(1377 ferrificium seu montana ferri, 1382 ferrificium) kuźnica bez nazwy, leżąca przy m. Częstochowie nad rz. Żarnową dziś Stradomka, od XV w. opust., 1.5 km na SE od Częstochowy.

[Pow. lel., par. Częstochowa]

Własn. książęca, od 1382 kl. Paulinów na Jasnej Górze. 1377 Władysław ks. opolski nadaje br. Jaszkowi i Niczkowi kuźnicę k. swego m. Częstochowy w granicach od rz. [Żarnowej] tejże kuźnicy do lasów zw. Kadłubek i „Ocoraule” [Okrągłe?] i do rzeki, gdzie mieszczanie częstochowscy od nowa drogę urządzili. Kuźnicę uzyskali na prawie, z jakiego korzysta m. Częstochowa. Co tydzień ww. bracia mają dawać księciu żelazo na 2 pługi. Gdyby ww. kuźnicy lub ich spadkobiercy odeszli z kuźnicy, ale nie z powodu krzywd lub bezprawia doznanego ze strony starosty [olsztyńskiego] lub wójta [częstochowskiego], książę może ją prawnie sprzedać lub komuś nadać wg własnej woli (DP 8); 1382 Władysław Opol. uposaża kl. Paulinów k. m. Częstochowy, m. in. kuźnicą, sadzawką i folwarkiem przyległym do klasztoru. Granica tego folwarku od strony miasta zaczyna się od kopca na S przy końcu granic Częstochowy Starej i biegnie prosto na S do kopca k. wielkiej drogi z m. Częstochowy do klasztoru, przechodzi ją, i dalej na S dochodzi do 7 kopców na granicy z kuźnicą. Tu zamykają się granice między klasztorem a m. Częstochową. Mieszkańcy tej kuźnicy zostają zwolnieni od wszelkich danin i powinności z wyjątkiem spy. Książę zezwala pobierać drewno zarówno braciom zakonnym, m. in. na potrzeby tej kuźnicy, jak i mieszkańcom tej kuźnicy, ale bez wyrządzania szkód barciom książęcym (DP 13); 1388 kleryk Jan s. zm. Macieja Mandrysza i jego macocha Gertruda odstępują za 3 grz. klasztorowi paulinów na Jasnej Górze resztę ról i użytków, tj. łąkę i zarośla, znajdujące się w części [gruntu] kuźnicy, położone przy m. Częstochowie. Pieniędzy tych nie biorą od klasztoru, ale darowują je za duszę Macieja i innych krewnych (DP 29); 1393 Władysław Jag. uposaża kl. Paulinów k. m. Częstochowy, m. in. kuźnicą, sadzawką i folwarkiem, w granicach ograniczonym od miasta → wyżej. Jej mieszkańcy zostają zwolnieni od wszelkich danin i powinności z wyjątkiem 1 miary owsa z łanu. Król zezwala pobierać drewno w lasach król. zarówno zakonnikom, m. in. na potrzeby kuźnicy, jak i mieszkańcom kuźnicy bez wyrządzania szkód barciom król. Zezwala też na eksploatację rudy żelaznej (DP 31).

Uw. Na odwrocie or. z r. 1388 napisano: „ratione agri pod Pilnem Młynem venditi...”. Akta klasztorne z XVII w. pozwalają ustalić położenie tego młyna, podając informację: ,,Folwark nazwany Minorowski między drogami tak nazwanymi pilnomłyńską z jednej strony, a do konwentu Ś. Barbary ciągnącą tak nazwaną kawodzierską [do wsi Kawodrzy] z drugiej strony leżący” (DP 29). Przytoczone wiadomości pozwalają nie tylko zlokalizować założoną w r. 1377 kuźnicę, na której gruncie powstał później Pilny Młyn, ale również wyprostować dotychczasowe bałamutne ustalenia literatury, o czym niżej.

Już w DLb. 3 s. 125 kuźnica ta została błędnie zidentyfikowana z → Kuźnicą Gnaszyn, leżącą w innym miejscu, choć także nad rz. Żarnową. Wiadomości Długosza przejęli bezkrytycznie: B. Zientara → Kuźnica, s. 269; J. Laberschek, Zasięg → Kuźnica Gnaszyn p. 7, s. 22; Z. Leszczyńska-Skrętowa → Gnaszyn w SHGK; i L. Wojciechowski, Najstarsze → Kuźnica Gnaszyn p. 7, s. 140-1.

S. Krakowski, Stara Częstochowa, Częstochowa 1948, s. 170-1, identyfikuje kuźnicę koło Częstochowy z Żeleźnicą, poświadczoną w 1631 r., nie określa jednak położenia Żeleźnicy, nie ma zatem pewności, czy identyfikacja jest słuszna. Zob. Kuźnica Błeszyńska przyp. 1.