(1229 Igolomia z interpolacji XV-wiecznej, 1325 Ygolomia, 1326 Igolomia, 1392 Wigolomia, 1393 Ygolonia, 1394 Iegolomia, 1470-80 Igolonya Maior, Igolomya Minor¹W źródłach jedynie Długosz (DLb. 2 s. 158) stosuje nazwy: I. Wielka w odniesieniu do szlach. cz. I. i I. Mała – do części będącej własn. kol. Ś. Floriana na Kleparzu, 1488 Ygalomia, 1529 Golomya) 12 km na SW od Proszowic. Por. też Boturzyn.

1. 1490 n. pow. krak.; 1581 pow. prosz.-krak. (ŹD s. 6, 443); 1326 n. par. własna; dek. Pleszów (MV 1 s. 141); 1470-80 dek. Kazimierza Wielka vel Witów (DLb. 2 s. 158); 1529 dek. Pleszów (LR s. 259).

2. 1376 Maciej prep. kl. staniąt. jako właśc. Tropiszowa i Czcik prep. kl. miech. jako właśc. Mszęcina zawierają ugodę w sprawie zmiany koryta Wisły, która winna teraz płynąć przez las k. Mszęcina w kierunku I. (Mp. 3, 881-2); 1402 Kiełcz z Woli Kiełczowej [zw. też: → Wola Boturzyńska lub Czyste Brzegi, dziś Wola Batorska] sprzedaje za 10 grz. Jakuszowi z Boturzyna jaz zbudowany na Wiśle na potrzeby młyna w I., od brzegu tejże Woli (ZK 3 s. 466); 1437 p. 3; 1468 brzeg igołomski Wisły (SP 2, 3902); 1470-80 I. graniczy z Tropiszowem i Boturzynem (DLb. 1 s. 487; 3 s. 297); 1517 zagrodnicy w cz. I. należącej do kanoników kol. Ś. Floriana osadzeni za dworem w kierunku drogi do Krakowa (KUJ 4, 337); 1536 rozgraniczenie między Tropiszowem a I. należącą do kol. Ś. Floriana poczyna się przy narożniku wsi Boturzyn. Następnie usypane zostają 2 kopce między polami tych wsi ,,alias na smugu”, k. drogi z I. do Czernichowa. Dalej granica idzie fosą rozdzielającą pola tychże wsi, czyli smugiem, w kierunku zachodnim. Fosa skierowana jest teraz między polami na północ i przeprowadzona aż do łąki plebana w Pobiedniku [Wielkim] i do Rokitowych Krzów przy → Brzostku. Tu na łące k. Rokitowych Krzów usypany zostaje kopiec narożny zamykający granicę (ZK 29 s. 315-6); 1537 granica między I. wsią kol. Ś. Floriana a Pobiednikiem [Wielkim] → Brzostek (ZK 29 s. 316-8); 1558 granica między Tropiszowem a Pobiednikiem Wielkim zaczyna się na łące zw. Szerokie Pobrzegi [dziś w Tropiszowie łąki zw. Pobrzegi; UN 13 s. 19] k. wielkiej fosy i kopca wsi I. należącej do kanoników kol. Ś. Floriana (ZK 36 s. 1581); 1567 rozgraniczenie między wsiami Tropiszów i Pobiednik [Wielki] rozpoczyna się na łące zw. Koźlica [dziś wieś Koźlica z przysiółkami Koźlica Igołomska i Koźlica Tropiszowska; UN 13 s. 14] k. granic wsi I. nad rz. Wisłą (ZK 407 s. 63); 1568 akt rozgraniczenia między łąkami zw. Koźlica należącymi do wsi Tropiszów a wsiami Pobiednik Mały i Pobiednik Wielki rozpoczyna się w miejscu, gdzie zbiegają się narożniki łąk zw. Koźlica, należących do wsi Tropiszów, I. i obu Pobiedników, niedaleko wielkiej drogi z Krakowa do I. Usypano przy tych narożnikach 3 kopce. Dalszy przebieg granicy → Brzostek (ZK 407 s. 119-27); 1570 droga z Krakowa na Ruś idzie przez Pobiednik [Wielki], I., Złotniki i Brzesko [Nowe] (LDK s. 27).

3A. Własn. kl. Bened. tyn., od 1402 własn. szlach. 1229 papież Grzegorz IX potwierdza kl. tyn. posiadanie m. in. I. (Tyn. 11b - interpolowany w XV w., por. J. Wyrozumski, Państwowa gospodarka solna w Polsce do schyłku XIV w. Kr. 1968 s. 25); 1354, 1356 własn. kl. Bened. w Tyńcu (MV 2 s. 308; ZDM 8, 2531); 1379 Szczepan karczmarz z I. (SP 8, 597); 1387 Marek kmieć z I. (SP 8, 4262); 1388 Bartek [kmieć?] z I. z Mik. Płazą z Sieciechowic o 4 sztuki bydła, 1 grz. szkody i inne krzywdy (SP 8 uw. 75/16, 77/26, 79/6); I. daje podrzęctwu niepołomickiemu sep w postaci 10 miar żyta (RD s. 8); 1402 Mścisław opat tyn. i jego kl. dają Jakuszowi z Boturzyna całą swoją wieś I. z pr. patronatu kościoła za całą część kupioną przez Jakusza w Karwinie (ZK 3 s. 459-60; DLb. 2 s. 159-60); → p. 2; 1403-25 Jakusz z → Boturzyna właśc. I. (Mp. 4. 1075: KUJ 1, 75); 1437 br. Jan, Stanisław i Jakub ss. zm. Jakuba z → Boturzyna [podsędka ziemskiego krak.] dzielą dobra: I., Boturzyn i położona za Wisłą Wola Boturzyńska. Jakubowi przypada cz. w I. i w Woli Boturzyńskiej. Może on zbudować młyn na brzegu Wisły i uczynić dla tegoż młyna jaz od brzegu, [na którym leżą Boturzyn i I.] do brzegu, na którym jest położona Wola Boturzyńska. Jakub i jego młynarz będą mogli brać drzewo na budowę młyna i jazu w lesie należącym do Woli Boturzyńskiej. Stanisław br. Jakuba może korzystać z tego młyna bez dawania miar, nie może jednak zbudować innego młyna na Wiśle w I. lub Woli Boturzyńskiej. Przypada też Jakubowi las zw. → Isepek naprzeciw młyna za Wisłą i łąka zw. Stara Łąka z zaroślami w Woli Boturzyńskiej. Jakub ma prawo wypasać 30 świń żołędziami w lasach [Stanisława] w Woli Boturzyńskiej, a Stanisław – 30 świń w lasach Jakuba w Boturzynie i I. Stanisław otrzymuje położoną za Wisłą Wolę Boturzyńską. Zostaje też Stanisławowi dodany z działu Jakuba w I. łan zw. Grzegorzowski z łąką, ogrodem, zaroślami i przymiarkami, a także z sadzawką pod górą zw. Łysa Góra [dziś w I. pole i wzgórze o tej nazwie; UN 13 s. 12]. Gdyby Wisła w sposób naturalny zmieniła koryto, wówczas jeden brzeg jeziora, utworzonego ze starego koryta, i jeden brzeg Wisły będą należeć do działu Stanisława [tj. do Woli Boturzyńskiej], a drugi do cz. Jakuba, tj. do Boturzyna i I. Najstarszy z braci Jan winien posiadać cz. Boturzyna i cz. I. oraz cz. w Woli Boturzyńskiej. W wypadku wcześniejszej śmierci Jakuba cała jego cz. winna przypaść Janowi. Za zabudowania i dwór w Boturzynie Jakub winien Stanisławowi wypłacić 25 grz. Jakub i Stanisław mogą uczynić na rz. Wiśle zagrodę dla połowu ryb. Jeśli Wisła znajdzie sobie nowe koryto i odgrodzi od Woli Boturzyńskiej jakiś las lub łąki, wówczas winny one należeć nadal – jak od dawna – do tejże wsi (BCzart. 2930 s. 180-2).

1441 Paweł karczmarz z I.; 1447 Piotr karczmarz z I. (OK 6 s. 275, 1069); 1470-80 właśc. Jan i Stanisław h. Czewoja z Boturzyna. 23 ł. kmiece, 6 zagród, 5 karczem z rolami, 2 folwarki ryc. Dziedzic I. posiada też łan w Zabierzowie [par. Wawrzeńczyce] (DLb. 1 s. 55; 2 s. 158, 175); 1478 Stan. Boturzyński sprzedaje za 2200 fl. węg. Janowi Szaszowskiemu swoją cz. w Boturzynie, I. oraz Glew (GK 20 s. 757, 791-2); 1478-87 Jan Szaszowski alias Blask z I. i Boturzyna (GK 20 s. 757, 791-2; 22 s. 488, 499-500, 562); 1486 Jan z Boturzyna [s. Jakuba] dziekan sądec., poręczając za młodszego br. Jakuba, sprzedaje Katarzynie ż. Hieronima z Boturzyna m. in. cz. I.; → Boturzyn (GK 22 s. 499-500); 1487 Jan Szaszowski alias Blask sprzedaje za 1000 fl. węg. braciom: Janowi, Andrzejowi, Janowi i Stanisławowi [Rzeszowskim] z Przybyszówki [ziemia przem.] całe swoje cz. w Boturzynie i I. (GK 22 s. 562-3); br. nie podzieleni Jan dziekan krak. i Jakub z Boturzyna i I. sprzedają ww. braciom [Rzeszowskim] m. in. cz. I.; → Boturzyn (GK 22 s. 575-6); 1489-94 pobór w cz. Rzeszowskiego: z 71/2 ł.; 1496-7, 1499 pobór w cz. Zayfretha: z 61/2 ł., 1500 z 10 ł.; w cz. Drzewickiego: 1508 z 9 ł. (ŹD s. 443; RP s. 139, 166, 182, 196, 213, 85, 121, 19, 257, 348); 1498 młyn Seweryna Zayfretha mieszcz. krak. (GK 26 s. 840); 1504 tenże dz. I. i Boturzyna sprzedaje za 2200 fl. te wsie z dworem i rolami folw. Annie z Naramowic [woj. pozn.] ż. Adama z Drzewicy [pow. opocz.] i I. (ZK 154 s. 315-6, 337); role folw. (LR s. 259); 1530 pobór z 9 ł. i karczmy (RP k. 22).

3B. Własn. kustodii w kol. Ś. Floriana na Kleparzu. 1463 Piotr włodarz w I. (ZK 17 s. 130); 1470-80 12 ł. kmiec., z których każdy płaci kustoszowi 1 grz. czynszu, daje 30 jaj, 2 sery i 2 koguty i jest obow. pracować własnym pługiem i wozem 2 dni w tygodniu, przez cały rok oraz świadczyć w razie potrzeby podwody. Karczma²Tak DLb. 1 s. 487, w DLb. 2 s. 158 – 2 karczmy z rolami płaci 3 grz. 1 wiard. czynszu, 4 zagrody z rolami płacą po 9 gr czynszu i pracują pieszo po 1 dniu w tygodniu. Dwór kustosza z bardzo dobrym folwarkiem, rolami i łąkami, młyn (DLb. 1 s. 487; 2 s. 158); 1486 Mikołaj z Tęczyna miecznik krak. bierze od kanoników kol. Ś. Floriana na 10 lat w tenutę wsie: Książnice [par. Więcławice], Czaple [Małe] i I. W r. 1486 winien zapłacić 50 grz. rocznie, w następnych latach po 60 grz. (KUJ 3, 276); 1489-94, 1496-7, 1500, 1508 pobór z 6 ł.; 1449 pobór z 51/2 ł. (ŹD s. 443; RP s. 139, 166, 182, 196, 213, 85, 121, 257, 348, 19); 1516 czynsz kolegiacie Ś. Floriana płaci 12 imiennie wymienionych kmieci, 4 zagrodników, 1 rybak i 1 karczmarz; 1517 czynsz tejże kol. płaci 13 imiennie wymienionych kmieci, 4 zagrodników i karczmarz (BJ rps 6035 III k. 76 r, 102 v); Jan z Rzuchowej [pow. pilzn.] włodarz I.; kanonicy kol. Ś. Floriana zawierają w swoim dworze, czyli folwarku w I. umowę z prac. Jakubem tkaczem płótna w sprawie osadzenia nowej zagrody w I. na roli liczącej 8 lub 9 zagonów, za dworem w kierunku drogi do Krakowa. Otrzymuje Jakub 4 lata wolnizny, potem ma płacić 1 grz. rocznie zwyczajem innych zagrodników w I. i będzie obow. jak inni kmiecie pracować przy łąkach. Otrzymuje też łąkę zw. we Wronach [Wrony – dziś przysiółek Koźlicy; UN 13 s. 14], między łąkami Macieja Miłoszka i Jakuba Potomka (KUJ 4, 337); 1529 wieś płaci kol. Ś. Floriana na Kleparzu 13 grz. 8 gr czynszu (LR s. 301); 1537 → p.2.

3A lub 3B. 1387 Marek kmieć z I.; 1388 Bratek, Bratecz vel Bartek [kmieć?] z I. (SP 8, 4262, uw. 75/16, 27/26, 79/6); 1436 Jachna Golemówna młynarka w I. (ZK 197 s. 521); 1501 Jan Grela włodarz w I. i jego konkubina Katarzyna (OK 24 s. 167).

4. W części kl. tyn.: 1345 Adam sołtys w I. (Mp. 3, 677); 1356 wg przywileju Kazimierza W. sołtys z I. ma zasiadać w sądzie wyższym pr. niem. w zamku krak. (ZDM 8, 2531); 1397 Adam sołtys z I. (Mp. 1, 279); 1384-98 Marcin, Marcisz [sołtys?] z I., 1398 z Górki [nie zidentyfikowanej] (SP 8, 2335, 6714, 7032, 7348; ZK 1c s. 41; KSN 24). W części kol. Ś. Floriana: 1516 sołtys (BJ rps 6035/III s. 76 r).

5. 1300 erekcja kościoła³Wiadomość nie potwierdzona dostępnymi obecnie źródłami. (Schematyzm diec. kieleckiej 1881); 1325-6 papież Jan XXII nakazuje bpowi, prepozytowi i kanonikom krak. osadzenie zgodnie z prośbą króla Władysława [Łok.] i królowej Jadwigi ich kapelana Andrzeja z Wiślicy na par. w I. (MV 3, 181-2, 204); 1326 pleban Andrzej [z Wiślicy]; par. oceniona na 20 grz. (MV 1 s. 141); 1327 pleban Sięgniew; par. oceniona jw. (MV 1 s. 213); 1335-57 świętop. 14 sk. (MV 1 s. 373, 383; MV 2 wg indeksu); 1350 Jan s. Dzieczka z Raciborza [Śląsk] kan. wrocławski i krak., pleban w I. (MV 3 s. 332); 1354 par. pod wezw. NMP w I. wsi opata tyn. nie obsadzona (MV 2 s. 308); 1374 Świętosław s. Grzegorza z Szańca [pow. wiśl.] bakałarz dekretów, mistrz sztuk wyzwolonych, altarysta kat. krak. oraz pleban w I. (BPAN rps 8513 k. 172; Bullarium 2, 2132); 1379 Paweł kapelan w I. (SP 8, 558, 563, 597); 1385 mistrz Świętosław h. Prus dr dekretów, pleban w I. zbudował w I. w miejsce istniejącego od fundacji drewn. kościoła – murowany z cegły i wyposażył w przybory kościelne; por. wyżej 1374⁴Por. K. Ożóg, Studia nad wykształceniem uniwersyteckim krakowskiego duchowieństwa świeckiego w XIV w., „Studia Historyczne”, 26 (1983), s. 569 (DLb. 2 s. 160); 1392-5 Maciej wikariusz w I. (ZK 1c s. 85, 108, 110, 132, 137; 2 s. 236); 1394-1405 Henryk pleban w I. (RD s. 273; ZK 3b s. 566); 1394 podrzędczy proszowski wypłaca pleb. z I. Henrykowi 4 grz. za drzewa dębowe zabrane jemu i jego kościołowi (RD s. 273); 1402 → 3A; 1403 Jakusz z Boturzyna pkom. królowej, wielkorządca krak. funduje i uposaża altarię w kościele par. w I. Altarysta otrzymuje dom z siedliskiem i ogrodem, 1 grz. czynszu z karczmy, z którego pleban z wikarym otrzymują co kwartał 8 gr, a altarysta 4 gr. Ponadto altarysta ma pobierać dzies. z ról Jakusza w Glewie i od 2 kmieci w Gruszowie [par. Brzesko Stare] (Mp. 4, 1075); powyższy przyw. transumuje bp Piotr [Wysz] (KK 2, 475); 1405 Henryk pleban w I.; Piotr wikary w I. (ZK 3b s. 566, 664); 1419 Świętosław prebendarz w I. (wg ind. WAP); 1425 Jakub z Boturzyna podsędek ziemski krak. na mocy pr. patronatu przekazuje Akademii Krak. wyłączne prawo obejmowania przez jej członków godności plebana w kościele par. w I. (KUJ 1, 75); 1447 pr. patronatu kościoła w I. należy do dziedziców Boturzyna (OK 6 s. 1090); 1470-80 kościół par. z cegły pod wezw. Narodzenia NMP. Pleban pobiera: dzies. snop. i kon. wart. 20 grz. z łanów kmiec., zagród, karczem oraz z 2 folwarków w cz. szlach. I., dzies. snop. i kon. wart. 10 grz. w Boturzynie, dzies. wart. 7 grz. z 3 folwarków oraz dzies. snop. i kon. z łanów kmiec., zagród i karczem – w Czernichowie, dzies. wart. 8 grz.⁵Tak w DLb. 2 s. 160, w DLb. 2 s. 132 i DLb. 3 s. 211-12 grz ze starych łanów kmiec., z 4 starych zagród i z karczmy niegdyś ryc. w Karwinie [por. p. 3B r. 1402], dzies. snop. wart. 7 grz. z 4 folwarków i z zagród w Sarbii. Pleban posiada wolne role i łąki, 4 kmieci osadzonych na 2 ł., którzy płacą mu po 3 wiard. czynszu i dają dzies. oraz pracują po 1 dniu w tygodniu własnym wozem i pługiem, 3 zagrodników też pracujących po 1 dniu w tygodniu. Pr. patronatu należy do dziedziców Boturzyna. Do par. należą: obie cz. I., Boturzyn, Glewiec, Glew, Czernichów, Sarbia i Tropiszów. Prebenda w I. jest uposażona 2 karczmami, z których każda płaci 2 grz., z tych 1/2 grz. prebendarz wypłaca wikariuszowi. Prebendarz posiada: dom, dzies. snop. wart. 1 grz. z folwarku w Glewcu. Prebenda ma wikariusza, któremu pleban płaci 2 grz., pozostałym zaś wikariuszom po 4 grz. Dzies. snop. i kon. wart. 12 grz. z całej cz. I. należącej do kustodii kol. Ś. Floriana oddawana jest tejże kustodii (DLb. 2 s. 158-60); 1488-9 Andrzej Rabsztyński kan. krak., pleb. w I. (OK 14 s. 435, 458-9); 1494 po rezygnacji ww. pleb. spór o pr. patronatu kościoła par. w I. toczy się między Janem Ossolińskim dz. Boturzyna a br. Janem i Jakubem Boturzyńskimi opiekunami Floriana s. zm. Stanisława z Woli Boturzyńskiej oraz rektorem i społecznością Ak. Krak. Przedstawiciele Ak. Krak. przedstawili dok. z r. 1425 [→ wyżej] Jakuba z Boturzyna podsędka krak., Jan Ossoliński zaś dokument sądu ziemskiego krak. z r. 1497 (OK 18 s. 282-3); 1516 dzies. w części kol. Ś. Floriana należą do tejże kol. (BJ rps 6035/III k. 75v); 1529 pleban Jan z Rawy [Mazowsze?] dr medycyny, prebendarz Jan z Czerniewic [nie zid.]. Par. pobiera dzies. snop.: z ról folw., od 3 kmieci i z karczmy w Sarbii, z ról folw., z karczmy i od 3 zagrodników w Czernichowie, z ról kmiec. w Karwinie o łącznej wart. 29 grz., z całej części szlach. i z ról folw. w I. wart. 40 grz., dzies. kon. wart. 21 gr i 2 grz. 3 gr kolędy (LR s. 111, 259).

6. Przed 1351 Klemens z Y. kustosz wrocławski (Bullarium 2, 351); 1374 Świętosław z I., kleryk diec. krak., notariusz publiczny (BPAN rps 8513); 1393 Stanisław s. Franka z I. przyjęty do pr. miejskiego w Krakowie (Kacz. 131); 1411 Marcin s. Jakuba z I. studentem Ak. Krak. (Ind. s. 178); 1442 Jan Szary (Schari) z I. sługa miejski w Krakowie; 1488 Mik. Głąb z I. przyjęty do pr. miejskiego w Krakowie (Kacz. 5355, 8374).

8. Kościół par. pod wezw. NMP. Zbudowany 1385. Na skutek licznych restauracji utracił charakter stylowego. Orientowany, murowany. Prezbiterium wielobocznie zamknięte, ze skarpami, posiada krzyżowe sklepienie z żebrami z XV w. (KatZab. 1 s. 219). Rozległa osada wczesnośredn. funkcjonująca zapewne od VI w. Odkryto obiekty mieszkalne i produkcyjne (Igołomia I. Osada wczesnośredn., Prace Komisji Archeologicznej, nr 2, pod red. S. Noska, Wr. 1961). Domniemane cmentarzysko ciałopalne z okresu wczesnego średniowiecza (H. Zoll-Adamikowa, Wczesnośredniowieczne cmentarzyska ciałopalne Słowian na terenie Polski, Cz. 1. Źródła, Wr. 1975, s. 275).