RUDA

1511 kop. 2 poł. XVI w. minera (MK 8, 22v), 1549 or. minera, officina ferraria (AGAD perg. 798), 1558 minera ferraria (MS 5/2 nr 8417), 1565 ruda (LM 1565 II 164), ruda czyli mała huta żelaza nad rz. Liwiec, w pobliżu późniejszej wsi → Królowa Wola, obecnie część wsi Sekłak, ok. 17,5 km na SE od Kamieńczyka.

1. 1567 pow. liw. (ASK I 38, 588v); 1576 pow. kam. (ASK I 38, 673v); 1609 par. Jadowo, diec. płoc. (Vis. 1609, 51v).

2. 1511, 1549, 1565-66, 1569-1570, 1572 [R.] nad rz. Liwiec → p. 3.

3. Włas. monarsza. 1511 ks. Anna [Konradowa] sprzedaje prac. Michałowi Wydrze rudnikowi z Siedlec1Chodzi zapewne o Rudę Siedlce (pow. łukowski, woj. lubelskie), nad rz. Liwiec na NE od Siedlec (Dzieje Lubelszczyzny, t. 4, Warszawa 1986, s. 121) rudę [zbudowaną] na surowym korzeniu na rz. Liwiec od strony dóbr książ. Korytnica, w miejscu zw. Myszadła, z okręgiem ziemi na wszystkich 3 polach (cum circulo terrae in omnibus tribus campis) za 20 kóp gr (MK 8, 22v); 1549 królowa Bona oceniając, że ruda o 2 kołach istniejąca na rz. Liwiec w dobrach Jadowo czyli w Myszadłach przynosi stratę, nakazuje ją rozebrać i na jej miejscu zbudować młyn zbożowy; młynarzem ma być [dotychczasowy] rudnik Adam, który przedstawił przywilej [książ.] na tę rudę i zapisaną na niej sumę 20 kóp gr; ma on posiadać młyn z [pr. do] 1/3 miary [mąki z młyna] razem z polami i łąkami od dawna doń należącymi, na tych samych prawach jak inni młynarze w stwie kam.; starosta kam. zobowiązany jest udzielać młynarzowi pomocy w naprawie grobli, spuszczeniu wody i innych niezbędnych pracach, tj. ma naprawiać połowę grobli i ponosić 2/3 kosztów napraw młyna, młynarz zaś 1/3; królowa unieważnia przywilej [książ.] z zapisem 20 kóp gr na wspomn. rudzie i przenosi go na tenże młyn (AGAD perg. 798); 1558 król [Zygmunt August] daje uczc. Małgorzacie wd. po Adamie rudniku i jego dzieciom Janowi, Annie, Katarzynie, Dorocie i Zofii w dożywotnie posiadanie rudę należąca do stwa liw., z zastrzeżeniem możliwości jej wykupu (MS 5/2 nr 8417; MK 91, 367).

1565 ruda na rz. Liwiec, przy wsi Królowa Wola [w stwie kam., razem z nią] w dzierż. dożywotniej Mikołaja Zawiszy star. kam. i liw.; rudnik ma przywilej od ks. Anny maz. [z 1511?]; są w niej 2 nakowalnie [kowadła] – wielka i mała; rudnik użytkuje role należące w części do rudy, płaci po 4 pługi żelazne tygodniowo, co daje 208 pługów rocznie, oraz 1 wóz żelaza na rok; całkowity dochód z rudy wynosi 57 zł 2 gr; starosta zabrał rudnikowi na folw. w Królowej Woli połowę posiadanych przez niego ról, które od dawna należały do rudy na 3 polach, z łąkami, w sumie 1 wł. chełm. (LM 1565 II 164); 1566 ruda przy wsi Królowa Wola [w stwie kam., razem z nią] w dzierż. dożywotniej Mikołaja Zawiszy; przychód roczny za pługi, wóz żelaza i od [innych] rudników, którzy się gają na rudę [płacą za pr. użytkowania, wynosi] 71 zł 2 gr (ASK XLVI 142, 108); 1569! [recte: 1570] ruda na rz. Liwiec przy wsi Królowa Wola; całkowity dochód wynosi 55 zł 14 gr; wóz żelaza, który daje rudnik, w całości przeznaczany jest na potrzeby folw. [w Królowej Woli?] (LM 1569, 304v-305); 1570 ruda na rz. Liwiec przy wsi Korytnica [w stwie liw.], w rudzie są 2 nakowalnie, [dochód jak w 1565] (ASK LVI L.3, 60); 1572 ruda zm. Adama Wydry, [położona] na cz. rzeki Liwiec należącej do Jadowa [w stwie kam.]; rudnik na mocy przywileju płaci po 4 pługi żelazne tygodniowo, a oprócz tego 1 wóz żelaza w sztabach, które obracane jest na potrzeby dworów folwarcznych (ASK LVI L.3, 94).

1567, 1576 pobór od rudy dziedz. z 3 kołami i 5 jej czeladników pobrany w → Królowej Woli (ASK I 38 k. 588v, 673v).

Uwaga: 1. Określenie przynależności powiatowej R. w 2. połowie XVI w. nastręcza poważne trudności. Więcej na ten temat → Królowa Wola, Uwaga 2.

2. Brak dostatecznych źródeł nie pozwala jednoznacznie stwierdzić, kiedy R. przekształciła się w wieś. Stało się to prawdop. dopiero w XVIII w., R. bowiem nie pojawia się w zachowanych rejestrach pogłównego i podymnego z 2. połowy XVII w. Według LM 1789, 85-91, we wsi R. mieszkało 4 chłopów z rodzinami, w tym Bonawentura Rudnik (którego nazwisko świadczy o profesji przodków). W lustracji zanotowano również, że R. należy do stwa Korytnica, znajduje się na „samym [jego] końcu, między dobrami Łochowem, Starowolą i innymi”, i stanowi jedną z przyległości (attinentiae) wsi Kąty razem z wsiami: Sekłak, Jugi, Kupce i Bednarze. Korekty wymagają jednak kolejne podane przez lustratorów informacje, że R. zwana była według lustracji 15642W lustracji podano rok 1564, chodzi oczywiście o LM 1565, rozpoczętą zapewne najwcześniej już na przełomie 1564/65. LM 1565 nie zachowała się w oryginale, lecz w jedynej znanej dziś kopii z 1584 (miejscami niepełnej), która stanowiła podstawę wydania, wzbogaconą w kilku miejscach ekscerptami z Sum. 1566, m.in. właśnie we fragmencie dot. Rudy Weslowej (LM 1565 I s. X, XXXI-XXXIII; LM 1565 II 45). Lustratorzy w 1789 opierali się najpewniej bezpośrednio na zapisie oryginalnym z 1564-65, zawierającym dużo więcej szczegółów niż sumaryczny zapis dochodów sporządzony w 1566 na podstawie zapisu lustracji wszystkich trzech województw maz Rudą Weslową, do której należały 24 wł. gruntu, staw, młyn, ruda, wielka karczma i folwark oraz zabudowania dla węglarzy i majstrów. Ruda Weslowa (pow. roż., obecnie Wyszel) znajdowała się bowiem nad rz. Omulew. W kopii lustracji będącej podstawą wydania LM 1565 brakuje opisu Rudy Weslowej, wydawcy ekscerpowali go z Sum. 1566 i umieścili po fragmencie dot. dzierżawy ostrołęckiej. Niewykluczone jednak, że pierwotny układ lustracji był taki, jak w LM 1569, gdzie opis Rudy Weslowej następuje bezpośrednio po zapisie dot. stwa korytnickiego i stąd wynikła pomyłka lustratorów w 1789.

1 Chodzi zapewne o Rudę Siedlce (pow. łukowski, woj. lubelskie), nad rz. Liwiec na NE od Siedlec (Dzieje Lubelszczyzny, t. 4, Warszawa 1986, s. 121).

2 W lustracji podano rok 1564, chodzi oczywiście o LM 1565, rozpoczętą zapewne najwcześniej już na przełomie 1564/65. LM 1565 nie zachowała się w oryginale, lecz w jedynej znanej dziś kopii z 1584 (miejscami niepełnej), która stanowiła podstawę wydania, wzbogaconą w kilku miejscach ekscerptami z Sum. 1566, m.in. właśnie we fragmencie dot. Rudy Weslowej (LM 1565 I s. X, XXXI-XXXIII; LM 1565 II 45). Lustratorzy w 1789 opierali się najpewniej bezpośrednio na zapisie oryginalnym z 1564-65, zawierającym dużo więcej szczegółów niż sumaryczny zapis dochodów sporządzony w 1566 na podstawie zapisu lustracji wszystkich trzech województw maz.