(ok. 1234 territorium Ludemir, 1235 claustrum Ludzimierz, 1238 de Ludemir, 1239 cenobium de Ludimir, 1249 de Luiduiner, 1250 de Ludomor, 1260 claustrum Ludemyr).

[Pow. szczyrz.]

[1232-przed 1234] → 1244 Sulisław kan. krak. potwierdza fakt sprzedaży za 100 grz. Teodorowi wwdzie krak. przez swego ojca Jana i stryja Andrzeja, wówczas schol. krak., a potem bpa maz. [= płockiego] wsi Szczyrzyc, którą sprzedali na potrzeby tegoż Sulisława studiującego w Padwie, tym chętniej, że wieś ta miała być przeznaczona dla kl. NMP [w L.], który tenże Teodor ufundował (Mp. 1, 27; Pol. 3, 24)¹Andrzej występował z tytułem scholastyka krak. W l. 1234-6 (Mp. 1,16; Pol. 1, 26; Wójcik, s. 45). K. Stopka, Szkoły katedralne metropolii gnieźnieńskiej w średniowieczu, Kr. 1994 s. 42-3, zestawiając listę scholastyków krak. przyjmuje, że godność tę Andrzej pełnił od r. 1232; [ok. 1234] ww. Teodor nadaje kl. cyst. w Jędrzejowie terytorium zw. → Ludzimierz (territorium, quod vulgariter Ludemir nuncupatur) wraz z przynależnościami i źródłem solnym oraz następujące wsie: → Brunaczów, Mogilany, Osieczany, → Droginia, Niedzieliska [niezid., w XV w. łąki wielkości wsi oddalone od Szczyrzyca o 1 milę - DLb. 3 s. 441, brak tej nazwy w UN i na Mapie Obrębów], Szczyrzyc [→ Góra Świętego Jana p. 3] wraz z trzema wsiami: → Bochnia p. 3: Najstarsze nadania soli, Pampestris [= Campestris?] i wieś 6 ratajów (villa VI aratorum), celem założenia nowego klasztoru. Bp [krak.] nadał temuż klasztorowi dzies. z ww. ziem i miejsc (per dictas terras et loca, ZDM 4, 873)²→ Ludzimierz przyp. 3. Identyfikacja wymienionych w dok. Pampestris i Villa VI aratorum nie została ostatecznie w literaturze dokonana. Stanowiska w tej sprawie zostaną przytoczone w odpowiednich hasłach Słownika. Dyskusję relacjonuje obszernie Wójcik, s. 92-7; 1234 Teodor wwda krak. z rodu Gryfów, dla trudności języka greckiego nazywany po polsku Czadrem, wiedziony miłością do Boga i zakonu cystersów, za zgodą bpa krak. Wisława oraz ks. krak. i sand. Bolesława Wstydl., ufundował kl. cyst. pod wezw. NMP we wsi dziedz. L. k. Nowego Targu pod Alpami Panońskimi [→ Karpaty]³Pod Górami Sarmackimi czyli Polskimi (DLb. 3 s. 436). Wspomnianą wieś L. jak i wiele innych przeznaczył na jego uposażenie, zaś bp Wisław za zgodą kapituły nadał temuż klasztorowi dzies. snop. ze wszystkich wsi, które miały być założone w posiadłości i ziemi tegoż klasztoru (DHn. lib. 5-6 s. 270; DLb. 3, s. 436-7); 1235 opaci kl. sulejowskiego, wąch. i koprz. otrzymują polecenie osobistej wizytacji opactwa (inspectio abbatiae) [w L.], które chce ufundować Th[= Teodor] wwda Frankonii [= krak.], a po przybyciu na miejsce i rozważeniu warunków mają zdecydować, czy wysłać tam konwent z kl. jędrz. czy z kl. w Pforcie (Canivez 2, s. 150); komes Czader wwda [krak.] nadał własnemu kl. zw. L. zakupione przez siebie dziedzinę → Godusza p. 3 i źreb w → Gruszowie [par. Góra Świętego Jana p. 3] (Mp. 1, 18); 1238 Salomon archidiak. sand. i Ogierz zw. Buzakarinus profesorowie prawa i arbitrzy w sporze opata z L. z komesem Zdzisławem o pr. patronatu, dzies. i inne dochody kościoła w Szczyrzycu [→ Góra Świętego Jana p. 5] wyrokują, że Zdzisław winien wydać w ręce opata klucze i wyposażenie kościoła, nie ma niepokoić klasztoru o pr. patronatu, o zarządzanie (ordinatio) kościołem, dzies. i inne należne mu rzeczy. Jednak dla dobrego pokoju i zgody klasztor winien Zdzisława i jego następców uznawać za dziedziców klasztoru i oddawać należne im honory (Mp. 1, 23 z or.; Pol. 3, 17); 1239 → Droginia p. 3; 1240 opaci kl. z Waldsassen i de Vallibus [= L.?] mają wizytować miejsce pod kl. w Mogile (Canivez 2, s. 222)⁴Wydawca przypuszcza, że chodzi o kl. w Szczyrzycu, zw. później Vallis S. Mariae (na podstawie zestawienia w: L. Janauschek, Originum cisierciensium, Vindobonnae 1877, s. 242), wydaje się jednak, że to któryś z klasztorów niemieckich określanych tą nazwą (por. indeks w wyd. Caniveza); ok. 1234 przeniesienie klasztoru → 1245 Teodor wwda krak., widząc, że zakonników sprowadzonych do nowego kl. w L. z Italii i z kl. jędrz. narażają na straty i trudności grabiący go rozbójnicy z pobliskich wzgórz, po upływie dziesięciu lat przeniósł ów klasztor do wsi Szczyrzyc, zw. też Górą [Świętego Jana], którą kupił za 100 grz. od kan. krak. Sulisława s. Jana (DHn. lib. 5-6 s. 270; DLb. 3 s. 436-9)⁵Pomyłka Długosza, zarówno w DHn. jak i DLb., który oparł się zapewne na dok. z 1244 r. dot. ww. transakcji, w którym jednak wspomniany kan. Sulisław potwierdza jedynie fakt sprzedaży Szczyrzyca przez ojca Jana i stryja Andrzeja. Data przeniesienia klasztoru z L. do Szczyrzyca podana przez Długosza, i odnotowana w tradycji klasztornej, odnosi się może do momentu formalnego objęcia przez cyst. nowego klasztoru, ponieważ już w 1243 r. wspomniane jest monasterium de Cyrich (Mp. 1, 26 or.). Translokacji klasztoru nie mógł dokonać wwda krak. Teodor, ponieważ najpewniej zm. przed 1238 r. (następca na urzędzie - UM 438). Przy tej okazji odnieść należy się do powielanej do dziś od momentu ukazania się rozprawy Zakrzewskiego błędnej opinii (Szczyrz. s. 21), jakoby Długosz w innym miejscu (DLb. 3 s. 438-9) za głównego fundatora kl. w L. uznał wwdę krak. Marka. Autor bowiem źle zrozumiał odnośny fragment tekstu Długosza, który napisał jedynie, że Marek zbudował nowy kościół dla kl. w Szczyrzycu, dokąd przeniesieni zostali z L. cystersi; 1249, 1250, 1260 → Uw.

Uw. Już po przeniesieniu klasztoru z L. do Szczyrzyca kilkakrotnie określono go w źródłach obcych jako kl. w L.: 1249, 1250 (Canivez 2, s. 339, 353), 1260 (Mp. 2, 457).

Źródła i literatura: L. Canivez, Statuta capitulorum generallum Ordinis Cisterciensis ab anno 1116 ad 1786, t. 1n., Louvain 1941n.; Szczyrz. s. 24-5, 28-31, 67-9; S. Krzyżanowski; K. Dobrowolski; L. Wyrostek; H. Polaczkówna; B. Furtak, S. Kuraś → jak Ludzimierz p. 7; M. L. Wójcik, Ród Gryfitów do końca XIII w. Pochodzenie - genealogia rozsiedlenie, Wr 1993; B. Kwiatkowska-Kopka, Najstarsze dzieje klasztoru O.O. Cystersów w Szczyrzycu, Teki Krakowskie, 8, 1998, s. 25-31 (z błędami).