zamek i powiat sądowy (1342 castrum [Mislenicze] — Mp. 3, 671; 1399 burgrabius de Mislimicze — SP 8, 8932; 1434 districtus Mislymyciensis — Średniowieczne dokumenty … wsi Popowice → p. 7, nr 6; 1444 vetus castrum [Myslenice] — ZDM 3, 675; 1551 in Curia Mijslimiczensi — Kutrzeba, Myślenice → Myślenice miasto p. 7, s. 116) zamek z cylindryczną wieżą murowaną wzniesiony pierwotnie na przełomie XII i XIII w. być może z inicjatywy Wacława II na cyplowatej odnodze wzgórza Uklejna (dziś zw. Zamczysko — Mapa Obrębów) na S od M. dla ochrony komory celnej (S. Kołodziejski, Król Wacław II → p. 7, s. 322—3), zapewne opust. na przełomie XIV i XV stulecia i przeniesiony w pobliże miasta M., w połowie XVI w. przebudowany na dwór obronny murowany otoczony fosą i parkanem, jako ruina został poddany niwelacji w 1893, na jego miejscu urządzono staw przy ul. Mikołaja Reja (Płatkowski, Zamki myślenickie → p. 7, s. 134—6).

1. 1434, 1452, 1465 pow. myślenicki (Średniowieczne dokumenty … wsi Popowice → p. 7, nr 6; GK 11 s. 737; ZK 17 s. 303).

3. -a. Zamek. 1342 sołtysi wsi M. lokowanej na pr. magd. mają wybudować młyny i założyć stawy w granicach tej wsi. Są zobowiązani mleć dla zamku [myślenickiego] (Mp. 3, 671); 1444 niwa pod górą między rz. Rabą a starym zamkiem nadana przez wójta myślenickiego Jana z Zakliczyna altarii Bożego Ciała w kościele par. w M. → Myślenice miasto p. 5c (ZDM 3, 675); 1551 we dworze w M. (in Curia Mijslimiczensi) Spytek Jordan z Zakliczyna dz. Melsztyna, kaszt. sądec. i podskarbi kor. zatwierdza statuty miejskie M. (Kutrzeba, Myślenice → Myślenice miasto p. 7, s. 116); 1561 Spytek Wawrzyniec Jordan wystawia w [nowym] zamku w M. 2 przywileje dla miasta M. (Kutrzeba, Myślenice → Myślenice miasto p. 7, s. 55)¹W listach świadków tych dokumentów figurują domownicy Spytka Jordana: Andrzej Lasota łowczy lub., Stan. Ślisz marszałek dworu, Marcin Górecki krajczy, Stan. Benisławski kuchmistrz, Krzysztof Dydyński koniuszy, Wojc. Wojakowski podkomorzy, Grzegorz Pierszowski, Wojc. Lichnowski sekretarze, Stan. Wilamowski, Sebastian Targoszyński, Jan Biedrzycki, Franciszek Lesiowski i inni; 1567 30 IX Mik. Rej z Nagłowic kończy na zamku w M. pisanie III księgi Żywota człowieka poczciwego (Kutrzeba, Myślenice → Myślenice miasto p. 7, s. 54; F. Kiryk, Dzieje powiatu myślenickiego…, s. 105); 1596 pole między rz. Rabą a Grodziskiem (WR s. 39—41).

-b. Kasztelanowie krakowscy → Myślenice dobra.

-c. Zarządcy zamkowi: burgrabiowie, włodarze, tenutariusze. 1399 Jasz burg. z M. z ramienia Jana z Tęczyna kaszt. krak. (SP 8 uw. 284/30, 298/71, nr 8932; Kurtyka Tęczyńscy s. 254).

1407—9 Mikołaj h. Nowina z Koźmic burg. M. z ramienia Jana z Tarnowa kaszt. krak. (GK 1b nr 578; 1a k. 59r, 91v, 102v, 109v, 112v).

1411—24, 1429 Piotr Girzka z → Kosocic burg. i sędzia z M. z ramienia Krystyna z Ostrowa kaszt. krak. (KSN 2825, 2837, 3395; ZDK 2, 377—8; Fed. s. 64; Średniowieczne dokumenty … wsi Popowice → p. 7, nr 4; GK 2 s. 258; 3 s. 279).

1428 [Mik.] Prochno z → Drwaczowic, burg. M. z ramienia Krystyna z Ostrowa kaszt. krak. (GK 3 s. 148).

1432—4 Bogusz Jedlecki burg. M. z ramienia Mik. Białuchy z Michałowa kaszt. krak., dz. → Jelczy 1436 (GK 4 s. 662—3, 668—70, 694, 700, 789, 823, 878; SP 2, 2678).

1434—41 Zbigniew Banowski z → Banowic sędzia ziemski powiatu myślenickiego z ramienia Michała Białuchy z Michałowa i Jana z Czyżowa kaszt. krak., prokurator kaszt. krak. 1440, burg. zamku w Dobczycach 1434—8 (Średniowieczne dokumenty … wsi Popowice → p. 7, nr 6, 9; GK 6 s. 543; A. Sochacka, Jan z Czyżowa namiestnik Władysława Warneńczyka. Kariera rodziny Półkozów w średniowieczu, Lublin 1993, s. 194).

1443 Mik. Prochno [powtórnie] burg. z M. z ramienia Jana z Czyżowa kaszt. krak. (GK 8 s. 463).

1446—50 Michał z Brzeźnicy tenut. myślenicki w okresie urzędowania Jana Czyżowskiego kaszt. krak. (GK 9 s. 582; 10 s. 79—80, 208, 609, 619, 627, 640, 654, 667—8; 11 s. 181).

1459—63 Jan Słąka h. Kopaszyna tenut. i burg. myślenicki z ramienia Jana z Tęczyna kaszt. krak., sędzia roczków ziemskich kasztelanii krak. 1463, notariusz woj. krak. 1457, dz. wsi Rudka (OK 10 s. 529; Teut. 3 s. 254; Dokumenty wsi Popowice z XV i XVI w. → p. 7, nr 8; DLb. 3 s. 197; Fed. s. 75; Kurtyka Tęczyńscy s. 420).

1464—7 Stan. Rola z Dąbia [woj. łęcz.] burg. włodarz z M. z ramienia Jana z Tęczyna kaszt. krak., dz. Modlnicy Wielkiej (GK 17 s. 409, 422, 524—5, 561, 581—2, 616—8, 728, 749, 785, 921, 1009, 1462—6; 18 s. 17, 30, 41—2, 47—8, 58, 114, 190—2, 199—200, 202, 229, 277, 287; ZK 16 s. 265, 302, 310, 401, 405; 17 s. 282, 284, 329, 375, 382, 396, 410—11, 418, 441, 450, 473, 497, 501, 527—8, 539, 561, 581—2; 152 s. 122—3; Tyn. 237; SP 2, 3864, 3879, 3882, 3895, 3941).

1464 NN wiceburgrabia (vicesgerens burgrabii, viceburgrabius) w M. (GK 17 s. 450—1, 460—1).

1470 Jordan sędzia z ramienia Jana z Tęczyna kaszt. krak. (ZK 16 s. 597).

1510 Mik. Jabłowski burg. i włodarz (factor) myślenicki Spytka z Jarosławia kaszt. krak. (MK 24 k. 360r).

1541 Hieronim Rozembarski burg. myślenicki (AS 5, 308).

1546 Zygmunt I na wniosek Jana z Tarnowa kaszt. krak. hetmana wielkiego, star. sand., lubaczowskiego, który własnym sumptem obwarował zamek Przyszów, mianuje Jana Szczuckiego burg. myślenickiego wojskim przyszowskim (MK 71 k. 23r—23v; MS 4, 22210).

1550 Jakub Tretek (Fretko) wiceburgrabia, rajca myślenicki 1533—50, landwójt 1550 (Kutrzeba, Myślenice → Myślenice miasto p. 7, s. 146).

1593 Krzysztof Ilmanowski pisarz kancelarii król., burg. w M. i jego ż. Barbara Karśnicka (Sumariusz Metryki Koronnej. Seria Nova, t. 7, W. 2014, nr 167).

-d. Sąd kasztelana krak. lub jego burgrabiego [sędziego] na zamku w B. dla ludności powiatu myślenickiego. 1399 Helena ż. Marcina z Piasku w sprawie o 100 grz. z Mikołajem z Kawek ma przedłożyć przed sądem ziem. krak. dok. [burgrabiego Jasza] z M. (SP 8 uw. 284/30); Jakusz i Teodoryk z Koźmic w sporze z Tomkiem ze Zręczyc mają przedłożyć dok. większej sprawy o 20 grz. [Jasza] burg. z Myślenic (SP 8, 8932); Mikołaj z Koźmic w sporze z Kachną ż. Więcława z Taszyc ma przedłożyć dok. większej sprawy o 40 grz. Jasza burg. z M. (SP 8 uw. 298/71).

1407 Wawrzyniec z Janowic w sporze z Piotrem i Elżbietą z Wronińca o dziedzinę w M. ma przedłożyć przed sądem grodzkim krak. dok. większej sprawy burgrabiego z M. (GK 1b nr 578).

1418 Piotr Girzcha burg. w M. wystawia dok. [na zamku] w M. (Średniowieczne dokumenty … wsi Popowice → p. 7, nr 4); 1424 Piotr Kossocki winien rozsądzić spór pozywającego Piotra z Chronowa z Andrzejem, Marcinem i jego 4 towarzyszami, a Marcin zobowiązuje się odpowiadać przed sędzią kasztelana krak. w M. (GK 2 s. 258); 1428 Marcin i Maciej kmiecie z Suchoraby odraczają posiedzenie sądu grodzkiego krak. przeciwko kmieciowi Stan. Wronce i Andrzejowi dz. z Suchoraby ze względu na sprawę o 20 grz. z Mik. Sułowskim przed burgr. Prochno [na zamku] w M. (GK 3 s. 148); 1429 Paszek czyli Waldorf z Lusiny i jego włodarz Piotr przekładają sprawę z Dziwiszem prep. skalbmierskim o wpis do ksiąg ze względu na sprawę z Brandą mieszcz. z M. o 8 grz. przed [sędzią] Piotrem z Kosocic w M. (GK 3 s. 279).

1432 → Mszana Dolna p. 3b (GK 4 s. 662—3, 670); 1433 Jan i Stefan z Laptczowa na Węgrzech zobowiązują się na wniosek Piotra z Lubnia postawić Jana Baczisa z Luptowa przed sądem pana kaszt. i star. w M. (GK 4 s. 1027).

1434 Zbigniew Banowski dz. [Banowic] sędzia ziemski pow. myślenickiego sprawując sądy w M. oświadcza, że Żegota z Popowic [par. Droginia] zastawia za 4 grz. na 3 lata Krzczonowi z Popowic 3 role zw. niwy tamże, jedno pole Za Zakopem k. drogi, drugie Na Zakopie, trzecie Na Lasku. Jeśli nie wykupi tych pól w ciągu 3 lat Krzczon przejmie je w wieczyste posiadanie (Średniowieczne dokumenty … wsi Popowice → p. 7, nr 6); 1441 Jan z Czyżowa kaszt. i star. krak. namiestnik króla polskiego zaświadcza, że na roczkach ziemskich szl. Żegota z Popowic za 30 grz. sprzedał Andrzejowi z Popowic wobec sędziego Zbigniewa z Banowic cz. dziedziny tamże, tj. siedlisko, rolę i las (Średniowieczne dokumenty … wsi Popowice → p. 7, nr 9); Jan niegdyś z Wilczkowic zobowiązuje się stanąć przed panem kasztelanem krak. [Janem z Czyżowa], gdy ten szczęśliwie przybędzie do M. (GK 7 s. 446—7; A. Sochacka, Jan z Czyżowa…, s. 194); 1443 Małgorzata z Dobczyc pozywa Elżbietę z Popowic na termin myślenicki (in termino Mislimicensi) wobec Mikołaja zw. Prochno sędziego kasztelana krak. (GK 8 s. 463); 1452 sąd grodzki krak. odsyła do pow. myślenickiego (ad districtum in Mislimicze) przed sąd kaszt. krak. sprawę między Maciejem z Popowic a Machną ż. Jacha o kradzież owoców z sadu i połamanie ogrodzenia tamże (GK 11 s. 737).

1463 Jan Słąka burg. myślenicki sędzia roczków ziemskich kasztelanii krak. wystawia [na zamku] w M. dokument, w którym poświadcza sprzedaż za 20 grz. przez Jana z Wyżnich Popowic, mieszkającego we Wróblowicach, Elżbiecie z Wyżnich Popowic czwartej cz. dóbr przypadłych mu tamże po ojcu (Dokumenty wsi Popowice z XV i XVI w. → p. 7, nr 8); 1464 sprawa przed sądem grodzkim krak. między Mik. Raciborzeńskim z Raciborzan, Elżbietą Raciborzeńską i Jakubem Smakiem karczmarzem z Raciborzan a Janem Ratołtem z Mszany zostaje przełożona ze względu na sprawę tegoż Ratołta z Piotrem sołtysem z Lubnia przed zastępcą burgrabiego [wiceburgrabią] w M. o 300 grz., szkodę i gwałtowne najście na dom sołtysa (GK 17 s. 450—1, 460—1); 1465 sprawa między Stan. Kalińskim z Modlnicy a Janem Świdrem z tejże wsi zostaje przełożona ze względu na sprawę Stanisława z Piotrem sołtysem z Lubnia o 50 grz., tyleż szkody oraz najście gwałtem na dom sołtysa przed sądem burgrabiego w M. (GK 17 s. 589, 598—600) → Myślenice miasto p. 6b (GK 17 s. 617—8); Mikołaj z Popowic zw. Janikowicz odstępując od swego powiatu myślenickiego i sądu w M., który ma przed panem kasztelanem, krak. [Janem z Tęczyna] sprzedaje za 5 grz. z pr. wykupu szl. Janowi Jordanowi wójtowi myślenickiemu swe siedliska dziedz. w Popowicach zw. Kloszkowskie, Jurkowskie i Masczowskie (ZK 17 s. 303); 1468 sąd Jana z Tęczyna kaszt. krak. w M. (ZK 16 s. 495); 1470 sprawa między Jakubem kmieciem z Pawlikowic a szl. Piotrem z Pawlikowic przed sądem ziem. krak. przełożona ze względu na sprawę z Piotrem Ossowskim o 10 grz. i najście gwałtem na dom przed panem Jordanem sędzią kasztelana krak. [Jana z Tęczyna] w M.; sprawa między Stachną ż. Jakuba z Pawlikowic a szl. Janem z Pawlikowic przed sądem ziem. krak. przełożona ze względu na sprawę z Piotrem Ossowskim o 10 grz. i najście gwałtem na dom przed panem Jordanem sędzią kasztelana krak. [Jana z Tęczyna] w M. (ZK 16 s. 597); 1486 sprawa między Janem z Osieczan zagrodnikiem szl. Tomasza z Osieczan a szl. Janem Zagurdą z Popowic o powinności za 4 lata, tj. 4 grz. i 4 krowy, odesłana z M. przed sąd grodzki w Krakowie pana Jakuba z Dębna kaszt. i star. krak. (GK 22 s. 340); na wniosek Mik. Czarnego z Podola podstar. krak. sprawa szl. Marcina z Popowic została odesłana przed sąd Jakuba z Dębna kaszt. i star. krak. w M. (GK 22 s. 498).

-e. Działalność burgrabiów myślenickich niezwiązana z M. i incydenty z ich udziałem. 1408 Mikołaj burg. z M. przekłada termin rozprawy z Hankiem burg. z Lanckorony o gwałt (GK 1a k. 59r, 109v, 112v); Marcin kmieć z Małego Pierzchowa w sprawie z Mikołajem z Koźmic burg. M. (GK 1a k. 102v); → Myślenice p. 6 (GK 1a k. 91v); 1432 Bogusz burg. z M. oskarża Abrahama zw. Maciejem kmiecia pana Ratołda z Mszany o ograbienie ludzi jadących drogą król. i zarazem publiczną i okradzenie pana kasztelana i starosty krak. na cle, tj. 20 grz. (GK 4 s. 662—3); Bogusz Jedlecki burg. z M. oskarża sołtysa Klemensa Ossowskiego o napaść na poddanego kasztelana krak. ze Skawy w karczmie w Olszowicach (Olszowej), zadanie mu 1 rany krwawej i 6 sinych. Pan kasztelan krak. staje o karę przy swoim człowieku. Bogusz oskarża tegoż sołtysa o ukrywanie złodziei (GK 4 s. 663); 1465 Dorota kanclerzyna [wd. po Janie Taszce z Koniecpola kanclerzu Królestwa Pol.] ustanawia Stanisława z Dąbia burg. z M. swoim pełnomocnikiem do pobrania pieniędzy pozyskanych na mocy wyroków sąd. i jej zapisanych przez rozmaite osoby obojga płci, jak choćby od Marcisza z Chełmu (GK 17 s. 524—5); Stan. Kaliński z Modlnicy ma zapłacić 11½ grz. Stanisławowi z Dąbia burg. z M. pod rygorem wwiązania Stanisława do dóbr w → Modlnicy [Wielkiej] (GK 17 s. 581—2); 1465 Błażej z Będkowic synowiec zm. Piotra Ogniowica z Będkowic pokojowca król. zastawia za 60 grz. Stanisławowi z Dąbia burg. z M. cz. dziedziny w Będkowicach (GK 17 s. 616—7 zp.); Stan. Rola z Dąbia prokurator myślenicki procesuje się z rajcami z Bochni dziedzicami Krzyżanowic (ZK 16 s. 302, 310); 1466 szl. Stan. Kot z Bełzowa ma zapłacić szl. Stanisławowi z Dąbia burg. z M. 32½ grz. w dwóch ratach (GK 17 s. 921); Stanisław z Kawca sprzedaje za 160 grz. Stanisławowi z Dąbia burg. myślenickiemu cz. swej dziedziny w Modlnicy Wielkiej (ZK 17 s. 375); Stan. Kaliński sprzedaje za 150 grz. Stanisławowi z Dąbia cz. dziedziny w Modlnicy Wielkiej (ZK 17 s. 396); 1467 Stanisław z Dąbia burg. myślenicki odstępuje za 60 grz. Katarzynie siostrze zm. Błażeja Ogniowicza synowca Piotra pokojowca król. cz. dóbr dziedz. w Bętkowicach, które ma od tego Błażeja (GK 18 s. 190).

7. Źródła. Średniowieczne dokumenty małopolskiej wsi Popowice, wyd. Z. Perzanowski, „Zapiski Historyczne” 50, 1985, z. 3, s. 239—54; Dokumenty wsi Popowice z XV i XVI w., „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego”, Prace Historyczne z. 92, 1990, s. 103—26.

Literatura. Guerquin s. 201; L. Kajzer, S. Kołodziejski, J. Salm, Leksykon zamków w Polsce, W. 2001, s. 314; S. Kołodziejski, Król Wacław II – budowniczy zamków na pograniczu polsko-węgierskim, „Czasopismo Techniczne Politechniki Krakowskiej” 7-A, 2011, z. 23, rocznik 108, s. 315—28; J. Laberschek, Bezpośrednie zaplecze gospodarcze zamków województwa krakowskiego do połowy XVI wieku, w: Historia vero testis temporum. Księga jubileuszowa poświęcona Profesorowi Krzysztofowi Baczkowskiemu w 70. rocznicę urodzin, pod red. J. Smołuchy, A. Waśko, T. Graffa, P.E. Nowakowskiego, Kr. 2008, s. 461—2, 465, 473—4; P. Lemaniak, Myślenickie „zamczysko” w świetle źródeł archeologiczno-historycznych, w: Myślenice. Monografia miasta, pod red. T. Gąsowskiego, Myślenice-Kr. 2012, s. 97—131; G. Leńczyk, Katalog grodzisk i zamczysk z terenu Małopolski, Kr. 1993, s. 26, 84—5; tenże, Zabytki archeologiczne, w: Monografia powiatu myślenickiego, t. 1 Historia, Kr. 1970, s. 20—4; J. Marszałek, Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach, W. 1993, s. 151—2; J. Płatkowski, Zamki myślenickie, „Ziemia” 12, 1927, nr 9, s. 134—6.

8. Na odnodze wzgórza Uklejna zachowane fundamenty cylindrycznej wieży murowanej o grubości 4,3 m, posadowionej bezpośrednio na skale oraz 4 złomy wieży, zawierające ślady po wąskich oknach, a także ślady dziedzińca i niewysokiego wału Leńczyk, Katalog grodzisk i zamczysk → p. 7, s. 26, 84—5; Kołodziejski, Król Wacław II → p. 7, s. 322—3.