Hanhess (1268 molendinum, 1432 molendinum dictum Hanhes, Henhes, 1504 Hanhesse, molendinum cum predio dictum Hanesse, Hangste!, 1508 Hanushesse) młyn z folwarkiem, dziś nie istnieje, leżał nad rz. Prądnik między Zielonkami a Prądnikiem Białym, dziś w dzielnicy Krowodrza, ok. 5 km. na NW od centrum Krakowa.

[Pow. krak.]; 1470-80 par. Ś. Krzyża [Ś. Ducha] w Krakowie (DLb. 3 s. 42).

Własn. bpów krak., od r. 1268 kl. Ś. Ducha w Krakowie, w dziedz. dzierżawie mieszczan, potem Tęczyńskich h. Topór. 1268 Paweł z Przemankowa [dziś Przemyków] na prośbę prepozyta Goczałka uznaje za krzywdzącą dla kl. Ś. Ducha zamianę wsi klasztornej → Błędów na dzies. snop. z ról młyńskich bpich i książęcych oraz od kmieci w Prądniku [Białym], dokonaną przez bpa Prandotę [z Białaczowa], i jako rekompensatę dodaje klasztorowi młyn z rolami należący dotąd do bpów krak., leżący między młynem w Zielonkach [→ Dębny Młyn] a młynem Niemców (DLb. 3 s. 39)¹Identyfikację młyna nadanego duchakom w 1268 r. z młynem H. uzasadniają dane zebrane w haśle → Dębny Młyn, wiadomości z l. 1432 (kolejność młynów idąc od Zielonek w dół rz. Prądnik), ok. 1570 (tradycja klasztorna), oraz położenie Rachmłyna [Rauchmühle], przerobionego ok. 1491-3 r. przez F. Szylinga na papiernię (Memoriał o początkach i sukcesji papierni prądnickiej, wyd. K. Piekarski, [w:] Papiernie w Polsce XVI w., pod red. K. Budki, Wr. 1971, s. 36, 39-40), k. młyna kl. dominikanów w Prądniku Czerwonym (por. MS 4, 4834). W haśle Dębny Młyn błędnie podano w główce nazwę „molendinum Theutonicorum”, gdyż odnosi się ona do młyna Niemców, poświadczonego w XV i XVI w. jako własność kl. Ś. Ducha. Z XIV w. pochodzą informacje o młynach duchaków w → Prądniku Białym, nie można jednak jednoznacznie odnieść tych danych do młyna H; 1432 Andrzej Hanhes mieszcz. krak. i dz. [dziedz. dzierżawca] młyna zw. H., Wojciech Grzdzoch młynarz z młyna szpitala [Ś. Ducha] leżącego poniżej młyna zw. H., oraz Grzegorz młynarz z młyna zw. Rachmłyn pozywają Bernarda Langniklosza mieszcz. krak. [z → Dębnego Młyna we wsi Zielonki] o wypuszczenie wody płynącej od dawna do ww. młynów. Po zmianie biegu wody nie kręci się 5 kół w młynie H., 2 koła w młynie Wojciecha i 2 koła w Rachmłynie. Wraz z Andrzejem staje przedstawiciel duchaków (magister hospitalis de Cracovia circa suum hominem; GK 4 s. 556-7); 1470-80 do kl. Ś. Ducha przy kościele Ś. Krzyża w Krakowie należą w Prądniku [Białym] 3 młyny z rolami i łąkami nad rz. Prądnik. Spośród dziedz. dzierżawców, którym za mielenie klasztornego zboża przysługuje pół miary ziarna, rajca krak. Gerstman płaci 4 grz., Jakub Kopacz 4 grz., a wdowa po ... [pozostawione puste miejsce na wpisanie imienia] 6 grz. czynszu rocznie na rzecz kl. Z ról ww. 3 młynów kl. Ś. Ducha przysługuje dzies. nieswobodna snop. i po 4 kity kon., wart. 10 grz. (wart. łącznie z dzies. snop. z 5 ł. i 3 ogrodów bpa krak.; DLb. 3 s. 42-3)²Brak źródeł nie pozwala wskazać, który z ww. młynów jest identyczny z młynem H. Może to młyn z największym czynszem 6 grz. (w 1432 r. młyn H. miał 5 kół i był największy, w l. 1504-1529 Tęczyńscy płacili z niego aż 12 grz. czynszu, w porównaniu do 5 grz. z młyna Niemców i 6 grz. z Rachmłyna w l. 1528-9). Nie udało się też zidentyfikować ww. wdowy. W 2. połowie XV w. (przed 1497 r.) w rodzinie Tęczyńskich nie było wdowy (Barbara z Brzezia ż. Jana kaszt. krak. zmarła przed mężem ok. 1462 r.; MPH 4 s. 495), a zatem w czasie spisywania DLb. 3 młyn ten (jeśli byt identyczny z młynem H.) nie należał jeszcze do Tęczyńskich. Inną możliwość może sugerować konsekwentne wymienianie młynów duchackich w kolejności począwszy od wsi Zielonki w dół rz. Prądnik w l. 1432 i 1529, co mogłoby wskazywać na tożsamość młyna H. z młynem Gerstmana. Jednak w 1528 r. kolejność ta nie została zachowana: młyny Jana Janika [czynsz 5 grz. = młyn Niemców], Tęczyńskiego, oraz wd. po Janie Hallerze [czynsz 6 grz. = Rachmłyn].

1504 Andrzej s. zm. Zbigniewa z Tęczyna pkom. krak., w imieniu swoim i br. Jana, zawiera ugodę z Janem prep. kl. Ś. Ducha w Krakowie w sprawie wysokości czynszu z młyna H. nad Prądnikiem. Tęczyńscy mają zapłacić duchakom za ubiegłe 2 i 1/2 roku po 12 grz. rocznie zgodnie z dok. (OK 24 s. 518-19); w podziale dóbr pomiędzy ww. braćmi ss. zm. Zbigniewa Tęczyńskiego pkom. krak., odziedziczonych po ich zm. stryju Andrzeju z Tęczyna kaszt. wojnickim, młodszemu Andrzejowi przypadł m. in. młyn z folwarkiem zw. H. nad rz. Prądnik (ZK 154 s. 316 [88]; SP 2, 4547)³W SP 2, 4547 błędny odczyt Hangste zamiast Hanesse; 1508 br. Mikołaj, Jan, Stanisław, Jakub i Stanisław Jankowscy procesują się ze szl. Stanisławem Koczanowskim [pod]-dzierżawcą młyna zw. H. nad Prądnikiem (ZK 24 s. 40-1, 48); 1528 wg odnowionych i odtworzonych przez bpa krak. Piotra Tomickiego przywilejów kl. Ś. Ducha w Krakowie spalonych w pożarze klasztoru [28 kwietnia 1528 r.], kl. posiada we wsi Prądnik Mały [Biały] 3 młyny, tj. papiernię i 2 zbożowe, m. in. młyn dzierżony przez Andrzeja Tęczyńskiego wwdę krak. [s. Zbigniewa], z którego kl. pobiera 12 grz. czynszu (Tomkowicz s. 72; DodGL, 1852, nr 50-5, s. 208, 212; K. Antosiewicz, Zakon Ducha Świętego de Saxia w Polsce średniowiecznej, „NaszaPrzeszłość”, 23, 1966, s. 170-2); 1529 ww. klasztorowi przysługuje m. in. czynsz z 3 młynów we wsi Prądnik Mały [Biały]: z młyna [H.] pana Tęczyńskiego 12 grz., młyna Niemców 5 grz. i młyna papierniczego [zw. Rachmłynem] 6 grz., oraz dzies. snop. z ww. młynów i od zagr. wart. 3 grz. (LR s. 232); 1553 po podziale dóbr między wwdą lubelskim Andrzejem i jego bratankiem kaszt. lwowskim Stanisławem Tęczyńskimi, Stanisławowi przypada m. in. Prądnik [= młyn H. z folwarkiem] (A. Kłodziński, Tęczyńscy. Pogląd na rozwój, zamożność i znaczenie rodu, „Sprawozdania Komisji do Badania Historii Sztuki w Polsce”, t. IX, Kr. 1913, kol. 260; BJ rps 6 s. 100-101); [ok. 1570] Tęczyńscy od dawna posiadają jako zastaw [dziedz. dzierżawę] za 590 fl. węg. od kl. Ś. Ducha grunty w Prądniku [na marginesie wydrukowano: molendinum Hanesse], które w 1268 r. Paweł bp krak. przyłączył do uposażenia kl. (Alberti Basaei Scebresinensis f. ordinis Sancti Spiritus, Epitome Xenodochii, Cracoviae 1570, u Siebeneychera, s. 18, egz. z BCzart., Cim. 1999 I; Tomkowicz s. 22).

S. Tomkowicz, Zabytki budownictwa miasta Krakowa, I. Szpital Ś. Ducha, Kr. 1892, s. 22, 30-2, 70-5.