(1368 Brzuchana, Bruchava, Bruchana, Brzuchan, Bruchan, Brzuchany, Bruchnan, Bruchna, Brzuchenya, Brzvchanya), dziś dwie wsie Brzuchania Szlachecka i Państwowa, 5,5 km na NE od Miechowa.
1. 1581 pow. ksiąs. (ŹD s. 92); 1470-80 n. par. Miechów (DLb. 3 s. 19).
2. 1398 cz. w B. zw. Filczyńska (Filczynsca) → p. 3. B.; 1470-80 B. graniczy z Kaliną Wielką, Wolą Bukowską, Strzeżowem i Tuchołowem (DLb 3 s. 20).
3A. Cz. szlach. [dziś Brzuchania Szlachecka]. 1374- 84 Abraham, Abram z B. (SP 8, 6, 123, 2073, 2140, 2206, 2292, 2369); 1376-88 Filka [Felka] z B. (SP 8, 396, 529, uw. 93/3); 1376-7 taż przeciw Boksie ze Słupowa o bezprawne wwiązanie się w dziedzinę (SP 8, 189, 462); 1376 Michał z Lubachów i Filka z B. przeciw Boksie ze Słupowa o 3 grz. i szkodę 8 grz., i z Michałem o 3 grz. (SP 8, 164); 1376-86 Przybko z B. (SP 8, 44, uw. 33/11); 1376 Wichna z B. (SP 8, 42); Elżka z B. (SP 8, 106); Mikołaj z B. (SP 8, 123); 1377-91 Tomasz z B. (SP 8, 420, 522, 1059, 1363, 1390, 1452, 1640, 3741, 3787, 4209, uw. 187/7, 193/9; DSZ 45, 51); 1377-87 Szczepan z B. h. Olawa (SP 8, 522, 2223, 2228, 2229, 2306, 2372, 2462, 3197, 3383, 3691, 4346; SP 7/2, 3-4); 1381 w sporze Katuszy wd. po Gruszce ze Słupowa przeciw Filce z B. pro furto in [?] sędzia wziął 2 woły (SP 8, 643); Filka z B. przeciw Staszkowi z B. i jego ż. Katuszy o role uprawne et furticinio (SP 8, 1023, 1061, 1221); 1382 Piotr s. Tarzsy (SP 8, 1648 ― zapewne Tomassy czyli Tomasza → niżej); siostry Wichna i Msichna [Śmiechna → 1385] dz. B. sprzedają za 40 grz. Stanisławowi z B. swe cz. w B. (Mp. 3, 935); 1384-96 Teodoryk z B. (SP 8, 2226; ZK 1c s. 257); 1384-91 Piotr z B. s. Tomasza, brat Biedrzycha (SP 8, 2206, 2228, 4371, 5169, uw. 137/4; DSZ 51); 1384 Elżbieta ongiś ze Święcic, c. Szczepana z B. przeciw Świętosławowi ze Święcic o 3 grz. i o 20 kop żyta (SP 8, 2790); 1385 Staszko z B. przeciw Śmiechnie i Wichnie (Visna → 1382) o nieuwolnienie dziedziny (SP 8, 3566); 1385-6 Miecsław z B. (SP 8, 3639; DSZ 30); 1386-7 Staszko z B. br. cioteczny ż. Budka z Opatkowic [par. Grudzyny] (SP 8, 3948, 4285, uw. 44/17); 1386-98 Czicz, Czciko z B. (SP 8, 4184, 4930, 6256); 1386 Maciej s. Mikołaja zw. Dębianka (Dabanka), Paweł z B. (SP 8, 4240); dzieci Szczepana z B. przeciw Świętosławowi ze Święcic o naganienie ich ojca (SP 8, 3982; SP 7/2, 1190); Paszko s. Andrzeja z B. sprzedaje za 30 grz. pras. Mikołajowi s. „Batolehi” z Opatkowic całą cz. po ojcu w B. (DSZ 29); 1388 Piotrasz z B. przeciw ż. Andrzeja z Deszna o zabranego bezprawnie konia wart. 1 kopy (SP 8, 4780); wd. po Szczepanie z B. (SP 8 uw. 101/31); 1389 Katarzyna wd. po Szczepanie z B. ma posiadać 1/2 bydła i zboża oraz 1/2 dziedziny bez przeszkód ze strony pasierbów (SP 8, 5051); Małgorzata ż. Mikołaja z B. i Śmiechna z Boczkowic ż. Andrzeja rezygnują na rzecz Piotra z Jelowic z cz. tamże (SP 8, 5302); 1390 Biedrzych z B. wyznacza ż. Hance 40 grz. na swej cz. w B. (SP 8, 5421); Sułka ż. Mikołaja ze Swoszowic [pow. wiśl.] sprzedaje za 30 grz. Biedrzychowi z B. cz. po ojcu w Krzysztoforzycach (SP 8 uw. 207/4); 1392 wd. po Pakoszu z B. (ZK 1c s. 73); 1394 uczciwy Mikołaj zw. „Srochsczel” z B. sprzedaje za 80 grz. Przecławowi z Opatkowic cz. tamże (DSZ 63); 1397-9 Mikołaj z B. (SP 8, uw. 231/54, 301/7); 1397 Jaszek z B. (SP 8, 5871-2); Dorota dz. B. pobrawszy 10 grz. od Przecława z Zarogowa wyznacza je jako posag c. Małgorzacie. W pieniądzach tych zastawia dziedzinę w B. (SP 8, 6170); 1398 Jaszek [zw.] Brzostek dz. B., Dorota z Pstroszyc i jej s. Janusz godzą się w sprawie wiana Machny ż. Jaszka. Machna będzie trzymać w 10 grz. zastaw cz. w B. do końca życia swej matki Doroty, a po jej śmierci podzieli się dobrami z braćmi, matka zaś nie może pozbyć się cz. dziedziny w B. (SP 8, 6254); Mikołaj dz. B. rezygnuje za 50 grz. pras. na rzecz kl. miech. z całej cz. dziedziny w Zegartowicach (SP 8, 6555); Stanisław i Jaszek z B. zobowiązują się zapłacić w ciągu 3 lat siostrze Świętochnie 20 grz. posagu (SP 2, 6650); 1399 Fałek Peczechowic z Proszowic uwalnia swego teścia Wojsława z B. ze sprawy o 8 grz. posagu, o 10 sk. i o zapłacenie 2 grz. (SP 8, 8105); 1400 Jaszek zw. Brzostek z B. (SP 8, 10 818, → też niżej); 1404 Piotrasz z B. przeciw Stachnie c. Jakusza z B. (ZK 3b s. 276); 1408-36 Jakub, Jakusz z B. (ZK 312 s. 334; 313 s. 19; 193 s. 78, 256; 194 s. 76; 195 s. 50; 197 s. 38; 5 s. 21, 145, 427); 1411 Wawrzyniec z B. sprzedaje za 80 grz. półgr Stanisławowi z B. i jego br. Piotrowi całą cz. w B. (ZK 193 s. 47); 1413-7 Stanisław z B. h. Olawa (SP 7/2, 229; ZK 193 s. 203, 250, 343; 194 s. 52); 1413 tenże kupuje za 40 grz. półgr od Piotra z Deszna i jego bratanicy Jachny ich cz. dziedziny w Desznie (ZK 193 s. 151-2); 1414 Jakusz z Częstoszowic zobowiązuje się oddać w terminie 10 grz. półgr Jakuszowi z B. pod gwarancją zastawu 2 kmieci we wsi Kunassy [Konaszówka] (ZK 5 s. 427); 1415 Kachna ż. Sędka z Borowa sprzedaje za 16 grz. półgr Małgorzacie ż. Stanisława z B. oraz jej cc. Elżbiecie i Annie całą cz. dziedziny w Sławicach (ZK 193 s. 214); 1417 Dziersław z Tczycy rezygnuje za 60 grz. półgr na rzecz Jaszka Brzostka z B. z całej cz. dziedziny w B. (ZK 194 s. 47); 1418 Piotr z B. (ZK 194 s. 131, 163, 167); 1418 tenże wyznacza ż. Małgorzacie c. Jakusza z B. 30 grz. posagu i 70 grz. wiana na 1/2 dóbr w B. (ZK 194 s. 132); 1420 Małgorzata c. Jakusza z Siedlca, ż. Piotra z B., wziąwszy trzecią cz. dziedziny po matce w B., ustępuje br. Jakuszowi, Piotrowi, Jakubowi i siostrze Piechnie z cz. dziedzin po matce w B. i po ojcu w Siedlcu i w Szreniawie (ZK 195 s. 72); 1421 Hanka ż. Piotra z B. alias z Biskupiego ma mieć termin ze Stan. Niewczasem z Szerzyn, a jej mąż ma udowodnić szlachectwo (SP 2, 1838); 1427 br. przyrodni Stanisław i Marcin kmiecie z B. (Teut. 1a s. 277); 1428 Jaszek Brzostek z B. (ZK 196 s. 195); 1429-39 Jan Brzuchański z B. (SP 2, 2268, 2782); 1429-32 Jakusz Brzuchański z B. (ZK 197 s. 125, 151; GK 3 s. 208); 1429 Piotr Brzuchański z B. (GK 3 s. 225, 252); 1434 Piechna wd. po Jakuszu z B. (ZK 197 s. 260); 1439 Jakub ze Szreniawy sprzedaje Piotrowi z B. cz. po matce w B. (GK 6 s. 83); 1440 Piotr z B. sprzedaje za 80 grz. Marcinowi z Grabek [pow. wiśl.] cz. w B., kupioną niegdyś od Jakuba ze Szreniawy (ZDM 2, 567; GK 7 s. 78); 1442 sąd ziemski krak. wydaje wyrok w sporze między Marcinem z Grabek a Maciejem z B. o pr. bliższości Macieja do cz. w B., którą Marcin kupił od Piotra z B. Jeśli Maciej nie wypłaci Marcinowi do Bożego Narodzenia 80 grz., to cz. ta przejdzie na własność Marcina i wygaśnie pr. bliższości (DSZ 191); 1443 sąd ziemski krak. postanawia, że Maciej z B. odzyska na zasadzie pr. bliższości cz. w B., którą kupił Marcin z Grabek od jego br. Piotra, jeżeli wypłaci Marcinowi 70 grz. na trzeci dzień po Bożym Narodzeniu (DSZ 194); Stanisław i Maciej z B. (GK 8 s. 200); 1445 Stanisław z B. sprzedaje za 200 grz. Stan. Niemście z Krzcięcic cz. w B. (GK 9 s. 121); 1448 Stanisław z B. h. Olawa (SP 7/2, 910); 1466 panna Anna z Wierzchowisk c. Jakuba Brzuchańskiego (ZK 16 s. 340); 1469 tenże Jakub zastawia za 8 grz. Maciejowi pleb. z Imbramowic dom i siedlisko z ogrodem, rolami za ogrodem i gumnem, a także gumno w B. (GK 18 s. 804); Anna ż. Jakuba z B., c. Mikołaja z Poręby (GK 18 s. 961); 1470-80 mniejsza cz. B. należy do Jakuba Piksa (Pix) i Jana Sławickiego (DLb. 3 s. 19); 1498 Stanisław sołtys z Poręby sprzedaje za 40 grz. br. Jerzemu, Janowi i Andrzejowi ze Sławic całą cz. w B. (GK 27 s. 164); 1502 Jan Barzy z B. (ZK 23 s. 83).
3B. Cz. kl. Bożogr. w Miechowie [dziś Brzuchania Państwowa]. 1386 br. Stanisław, Wyszko i Miecisław dz. B. sprzedają za 100 grz. kl. miech. całą cz. dziedziny po ojcu w B. (DSZ 30); Machna dz. B. c. Mikołaja zw. Mączka sprzedaje za 30 grz. gr pras. kl. miech. całą cz. dziedziny po ojcu w B. (DSZ 31); Maciej s. Mikołaja zw. Dębianka (Dabanka) z Pawłem i jego synami i prepozytem miech. ma drugi termin, ponieważ wwiązał się w dziedzinę w B. super ipsius tenutam (SP 8, 4240); 1387 uczciwi Przecław, Mirosław, Krzesław, Piotrasz, Mikołaj, Sędek, Przechna i Machna, dzieci Staszka, dz. B., sprzedają za 100 grz. gr. pras. kl. miech. całą cz. dziedziny po ojcu w B. (DSZ 34); sławetny Klemens s. Piotra z B. sprzedaje za 10 grz. gr pras. kl. miech. siedlisko z ogrodem i rolami po ojcu w B. (DSZ 35); Tomasz z B. z ss. Piotraszem i Biedrzychem sprzedają za 40 grz. kl. miech. 3 pola alias niwy et zapusta, a klasztor ma uwolnić jego zastawy w 18 grz. od Pawła alias „Cothui” (SP 8, 4371); 1388 sławetny Klemens s. Teodoryka sprzedaje za 20 grz. gr pras. kl. miech. całą cz. dziedziny w B. (DSZ 41); Klemens z B. s. Piotra sprzedaje za 20 grz. kl. miech. cz. w B. (SP 8, 4735); 1389 Tomasz dz. B. sprzedaje za 60 grz. gr pras. kl. miech. całą cz. dziedziny po ojcu w B. (DSZ 45; Mp. 4, 1004); Piotr i Biedrzych z B. ss. Tomasza sprzedają za 60 grz. kl. miech. wszystkie cz. dziedziny po ojcu w B. Piotr poręcza za siostrę Machnę, a Biedrzych za Nastkę (SP 8, 5169); 1391 opatrzny Mikołaj dz. B. z siostrą Nastką sprzedają za 60 grz. gr pras. kl. miech. cz. dziedziny po ojcu w B. (DSZ 50); uczciwy Tomasz z B. z ss. Piotrem i Biedrzychem sprzedają za 40 grz. gr. pras. kl. miech. 2 pola z 2 źrebiami w B. (DSZ 51 ― brak połowy dok.); 1492 br. Michał i Dzietrzych dz. B. sprzedają za 80 grz. kl. miech. całe cz. po ojcu w B. (DSZ 55; Mp. 4, 1020); 1396 Dzierżko z Brzostków z ż. Piechną i jej siostrą Nastką dz. B. sprzedają za 40 grz. gr pras. kl. miech. całe cz. w B. po Felce (Filce) matce ww.. sióstr (DSZ 68); Wysz s. Pawła z B., jego bratowa Elżbieta ż. Abrahama i ich c. Dorota sprzedają za 60 grz. gr pras. kl. miech. całe cz. dziedziny w B. (DSZ 69); br. Stanisław i Miecisław z Żurawicy [ziemia przem.] obiecują w imieniu swoim i swych br. Wyszka i Abrahama zrzec się pr. do sprzedanej kl. miech. niegdyś do nich należącej dziedziny w B. po wypłaceniu im przez klasztor 4 grz. gr pras. i 8 łokci sukna po 8 gr w kolorze określonym przez Wyszka (ZDM 1, 216); 1398 Dziersław z Brzostków sprzedaje za 20 grz. kl. miech. cz. swej ż. Piechny w B. zw. Filczyńska [po matce Felce, Filce] (ZK 1c s. 477); Dorota ż. Abrahama z B. z c. Elżbietą i szwagrem Wyszkiem sprzedają za 25 grz. kl. miech. całą cz. w B. (ZK 1c s. 477); br. Andrzej, Mikołaj i Jan dz. B. sprzedają za 60 grz. gr pras. kl. miech. całe cz. dziedziny po ojcu w B. (SP 8, 7137; DSZ 72); 1399 kl. miech. ma ustanowić zastępcą Mikołaja z B. przeciw Janowi z Olganowa o dziedzinę w B. (SP 8, uw. 301/7); Mikołaj z B. sprzedaje za 40 grz. i za dom w Miechowie klasztorowi miech. całą cz. dziedziny w B. (SP 8, 8564; DSZ 78); 1470-80 większa cz. B. należy do kl. miech. Folwark, 7 ł. czyli zagród kmiec., karczmy nie ma. Kmiecie odrabiają własnym zaprzęgiem 1 dzień w tygodniu i po 2 powaby, płacą od 6 do 10 sk. czynszu, dają po 30 jaj, po 4 koguty i po 2 sery, ospu nie dają (DLb. 3 s. 19); 1529 kl. miech. pobiera w B. 2 grz. i 4 gr czynszu (LR s. 185).
4. 1368-9 →p. 6.
5. 1470-80 w cz. klaszt. dzies. z folwarku klasztorowi miech., a od kmieci dzies. snop. bpowi krak.; w cz. szlach. dzies. snop. od kmieci klasztorowi miech. (DLb. 3 s. 19-20); 1529 dzies. snop. z pewnych ról kmiecych w B., Sławicach i Parkoszowicach wart. 8 grz. bpowi krak., a z ról folw. wart. 1 1/2 grz. klasztorowi miech. (LR s. 4, 186).
6. 1368-9 Marcin z B. ławnik w Miechowie (ZDM 4, 995; Mp. 3, 819); 1374 sesja sądu ziemskiego krak. w B. (SP 8, 6); 1383 Abraham z B. przeciw Piotrowi s. Andrzeja o rabunek, o 10 łokci sukna po 8 gr i o 2 rany (SP 8, 2073); 1384 Piotr s. Tomasza z B. skazany na karę 6 grz., ponieważ szemrał na Szczepana w pobliżu sądu (SP 8, 2229); 1387 Staszko z B. skazany na karę 6 grz. przeciw Szczepanowi zw. Brigar, ponieważ nazwał go Falibog (SP 8, 4285); 1389 Mikołaj presbiter z Jurzykowic [dziś Irzykowice] przeciw Tomaszowi z B. o główszczyznę po bracie (SP 8 uw. 193/9); 1413 Stan. Morosko s. Piotra z B., kustosz skarbu król., student Ak. Krak. (Al. 1 s. 3); 1421 Piotr Brzuchański z B. i przedmieścia Krakowa [Biskupie] z ż. Hanką (GK 1 s. 636, 643, 658); 1447 Stanisław s. Stanisława z B., student Ak. Krak. (Ind. s. 289); 1506 szewc Piotr z B. przyjęty do pr. miej. krak. (Kacz. 9455).
7. K. Potkański, Zagrodowa szlachta i włodycze rycerstwo, „RAUh”, 23, s. 216.