ZAŁĘŻE

1563 or. Zaleze (ASK I 38, 374v), 1567 Zalęze, Zalezę (ASK I 38, 589v; MS 5/1 nr 3627; MK 101, 133), 1578 Załęze (ASK I 51, 10v), osada nie istnieje, leżała przy Jaczewie w miejscu, gdzie w XVIII w. stykała się gran. Rowisk, Jaczewa, Korytnicy i Kątów; Jaczewo 12,5 km na NW od Liwa.

1. 1563 n. pow. liw., par. Korytnica, [diec. płoc.] (ŹD 419; ASK I 38, 374v).

2. 1563, 1565, 1567, 1568, 1572, 1578 młyn → p. 3; 1565, 1569! [recte: 1570] wieś wójtów Załęskich osadzona w Puszczy [Koryckiej] (LM 1565 II 186; LM 1569, 317).

3. Włas. szlach. 1535 bracia Jan, Stanisław i Maciej oraz ich bratanek Stanisław, wójtowie w → Korytnicy, otrzymują od króla Zygmunta [I] 3 1/2 wł. położone w pobliżu rz. Liwiec między dobrami Jaczewo i [Kownaty-]Kęse, tytułem zamiany za posiadane przez nich dotąd 3 wł. wójt. we wsi król. Korytnica; król przenosi im na wspomn. 3 1/2 wł. sumę 122 kóp gr w półgr, które wcześniej mieli zapisane na owych 3 wł. wójt.1W dok. królewskim nie podano nazwiska wspomn. wójtów korytnickich. Dopiero LM 1565 II 186-187, podaje, że byli to „niejacy Zalesczi”, co odczytać należy jako „Załęscy”. Z lustracji dowiadujemy się także, że na owych 3 wł. wójt. w Korytnicy zbudowano następnie folw. król (MK 50, 347v-348v; MS 4/2 nr 17189; LM 1565 II s. 186, 216).

[A. 1565] ziemianie Załęscy [imion nie podano] stawiają młyn na odnodze rz. Liwiec, na gruncie należącym do 3 1/2 wł. uzyskanych w drodze zamiany z królem; komisarze król. ograniczają ich zasięg i uznają, że wspomn. młyn stoi na gruncie król., pozwalają jednak Załęskim dalej go użytkować z pr. do 1/3 miary dochodu2Komisarze król. badali tę sprawę w 1544 (MK 68, 275v-277). Na temat przyczyn i wyników ich działań → Korytnica, p. 4 (LM 1565 II, 187); 1565 wspomn. młyn w użytkowaniu Załęskich należy do wsi król. → Korytnica, ma 2 koła walne i staw (LM 1565 II 187); 1568, 1572 młyn wójtów Załęskich → Korytnica, p. 2.

1567 Jakub syn zm. Jana z Z. właściciel cz. wójtostwa w Korytnicy za zgodą króla Zygmunta Augusta wykupuje pozostałe cz. wójtostwa od Macieja syna zm. Wojciecha oraz od Wawrzyńca, Jana i Mikołaja, swoich braci rodzonych (MS 5/1 nr 3627; MK 101, 132v-133v).

1563-78 pobór: 1563 od 3 wł. os., 1 młyna dziedz. o 2 kołach (ŹD 419; ASK I 38, 374v); 1567 od 3 wł. wójt., 2 kół dziedz. i 2 zagr.3W 1567 podatek od Z. wpisano w części wymieniającej wsie król. należące do stwa liw., zaznaczając, że jest on płacony od włók należących do wójtostwa, → Uwaga (ASK I 38, 589v); 1578 od Walentego Załęskiego (Zalęski) syna zm. Macieja od 3 wł. os., 2 zagr. i 1 młyna dziedz. o 2 kołach (ASK I 51, 10v).

Uwaga: 1. ŹD 419, a za nimi AHPMaz. 2, 240 i PacMat. 198, utożsamiają Z. z → Zalesiem, położonym 2,5 km na ESE od Korytnicy. Na podstawie zachowanych wzmianek przypuszczać możemy jednak, że nasze Z. i Zalesie to prawdop. dwie różne osady, a kojarzenie ich wynikło być może ze zbliżonego sposobu zapisywania w źródłach. Obie osady należały do par. w Korytnicy, co również utrudnia właściwą identyfikację. W dodatku Z. zaginęło, być może jeszcze przed końcem XVI w. (ostatnia wzmianka 1578). Za traktowaniem Z. i Zalesia jako dwóch różnych osad przemawiają następujące przesłanki. 1) W 1535 wójtowie korytniccy otrzymali teren, który znajdował się nad rz. Liwiec, między wsiami Jaczewo i [Kownaty-]Kęse, o czym wspomina nie tylko sam dok. dotyczący tej wymiany, ale również LM 1565. To ostatnie źródło, w innym miejscu, podaje również, że wieś wójtów Załęskich założona została na terenie → Puszczy Koryckiej, co przemawia za lokalizowaniem jej na N lub NW od Korytnicy, nie zaś w kierunku przeciwnym, czyli na SE, gdzie znajduje się Zalesie. Najbardziej istotny zaś jest przekaz LM 1789 s. 105, 107, w której czytamy, że granica Korytnicy i Kątów z wsią Rowiskami, Kęsami i Kownatami, ciągnąc się od brodu rowiskiego na wschód rzeczką Koryczanką, dotyka do węgła jaczewskiego w miejscu zw. Załęże. Nazwa ta może być śladem istniejącej niegdyś osady. 2) O identyfikacji Załęża z rejestrów poborowych z XVI w. z naszym Z. koło Jaczewa świadczy rejestr 1567, w którym Z. spisano razem z wsiami król. należącymi do stwa liw. i informacją, że zapłacono tu podatek od 3 wł. wójtostwa, niewątpliwie chodzi tu o wójtostwo korytnickie. 3) Jakub wójt w Korytnicy, który w 1567 skupował pozostałe części wójtostwa od swoich braci, pisał się z Załęża (de Zalezę). W tym samym czasie LM 1565 II 187, określa wieś położoną przy Korytnicy jako Zalesie (Zalieszie). Nie wydaje się zatem słuszne, by oba zapisy traktować jako oboczności tej samej nazwy. W LM 1565 wójtowie w Korytnicy występują jako „Zalesczi”, co można czytać jako Załęscy. Niejednoznaczny sposób zapisu nazwiska wójtów korytnickich w LM 1565 powoduje jednak, że nie można całkowicie wykluczyć, że utworzone zostało ono od nazwy Zalesie, a wspomn. wójtowie byli właścicielami obu osad.

2. Z. pojawia się po raz ostatni w rejestrach poborowych z 2. połowy XVI w. Przypuszczać wolno, że wkrótce potem zaginęło. Być może osada ta została opuszczona z powodu niezbyt korzystnych warunków fizjograficznych – był to podmokły teren zalewowy. Nie jest jednak wykluczone, że zadecydowały o tym także jakieś względy własnościowe. Włóki wójtowskie należące do Korytnicy mogły w nieznanym momencie powrócić w ręce króla.

1 W dok. królewskim nie podano nazwiska wspomn. wójtów korytnickich. Dopiero LM 1565 II 186-187, podaje, że byli to „niejacy Zalesczi”, co odczytać należy jako „Załęscy”. Z lustracji dowiadujemy się także, że na owych 3 wł. wójt. w Korytnicy zbudowano następnie folw. król.

2 Komisarze król. badali tę sprawę w 1544 (MK 68, 275v-277). Na temat przyczyn i wyników ich działań → Korytnica, p. 4.

3 W 1567 podatek od Z. wpisano w części wymieniającej wsie król. należące do stwa liw., zaznaczając, że jest on płacony od włók należących do wójtostwa, → Uwaga.