([1119 lub 1121] Kszansz z ok. 1367-8¹Zapis nazwy z Kroniki Wielkopolskiej, MPHn 8 s. 40. Przyjmuję tezę J. Bieniaka o autorstwie Janka z Czarnkowa ostatniej redakcji tej kroniki (J. Bieniak, Fragment 1333-1341 w twórczości dziejopisarskiej Janka z Czarnkowa, Zapiski Historyczne 49: 1984, z. 1, gdzie zestawienie stanowisk w literaturze), z czym związane jest też jej datowanie, 1234 Kyniese, 1249 Kenese, 1389 Xans).

[1119 lub 1121] palatyn Piotr Włostowic z K., udając zbiega, porywa do Polski zagrażającego jej kniazia przem. Wołodara i wymusza na nim okup (Kronika Wielkopolska, MPHn 8 s. 40; → Uw.); 1234 w K., wsi należącej niegdyś do komesa Szczepana, wystawiony dok. Teodora wwdy krak. (Mp. 1, 17); 1249 kl. cyst. w Jędrzejowie zamienia dobra z Kazimierzem księciem łęcz. i kujawskim, ustępując mu dobra Rakutów i Dąbie na Kujawach, które kl. ma z nadania komesa Szczepana z K. → Jędrzejów - klasztor p. b.²Wspomniany tu komes Szczepan zapewne żyl na przełomie XII i XIII w. (J. Bieniak, Polska elita, s. 46-7; K. Maleczyński, Dwa nieznane dokumenty jędrzejowskie z XIII w., KH 38: 1924, s. 459)

1389 Piotr Biedka z K. (ZK 1c s. 9); Stanek z K. (ZK 1c s. 200); 1390-2 Maciej z K. [zapewne Wielkiego] procesuje się z wdową po Tomku z Knyszyna i jej synami, m. in. Mikołajem o 3 grz. i 14 sk. (ZK 1c s. 212, 214, 219, 271); 1390 Got z K. (ZK 1c s. 211); 1392 Zuska z K. (ZK 1c s. 235, 243); 1419 Zdzichna wd. po Łaszku (ZK 194 s. 269).

Uw. Większość badaczy (M. Friedberg, Ród Łabędziów w wiekach średnich, RTH 7, 1926, s. 59-60; J. Bieniak, Ród Łabędziów, w: Genealogia. Studia nad wspólnotami krewniaczymi i terytorialnymi w Polsce średniowiecznej na tle porównawczym, Toruń 1987 s. 25-8, 31; tenże, Polska elita polityczna XII w. Część III A. Arbitrzy książąt - krąg rodzinny Piotra Włostowica, w: Społeczeństwo Polski średniowiecznej, 4, W. 1990, s. 15-8) lokalizuje posiadłość słynnego palatyna Piotra Włostowica w ziemi krak., niekiedy (M. Friedberg) wręcz identyfikując ją z Książem Wielkim. Identyfikację tę przyjęła też B. Kürbis → MPHn 8, s. 151, odnotowując jednak także istnienie wsi Książ na Kujawach. Wzmianka o K. jest na pewno amplifikacją Kroniki Wielkopolskiej (posiadłość palatyna nie została wymieniona w Kronice Mistrza Wincentego i przez Herborda w ,,Żywocie Ottona z Bambergu”, będących podstawą do opowieści o porwaniu Wołodara), wniesioną do tekstu zapewne (wg. J. Bieniaka) w 2 poł. XIV w. na podstawie tradycji rodowej ówczesnych dziedziców Książa. Wedle J. Bieniaka (Polska elita, s. 16) informatorem mógł być znany z 1340 r. kan. krak. Piotr z Książa Wielkiego, syn Adama kaszt. wiśl. (też → przyp. 1), zaś przetrwanie tradycji o własności palatyna Piotra Włostowica w K. może dowodzić przekonania czternastowiecznych dziedziców K., iż był on ich przodkiem. Z uwagi na imiennictwo dziedziców Książa Wielkiego w XIV w. (m. in. Piotr, Adam) możliwa stała się teza (J. Bieniak, Ród Łabędziów, s. 27-8 n.; tenże, Polska elita, s. 46-7) o posiadaniu K. w XIII w. przez małopolsko-śląską linię Świętosławiców, potomków syna Piotra Włostowica - wojewody Świętosława (Konstantyna) zm. 1173/1176. Na przełomie XIII i XIV w. (wedle rekonstrukcji J. Bieniaka) przedstawiciele tej linii nie zaakceptowali przyjętego wówczas przez resztę wspólnoty genealogicznej herbu Łabędź. Od połowy XIV w. używali być może herbu Janina (W. Dworzaczek, Leliwici Tarnowscy, W. 1971, s. 74; Bon. 13 s. 63; J. Bieniak, Ród Łabędziów, s. 28). W końcu XII i w XIII w. przedstawicielami tej linii byli m. in. Świętosławice: arcbp gnieźn. Piotr (zm. 1198), Włodzimierz wojewoda w l. 1176-79 (zm. 1193/1200) i Leonard (zm. po 1203 r.) zaś w XIII w. - m. in. Włodzimierz Świętosławic wwda krak. 1238-1241 (pozostałe urzędy → UM s. 371) i jego syn Świętosław (M. Friedberg, Ród Łabędziów, s. 57-8), Adam (s. Leonarda) kaszt. krak. 1255-64 i jego s. Idzi (zob. UM s. 319-20, tu jednak błędne przypisanie mu drugiego syna Krystyna na podstawie Mp. 1, 216). Imiennictwo dziedziców Książa Wielkiego w 1 połowie XIV w. mogłoby potwierdzać tezę o własności linii Świętosławiców w Książu Wielkim w XIII w., jednak wystąpienie w 1376 r. Leonarda s. Boguty ze Starego Książa (→ Książ Mały; ZDM 4, 1017; por. ZDM 1, 66; DSZ 11) pozbawia tę tezę waloru całkowitej pewności (M. Friedberg, Ród Łabędziów, s. 56-9 i 95; tenże, Adam, PSB 1 s. 20; S. Trawkowski, Piotr Włostowic, Piotr arcbp gnieźn., PSB 26 s. 355-8, 361-2; J. Bieniak, Ród Łabędziów, s. 27-8, 31; tenże, Polska elita, s. 20-66). Zapewne pierwotnym ośrodkiem noszącym w XII-XIII w. nazwę Książ był Książ Stary, od XIV w. zwany też Małym. Niejasne są też początki własności Świętosławiców w K. Na podstawie dok. z → 1234 r. przyjmuje się iż w XII w. (do początku XIII w.?) K. należał do rodu Lisów (do Szczepana znanego z 1167 r. lub Szczepana Mikołajowica; B. Śliwiński, W sprawie pochodzenia mistrza Wincentego, SŹ 24: 1979, s. 169 przyp. 25; J. Bieniak, Polska elita, s. 46-7) i dopiero ok. 1 połowy XIII w. został przejęty przez potomków Świętosława Piotrowica, zaś przekazana w połowie XIV w. wiadomość o Piotrze Włostowicu z K. ok. 1119 lub 1121 r. dowodzi jedynie, iż posiadający K. przedstawiciele tej linii byli przekonani w XIV w., iż K. posiadał już ich przodek Piotr Włostowic w XII w. (J. Bieniak, Polska elita, s. 15-7, 46-1). Prawdopodobna pierwotna forma nazwy K. (Księże) sugeruje, iż K. przeszedł w ręce rycerskie w drodze nadania książęcego (K. Rymut, Nazwy miejscowe północnej części dawnego województwa krakowskiego, Wr. 1967).