dobra urzędu kasztelana krak. Włości kasztelana krak. w ziemi krak. położone w 4 miejscach, tj. w dużym kompleksie wokół Myślenic, na S od Krakowa [Łagiewniki, Piasek Wielki], koło Lanckorony [Brody] i na E od Krakowa [Pierzchów]. W XVI w. i później posiadłości te obejmowały 14 wsi, 12 solectw, 12 karczem, 9 młynów, 2 folusze oraz 3 folwarki.

Okres urzędowania Spycimira z Dębian [Melsztyńskiego] 1331—50. 1342 → Myślenice miasto p. 4.

Okres urzędowania Krystyna z Ostrowa 1410—30. 1426 Krystyn z Ostrowa kaszt. krak. oraz Mikołaj i Jan z Książnic zobowiązują się pod zakładem 100 grz., że w terminie 2 tygodni po Wielkanocy wjadą na teren między Książnicami a Pierzchowem i dokonają rozgraniczenia. Tam Mikołaj z Książnic, Sądek i Jaszek z Cikowic oraz 3 inni szlachcice dobrze urodzeni winni przysiąc przeciw Krystynowi, że prawdziwą granicą między Książnicami a Pierzchowem nie jest ta usypana, którą kmiecie z Pierzchowa — wsi należącej do kasztelanii krak. — wskazali. Kasztelan krak. winien wysłać swego pełnomocnika dla wysłuchania przysięgi (SP 2, 2069); 1428—9 Krystyn z Ostrowa kaszt. krak. i NN wójt myślenicki pozywają Rafała sołtysa z Jasienicy i kmieci z Jasienicy: Macieja s. Maturny, Jana s. Bartka, Kasię Karczelową c. Kaszki, s. Piotra Szpota, Miczkę Kaczowica, Stanka Gołąba, Mik. Przybkowica, sługę Kolibabowica, Stan. Pieklowica, Macieja Żura, sługę Machonia, sługę Hanka i Błażeja, oraz Myszonia sołtysa z Herbułtowic o to, że przybyli do ich dziedzin, wykosili trawę na rolach kmieci pana kasztelana i pana wójta myślenickiego, zebrali siano i zwieźli bezprawnie do swych domów, wyrządzając szkodę wycenioną na 200 grz. (GK 3 s. 107—8, 396).

Okres urzędowania Mik. Białuchy z Michałowa 1430—38. 1432 wszyscy kmiecie z wsi należących do kasztelanii krak. pozyskują prawem na Piotrze z Kosocic 31 grz. 8 sk. czynszu, 170 miar owsa, 70 kur i kogutów, które Piotr bezprawnie — jak sam przyznał — ściągnął od kmieci (SP 2, 2407); Piotr z Kosocic zobowiązuje się dostarczyć Mikołajowi z Michałowa kaszt. krak. do najbliższego Bożego Narodzenia 100 ćwiertni owsa miary myślenickiej i 89 ćwiertni owsa tejże miary po tej dacie (SP 2, 2414); → Mszana Dolna p. 3b (GK 4 s. 662—3, 670); 1434 Mikołaj z Michałowa kaszt. i star. krak. zaświadcza, że Piotr Kosocki zadośćuczynil mu z tytułu owsa sepnego z M. przynależnego do kasztelanii krak. (GK 5 s. 24).

Okres urzędowania Jana z Czyżowa 1438—58. 1440 Laczek z Zebrzydowic poręcza szl. Zbigniewowi włodarzowi z M. pana kasztelana krak. za Hanslika młynarza zobowiązanego do budowy młyna w Łagiewnikach (GK 6 s. 543; A. Sochacka, Jan z Czyżowa…, s. 194); 1445 Mik. Ratołd ze Skrzydlnej oskarża Macieja z Pcimia o to, że wraz ze swymi pomocnikami napadł Mikołaja na drodze król. i zabrał plony wart. 7 fl. oraz o szkodę w tej wysokości. Kasztelan krak. [Jan z Czyżowa] staje przy swoim poddanym (GK 9 s. 125, 229, 244); tenże Ratołd oskarża o to samo Pawła sołtysa z Pcimia. Kasztelan krak. [Jan z Czyżowa] staje przy swoim poddanym (GK 9 s. 125—6, 229, 244); Mik. Ratołd ze Skrzydlnej, Nowego Targu i Niedźwiedzia oskarża Macieja Stachurzyca z M. o to, że wraz ze swymi pomocnikami napadł Mikołaja na drodze król. i zabrał plony wart. 12 fl. oraz o szkodę w tej wysokości. Kasztelan krak. [Jan z Czyżowa] staje przy swoim poddanym (GK 9 s. 126, 229, 244; A. Sochacka, Jan z Czyżowa…, s. 194); tenże Ratołd w sprawie ze Stan. Stachurzycem (GK 9 s. 244); tenże Ratołd oskarża Wawrzyńca z Sieprawia o to, że wraz ze swymi pomocnikami napadł Ratołda na drodze król. i zabrał plony wart. 5 fl. i 15 gr oraz o szkodę w tej wysokości. Kasztelan krak. [Jan z Czyżowa] staje przy swoim poddanym (GK 9 s. 126); 1446—50 Michał z Brzeźnicy tenut. myślenicki (GK 9 s. 582; 10 s. 79—80, 208, 609; 11 s. 181); 1446 Jan z Czyżowa kaszt. i star. krak. oraz jego włodarz (procurator) z Myślenic Michał z Brzeźnicy oczyszczają poddanych z Myślenic i Pcimia od zarzutów wysuwanych przez Mik. Ratolda z Niedźwiedzia i Skrzydlnej (GK 9 s. 582); 1447 szl. Stan. Komorowski główny dłużnik i jego poręczyciel Mikołaj ze Zwierzyńca zobowiązują się zwrócić 12 fl. Michałowi z Brzeźnicy tenut. M. za kupionego konia pod rygorem kar (GK 10 s. 79—80); Jan Rokosz z Koszyc odstępuje za 60 grz. Michałowi z Brzeźnicy tenut. myślenickiemu swój zastaw we wsi Burów, który miał w tej sumie od Mikołaja z Balic (GK 10 s. 208); 1451 Rafał ze Stróży i Jan z Raciborzan poręczają wspólnie Janowi z Czyżowa kaszt. i star. krak., że uwolnią jego ludzi z M., a mianowicie: Tredka, Przewalipca, Jana Służkę, Piotra i Marcina Malinę uwięzionych przez Janusza z Niedzicy [zamek na Spiszu] z rzeczami pochodzącymi z rabunku, a zatrzymanych za winy Rafała i Jana (GK 11 s. 556); 1452 Jan z Czyżowa kaszt. i star. krak. protestuje, gdyż szl. Andrzej z Lednicy, Jan z Raciborzan i Rafał ze Stróży nie wykonali zobowiązania i nie uwolnili jego ludzi [z M.] uwięzionych [na zamku] w Niedzicy (in Nyedzedza) (GK 11 s. 816); 1454 Mikołaj z Młodocina podstar. krak. wyznacza termin sprawy między Janem [Andrzejem] Tredkiem i innymi mieszkańcami z M. a szl. Rafałem z Tymbarku i Janem z Raciborzan (GK 12 s. 214); Rafał ze Stróży i Jan z Raciborzan ręczą wspólnie Janowi z Czyżowa kaszt. i star. krak., że uwolnią jego ludzi z M., m.in. Tredkę i Malinę od roszczeń ze strony Janusza Sworcza z Niedzicy (GK 12 s. 322—3); 1452 → Myślenice huta (SP 2, 3492).

Okres urzędowania Jana z Tęczyna 1459—70. 1459 Andrzej mieszcz. z M. w sprawie z Janem Radwanem z Brzeźnicy. Jan z Tęczyna kaszt. krak. staje przy swoim poddanym (GK 14 s. 237, 242—3; Kurtyka Tęczyńscy s. 369); 1460 → Myślenice miasto p. 3b; 1463 w sprawie między Maciejem Stachurą i jego s. Janem mieszczanami z Myślenic a szl. Jakubem z Osieczan [Jan z Tęczyna] kaszt. krak. staje przy swoich poddanych (GK 16 s. 900, 916); 1465, 1466 Jan z Tęczyna kaszt. krak. staje przy swoich poddanych z M. → Myślenice miasto p. 6b (GK 17 s. 695, 836); 1467 Jan Slepkogel z Krakowa i Wróblowic zobowiązuje się zapłacić do dnia ś. Jana Chrzciciela [24 VI] 2 kopy gr Maciejowi Lichemu kmieciowi z Łagiewnik lub Stanisławowi [z Dąbia] włodarzowi myślenickiemu za zabranie 2 stogów siana (GK 18 s. 202, 287); Maciej z Łagiewnik s. Macieja dwornika z Łagiewnik i [jego pan] Jan z Tęczyna za pośrednictwem pełnomocnika Stanisława [z Dąbia] burg. myślenickiego pozywają o karę Szymona z Kurdwanowa (GK 18 s. 229).

Okres urzędowania Jana Pileckiego z Pilicy 1472—6, Dziersława Rytwiańskiego z Rytwian 1477—8 i Jakuba z Dębna 1478—90. 1470—80 miasto M. i wsie: Borzęta, Bysina, Bysinka, Górna Wieś, Polanka i Stróża należą do urzędu kaszt. krak. (DLb. 1 s. 142; 2 s. 178—9).

Okres urzędowania Jana Amora Tarnowskiego z Tarnowa 1491—1500. 1496 Jan Olbr. wydaje wyrok w sporze między Mikołajem z Zakliczyna [wójtem myślenickim] a Janem Amorem z Tarnowa kaszt. krak. o lasy rozciągające się między rz. Skawą a Glinnym Potokiem, nadane przodkowi Mikołaja rycerzowi Hankowi przez króla Kazimierza W., które Jan Amor z Tarnowa kaszt. krak. bezprawnie wcielił do dóbr myślenickich kasztelanii krak. (ad castellaniam illam bonis Myslynycze) i który postanowił lokować tu nową wieś Skawę od rz. Skawy. Król w oparciu o ten przyw. Kazimierza W. przywraca Mikołajowi z Zakliczyna lasy po obu brzegach rz. Bystrej, Skawy i Skawicy i w górę aż do Glinnego Potoku (MK 17 s. 114; MS 2, 591; W. Dworzaczek, Leliwici…, s. 222); Grzegorz celnik z M. i Birowo sołtys z Lubnia poddani Jana starszego z Tarnowa kaszt. krak. → Myślenice wójtostwo.

Okres urzędowania Spytka Jarosławskiego z Jarosławia 1501—19. 1506 → Myślenice miasto p. 3b; w odpowiedzi na skargę Spytka z Jarosławia kaszt. krak. w sprawie niepłacenia przez kupców i woźniców cła w mieście M., przynależnym do kasztelanii krak. i omijania go, król Aleksander Jag. nakazuje urzędnikom udzielanie pomocy poborcom cła mianowanym przez kasztelana (Mp. 5 T 59; F. Kiryk, Dzieje powiatu myślenickiego…, s. 58, 157); 1508 Węgier włodarz (procurator) w M. (Materiały archiwalne do budowy zamku, wyd. A. Chmiel, Wawel t. 2, Kr. 1913, s. 15); 1509, 1510 → Myślenice miasto p. 3b; 1512 3 wójtów z M. w dobrach kasztelanii krak. (MS 4, 1799); 1513 miasto M. oraz wsie Borzęta, Polanka i Bysina przynależą do dóbr kasztelanii krak. Kasztelan ma swego włodarza w M., posiada 5/6 czynszu z sołectwa w Bysinie, pobiera od kmieci w tej wsi, należących do niego, opłatę zw. gaj wart. 12 gr; z jego polecenia mieszkańcy M., przedmieść i wsi Bysina, Polanka i Borzęta urządzają łowy z sidłami na zające, ma wówczas 1 zająca od polujących sidłami; pobiera podatek od ptaśników polujących na ptaki i od łowców bobrów i wydr w tych dziedzinach, posiada przywilej wyboru 2 rajców myślenickich spośród 4, przysługuje mu przysięga na wierność od starszych cechów rzemieślniczych i bractw w M., do niego należy cło za towary pobierane w M., egzekwuje od wójta myślenickiego wysyłanie na wyprawę wojenną sługi na koniu wart. 6 grz., w pancerzu oraz z włócznią (MK 29 s. 245—6, 254, 256—8, 261).

Okres urzędowania Krzysztofa Szydłowieckiego 1527—32. 1527 Zygmunt I nadaje Krzysztofowi z Szydłowca [pow. radom.] dz. Ćmielowa i Wielkiego Opatowa [pow. sandom.] wwdzie i star. krak. po śmierci Mik. Firleja z Dąbrowicy wakującą po nim kasztelanię krak. z miastem M., przedmieściami i wsiami do M. przynależnymi, a mianowicie: Górną Wsią, Dolną Wsią, Borzętą, Polanką, Bysiną, Krzeczowem, Lubniem, Krzczonowem¹W Metryce błędnie Casanow, Pcimiem²W Metryce błędnie Prziny i Stróżą wraz z czynszem 106 grz. 32 gr z żup krak. (MK 40 s. 715—8; MS 4, 15154).

Okres urzędowania Jana Amora Tarnowskiego 1536—61. 1539 wieś Polanka należy do kasztelanii krak.; mieszkańcy wsi Bysina należą do kasztelana krak. i płacą mu 6 den. czynszu (SWPM I—13 s. 58—66); około 1549 Jan Tarnowski kaszt. krak. wydaje dekrety normujące prawa i obowiązki mieszczan myślenickich i regulujące stosunki między miastem a wójtem (Kutrzeba, Myślenice → Myślenice miasto p. 7, s. 52); 1550 → Myślenice wójtostwo (MS 5, 4844); 1552 Jan z Tarnowa kaszt. krak. daje Spytkowi Jordanowi z Zakliczyna kaszt. sądec. i podskarbiemu król. [wójtowi myślenickiemu] wsie Polanka i Borzęta przynależne do kasztelanii krak. i miasta M. w zamian za wieś Zawadę w pow. krak. (MS 5, 1362; MK 80 k. 315r—316v); tenże nadaje w dożywocie Spytkowi Jordanowi z Zakliczyna kaszt. sądec. i podskarbiemu król. oraz jego ż. Annie c. Mik. Sieniawskiego wwdy bełzkiego wieś Łagiewniki należącą do kasztelanii krak. z obowiązkiem polepszenia stanu gospodarczego wsi (MS 5, 1363); 1557 Spytek Waw. Jordan nadaje kasztelanii krak. wójtostwo w M. wraz z wsiami: Łagiewniki, Pierzchów, Borzęta, Bysina i Polanka oraz sołectwa w 3 ostatnich wsiach (Kutrzeba, Myślenice → Myślenice miasto p. 7, s. 58).

Okres urzędowania Marcina Zborowskiego 1562—5. 1564 rewizorzy rozpatrują spór graniczny między wsią stwa lanckorońskiego Trzebunią, wsią Krzczonów w dobrach myślenickich kasztelana krak. i wsią Tokarnią wwdy krak. i rozpoczynają rozgraniczanie tych dóbr od potoku Więcierka (LK 1 s. 215—6).

Okres urzędowania Walentego Dembińskiego 1576—84. 1581 do dóbr kasztelana krak. należą: Borzęta, Brody, Bysina, Krzczonów, Krzeczów, Lubień, Łagiewniki, [M.], Pcim, Piasek Wielki, Pierzchów, Polanka, Stróża, Tęczyn albo Toporów (ŹD s. 40—1, 45, 47, 61); król Stefan Batory zakazuje Walentemu Dembińskiemu kaszt. krak. obciążania nadzwyczajnymi daninami mieszkańców dóbr kasztelanii krak., tj.: M., Borzęty, Bysiny, Dolnej i Górnej Wsi, Krzczonowa, Krzeczowa, Lubnia, Pcimia, Polanki, Stróży i Tęczyna (Piela, Myślenice → p. 7, s. 176); 1583 Walenty Dembiński kaszt. krak. zezwala szl. Maciejowi Mleczce na wykup wójtostwa w Krzczonowie (LK 1659—1664, cz. 2, s. 525).

Okres urzędowania Seweryna Bonera z Balic 1590—2. 1590 Seweryn Boner z Balic kaszt. krak. uwalnia miasto M. od obowiązku dostarczania na wyprawę wojenną wozu wojennego i pachołków oraz stwierdza, iż wcześniej miasto nie wyprawiało takich wozów (Kutrzeba, Myślenice → Myślenice miasto p. 7, s. 134).

Okres urzędowania Janusza Ostrogskiego 1593—1620. 1593 Janusz Ostrogski kaszt. krak. skarży się królowi Zygmuntowi III Wazie, że kupcy udający się na Morawy i na Węgry z ołowiem i innymi towarami podróżują nowymi drogami przez wsie starostwa lanckorońskiego i świeżo przetrzebione lasy babiogórskie a omijają stare drogi przez co wyrządzają szkodę komorze celnej w M. (Materiały źródłowe do dziejów osadnictwa Górnej Orawy, wyd. W. Semkowicz, t. 2 Listy i akta, Zakopane 1939, s. 339—40; BJ rkps 5939; F. Kiryk, Dzieje powiatu myślenickiego…, s. 58, 157); 1595 król Zygmunt III zakazuje Spytkowi Jordanowi z Zakliczyna stolnikowi krak. dzierżawcy wójtostwa myślenickiego krzywdzić mieszczan M., przedmieszczan z Górnego i Dolnego Przedmieścia oraz poddanych z Bysiny, Polanki i Borzęty, należących do kasztelanii krak. nadmiernymi świadczeniami (Piela, Myślenice → p. 7, s. 176).

Literatura. R. Bubczyk, Kariera rodziny Kurozwęckich w XIV wieku, W. 2002, s. 213; K. Buczek, Uposażenie urzędników w Polsce wczesnofeudalnej, „Małopolskie Studia Historyczne” 5, 1962, s. 68—70; W. Dworzaczek, Leliwici Tarnowscy. Z dziejów możnowładztwa małopolskiego wiek XIV—XV, W. 1971, s. 280, 282—3; tenże, Hetman Jan Tarnowski, W. 1985, s. 233, 242—4, 344: Kurtyka Tęczyńscy s. 177, 254, 364, 369, 371, 420, 451; W. Pałucki, Studia nad uposażeniem urzędników ziemskich w Koronie do schyłku XVI wieku, W. 1962, s. 119—25; M. Piela, Myślenice w kasztelanii krakowskiej (1557—1772), w: Myślenice. Monografia miasta, pod red. T. Gąsowskiego, Myślenice-Kr. 2012, s. 175—97; A. Sochacka, Jan z Czyżowa namiestnik Władysława Warneńczyka. Kariera rodziny Półkoziców w średniowieczu, Lublin 1993, s. 117, 185, 194, 198, 209; E. Trzyna, Położenie ludności wiejskiej w królewszczyznach województwa krakowskiego w XVII wieku, Wr. 1963, s. 42—3, 76—7, 83—4, 170—1, 226—7, 231 i ind. miejscowości.