1561 kop. XIX w. wołości augustowskiej (Chomętowski, Materiały, 249), 1565 or. Wołosc Augustowska (APR 213, 28), 1565 wołości Augustowskiej (Podlasie 3, 164), 1570 we włości Augusta (MaroszekKnyszyn, 217), 1571 Wołoscz Augustowska (ASK I 47, 14), 1573 Wloscz Augustowska (ASK LVI 235, 2v), 1576 stwa augustowskiego (LWP 1570-1576, 110), 1577 Woloscz Augustowska (ASK I 47, 106), 1580 Augustowska Wołoscz (ASK I 47, 107v), 1591 Starostwo Raigrodzkie i Augustowskie, z wołosczi Augustowskiej (ASK I 47, 790v).

1. 1555 i 1561 pow. biel., wołość august. (Chomętowski, Materiały s. 249, 250, 256, 257), 1565 stwo knysz. i włość august. (APR, 213 s. 1, 5); 1569 włość knysz. i august. (LM 52, 31); 1571 n. stwo august. (WiśniewskiAug. 138; ChłapowskiStarost. 300)¹Zapis z rejestru z 1591 r. stwo rajgr. i august. oraz wołość august. (ASK I 47, 790v) należy uznać za przypadkowy i wynikający z faktu posiadania obu stw przez jedną osobę – Marcina Dulskiego. Także w 1580 (ASK I 47, 666v) zapisano „Rajgrodzka i Augustowska Woloscz”, ale poniżej jest zwrot „z tych starostw” w liczbie mnogiej, co świadczy, że były one traktowane jako oddzielne.

2A. Dwór i folw. starościński. Pierwotnie planowany w → Żarnowie; 1561 rezygnacja i rozmierzenie go na wieś, a zabudowania przekazane na utrzymanie urzędnika dworskiego (Chomętowski, Materiały, 250). Włość i późniejsze stwo august. w XVI w. nie miało własnego folw. starościńskiego. Funkcję taką pełnił folw. w Rajgrodzie (WiśniewskiAug. 144).

Czeladź. Rybacy: 1565 w Augustowie 23 place „rybackie” pozostawiono stwu, miasto zabrało im ogrody, ale decyzją rewizora mają być przywrócone po nowej pomiarze (APR 213, 1v).

2B. Młyny. Pierwszy Matysa Barana pod Augustowem, na rz. → Netcie, zbudowany 1557; 1561 i 1565 o 2 kołach. Drugi: Wojciecha Plewki, na Netcie poniżej miasta, zbudowany 1558, o 2 kołach; 1565 ma 2 koła i trzecie folusz (Chomętowski, Materiały, 252; APR 213, 3); 1565 król Zygmunt August potw. obu młynarzom pr. do młynów i do dochodów z trzeciej miary, po 1 wł. wolnej młynarskiej w Netcie i ogrody przy młynach (LWP 1570-1576, 113); 1576 nowy folusz przy młynie Wojciecha Plewki (LWP 1570-1576, 113).

1577 przy Augustowie 4 młyny mączne i 1 folusz, 1 młyn w Woźnej Wsi (ASK I 47, 107v).

2C. Zasięg. Terytorium włości zaczęło kształtować się w l. 50. XVI w. (lokacja → Augustowa). Jego obszar zmniejszał się przed przekształceniem go w stwo niegrod. w wyniku nadań m.in. dla → Augustowa (1564 → Biernatki, → Żarnowo, → Turówka, 1569 → Uścianek) czy dla pleb. august. (1565 → Borsuki [Kośc.]).

1565 podział włości na 5 wójtostw: 1. netckie, wójt Jan Srebrowski, wsie: Mięta ! (Netta) i Brzozówka; 2. tajeńskie, wójt Jan Bołąkowicz, wsie: Tajno, Bargłówka, Woźnawieś, Orzechówka; 3. bargłowskie, wójt Walenty Januszewicz, wsie: Bargłowo i Konieczki; 4. rutkowskie, wójt Stanisław Czarnowski, wsie: Rutki i Jeziorki; 5. dręstwieńskie, wójt Niemiera, wsie: Dręstwo, Szelistówka (Solistówka), Krosiowo, Barszcze (APR 213 s. 5-25).

Jeziora w stwie. august.: 1565 1. jez. Tajno o 12 toniach; 2. jez. Dręstwo, 12 toni; 3. jez. Jezioro; 4. jez. przy wsi Jeziorki, błotne; 5. „półjezioro” przy Krosiowie. Prowadzone zarybianie i połów niewodami; 1565 wyarendowane na rok 1566 mieszcz. knysz. Stanisławowi Leśniczemu i słudze pani Koryckiej Wojciechowi Korytkowskiemu za 20 kóp gr lit. (APR 213 s. 29-30).

3A. Włas. monarsza. Rozpoczęcie tworzenia jednostki administracyjnej prawdop. równolegle do lokacji miasta; 1555 [zap. z 1561] wzm. jako wołość august., będąca początkowo cz. stwa knysz. (Chomętowski, Materiały, 257)²Należy jednak mieć tu też na uwadze, że może chodzić tu też o retrospektywne użycie nazwy występującej w 1561 r., a która nie musiała występować już w 1555 r. W 1556 r. król Zygmunt August nadał wójtostwa w Tajnie i Woźnej Wsi wojskiemu droh. Marcinowi Grajewskiemu i nakazał dworzaninowi Pawłowi Kotowiczowi razem z „urzędem naszym Knyszyńskim” rozmierzyć tam grunty (LM 251, 26-27). Obie wsie należały do późniejszej włości august; 1571 utworzenie samodzielnego, niegrodowego stwa august. (WiśniewskiAug. 138; ChłapowskiStarost. 300).

1559 star. knysz. Piotr Chwalczewski pisze do star. ełckiego Jerzego Körstena w sprawie przestępcy Jurka, który pobił swoją ż. i próbował ją utopić → Augustów, p. 3B.

1569 król Zygmunt August nakazuje dzierżawcy knysz. i zabielskiemu Andrzejowi Dybowskiemu i sekretarzowi król. Łukaszowi Górnickiemu pojechać do Knyszyna i A. po skardze Katarzyny Morskiej, wd. po Stanisławie Włoszku, poprzednim dzierżawcy knysz. i august. Zgłaszała ona, że nie otrzymała wszystkich dochodów z dzierżawy m.in. za dziakło i za odwóz towarów leśnych, a urzędnik august. Jakub Lipski nie rozliczył się z nią. Król nakazuje zbadać sprawę na miejscu (LM 52, 31-32).

1572 król Zygmunt August w testamencie zapisuje Annie Jagiellonce swe dobra w WKL. W 1581 taż zrzeka się ich na rzecz państwa w zamian za dochody z cz. stw, w tym ze stwa august. (WiśniewskiAug, 138).

1574 wsie Rudki z Jeziorkami nadane dożywotnio Pawłowi Kossakowskiemu (MK 112, 52-52v).

1580 król Stefan [Batory] nadaje królowej Annie Jagiellonce, w dożywotne posiadanie i użytkowanie m.in. stwa biel., tykoc., rajgr. i august. (AGAD perg. 4673).

3B. Urzędnicy, rządcy. Początkowo tytuł dzierżawcy/ star. august. był łączony z innymi tytułami (np. dzierżawcy knysz., rajgr.).

Dzierżawcy i star. august.: 1557-1565 Piotr Chwalczewski jako star. knysz. i zabielski;

1565-68 Stanisław Włoszek dzierżawca knysz. i august. (APR 213, 3; Kapicjana 32, 306); 1569 tenże wzm. jako zm. (LM 52, 31-32).

1569-71 Stefan Bielawski star. knysz. i august. (MK 109, 663),

1571-94 Marcin Dulski star. rajgr. i august. (ASK I 47, 16v; Kapicjana 32, 279; WiśniewskiAug. 138);

zm. 1594 (ChłapowskiStarostowie, 300).

Podstar. august.: 1568-69 Jakub Lipski (Kapicjana 32, 313; LM 52, 40); 1570 Wysocki (MaroszekKnyszyn, 271).

6. 1579 XI 10 król Stefan Batory polował w lasach w okolicy A. i Perstunia (pow. grodzieński, WKL) (M. Wrede, Itinerarium króla Stefana Batorego 1576-1586, Warszawa 2010, s. 101).