robić, co im każą, zarówno sami, jak i ze sprzężajem, 3 razy w roku zobowiązani są do tłoki, przewód powinni świadczyć do Warszawy, a stróżę każdego dnia3Wg zapisu z 1570 kmiecie powinni świadczyć codziennie przewód i stróżę; z łąk zamkowych zbiera się w sumie ok. 4 stogów, z tego 2 stogi idą na potrzeby zamku a 2 na sprzedaż4W 1570 zanotowano, że zbiór roczny siana wynosi 3 brogi, z czego sprzedaje się 2. Dochód nie uległ zmianie, co daje 10 zł dochodu; 1 wł. wójt. dziedz., wójt zobowiązany jest do posług dla zamku; 1 wł. młynarska: 1 półwł., wolny od świadczeń, ma Stanisławowa Orzyszkowa, 1 półwł. posiada Mikołajowa Orzyszkowa5Chodzi tu o młyn nadolny na Czerwonce przy jej ujściu do Liwca, zw. później Ryszki (AHPMaz.), należący do rodziny Ryszków → wyżej, p. 3 oraz → Liw-starostwo, p. 2C. W inwentarzu star. liw. 1570 obie kobiety zapisane jako Ryszkowa. Dodano tam też informację, że Mikołajowa Ryszkowa oprócz czynszu daje jeszcze 3 1/2 korca owsa rocznie, co daje 21 gr dochodu i płaci od niego rocznie 2 zł czynszu; dochód z kar sądowych wynosi 2 zł rocznie (LM 1565 II 181; ASK I 28, 833v; LM 1569, 314; ASK LVI L.3, 54); 1572 w G. 9 wł. os., najmują [opłacają] roboty od 1 1/2 wł., co daje 6 zł dochodu na rok; wd. Ryszkowa płaci od 1/2 wł. za [najem] robót 2 zł rocznie; z G. zbiera się 4 stogi siana dla zamku liw.; rządca (villicus) z G. należy do czeladzi zamku w Liwie, ma zwyczaj jeść na zamku razem z pracującymi kmieciami (ASK LVI L.3 k. 75, 81, 87).

1540-67 pobór: 1540-41 od 4 1/2 wł., 1 kw. os., 1 wł. wójt.6Na dole karty znajduje się adnotacja, że starosta zatwierdził pobór od 1/2 wł. wójt. w G (ASK I 46 k. 80, 82v, 113v, 115v); 1563 od 10 wł. os. (ŹD 414; ASK I 38, 361); 1567 od 9 wł. os., 1 wł. wójt. (ASK I 38, 589).

Mieszkańcy: 1465 Jan Borucz kmieć z G. pozwany przez szl. Mikołaja Szostaka z Wierzbna o objęcie i użytkowanie przez niego włóki w dobrach → Jaworek, należących do Mikołaja, bez przejścia do jego włości (TymSąd. 40).

4. 1540-41, 1567 wł. wójt., 1565, 1570 wójt → p. 3.

5. 1565, 1570 dzies. z G. należy do pleb. [liw.], ale odkupuje ją starosta [liw.]7W inwentarzu 1570 nie podano już informacji, że dzies. odkupuje starosta (LM 1565 II 181); 1566 dzies. z G. należy do pleb. liw. (LiwPam. nlb.); 1667 wieś G. należy do par. Liw (Knap.mps 327).

8. Na lewym brzegu Liwca, na S od wsi położone jest dwufazowe grodzisko (stanowisko nr 1) o wymiarach ok. 250 x 200 m i powierzchni ok. 5 ha, datowane na X w. i od połowy XI po przełom XII-XIII w.; wał zewnętrzny jest miejscami zachowany do wysokości około 6 m; od W i N do grodziska przylegają osady; w odległości ok. 900 m na NW od wsi rzędowe cmentarzysko szkieletowe bez grobów w obudowie kamiennej (stanowisko nr 2), datowane być może na czas po połowie XIII w. (L. Paderewska, Grodzisk, w: Grodziska, s. 57-59 [ryc. 76 obrócona!], fot. 26-29; W. Wróblewski, Wstępne wyniki badań wykopaliskowych w Grodzisku, woj. Siedlce, stan. 1, w latach 1983-1986, Sprawozdania Archeologiczne” 41, 1990, s. 295-300, s. 304-314; tenże, Wczesnośredniowieczna sieć osadnicza dorzecza środkowego Liwca. Stan i potrzeby badań archeologicznych, „Prace Archiwalno-Konserwatorskie na terenie Województwa Siedleckiego” 2, 1991, z. 7, s. 63-93; Rauhut s. 621-622 nr 144).

1 Wspomniana w zapisie łąka, razem z 3 mr. ziemi, była dodatkiem do 3 wł. wójtostwa we wsi Pierzchały [z. droh.], które Szymon Księżopolski z ż. Anną sprzedawali Stanisławowi Pirokowi. Aktu sprzedaży nie znamy z oryginału a jedynie z oblaty z 1561. Wątpliwości budzi zapis daty: „Anno millesimo CCCCo etc LXXX nonagesimo nono”; brak pewności, czy chodzi o rok 1489, czy 1499. Najpewniej kopista zaczął wpisywać datę cyframi, ale ostatecznie zdecydował się na zapis słowny. Za bardziej prawdopodobną należy przyjąć datę 1499.

2 W 1570 cena za 1 korzec owsa wzrosła do 6 gr, co dało 12 zł 18 gr dochodu rocznego, zaś cena za 1 korzec chmielu wzrosła do 12 gr, co dało w sumie 3 zł 18 gr; na temat wiecnego → Korytnica, przyp. 3.

3 Wg zapisu z 1570 kmiecie powinni świadczyć codziennie przewód i stróżę.

4 W 1570 zanotowano, że zbiór roczny siana wynosi 3 brogi, z czego sprzedaje się 2. Dochód nie uległ zmianie.

5 Chodzi tu o młyn nadolny na Czerwonce przy jej ujściu do Liwca, zw. później Ryszki (AHPMaz.), należący do rodziny Ryszków → wyżej, p. 3 oraz → Liw-starostwo, p. 2C. W inwentarzu star. liw. 1570 obie kobiety zapisane jako Ryszkowa. Dodano tam też informację, że Mikołajowa Ryszkowa oprócz czynszu daje jeszcze 3 1/2 korca owsa rocznie, co daje 21 gr dochodu.

6 Na dole karty znajduje się adnotacja, że starosta zatwierdził pobór od 1/2 wł. wójt. w G.

7 W inwentarzu 1570 nie podano już informacji, że dzies. odkupuje starosta.