1297 kop. XVI w. Vielychowo (Wp. 2 nr 762), 1304 or. Welichow (Wp. 2 nr 882, 883), 1308 Weligowo (Wp. 2 nr 915), 1350 Welychova (Wp. 3 nr 1295), 1395 Welichowo (WR 3 nr 25), 1404 Welychowo (ACC 1, 28), 1409 Wyelichowo (ACC 2, 151v-152), 1420 Welyechowo (Dominikanie P-ń D 6), 1420 Velichowo (ACC 2, 141v), 1422 Wiielichowo (MPV 10 nr 49), 1428 Welicowo (KoścZ 9, 123v), 1430 Wielichowo, Cziolcowice (Wp. 9 nr 1237), 1433 Muelichowo! (BulPol. 5 nr 206), 1434 Velychowo (KoścZ 10, 257), 1443 Czolcowo (KoścZ 12, 372), 1443 Czołkowo (Wp. 10 nr 1621), 1444 Cziolkowo (Wp. 10 nr 1661), 1453 Vyelichowo (KoścZ 14, 195-195v), 1458 Wyeluchow (CMP 129), 1467 Wyelychowo (AC 2 nr 762), 1494 Vyelichow (Metryka 1 nr 94e/050), 1495 Welykowa (AR nr 1588), 1507 Wyelichoff (ASK I 5, 1v), 1511 Vyelichovo (LBP 165), 1525 Wyelischow (Metryka 2 nr 1525e/092), 1564 Vielichow (IBP 284), miasto.

1. 1443 n. pow. kośc. (Wp. 10 nr 1621); 1405 n. par. własna (ACC 1, 141); 1510 dek. Grodzisk (LBP 156); 1429 n. miasto (Wp. 5 nr 508).

2. 1297 las bpi →Wielichowo las; 1308 W. bpa pozn. przylega do Gradowic i Łubnicy (Wp. 2 nr 915); 1434 woźny sąd. zapowiada drogi boczne (vie indirecte), łąki, pastwiska, bory, lasy i wszystkie pożytki w całym kluczu należącym do V. i Kiełczewa (KoścZ 10, 257); 1443 zarośla, role zw. Siedliska, łąki, samica rz. Obra, 1444 łąki, Luboska Struga, łęg na drodze do Ziemina, łąki w Szczepinach →p. 4; 1449 wicepodkom. ma wyznaczyć granicę między dziedziną Prochy braci Stanisława, Wawrzyńca i Andrzeja Trachów a W. (CP 384, 42); 1450 woźny kośc. zeznaje, że oznaczył 24 kopcami granicę między Prochami a W. należącym do bpa pozn., od ostatniego kopca aż do środka koryta rz. Obry (WsP 3, 407; CP 382, 5); 1453 Jan i Mikołaj bracia niedz. z Granówka i Ziemina toczą proces z bpem pozn. jako właścicielem V. o granice między V. i Zieminem (KoścZ 14, 195); 1508 dom [wójtowski], ogród naprzeciwko dworu bpiego, słodownia, mały dom kowala →p. 4; 1510 młyn Męcina →p. 5; 1530, 1563, 1565, 1570, 1576, 1581, 1583 mł. korzecznik →p. 3.

1547 woźny zeznaje, że w czasie posuchy widział w strudze zw. Mała Witna 3 pale dębowe zastępujące kopce narożne, dzielące W. bpa pozn. oraz Ziemin Mac. Ujejskiego i →Prochy Mac. Chobienickiego (CP 382, 9; WsP 3, 408v); 1548 dom wójtowski w rynku →p. 4; 1551 woźny zeznaje, że poddani z W. pokazali mu znaki graniczne między W. a →Prochami: nacios na dębie w miejscu zw. Rytwiniec, na końcu łąki zw. Długą Łąką; w miejscu zw. Pośredni Rytwiniec [rośnie] dąb zw. Dziedzic, który zawsze wyznaczał granicę między W. a Prochami; dwa dęby z naciosami w borze zw. →Koniusz; wskazano też pal dębowy w błocie nad Bystrą Rzeką, w pobliżu przedziurawionego drzewa olchowego (KoścG 9, 430; CP 382, 10); 1564 przedmieście, łąka Błonie, mł. Męcina →p. 3; 1592 rozgraniczenie między m. Zieminem a dobrami bpów pozn., tj. m. W. i wsią →Trzcienica; granica biegnie [od E] rzekami Brzozowa, Piaseczna, Izdebna, Domowa, Wązia aż do ław uczynionych nad Samicą [tj. nad korytem rzeki, której?] u samej grobli; nad Samicą wbity pal, od niego 16 pali aż do rzeki zw. Witna; w niej 2 pale, od nich gran. biegnie rzeką [Obrą?] ku Wysokiemu Ostrowowi [wzdłuż] 8 pali wbitych między W. a Zieminem; na gran. jest przewóz [na Obrze między W. a Zieminem] (CP 382 nr 17, 18; WsP 3, 409); 1748 w strudze Witna [Witna Mała] są wbite 3 pale narożne rozgraniczające Prochy, W. i Ziemin (WsP 3, 410v).

3. Własn. kościelna, bpstwa pozn. 1350 król Kazimierz [Wielki] zwalnia kmieci i mieszkańców dóbr bpich, w tym m.in. W., od świadczeń na tak długo, póki będą korzystać z wolnizny udzielonej im przez bpa (Wp. 3 nr 1295).

1395 Adam kmieć z W. toczy proces z Janem Siestrzeńcem [skąd?] (WR 3 nr 25).

1404-05? Piotr (Piotrach) mieszkaniec (laycus) z W.: 1404 tenże toczy proces z Agnieszką [mieszczką?] z Przemętu (ACC 1 k. 28, 36v, 62v); 1405 [tenże?] Piotr z W. toczy proces z Mikołajem (ACC 1, 155v, karta uszkodzona).

1408 Jan Morawa mieszkaniec (laicus) z W. toczy proces ze Stanisławem pleb. w Prochach (ACC 2 k. 107v, 113v).

1420 Katarzyna karczmarka →p. 5.

1458 m. W. ma dostarczyć 2 pieszych na wyprawę do Malborka (CMP 129; „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej” 28, 1980, s. 396).

1459 Wojciech mieszkaniec (laicus) z W. →p. 4; 1465 Małgorzata z W.; prac. Mikołaj z Guździna winien jest jej 2 korce żyta (AE II 136v); 1467 [taż?] Małgorzata z W. pozywa Tomasza mieszkańca (laicus) z W., z którym zawarła małżeństwo w formie zwyczajowej (per verba) i spłodzili dziecko; bp poleca, by Tomasz zapłacił jej 2 grz. (AE II 182).

1496 prac. Marcin Rączka z W. wraz z kmieciami Stefanem z Ujazdu i Błażejem z Granówka oskarżeni o to, że w poprzednim roku napadli na braci z kl. karmelitów w Poznaniu nocujących w Kowalewie, w stodole prac. Prokopa (AC 2 nr 1506).

1508 Jadwiga wd. po Andrzeju wójcie w W., 1548 Anna ż. Wawrzyńca wójta w W. →p. 4.

1462-65 m. W. (C.) płaci podatek [miejski] zw. cyzą, w ratach, kolejno: 6 gr, 6 gr, 5 gr, 7 gr, 6 gr, 5 gr, 5 gr, 4 gr [łącznie 44 gr] (Cyza 545-549); 1507 m. W. płaci [tylko] 1/2 grz., ponieważ większa część miasta jest spalona (ASK I 5, 1v); 1510 wieś V. bpa pozn. ma 22 ł. os. (LBP 156); 1530 pobór z V. od 17 ł., sołtys (scultetus) płaci od łanu 6 gr, od [mł.] korzecznika 3 gr; szos z V. wynosi 1 grz. (ASK I 3 k. 135, 136v); 1563 m. W. płaci podwójny szos 1 zł 29 gr, z powodu pożaru zmniejszony o 19 gr, od 3 kotłów gorzałki, 3 komor. po 12 gr, 1 komor. ubogiego 6 gr, od 8 rzem., od 16 1/4 ł. i od 1 [mł.] korzecznika dziedz.; 4 3/4 ł. są zwolnione z poboru z powodu pożaru; z wójtostwa pobór płaci Jakub Grzybowski od 2 ł. (ASK I 4, 205v); 1564 na przedmieściu jest 21 ł. os., z których płaci się po 1 grz. 8 gr, 1 ćw. owsa, 2 koguty, 15 jaj oraz po 12 gr tytułem robocizn; mieszczanie, którzy nie mają ról, tylko domy, ogrody i łąki, dają po 2 koguty, pracują i pomagają przy sprzęcie siana z łąki Błonie; garncarze dają po 8 garnków od każdego pieca; sołtys ma 2 ł.; dochody z W. wynoszą w sumie 24 1/2 grz. z ról, 5 grz. 12 sk. z ogrodów, 1 małdr. 9 ćw. owsa, 42 koguty z ról i 68 z ogrodów, 5 kóp 15 szt. [315] jaj; jest młyn o 1 kole zw. Męcina, którego młynarz tuczy prosię dla dworu, a dochody z tego młyna szacuje się na 25 grz.; z W. dostarcza się do młyna do 3 ćw. słodu (IBP 284-285); 1565 pobór od 16 1/4 ł. uprawianych przez mieszczan; 4 3/4 ł. są zwolnione z poboru; z wójtostwa pobór płaci szl. Bartłomiej Grzybowski od 2 ł. [wpis skasowany] (ASK I 4, 286); 1565 m. W. płaci 1 zł 29 gr podwójnego szosu, czopowe od 15 warów (coctura), wycenionych na 7 gr każdy, od 1 kotła gorzałki, a także [pobór] od 2 biednych komor., od 1 [mł.] korzecznika, od 16 i 1/4 ł. uprawianych przez mieszczan oraz 2 ł. wójt.; 4 3/4 ł. są zwolnione od opłat, a podymne od mieszkańców zmniejszone [o?] 19 gr (ASK I 4, 296v); 1567 m. W. płaci 2 zł 17 gr podwójnego szosu, od 1 kotła gorzałki, 1 biednej komornicy, od 21 ł. uprawianych przez mieszczan i 2 małych ł. wójt. (ASK I 5, 391); 1570 m. W. płaci 2 grz. podwójnego szosu, od 1 kotła gorzałki, 16 komor., 2 rzem., od 21 ł. uprawianych przez mieszczan, od wójta czyli sołtysa oraz od mł. korzecznika o 1 kole (ASK I 5, 441); 1576 m. W. płaci 1 zł 18 gr podwójnego szosu, od 21 ł. mieszcz., 1 kotła gorzałki, 2 rzem., 1 zagr., 2 ł. wójt. oraz mł. korzecznika o 1 kole (ASK I 5, 643v); 1581 m. W. płaci 1 zł 18 gr podwójnego szosu, od 18 ł. uprawianych przez mieszczan, 1 kotła gorzałki, 4 rzem., 4 komor. i mł. korzecznika o 1 kole (ASK I 6, 525); 1583 m. W. płaci 1 zł 18 gr szosu, od 2 kotłów gorzałki, 4 rzem., 3 komor., 20 ł. mieszcz. i 1 mł. dor. (ASK I 6 k. 569v [tu formularz niewypełniony], 578v).

4. 1429 15 VII król Władysław Jag. przenosi wieś W. bpa pozn. na pr. magd. i pozwala bpowi założyć w tej wsi miasto (civitatem seu opidum); ustanawia targ tygodniowy we wtorki oraz jarmark w dniu Ś. Trójcy [niedziela po Zesłaniu Ducha Ś.]; ludzie przybywający na te targi otrzymują te same prawa, jakie obowiązują w Poznaniu i Kościanie oraz in. miastach w Wielkopolsce (Wp. 5 nr 508); 1430 król Władysław Jag. na prośbę bpa pozn. Stan. [Ciołka], który obok swej wsi W. wzniósł miasto C., nadaje temuż miastu przywileje, jakimi cieszą się in. miasta Wielkopolski (Wp. 9 nr 1237).

1443-59 Wojciech wójt w W.: 1443 tenże (KoścZ 12, 372): 1444 tenże →niżej; 1445 tenże toczy proces z Małgorzatą c. Mac. Hankowicza z W. o pozbawienie jej dziewictwa; bp [Andrzej Bniński] postanawia, że Wojciech ma jej dać 2 grz., a ona nie ma go niepokoić i przez 7 lat chować dziecko, które się narodzi (AE I 127v); 1455 tenże ma na polecenie bpa wypłacić uczc. Masie (Massya) z W. 6 gr należnych jej za służbę (AE I 219); 1459 tenże winien zapłacić prac. Wojciechowi mieszkańcowi (laicus) z W. 1/2 kopy gr za służbę (AE II 10v).

1443 Andrzej [Bniński] bp pozn. nadaje miastu C. zarośla, rozciągające się za należącymi do bpa rolami zw. Siedliska i łąkami, od łąki wójtowskiej do granic [gruntów] plebana, zezwalając wykarczować te zarośla i obrócić je na ogrody; nadaje też zarośla od ról Siedliska i łąk bpich do rz. Obry, zezwalając je wykarczować i obrócić na łąki; łąki te mają posiadać wraz z rolami i tylko razem będą mogli je zbywać; bp zwalnia mieszczan i kmieci uprawiających rolę od zwyczajowej płatności 3 wiard. tytułem wiecnego oraz wszelkich robocizn; za owe robocizny winni płacić po 1 wiard. półgr, a od karczowanych ogrodów i łąk mają dawać po 2 kurczaki; bp zezwala mieszczanom posiadać kocioł do warzenia piwa; burmistrzowi Jakubowi Podlaskowi, zważywszy na jego zasługi przy lokacji miasta, bp nadaje zagrodę wolną od wszelkich powinności, którą sobie już wykarczował, oraz łąkę, nie licząc zagrody, którą wykarczuje wraz z innymi mieszczanami (Wp. 10 nr 1621); 1444 Andrzej [Bniński] bp pozn. oznajmia, że w bpiej wsi W. przyległej do bpiego miasta Ciołkowo istniało od dawna sołectwo, które obecnie dzierży sławetny Wojciech; bp przekształca je w wójtostwo m. Ciołkowa¹Now. 2, 159, twierdził, że w 1429 bp Stan. Ciołek uzyskał pozwolenie na lokację miasta Ciołkowo i dopiero w 1444 przeniósł miasto na obszar W., którego wyodrębnioną wcześniej częścią było właśnie Ciołkowo; Wojciech ma być odtąd wójtem Ciołkowa; otrzymuje 2 ł. wolne miary flam., 2 ogrody za dworem bpim poza rozmierzonym obszarem, łąkę na bagnach za łąką plebańską, karczmę, wolne jatki piekarską, szewską i rzeźniczą, 1/3 dochodów sąd. oraz kowala, tak jak posiadało to sołectwo wielich.; ponadto wójt ma prawo utrzymywać i wypasać wolno poza stadem mieszczańskim 200 owiec i pobierać 1/3 dochodów z każdej jatki piekarskiej, szewskiej i rzeźniczej; otrzymuje też Luboską Strugę tak daleko i szeroko, jak otaczają ją pola wielich., dla urządzenia na obu brzegach łąki i zapustu, a także łąkę leżącą przed łęgiem po prawej stronie idąc [z W.] do Ziemina, od tej drogi aż do pierwszej samicy [pierwszego koryta rozlewisk Obry, która rozdzielała W. od Ziemina; koryt tych było prawdop. kilka], in. łąkę, która wymierzona mu została między kmieciami w Szczepinach [obiekt niezident.]; mieszczanie posiadający role mają płacić bpowi 1 grz. szer. gr pras. z łanu rocznie tytułem czynszu, zaś mieszczanie, którzy nie mają ról, a tylko łąki, winni po upływie wolnizny płacić (oprócz zwykłego szosu) po 2 kurczaki rocznie od łąk i przyległych do nich ogrodów; wszyscy mieszczanie oraz kmiecie żyjący pod tym samym pr. miej. jako wielichowianie mają być wolni od wszelkich robocizn, za co mają rocznie płacić 1 wiard. monety polskiej; wójt otrzymuje pr. polowania na zające, bez czynienia szkód na rolach i łąkach, a w czasie pospolitego ruszenia ma służyć z kuszą na koniu wartości 2 grz. (Wp. 10 nr 1661).

1508 testament Andrzeja, posiadającego wraz z braćmi Piotrem, Bartłomiejem i Jakubem wójtostwo W.: ponieważ nikt z braci i krewnych nie ma pr. bliższości do jego majątku, zapisuje kościołowi Ś. Marii Magdaleny i Wszystkich ŚŚ. w W. całe swe mienie, tj. 1/2 wójtostwa z domem i ziemią w W. oraz ze strugą, ponadto bydło rogate z wyjątkiem 2 wołów dla brata Jakuba i 4 krów dla ż. Jadwigi; połowę ruchomości zapisuje kościołowi a drugą połowę żonie; ogród naprzeciwko dworu bpiego przeznacza dożywotnio żonie, a po jej śmierci kościołowi, ale krewni mogą go wykupić za 5 grz.; słodownię zapisuje dożywotnio żonie, a po jej śmierci kościołowi; żonie zapisuje połowę zboża zasianego, całe bydło oraz 8 grz. wiana, które mają jej wypłacić wykonawcy testamentu i witrycy; domek, w którym mieszkał kowal, zapisuje żonie, potem zaś ma on przypaść kościołowi; na stypę przeznacza 1 wołu, a drugiego na trycezymę [30 mszy za zmarłych]; przywilej wójtowski mają przechowywać wykonawcy testamentu oraz witrycy; wykonawcami wyznaczeni zostają Stefan komendarz w W. oraz Mac. Gromisz i Mac. Zak witrycy w W.; wśród świadków m.in. Jakub Piczkowski burgr. bpi oraz Krystek burmistrz [w W.] (ACC 85, 83).

1530 sołtys →p. 3.

1548 bp pozn. Benedykt Izdbieński zaświadcza, że Jakub sołtys bpi w Dębsku wykupił od Wawrzyńca wójta w W. wójtostwo za 74 grz.; bp zastrzega, że dom wójtowski na rynku (in circulo oppidi) dożywotnio będzie należał do Wawrzyńca i jego żony Anny, a po ich śmierci przejdzie na Jakuba (CP 4 nr 39; AE IX 195).

1563 pobór z wójtostwa płaci Jakub Grzybowski, 1564 sołtys, 1565 pobór z wójtostwa płaci szl. Bartłomiej Grzybowski, 1570 wójt czyli sołtys, 1576 łany wójt. →p. 3.

1590 bp pozn. Łukasz Kościelecki zezwala swojemu słudze Sebastianowi Jasińskiemu wykupić wójtostwo w W. z rąk synów i spadkobierców Wojc. Czarnkowskiego kasztelana rogoz. (CP 4 nr 218).

5. 1405-20 Mikołaj pleb. w W.: 1405-20 tenże śwd. (ACC 1 k. 141, 145a, 152b; ACC 2 k. 16, 16v, 30v; Wp. 8 nr 899; Dominikanie P-ń A 6); 1407 tenże toczy proces z Janem młynarzem [skąd? – zapiska nieczytelna] (ACC 2, 67); 1409 tenże pozywa Stanisława pleb. w Prochach o udzielanie sakramentów jego parafianom (ACC 2, 151v-152); 1410 tenże toczy proces z Janem pleb. w Parzęczewie o dzies. (ACC 2, 177v); 1411 tenże ze swoim bratem Kuszem mają dać 13 1/2 grz. Dorocie Ute [mieszczce pozn.?] (SBP s. 73 nr 153); 1420 tenże toczy proces z Katarzyną karczmarką w W.; Mikołaj twierdzi, że dał Katarzynie krowę na przechowanie i żąda jej zwrotu, natomiast Katarzyna odpowiada, że dostała ją od syna Mikołaja w rozliczeniu za piwo (ACC 4, 141v); 1421 tenże wspomn. jako zm. →niżej.

1409 Stefan kościelny (servitor ecclesie) w W., śwd. (ACC 2, 129); 1420 Piotr kościelny (minister ecclesie) w W. toczy proces z Mikołajem kowalem (faber) z Parzęczewa (ACC 4, 126).

1421-22 Michał Zybert (Szyberch) syn Jana z Koźmina [pow. pyzdr.] pleb. w W.: 1421 tenże toczy proces z Janem synem Wojciecha z Poznania, który prosi papieża o prowizję na kościół w W. o rocznym dochodzie 1 grz., wakujący po śmierci pleb. Mikołaja oraz postąpieniu tegoż Michała na inne beneficjum (BulPol. 4 nr 898, 904); 1422 tenże pleb. w W. jako pełnomocnik Mikołaja z Tarnowa składa za niego w Kurii zobowiązanie do zapłacenia annaty (MPV 10 nr 49).

1424 pleb. w V. [imienia nie podano] pozwany przez Marcina pleb. w Parzęczewie o 1 wiard. z tytułu poręczenia za sołtysa z Rakoniewic (ACC 24, 76).

1433 Stanisław syn Krystyna rektor kościoła Ś. Wawrzyńca za murami w Gnieźnie i altarysta w Pyzdrach, prosi papieża o prowizję na kościół w W. o rocznym dochodzie 8 grz., wakujący z powodu nieuzyskania przez Ziemiętę dyspensy [od braku święceń kapłańskich?] (BulPol. 5 nr 206, 210 – tu mowa o postąpieniu Ziemięty na inne beneficjum).

1441-49 Mik. Misiurny pleb. w W: 1441-44 tenże toczy proces z Marcinem pleb. w Parzęczewie o dziesięciny snop. z ról kmiecych w Lubiechowie i Klukach; pełnomocnik Mikołaja dowodzi, że obie te wsie należą do par. w W. (ACC 24, 72; ACC 26 k. 15, 72; AAG ACap. B 887; AE I 77); 1441 tenże toczy proces z Andrzejem pleb. w →Rakoniewicach (ACC 24, 131v; SzPozn. 338); 1441 tenże okazuje przywilej bpa pozn. Jana [Kropidło?] wystawiony w procesie między Mikołajem a Dobrogostem dz. w →Rakoniewicach i tamtejszymi kmieciami; wymienieni świadkowie potwierdzają autentyczność dok.; 1442 Andrzej pleb. w Rakoniewicach oświadcza, że dzies. snop. z folw. Dobrogosta w Rakoniewicach nie należą do kościoła w Rakoniewicach, lecz do Mik. Misiurnego pleb. w W. i zobowiązuje się oddać zabrany owies i 2 korce grochu (ACC 24 k. 139v, 146; AE I 31); 1443 tenże toczy proces ze wspomn. Dobrogostem o wiard. dzies. z →Rakoniewic; bp pozn. [Andrzej Bniński] wydaje wyrok: z każdego łanu kmiecie z Rakoniewic mają płacić po 1 wiard. [czyli 12 gr], a z 2 ł. położonych na końcu [wsi] po 8 gr (AE I 54v-55v); 1445, 1449 tenże śwd. (AE I k. 108, 168).

1443, 1444 łąka plebańska →p. 4.

1453 Klemens pleb. w W. ma otrzymać od Mikołaja dzierżawcy dochodów kościoła w W. 21 grz. z tytułu umowy dzierżawy, zawartej z Janem tenut. w W. (AE I 204).

1455-56 Franciszek pleb. w W.: 1455 tenże oświadcza, że pozwał Mikołaja z Pniew nauczyciela (minister scole) w W. w jego procesie z Elżbietą z Słupcy czyli z Koszut, o dopełnienie zawartego z nią małżeństwa (AE I 219v); 1456 temuż Stanisław wikariusz i komendarz [dzierżawca dochodów] kościoła w W. zobowiązuje się zapłacić 23 grz. (AE I 226).

1456 Jan wikariusz w W. (AE I 226).

1466-67 Paweł pleb. w W.: 1466 tenże zawiera ugodę z Janem Ratajskim, który zobowiązuje się płacić mu dzies. snop. ze swej części Rataj (AE II 153); 1467 tenże pozwany przez swą byłą służącą Elżbietę ze Zbąszynia o służbę i dzieci [które spłodzili]; sprawę rozsądzają rozjemcy Jan z Łukowa kan. pozn. i Hieronim z W. pleb. w Pyzdrach; orzekają oni, że pleb. ma chować syna, a ona – córkę; Elżbieta może przebywać w W. tylko do Zesłania Ducha Ś.; pleb. ma jej dać 7 grz., a ona nie ma domagać się od niego innych sum na wychowanie córki; bp pozn. Andrzej [Bniński] ogłasza ten wyrok w małej izdebce białej na plebanii w W. (in curia plebani in stubella alba minori; AE II 182v); 1468 tenże wspomn. jako zm. pleb. w W. →Radomicko (AE II 212v).

1473 Stefan pleb. w W. uczestnik procesu o pr. patronatu altarii NMP, ŚŚ. Andrzeja i Barbary w nowej kaplicy Bożego Ciała za murami m. →Kościana (ACC 52 k. 112, 116v, 118, 121, 121v, 122v, 127v, 128v, 130).

1478 Stanisław wikariusz w W., śwd. (DepTest. II 166).

1486 Jan z Rakojadów [pow. gnieźn.] pleb. w W. i kan. pozn.²Kan. pozn. od 1485, zm. 1497; był też w 1488 plebanem w Ciążeniu (DembPozn 468); prac. Marcin sołtys w Rakoniewicach zobowiązuje się zbierać dla niego co roku należne kościołowi par. w W. wiardunki dzies. z Rakoniewic (AE III 112v).

1494 Wincenty z Mnichów [Małopolska] płaci annaty z tytułu prowizji na kościół par. w V. o dochodach nie przekraczających 8 grz., wakujący po śmierci Winc. [Wierzbięty] bpa enneńskiego³Winc. Wierzbięta był dominikaninem, został w 1469 bpem pomocniczym w Poznaniu, zm. 13 V 1494; od 1475 był też pleb. w →Radzimiu (K. Prokop, Biskupi pomocniczy w diecezjach polskich w dobie przedtrydenckiej [2. poł. XIII – 1. poł. XVI w.], Kraków 2002, s. 310-311) (MPV 10 nr 1012).

1508 kościół par. Ś. Marii Magdaleny i Wszystkich ŚŚ., Stefan komendarz (comendarius), Mac. Gromisz i Mac. Zak witrycy →p. 4.

1510 kościół par. Ś. Marii Magdaleny i Wszystkich ŚŚ., pr. patronatu nal. do bpa; do par. należą: V., Dębsko, Gradowice, Łubnica, Trzcienica oraz młyny Dębski, Mokrski i Męcina; meszne z wszystkich wsi nal. do plebana; pobiera on z młynów Dębskiego i Mokrskiego po korcu mąki, a z mł. Męcina – kopiasty korzec (LBP 156-157); 1510 do plebana z V. należą wiard. dzies. ze wsi Rataje (LBP 165).

1528 Jan Wolski pleb. w W. i kan. pozn. [zm. 1545 (LutKap 75)] toczy proces z kmieciami z Ręcska; oficjał wydaje wyrok: kmiecie mają płacić wiardunki [dzies.] zgodnie z dawnym zwyczajem (ACC 103 k. 29, 34, 67v).

6A. Pobyty bpów w W.: Andrzej [Zaremba] 1304 11 III (Wp. 2 nr 882, 883); Andrzej Bniński⁴Zestawienie oparte na opracowaniu I. Skierskiej, Materiały do itinerarium bpa Andrzeja Bnińskiego (rękopis w Pracowni Słownika Historyczno-Geograficznego w Poznaniu). Opracowane także przez I. Skierską itinerarium bpa Uriela Górki, następcy Bnińskiego, nie potwierdza żadnego pobytu w W 1440 12 VIII, 1441 4-5 IV, 1442 12 I, 1443 30 III – 3 IV, 1444 13 II, 1445 20-21 III, 1445 5-6 XII, 1449 3-7 II, 1450 30 I, 1453 19-24 X, 1455 22-24 I, 1456 13 X, 1458 7 XI, 1459 26 X, 1461 24 V, 1463 9 VI, 1465 28 VIII – 2 IX, 1466 7 VI, 1467 11-12 II, 1468 21-24 II, 28 III, 1469 30 I, 1470 28 II – 3 III, 1471 4 II, 1472 3-5 II, 1473 15-17 II, 1473 22 VIII, 1474 21 I, 1477 10 VIII (AE I k. 5v, 31, 55, 60v-61, 77v, 107v-108, 127v, 168, 173v, 203v-204, 219, 226; AE II k. 2, 10v, 32, 75, 136rv, 153, 181v-182, 212v-213, 219v, 243, 274-275, 305, 344v-345, 372v-373v, 381v, 392, 492).

1507, 1563 wzmianki o pożarze miasta →p. 3.

6B. Osoby pochodzące z W.: 1428 Jan syn Mikołaja z W., notariusz publiczny admitowany w Poznaniu (Not. nr 245); 1430 [tenże?] Jan z W. organista, prokurator konsystorza pozn. (CP 10, 301v).

1441 duchowny (discretus) Wincenty syn Pawła w W. wyrzeka się heretyckich poglądów (AC 2 nr 1116).

1449-74 Hieronim syn Pawła z W.: 1449 tenże student w Krakowie (Metryka 1 nr 49e/035); 1461-63 pleb. w Komornikach (AE II k. 32, 75); 1462 tenże pisarz bpi (Now 1, 342); 1462-81 tenże pleb. w Pyzdrach (CP 10 k. 162, 426, 465; AE II 136, 181v; AC 2 nr 762; PG 6, 245; DBL nr 261; AE II 207; ACC 52, 130; PG 9, 14v; CP 4 nr 107); 1472-74 tenże wikariusz kat. pozn. (CP 4 nr 106; AE II k. 392, 408v); 1472 tenże podskarbi bpa Andrzeja Bnińskiego (ACC 53, 97).

1456 Mik. Wawrzyńcowic kleryk z W. toczy proces z władzami m. Ziemin o wiatrak pod Zieminem; burmistrz i rajcy Ziemina mają mu dać 6 gr, a on winien w imieniu swym i swych braci odstąpić od roszczeń (ACC 37, 53v).

1464 Jan z W. były wójt w Kościanie (PG 7, 407, dawniej k. 222v).

1494 Stefan syn Marcina z V. student w Krakowie (Metryka 1 nr 94e/050).

1495 pan Stanisław z W.⁵W zapisce: Welykowa. Podobnie zapisywano też niekiedy →Jeligowo, ale na rzecz łączenia Stanisława z naszym W. świadczy bliskość Konojadu i W spłaca zobowiązania w imieniu pani Konojeckiej [mieszczki pozn.] (AR nr 1588).

1521 Bartłomiej syn Piotra z W. z diec. pozn., 1525 Jan syn Piotra z W. z diec. pozn.⁶Wydawcy sugerowali identyfikację tej miejscowości (zapisanej jako Wyelischow) z Wieliszewem (obecnie Wieliszów) na Mazowszu w diec. płockiej, ale informacja o diec. pozn. wskazuje jednak raczej na nasze W, studenci w Krakowie (Metryka 2 nr 1521e/109, 1525e/092).

1527 Jan z W. altarysta altarii patronatu cechu piekarzy w Kościanie (Sent. II 363v).

7. A. H. Kaletka, Z przeszłości miasta Wielichowa, [b.m.w.] 1929.

8. Domniemane grodzisko ok. 200 m na S od rynku okazało się naturalną formą terenową; na kilku stanowiskach w W. znalezione fragmenty naczyń, przeważnie z pełnego średniowiecza (Hensel 7, 183-186).

Uwaga: Wydaje się, że wieś W. powstała stosunkowo późno. W 1297 mowa jest jeszcze tylko o lesie W. Osada istniała już na początku XIV w. (wzmianki z 1304 i 1308), ale jeszcze w dok. z 1350 występuje jako wieś obdarzona wolnizną, a więc zapewne niedawno dopiero lokowana. Na gruntach wsi W. bp Stan. Ciołek lokował w 1429 miasto, któremu nadał nazwę Ciołkowo. Ich stosunek przestrzenny nie jest dokładnie znany. W każdym razie kościół par., istniejący już przed lokacją, znalazł się w centrum zabudowy miej., co wskazuje, że miasto powstało na miejscu wsi. Po lokacji jednak wieś nie została zlikwidowana, lecz istniała nadal obok miasta. Dok. z 1444 (→p. 4) rozróżnia wyraźnie m. Ciołkowo i wieś W., aczkolwiek raczej w wymiarze instytucjonalonym (chodziło o uregulowania dot. sołectwa i wójtostwa). Także in. źródła wspominają jednak wieś W. W zapiskach dot. pobytów bpa Andrzeja Bnińskiego w dworze bpim w W. używa się przemiennie określeń miasto lub wieś W. (→Wielichowo – klucz dóbr bpich, p. 2). Wydaje się, że nie wynikało to z faktu, że dwór znajdować się mógł we wsi, lecz oddawało raczej wątpliwości co do statusu tej miejscowości. Jeszcze w 1510 mowa jest o wsi W., a w 1564 o przedmieściu, co wskazuje na utrzymywanie się osobnej osady o charakterze wiejskim. Nazwa Ciołkowo ulega stopniowemu zapomnieniu; w znanych nam źródłach ostatni raz użyta została w l. 1462-65 w rejestrze poboru cyzy. Konkurencję dla W. stanowił położony po drugiej stronie Obry Ziemin, gdzie szlach. dziedzice lokowali miasto.