1278 or. Wasovo (DBL nr 36), 1403 Wanssowo (KP nr 2411), 1418 Waschowo (PZ 15, 102), 1419 Wąszowo (PZ 5, 129), 1420 Wanszowo (ACC 4, 119v), 1426 Vaschowo (PZ 9, 2v), 1428 Wąnsowo, Wąssowo, Wanschowo (KoścZ 9 k. 51, 75), 1429 Vanschewo (PZ 10, 164v), 1435 Wønszowo (KoścZ 11, 66v), 1442 Wanschowia (Repertorium Poenitentiariae Germanicum, t. 1, Tübingen 1998, nr 748), 1464 Wansschowo (PZ 18, 34), 1510 Vansowo (LBP 171), 1520 Wąnssowo (MS 4 nr 3209), 1563 Wąszowo (ASK I 4, 207v), 1564 Wąszouo (IBP 303), 10 km na SE od Lwówka.

1. 1485 n. pow. pozn.¹Niewątpliwie tylko pomyłkowo podano kilka razy (1445, 1446, 1464), że W. leży w pow. kośc. (PG 2 k. 82, 158, 171; PG 7, 269v) (PG 10, 26); 1510 n. par. Wytomyśl (LBP 171).

2. 1475 Mikołaj z Tomic chor. pozn. zawiera ugodę z Piotrem i Mikołajem z Opalenicy oraz ich matką Małgorzatą z Włoszakowic: wzajemnie umarzają procesy i zobowiązują się rozgraniczyć przy pomocy in. osób dziedziny W. Mikołaja z Tomic oraz Kuślin, Miechorzewo [Mokre i Suche] i Jastrzębniki Opalińskich; gran. ma przebiegać od kopca narożnego między dziedzinami W., Kuślin i Głuponie aż do in. kopca narożnego, który leży pod dębem zw. Krzyżowy Dąb; gdyby do tego nie doszło w określonym terminie, to rozgraniczenie mają przeprowadzić starosta gen. Wlkp. i podkom. pozn.; strony mają przestrzegać ustalonych granic pod karą umowną 200 grz. (PG 58, 20); 1485 Jerzy, Jan, Mikołaj, Piotr i Stanisław z Tomic toczą spór z Janem i Sędziwojem z Głuponi m.in. o to, że [ich ojciec] Mik. Tomicki [→wyżej] przemocą rozsypał dwa kopce za groblą między swoją dziedziną W. a Głuponiami, tj. kopiec narożny przy wodzie zw. Żórawiniec i in. kopiec gran. stojący na odcinku od tej grobli do W.; dziedzice z Głuponi nie stanęli na termin i sąd nakazuje im wieczyste milczenie (PZ 21, 8); 1578 rozgraniczenie W. Mikołaja, Piotra, Jana i Andrzeja Tomickich oraz Kuślina Jana Strzeżmińskiego: kopiec narożny dzieli Kuślin, W. i Głuponie, od niego gran. biegnie przez Rudkowe Błoto, Krzywe Błoto i błoto zw. Wilczy Kierz aż do kopca narożnego, który rozdziela Kuślin, W. i Miechorzewo Suche (KoścZ 66, 160v-163v).

3. Własn. szlach. 1412-23 Wojciech (Wojtek) Wąsowski z W. i →Głuponi²W haśle →Głuponie pomyłkowo uznaliśmy, że zapiska z 1419, w której Wojciech, Jadwiga i Dorota piszą się z Głuponi, jest pomyłką pisarza sąd. (PZ 5, 132), podobnie jak in. zapiska z 1418, w której z Głuponi pisały się Jadwiga, Dorota i Helena (PZ 5, 127): 1412 tenże Wojtek Wąsowski, śwd. (WR 1 nr 879); 1418-19 tenże szl. Wojc. Wąsowski z W. i Głuponi mieszcz. pozn. toczy procesy z Jadwigą, Dorotą i Heleną z Głuponi i W. o 11 ćw. (mensura) mąki i 1 ćw. pszenicy (PZ 5 k. 127, 129, 132); 1418-23 tenże mieszcz. i rajca pozn. →p. 6; 1419 tenże szl. Wojc. Wąsowski w sporze z Mik. Śliwieńskim (PZ 5, 145v).

1418-19 Jadwiga [matka Doroty] z →Głuponi i W. →wyżej; 1418 [taż?] Jadwiga ż. Krzywosąda z Baworowa →niżej.

1418-24 Dorota z W., potem zw. Lusowską, c. Jadwigi, ż. Mikołaja z →Lusówka: 1418 taż w sporze ze swoją matką Jadwigą, ż. Krzywosąda z Baworowa; Wawrzyniec i Zawisza z Kozłowa³KR 11, 139, niesłusznie na podstawie tej zapiski wiązał Wawrzyńca i Zawiszę Kozłowskich z W. Podobnie KR 11, 107-108, pisał, m.in. na podstawie zapisek w KoścZ 3, 89 (z 1408) i PZ 3, 133 = WR 1 nr 676 (z 1411), o Zawiszy i Wawrzyńcu z Kozłowa, Niałka i W., choć w cytowanych tam źródłach występują oni tylko w →Kozłowie [k. Buku] występują jako stryjowie oraz pełnomocnicy tejże Doroty; taż Dorota ma dać matce 60 grz. jej posagu i wiana zapisanych na 1/2 W. (PZ 15, 102); 1418-19 [taż?] Dorota z Głuponi i W. →wyżej; 1425 [mąż tejże Doroty] Mik. Lusowski z →Lusówka i W. toczy proces z Janem kmieciem z Kuślina o siano i zabicie konia wartości 2 grz. (WR 3 nr 1141; w haśle →Kuślin pomyłkowo cytowane WR 2); 1425 [taż?] Dorotka z W. i jej stryj oraz pełnomocnik (procurator) Wawrzyniec z Kozłowa pozwani przez Jaśka z Niegolewa o 6 1/2 grz. szer. gr pras. (PZ 8, 26); 1426 taż Dorota z Lusówka z mężem Mikołajem w sporze z Andrzejem z →Więckowic (PZ 8, 118); 1443-45 taż Dorota Lusowska, 1472 taż Dorota wd. po Mikołaju z Lusówka (WR 1 nr 1625; PG 8, 158v).

1418-19, 1428-45 Helena Wąsowska, Żbikowa, wd. po Żbiku z W. [Wojc. Żbiku z →Konarzewa?]: 1418-19 [taż?] Helena z Głuponi i W. →wyżej: Wojciech; 1428-32 taż →niżej: Piotr, →niżej: Mieszkańcy; 1435 taż w sporze z Tomaszem Parzęczewskim (KoścZ 11, 66v); 1445 taż za radą swoich ss. Jana i Jarosława sprzedaje Mik. Tomickiemu 1/4 W. za 150 grz. (PG 2, 82).

1420 Tomisława (Tochna) z W. pozywa przed sąd oficjała pozn. swojego męża Zawiszę z Kozłowa, którego oskarża o to, że cudzołoży on z Dorotą, Machną i in. kobietami (ACC 4 k. 119v, 126v, 142v, 185v).

1426 Tomasz z V. w sporze z Wawrzyńcem z Kozłowa (PZ 9, 2v).

1426-32 Piotr (Pietrasz) Wąsowski z W.: 1426 tenże pozwany przez Jana starszego [urzędnik zamkowy] z Opalenicy o walce (cilyndria) zabrane z dziedziny [Opalenica] (KoścZ 8, 217); 1428 tenże w sporze z Heleną Żbikową z W. o 1/4 W. (KoścZ 9 k. 51, 75; →niżej: Mieszkańcy); 1429 tenże toczy proces z Mirosławem z Wierzei (WR 1 nr 1337); 1429-30 tenże w sporze z Janem Tarnką z Grodziszczka (PZ 10, 164v); 1432 tenże wraz z Heleną Wąsowską i Mik. Lusowskim [mężem Doroty z W.] w sporze z Mik. Watą [z Nądni, Kosiczyna, Trzcianki k. Opalenicy] i Piotrem z Głuponi (PZ 11, 134).

1430 Wojc. Swak (Swyak) z W., śwd. (WR 1 nr 1349).

1445-75 Mik. Tomicki z →Tomic chor. pozn. [zm. 1478]: 1445 tenże kupuje 1/4 W. →wyżej: Helena; 1446 tenże kupuje od Wojciecha, Michała i Jakuba braci niedz. z Grobi 1/2 W., a od Jana pleb. w Żydowie i Pawła braci niedz. części W. (PG 2 k. 158, 171); 1464 tenże zapisuje swojej [drugiej] ż. Annie [Szamotulskiej] po 300 grz. posagu i wiana na całych wsiach W. i Mirosławice (PG 7, 269v); 1475 tenże →p. 2.

1446 Wojciech, Michał i Jakub bracia niedz. z W. i →Grobi, Jan pleb. w Żydowie i Paweł bracia niedz. →wyżej.

1485 Jerzy [syn Mik. Tomickiego chor. pozn. i jego pierwszej ż. Małgorzaty] oraz 1485-1515 Jan, Piotr, Stanisław i 1485-20 Mik. Tomiccy z →Tomic, ss. Mik. Tomickiego chor. pozn. i Anny Szamotulskiej: 1485 ciż →p. 2; 1485 tenże Jerzy daje w dziale dóbr tymże Janowi, Piotrowi, Stanisławowi i Mikołajowi braciom rodz. niedz. całe swoje wsie dziedz., m.in. W.; na tych wsiach Anna, matka Jana, Piotra, Stanisława i Mikołaja, ma zapisaną oprawę (PG 10, 26); 1515 tenże Piotr bp przemyski i podkanclerzy kor. daje tymże swoim braciom Janowi, Stanisławowi i Mikołajowi w dziale dóbr swoje wsie po rodzicach Śliwno i W. (MS 4 nr 2475); 1520 tenże Mikołaj star. kośc. zapisuje ż. Annie Lisowskiej po 2000 grz. posagu i wiana na 1/2 swoich dóbr Tomice, m.in. na W. (MS 4 nr 3209); 1542 tenże Stanisław wspomn. jako zm. →niżej.

1541-49 Jan prep. łęczycki [potem świecki, m.in. kaszt. gnieźn.] i 1542 Stanisław bracia, ss. Mik. Tomickiego kaszt. gnieźn. i Anny Lisowskiej (PG 17, 466v-467): 1542 ciż pozwani przez Jana Iwieńskiego podkom. kal. [swojego brata stryj., syna Jerzego z Tomic] o części Śliwna i W. po zm. Stanisławie z Tomic wdzie kal. (PG 84, 80v); 1549 tenże Jan nabywa z zastrz. pr. odkupu od Jakuba Jaskóleckiego wieś W. za 800 zł węg. i 300 zł pol. (PG 18, 502).

1549 Jakub Jaskólecki →wyżej.

1578 Mikołaj, Piotr, Jan i Andrzej Tomiccy z →Tomic i W. [ss. Jana z Tomic kaszt. gnieźn.] →p. 2.

1580 Jakub Niegolewski →niżej.

1510 w V. 27 ł., 2 ł. soł. opust., 8 zagr., 4 karczmy, w tym 2 karczmy opust., w 2 karczmach warzy się [piwo] (LBP 171); 1553 pobór od 9 ł., 1 karczmy (ASK I 5, 170); 1563 pobór od 12 ł., 2 karczem dor., 1 kowala (ASK I 5, 238v); 1563, 1565, 1576 pobór z W. [formularze niewypełnione] (ASK I 4 k. 207v, 287; ASK I 5, 645); 1577 pobór płaci Jan Kośmider⁴Przydomek Kośmider występuje wśród Gruszczyńskich z Gruszczyc w ziemi sier. i z Iwanowic w pow. kal. →Kośmidrowa Buda (ASK I 5, 724); 1580 pobór z cz. Jakuba Niegolewskiego od 24 ł., 3 półł., 4 zagr., 4 komor. po 8 gr, od 2 komor. po 2 gr, od 1 kowala, karczmy dor., od 1 pasterza z 15 owcami (ASK I 6, 156v; ŹD 40; Piotrkowska 2, 76).

Mieszkańcy: 1428 Wojciech i Mikołaj kmiecie z W. występują w sądzie, odpowiednio, za Helenę [Żbikową] i Pietrasza z W. (KoścZ 9, 51); 1429 Girzman kmieć z W. w sporze ze szl. Prędotą z Wierzei (WR 1 nr 1337 – tu odczyt: Guzman); 1468 kmiecie Michał Hutnik i Marcin z W. oraz Jan i Maciej [z W. lub Uzarzewa] w sporze z Małgorzatą z Uzarzewa wd. po Piotrze Mosińskim z Opalenicy kaszt. sant. (PG 57 k. 4, 21; PG 6, 106-107; →Uzarzewo, przyp. 6).

4. 1417 Marcin sołtys w W., śwd. (ACC 3, 17); 1464 prac. Andrzej sołtys w W. w sporze z Dobrogostem [Ostrorogiem] z Lwówka i Grodziska kaszt. kam. (PZ 18 k. 23v, 34, 82-83); 1510 opust. 2 łany soł. →p. 3.

5. 1510 w V. 27 ł., z których pan [któryś z braci Tomickich] posiada 2 ł. i daje pleb. w Wytomyślu tytułem [dzies.] 4 ćw. (mensura) obu zbóż; in. [łany] trzymają kmiecie i płacą meszne oraz dzies. snop. bpowi pozn. (LBP 171); 1564 do klucza dóbr Buk bpów pozn. płacone są wiardunki dzies. z W. (IBP 303).

6. 1418-23 szl. Wojciech (Wojtek) Wąsowski z W. i Głuponi mieszczanin, rajca pozn.: 1418-19 tenże mieszczanin →p. 3; 1420-23 tenże rajca pozn. (Wp. 5 nr 310, 319, 328, 339, 414; Dominikanie P-ń A 7; Władze miasta Poznania, t. 1, opr. J. Wiesiołowski, Z. Wojciechowska, Poznań 2003, s. 17-18).

1434 uczc. Kat. Wąsowska (Wansowska) mieszczka pozn. (AR 13); 1435-44 opatrzny Jan (Hans) Wąsowski (Wansowsky) mieszcz. pozn., właśc. domu przy ul. Wrocławskiej, jego ż. Dorota (AR nr 40, 81, 275).

1442 Michał syn Jana z W. kleryk diec. pozn. prosi pap. Eugeniusza IV o oczyszczenie z grzechu zabójstwa; tłumaczy, że niegdyś przed drzwiami swojego domu został napadnięty przez nieznanego sobie świeckiego (laicus), a broniąc się uderzył napastnika nieznacznie laską w głowę, ten zaś zmarł po kilku dniach (Repertorium Poenitentiariae Germanicum, t. 1, Tübingen 1998, nr 748).

1489, 1506 szl. i uczc. Małg. Chojnicka albo Wąsowska, ż. Bartłomieja Wąsowskiego wójta w Śródce [k. Poznania] wymieniona wśród patronów kościoła w Chojnicy (ACC 66 k. 159, 174; CP 3 nr 144).

7. KP nr 2411.

Uwaga: Nie wiadomo, czy z naszej wsi, czy ze wsi Wąsów w pow. krakowskim pochodzili studenci w Krakowie: 1433 Bernard syn Szymona de Wanszaw, 1448 Maciej syn Piotra de Wanschow, 1475 Franciszek syn Stanisława de Wąsowo (Metryka 1 nr 33e/010, 48e/059, 75h/243).

Uwaga: O Hance rzekomo z Wąsowa (1445: PZ 15, 69) →Więckowice.