1314 kop. XVI w. Brumyno (NKDMaz. 2 nr 143), 1410 kop. XX w. Brzunino (Czer. nr 165), 1411 kop. XX w. Brzumino (Czer. nr 2069), 1435 kop. 1455-59 Brzvnino (MK 3, 166), 1440 kop. 1455-59 Brzvnyno (MK 3, 246), 1468 or. Brzunyno (MK 5, 93v), 1540 Brzvmyno (ASK I 46, 56), 1541 Brzumyno (ASK I 46, 91v), 1563 Brzvmino (ASK I 46, 129v), 1576 Brznmino Liasoczkiego (ASK I 46, 30), [1578] Brzvmino Liasoczkiego (ASK I 46, 478v), obecnie Brzumin, ok. 2,5 km na SE od Czerska.

1. 1416, 1435, 1440 dystr. czer. (MK 3 k. 2, 166, 246); 1540-41, 1564, 1569, 1573, 1576-77, 15[78]-79 pow. czer., par. Radwankowo (ASK I 46 k. 56, 91v, 180, 317, 364, 423, 478v; ŹD 217); 1617 par. Radwankowo (Knap.mps 533); 1783-84 par. Czersk (RegDiec. 797); 1789-90 par. Czersk (Karol Buczek, Wypisy z taryf podymnego z lat 1789-1790 z materiałów Komisji Skarbowej znajdujących się do 1944 r. w zbiorach AGAD, pow. czer. i pow. garw., Zakład Atlasu Historycznego IH PAN).

2. 1435 las, droga, jezioro zw. Brzumińskie w B. → p. 3; 1515 przebieg rz. Wisły w B. → p. 3; 1564, 1569, 1576-[78] karczma, 1569, 1573, 15[78]-79 młyn w B. → p. 3:

3. Włas. szlach. 1314 ks. Trojden [I] daje komesowi Janowi imm. ekon. na jego wieś B. (NKDMaz. 2 nr 143; PacMożn. 434).

1410-15 Paweł z B.: 1410 tenże ma otrzymać od Jana [z Pęcławia] wojskiego czer. 36 gr pod karą pięćdziesiąt (Czer. nr 165); 1415 na rzecz tegoż Pawła karę niestane ma zapłacić Bogusław z Sobikowa (Czer. nr 277); 1415 tenże ma od Bogusława z Sobikowa zasądzoną sumę pieniędzy w wys. 70 gr pras. i 1 kopy gr posp., która ma być mu zapłacona w ciągu 2 tygodni pod karą pięćdziesiąt (Czer. nr 282); 1415 tenże ma od Bogusława z Sobikowa zasądzoną sumę pieniędzy w wys. 2 kóp 70 szer. gr (duas sexagenas septuaginta latorum grossorum)¹Zapis niejasny, być może chodzi o 2 kopy gr szerokich, czyli słowo seputaginta – 70 byłoby tu błędnie wpisane i 1 kopę gr posp. pod podwójną karą pięćdziesiąt (Czer. nr 295).

1410-13 Andrzej kapłan, brat Jana i Katarzyny z B.: 1410 tenże kapelan [książ.?]²Być może tożsamy z Andrzejem kapelanem dworskim ks. Janusza I, znanym z dokumentu z 1391 r. (GrabKan. 67-68; Wilska 85) ustanawia swego brata Jan z B. pełnomocnikiem we wszystkich swoich sprawach sądowych (Czer. nr 186); 1413 tenże → niżej, Katarzyna.

1411 Stanisław z B. oświadcza, że zwalnia Stanisława dz. z Piwonina, którego pozwał o 20 kóp gr, od stawiennictwa na rozprawie (Czer. nr 2069); 1415 tenże? → niżej, Piotr.

1413-18 Katarzyna z B., c. Henryka z B., ż. Wawrzyńca zw. Vobis z B. [o nim → niżej], siostra Andrzeja, Jana i Dobieluta z B.: 1413 taż przedstawia [w sądzie] swoich braci Andrzeja kapłana (presbiter) i [Jana] z B., ponieważ [Jan z Pęcławia] wojski czer. nie chciał jej odpowiadać [w sądzie] bez stawiennictwa braci (Czer. nr 235); 1415 taż przedstawia śwd. wobec Pietrasza z B.: Andrzeja i Dadźboga z Goślina, którzy poświadczają, że Prędota nie sprzedał łąk [w B.?] za 70 gr za zgodą Katarzyny (Czer. nr 331); 1415 taż, chcąc dochodzić swoich praw, stawia się w sądzie przeciwko Piotrowi z B., ale [jego?] pełnomocnik (procurator) odracza termin (Czer. nr 377); 1415 taż toczy procesy z Piotrem z B. → niżej: Piotr; 1416 taż ż. Wawrzyńca z [wsi] Łepki [de Lepky?, niezident.] oświadcza, że jej brat Jan z B. uczynił jej zadość z całej jej cz. [ojczystej] w B. (MK 3, 2); 1418 [taż?] pani z B. toczy proces z Wawrzyńcem z Woli; termin rozprawy zostaje odroczony do najbliższych roków książ. w Czersku (Czer. nr 627).

1413 Mikołaj z B. wspólnie z braćmi składa przysięgę w procesie o podpalenie, który toczy przeciw Więcławowi z Ulińca; ponadto przestawia świadków w innym procesie z Więcławem o konia (Czer. nr 236); 1415 tenże? → niżej: Piotr.

1414-40 Jan z B., brat Andrzeja, Dobieluta i Katarzyny z B.: 1414 tenże pozywa Grzymkę wd. po Dobielucie z synami, żeby przeprowadzić podział dóbr dziedz. w B., ale Prędota syn Grzymki odracza termin [rozprawy], ponieważ jego bracia Piotr i Jałbrzyk (Albericus), którzy powinni się stawić w sądzie i przedłożyć dok. książ., są obecnie zaangażowani w sprawach ks. [Janusza I]; kolejny termin będzie im wyznaczony na pierwszych rokach [ziem.] ogło­szonych po wyprawie [wojennej?]³Chodzi zapewne o wyprawę wojsk ks. Janusza I, wspomagających wojska polsko-litewskie działające pod wodzą króla Władysława Jagiełły i wielkiego księcia Witolda przeciwko zakonowi krzyżackiemu, która prowadzona była od lipca 1414 r. (M. Biskup, Wojny Polski z Zakonem Krzyżackim (1309-1521), Gdańsk 1993, s. 100-113; H. Samsonowicz, A. Supruniuk, Dzieje polityczne (połowa XIV – początek XVI w.), w: Dzieje Mazowsza, t. 1, red. H. Samsonowicz, Pułtusk 2006, s. 296) (Czer. nr 267); 1414 tenże Jan tytułem wiana (nomine dotis siue dothalicii) zabezpiecza swej ż. szl. Dorocie 15 kóp gr pras. na części, którą kupił od Olbierza (Czer. nr 268); 1415 tenże razem ze swymi bratankami, [niewymienionymi z imienia] synami Dobieluta dz. z B., ma zapłacić Stanisławowi z Piwonina 2 kopy [gr] posp. pod groźbą podwójnej kary pięćdziesiąt (Czer. nr 308); 1415 tenże ma zapłacić Stanisławowi z Piwonina 10 gr pod karą pięćdziesiąt (Czer. nr 310); 1415 tenże → niżej: Piotr; 1415 tegoż z jego bratankami rozsądzają polubownie Wojciech z Chabdzina i rządca czer. Dziersław [z Żelawina] nakazując, żeby odtąd żaden z nich nie pozywał drugiego bez [wcześniejszej próby] zawarcia ugody za pośrednictwem jednaczy (Czer. nr 397); 1416 tenże → wyżej: Katarzyna; 1440 tenże? → Prędota.

1414-55 Prędota z B. syn Grzymki i Dobieluta z B., brat Piotra, Marcina, Stanisława i Mikołaja: 1414, 1415 tenże → wyżej, Jan; 1415 tenże → niżej, Wawrzyniec; 1415 tenże → niżej: Piotr; 1440 tenże kupuje od Stanisława z Piwonina skarbnika czer. las i łakę w B., którą Stanisław ma od Jana Brzumińskiego, za 10 kóp gr w półgr (MK 3, 246); 1455 tenże jako poręczyciel kmiecia Mikołaja inaczej Marzysza, [który opuścił Potycz należący do] Anny Potyczskiej, zgodnie z pr. ziemskim ma zapłacić Annie 47 gr [jego] pomocnego w ciągu dwóch tygodni, [a ponadto] 1 kopę gr wstanego, 20 gr czynszu i 1 korzec chmielu w ciągu 6 tygodni oraz oddać domek (chycz), płot (sepes) i gospodarstwo (allodium), wszystko pod karą pięćdziesiąt (TymWoln. 8 za CzerZG 1B, 438).

1414-25 Piotr (Piotrasz, Pietrasz) z B., syn Grzymki i Dobieluta z B., brat Prędoty, Marcina, Stanisława i Mikołaja: 1414, 1415 tenże → wyżej: Jan; 1415 tenże → wyżej: Katarzyna; 1415 tenże ma zasądzone 20 gr posp. od Jana z Potycza (Czer. nr 291); 1415 tenże i jego bracia, ss. Dobieluta, dz. z B. przeprowadzają podział dóbr dziedz. z Janem i Katarzyną dz. z B.; ponieważ nastąpił ubytek działów [ziemi] należących do Piotra, Jana i Katarzyny na rzecz Stanisława z Piwonina, ten ubytek powinni sobie zrekompensować trzema osobnymi [równymi] działami kawałka ziemi (porcio) kupionego przez nich od skarbnika [czer.]⁴Skarbnikiem czer. w l. 1408-1416 był Wit z Góry (Czer. nr 81, 521; PacSpis) zaś pozostałą część tego kupionego kawałka powinni podzielić między siebie w następujący sposób: połowę otrzyma Piotr z braćmi a [drugą] połowę Jan i Katarzyna; ponadto pozostały dział należący do Piotra powinien zostać podzielony na 3 równe części: jedną dla Piotra z braćmi, jedną dla Jana i jedną dla Katarzyny (Czer. nr 347); 1415 tenże Piotr z B. przedstawia śwd. w procesie [o co?], który toczy z Katarzyną z B.: Szczepana, Świętosława i Mroczka, [wszyscy trzej] ze Świdra oraz Ozjasza z Goślina (Czer. nr 363)⁵SHGWarsz. 22 odnosi tę zapiskę do Brzumina w pow. tarcz; 1415 tenże toczy spór z Katarzyną z B. o bezprawne skoszenie łąki; Piotr uważając, że skoszona została jego łąka, chce przedstawić świadków, a jego pełnomocnik Wojciech z Chabdzina oświadcza przed sądem, że Katarzyna nie miała prawa naruszać wspomn. ziemi; sędzia nakazuje dowieść [Piotrowi] swoich praw [do łąki] i opisać, w jaki sposób obecnie trawa jest tam koszona (Czer. nr 364); 1415 tenże ma zapłacić podwójną karę pięćdziesiąt na rzecz Katarzyny z B.; Wojciech z Chabdzina ręczy za niego (Czer. nr 372); 1415 tenże oraz Prędota, Marcin, Stanisław i Mikołaj dz. z B., ss. Dobieluta udzielają szl. i stren. Wojciechowi z Chabdzina pełnomocnictwa do przeprowadzenia [w ich imieniu] podziału ich dziedziny B. z Janem i Katarzyną dz. z B. (Czer. nr 376); 1417 tenże ustanowiony pełnomocnikiem Mikołaja z Suszczyna [Sufczyna] w jego procesie z Jakuszem ze Śmiadkowa (Czer. nr 604); 1418 tenże śwd. Mikołaja z Suszczyna w procesie przeciw Piotrowi z Żyrowa (Czer. nr 625); 1418 temuż Mikołaj zw. Kurzec [Kurcz] z Kołybieli poręczył za spłatę pewnej sumy pieniędzy przez Mikołaja z Suszczyna (Czer. nr 626); 1425 tenże ma zasądzone 80 gr od Jana z Zastruża (Czer. nr 1797).

1415 Wawrzyniec zw. Vobis (Wobis) z B. jako pełnomocnik swej ż. Katarzyny ma zapłacić 40 gr posp. Stanisławowi z Piwonina (Czer. nr 309); 1415 tenże pozwany przez Prędotę z B. o pogoń [za nim] samopiąt [tj. razem z 4 innymi osobami] z ostrą bronią (sz osztrø bronø) przedstawia śwd.: Jana z B., Wojciecha z Piotrowic, Dziersława z Piotrowic, Jana wójta z Radwankowa i Bernarda z Piotrowic (Czer. nr 365); 1415 tenże ma zapłacić pięciokrotną karę pięćdziesiąt na rzecz Dobieluta [z B.?] a ręczy za niego Jan z B. (Czer. nr 378).

1415-35 Marcin z B., syn Dobieluta, brat Piotra, Prędoty, Stanisława i Mikołaja: 1415 → wyżej: Piotr; 1435 tenże kupuje od Stanisława [z Piwonina] skarbnika czer. całą jego cz. w dziedzinie B. obejmującą: pola [położone] po obu stronach wsi z cz. większego jeziora [zw.] pospolicie Brzumińskie Jezioro, 1 łąkę [położoną] obok gruszy [zw.] Miedzwiatka, która stoi między lasem a drogą [dokąd?] oraz zagrodę (area) z ogrodem za 15 kóp gr posp. (MK 3, 166).

1416 Michał z B. sąsiad nadrzeczny (rivalis) Wień­czysławy ż. Piotra z Sobień jest jej śwd. w procesie toczonym z Bogusławem z Sobikowa (Czer. nr 465).

1458 Jan syn Prędoty i Jan syn Stanisława, obaj z B., pozwani o gwałt Anny służącej [czyjej?], c. [NN] kmiecia z Radwankowa, płacą karę niestane (TymWoln. 78 za CzerZG 1B, 589).

1515 Szymon Brzumiński [z B.] toczy z spór z rybakami książ. z Czerska oskarżającymi go o zakazywanie im połowu ryb w Wiśle, która w wyniku wylewu zmieniła bieg i płynie teraz przez dobra Szymona; ks. Anna [Konradowa] z członkami rady książ. odracza rozsądzenie sporu na najbliższy sejm maz. i do tego czasu nakazuje [Szymonowi] udzielić rybakom swobodnego dostępu do miejsca połowu i pozwolić im na jego użytkowanie (MK 340, 18); 1516 tenże, syn Jana wnuk Prędoty z B. przyznaje [za co?] sumę [jaką?] Lasockiemu [imię nie podane] (Bon. 2, 205 za CzerZG 11, 12-13).

1516 Jan z B. pozwany przez Jana Lasockiego z Piwonina i Siedzewa o 150 grz. (Bon. 13, 394).

1525 Wincenty z B. woźny grodz. jest jednym z komisarzy książ. wyznaczonych do rozsądzenia sporu i wytyczenia granic między dobrami Przy­byszew należącymi do opactwa [Benedyktynów] ś. Wojciecha w Płocku a Strupiechowem Marcina i Rosłana Zawiszów ze Strupiechowa (MK 41, 39v; MK 339, 124v).

1532 Małgorzata i Anna cc. Prędoty, siostry Jana z B. kwitują [Jana?] Lasockiego [za co?] (Bon. 2, 205 za CzerZG 15, 48).

1534 Jan Lasocki wojski nur. właśc. B. przeprowadza rozgraniczenie B. z Czerskiem i Radwankowem (Bon. 13, 394).

1563-64 Stanisław Lasocki (syn Jana, o nim: Bon. 13, 395) → niżej: pobór.

15[69-79?] Jan Lasocki (syn Stanisława, o nim: Bon. 13, 395) → niżej: pobór; 1603 tenże kaszt. zakr. → p. 5.

1540-79 pobór: 1540-41 od 1/2 wł. (ASK I 46 k. 56, 91v); 1563 szl. Stanisław Lasocki płaci od 1 wł. os. (ASK I 46, 129v); 1564 szl. Stanisław Lasocki płaci od 1 wł. os. i karczmy przywoźnej (ASK I 46, 180); 1569 [imienia nie zapisano, Jan?] Lasocki płaci od 1 wł. os., karczmy dor. z wyszynkiem i młyna dor. o 1 kole (ASK I 46, 273); 1573 od 1 wł. os. i młyna dor. o 1 kole (ASK I 46, 317); 1576 Jan Lasocki płaci od 1 wł. os. i karczy przywoźnej (ASK I 46, 30; ŹD 217); 1577 od 1 wł. os. (ASK I 46, 364); [1578] od 1 wł. os, młyna dor., karczmy przywoźnej [karczmarza?] Waszko oraz od rybaków Wojciecha [i] Kliczka⁶Brzmienie zapisu nie jest tu jednoznaczne. Użyto liczby mnogiej słowa rybak – piscatores a następnie wpisano imię Wojciech (Albertus) oraz przezwisko? Kliczek. Być może zatem pobór płacił tylko jeden rybak – Wojciech Kliczek. Nazwę osady zanotowano jako B. Lasockiego (ASK I 46, 478v); 1579 [Lasocki?]⁷Nazwę osady zanotowano jako „B. Liasocz” z nieczytelną, urwaną końcówką. Niewątpliwie jednak świadczy ona, że wieś znajdowała się nadal w rękach Lasockich płaci od 1 wł. os, młyna dor. o 1 kole i karczmy przywoźnej [karczmarza?] Vasko (ASK I 46, 423).

5. 1603 dzies. z B. należy do plebana w Czersku, ale przez Jana Lasockiego kaszt. zakr. nie jest płacona (AV 1, 123).

6. 1410-13 Andrzej z B. kapłan → p. 3.

Uwaga: 1. Najwcześniejszą znaną nam zapiskę sąd. o wsi B. – z 1409 r., zapisaną w księgach sądu ziem. w Czersku, w której zanotowano, że Adam z B. wspólnie z Marcinem z Suliszewa [pow. mszczon.] ręczą za stawienie się [w sądzie] Stanisława z B. syna tegoż Adama w terminie wyznaczonym przez księcia (Czer. nr 156), odnieść należy za SHGWarsz. 22 do Brzumina w z. warszawskiej (pow. tarcz., par. Rembiertowo). Wspomniane poręczenie nastąpiło nie na rokach ziemskich, co byłoby wskazówką przemawiającą za łączeniem B. z ziemią czerską, lecz na rokach książ. w Czersku, dokąd Adam udał się zapewne ze względu na bliskość tej siedziby księcia od miejsca, z którego się pisał (o specyfice spraw rozpatrywanych na rokach książ. (termini ducales) → Wolff- Studia 43). Z zapiski z 1410 r. znamy dwóch innych synów przypuszczalnie tegoż samego Adama – Floriana i Skarbka z B. (Czer. nr 201), a za ich związkiem z Brzuminem w pow. tarcz. przemawia zapiska z metryki książ. z ok. 1425 r., w której pojawia się Skarbek dziedzic Brzumina w dystr. warsz. (MK 3, 99v; por. SHGWarsz. 22).

2. Zapis o Tomaszu z B., umieszczony pod 1411 r. w księdze sądu czer., za SHGWarsz. 24 odnosimy do wsi Brzumino-Pawłowice w pow. tarcz. Ponieważ jednak SHGWarsz. nie podaje żadnych szczegółów zapisu poza imieniem, przytaczamy tę zapiskę w pełniejszym brzmieniu:

Tomasz z B. toczy proces z Pawłem z Jeziory [pow. tarcz.]; ponieważ Paweł oświadczył, że ma prawo odpowiadać jedynie przed księciem, sędzia [warsz.]⁸Sędzią warsz. i jednocześnie czer. był wówczas (do 1413 r.) Dobiesław Ciołek z Rozniszewa (PacSpis) na rokach w Tarczynie wyznaczył im termin sądu książ. w Czersku; ks. [Janusz I] wobec niestawiennictwa Pawła na rozprawie odsyła sprawę [ponownie] do sędziego [ziem.], żeby osądził Pawła (Czer. nr 2040). Taka identyfikacja wymaga powiązania z B. w pow. tarcz. również i 2 innych zapisek z księgi sądu ziem. czer., w których występuje ów Tomasz dz. z B., nie uwzględnionych w SHGWarsz.: 1417 Tomasz z B. jest dłużny Pawłowi synowi G[rzymisława] z Borzewa kanclerzowi dworu ks. Janusza Starszego 14 kóp gr posp. za zboża dziesięcinne, który to dług ma spłacić w Warszawie Wojciechowi kan. warsz. bratu kanclerza (Czer. nr 580); 1417 tenże ustanowiony pełnomocnikiem przez uczc. Świętkę ż. Dobiesława z B. w sprawie, którą toczy ona z Jakuszem synem Bogusława z Sobikowa o 45 gr (Czer. nr 605). Dobiesław z B. (w pow. tarcz.) h. Miedźwiada znany jest z zapiski z 1420 r. (MK 3, 102). Inne zapisy poświadczające legitymowanie się tym herbem przez dziedziców z B. w pow. tarcz. zestawia SHGWarsz. Zdaniem Bon. 2, 205 Brzumińscy z B. w z. czerskiej pieczętowali się h. Lubicz, nie podaje jednak źródła tej informacji.

3. Nie ma pewności, czy zapis z 1468 r. poświadczający, że szl. Małgorzata ż. Macieja z B., c. Mikołaja z → Czarnego Lasu kwituje swego brata Stanisława z należnych jej części ojczystych i macierzystych (MK 5, 93v) dotyczy naszego B. Chodzić tu może też o B. w pow. tarcz., do którego SHGWarsz. 22 odnosi zapis z 1471 wspominający o cc. Anny z Michałowa [pow. war.] Małgorzacie ż. Macieja z B. i Jadwidze ż. Mikołaja z Kopanej (NWar. nr 97).

4. SHGWarsz. 23 uznaje, że zapis o Janie synu Stanisława z Brzumina (de Brzvmyno) w diec. pozn., który w 1507 r. zapisał się na studia uniwersyteckie w Krakowie (MUK 1 nr 1507e/097), dotyczy Brzumina w pow. tarcz. Jest to bardzo prawdopodobne, choć wzmiankę tę trzeba by zapewne odnieść do wsi Brzumino-Pawłowice (SHGWarsz. 24-25), ponieważ w 1526 występuje w metryce książ. Stanisław Biernatowic i jego syn Jan z Brzumina-Pawłowic (MK 41, 142v; MK 339, 166v-167). Z braku większej liczby wzmianek źródłowych z II poł. XV w. dla naszego B. nie można jednak, naszym zdaniem, całkiem wykluczyć, że chodzi tu o B. w pow. czer. Imię Stanisław pojawia się bowiem również wśród dziedziców naszego B., a imię Jan było wówczas bardzo rozpowszechnione, nie może zatem stanowić kryterium identyfikacyjnego. Bon. 2, 206 odnosi do naszego B. zapis pochodzący z ksiąg ziemskich i grodzkich czerskich z 1464 r. o Janie synu Stanisława z B. Ponieważ jednak nie podaje więcej żadnych szczegółów wzmianka ta może też dotyczyć Brzumina w pow. tarcz.