CERADZ STARY

(1387 or. Ceradze, 1391 Czeracz, 1399 Sczeradze, 1402 Czeraz, 1403 Czeradz, 1423 Antiqua Czeradz, Stari Czeradz, 1424 Czerad, 1429 Ceradcz, 1433 Ceracz, 1435 Antiqua Czeradza, Czeracz Coscielny, 1477 Czeradzs, 1479 Antiqua Czeradz, Antiqua Czeradzs), obecnie Ceradz Kościelny, 10 km na NNE od Buku.

1. 1435 n. pow. pozn. (PG 1, 73v); 1298 n. par. własna (Wp. 2 nr 770); 1510 dek. Wronki (LBP 167-168).

2. 1427 rozgraniczenie między Sierpowem a S. C. (WR 1 nr 1257); 1446 rola świątnika, czyli Poświątne (ager sanctuarii alias Poswyathne), własność kościoła par. w C. ma zostać rozgraniczona od ról świeckich (AE I 144v); 1566 rozgraniczenie wsi CS. i → Ceradz Nowy.

3. z C:

1387-1409 Żegota Ceradzki1Rzekomy Stephan comes a Ceradz z 1235 r. (tak K 4, 95 na podstawie kopiariusza kap. gniezn.) jest pomyłką kopisty. Cytowany kopiariusz (AAG ACap B 13 k. 4v-5) zawiera skażony odpis dok. z 1235 r., który opublikowano na podstawie lepszej kopii wraz z uzupełnieniami na podstawie or. (Wp. 1 nr 177 oraz s. 582-583). Or. nic nie mówi o Stefanie z C, współrodowiec Andrzeja Jaskółki, jego bratanek Marcin (WR 1 nr 9, 53, 149, 162, 191, 276, 321, 356, 372, 487, 505, 550, 593, 622, 627, 708, 713, 750, 789, 790; Lek. 1 nr 497, 1009, 2567, 2839; KP nr 278, 879, 2411, 2788).

1388-1424 Marcin Ceradzki, współrodowiec Andrzeja Jaskółki, jego stryj Żegota, krewny Mik. Kozłowskiego [z Kozłowa k. Buku] (WR 1 nr 47, 212, 249, 259, 272, 340, 356, 369, 372, 426, 427, 622, 640, 653, 673, 708, 713, 734, 746, 810, 854, 858; WR 3 nr 33, 332, 1251; Lek. 1 nr 1114, 1119, 2512, 2566, 2567, 2819, 2854; Lek. 2 nr 2676; KP nr 278, 304, 879, 931, 1051, 1325, 1451, 1523, 1655, 1656, 2122, 2131, 2236, 2564, 2614, 2675, 2788, 2908; KR 3, 112; KR 6 s. 97, 103), 1427 z Ceradza Dolnego, brat Dziersława, Mikołaja, Wojciecha, Sędziwoja i Jana z C. S. (WR 1 nr 1257).

1399 Ceradzki (WR 1 nr 377); 1400-23 Dziersław, Dzierżek Ceradzki, współrodowiec Wojciecha z Krzeszkowic (WR 1 nr 426, 541, 1015, 1124, 1145; WR 3 nr 635; Koz. Nieznane nr 7; K 2, 68; KR 8, 18), 1427 brat Mikołaja, Wojciecha, Sędziwoja i Jana z C. S. oraz Marcina z Ceradza Nowego (WR 1 nr 1257).

1407-27 Wojciechowie Ceradzcy, dwaj bracia stryjeczni o tym samym imieniu: 1407 Wojciech s. Żegoty (WR 1 nr 627), 1427 Wojciech brat Marcina, a więc bratanek Żegoty (WR 1 nr 1257, por. nr 372); wiadomości o nich nie można rozdzielić (WR 1 nr 951, 1060; WR 3 nr 1250).

1416 Kat. Ceradzka (WR 3 nr 567); 1423 kmieć Stefan (PZ 7, 71).

1427-50 Mik. Ceradzki, 1427 brat Dziersława, Wojciecha, Sędziwoja i Jana z C. S. oraz Marcina z Ceradza Nowego (WR 1 nr 1257, 1315; WR 3 nr 1225; PG 2, 90v; DBL nr 218; KBR nr 131, 132, 133).

1423-42 Jan Ceradzki, 1426 burgr. pozn., 1427 brat Dziersława, Mikołaja, Wojciecha i Sędziwoja z C. S. oraz Marcina z Ceradza Nowego (Wp. 5 nr 369, 434, 460; PG 1, 73v; K 2, 68; WR 1 nr 1257, 1605), 1435 mąż Helszki, 1466 niegdyś z C. S. (PG 2, 170v).

1424-59 Sędziwój, 1427 brat Dziersława, Mikołaja, Wojciecha i Jana z C. S. oraz Marcina z Ceradza Nowego; 1445 ojciec Anny, mąż zm. Małgorzaty; 1445, 1459 z Grzebieniska, jego bratanek Piotr z Grzebieniska (WR 1 nr 1257; WR 3 nr 1225; PG 2, 85; AE I 144v; Now. 2, 460; K 2, 68; KR 8, 18).

1391 Paweł kmieć Stefana Skóry [z Gaju k. Buku] w sporze z Marcinem z C. o bydło wartości 10 grz. (WR 1 nr 259); 1398 Marcin Ceradzki przegrywa spór z Wolframem o 10 grz. (Lek. 1 nr 2819); 1399 tenże w sporze z Wawrzyńcem kmieciem z Chlewisk dowodzi, że nie ukradł mu 8 szt. bydła (WR 1 nr 369); 1402 Żegota i Marcin Ceradzcy w sporze z Janem Granowskim, o poręczenie dot. sołectwa w Jankowicach [k. Buku] (KP nr 879); 1403 Marcin Ceradzki w sporze z Mik. Kozłowskim [z Kozłowa k. Buku] o Niałek (KP nr 1325; KR 3, 112; KR 6 s. 97, 106); 1403 tenże w sporze z Janem Jaromirskim o 1/2 Niałka Małego (KP nr 1451, 1523); 1405 Żegota Ceradzki w sporze z Pawłem Niegolewskim o 60 grz. poręczenia (KP nr 2411); 1405 Mik. Kozłowski [z Kozłowa k. Buku] wygrał proces z Marcinem Ceradzkim o 20 grz. z tytułu posagu swej babki i toczy spór o 10 grz. z tytułu posagu swej matki (KP nr 2122, 2131); 1405 Marcin Ceradzki w sporze z Dziersławem Wargowskim o 20 grz. posagu (KP nr 2236); 1406 Żegota i Marcin z C. mają dokonać podziału majątku według ugody i wyroku sędziów polubownych (KP nr 2788); 1408 Marcin Ceradzki w sporze z Mik. Rczelińskim [z Trzcielina k. Stęszewa] dowodzi, że nie brał żadnych pieniędzy za Niałek od Jaromirskiego (WR 1 nr 640).

1415 Mikołaj i Dziersław oraz inni bracia przed star. gen. wlkp. powinni zeznać o podziale między obu dziedzinami ceradzkimi [tj. między Ceradzem Starym a Nowym] oraz przenieść na Marcina Ceradzkiego [z Ceradza Nowego] 1/2 pr. patronatu kościoła w A. Cz.; poręczycielami braci są Piotrek Grzebienicki i Jakusz Radwankowski (PZ 4 k. 93v, 95v).

1415 Wolborza wygrywa proces o 2 ł. w Więckowicach z ojcem [?] Stan. Lubickim, który ma w ciągu 6 tyg. uwolnić je od roszczeń innych osób, a jeśli nie będzie mógł tego uczynić, to ma [jej przekazać] 2 ł. w Cz. [Starym czy Nowym?] albo w Lubiczu, równie dobre i osiadłe, jak łany w Więckowicach (PZ 4, 118v).

1416 Kat. Ceradzka w sporze z Femą Grąblewską o Koszkowo wartości 10 grz., które Tomisław dał swej ż. Femie, a nie Katarzynie (WR 3 nr 567); 1435 Jan z S. C. zapisuje ż. Helszce po 50 grz. posagu i wiana na 1/3 S. C. (PG 1, 73v); 1435 Andrzej z C. (WR 1 nr 1453); 1436 Jakub z A. C. (K 2, 68); 1445 Sędziwój z Grzebieniska zapisuje swej c. Annie 100 grz. posagu zm. matki Małgorzaty i 30 grz. wyprawy na 1/2 C. (PG 2, 85); 1445 Mikołaj z S. C. sprzedaje Sędziwojowi z Grzebieniska za 60 grz. część S. C. (PG 2, 90v); 1446 Jan niegdyś ze S. C. sprzedaje za 200 grz. Sędziwojowi z Grzebieniska cz. S. C. (PG 2, 170v); 1467 Mac. Ceradzki (PrCP nr 10 959); 1459 Jan pleban w Krerowie i Jakub, bracia z Konarzewa zapisują Elżbiecie ż. Jakuba po 200 grz. posagu i wiana na S. C. (PG 8, 2); 1479 Maciej Ceradzki pleban w Konojadzie s. zm. Jana dz. w A. Cz., Jakub Konarzewski dziedzic w A. Cz. (ACC 57 k. 110v, 125, 145rv, por. też p. 5); 1495 Piotr i Wojciech bracia niedz. z Konarzewa sprzedają Grzegorzowi Jankowskiemu [z Jankowic par. Ceradz Stary] S. C. za 512 grz. (PG 7, 63v); 1496 → p. 5.

1499 C. w wykazie zaległości podatkowych (PG 62, 11v); 1508 wiard. wojenne z 11 półł., z karczmy 6 gr (ASK I 3, 3); 1510 pobór z 10 półł. (ASK I 3, 247); 1510 C. wieś Jaktorowskiego, 12 kmieci; S. C. wieś Jankowskiej, 6 ł. os., folwark, 2 karczmy os., 1 karczma opust., karczmy mają trochę roli (LBP s. 27, 167); 1563 pobór z 5 1/2 ł., karczma doroczna (ASK I 5, 215v); 1577 S. C. tenuta Marcina Nagórskiego (ASK I 5, 665v); 1580 płatnik Piotr Potulicki, 5 ł., 3 zagr., 1 komor., 2 cząstki roli dwóch karczmarzy (ŹD 7).

4. 1424 ławnicy w C. (RH 14, 60).

5. 1298 bp pozn. dzieląc archidiakonat pozn. na 3 archidiakonaty, zalicza m. in. kościół w C. do mniejszego archidiakonatu [pszczewskiego] (Wp. 2 nr 770); 1400 Jan kapelan z C. (Kowalewicz nr 2); 1423 dzies. z C. Starego i Nowego do uposażenia dziekana pozn.; kmiecie płacą dzies. snopową i z lnu; niektórzy ze szlachty zajęli kilka łanów kmiecych i nie płacą dzies. ze lnu, tylko snopową (LBP 27); 1432 bp pozn. wznowiwszy parafię w Mieścisku [k. Buku], wciela do niej wsie, które dawniej do niej należały: Mieścisko, Stramnica, Grzebienisko, Wierzeja i Sarb, odłączając je od kościoła par. w C. (Now. 2, 460 na podstawie luźnej karty w ACC 76, której obecnie (1975) tam nie ma; na tej samej podstawie regest BJ IV 8057, 162, lecz pod datą 1431; por. też CP 28, 79v i ACC 16, 203); 1432 spór między Filipem plebanem w C. a plebanem w Mieścisku o dziesięciny snop. dopiero co dołączone do kościoła w Mieścisku (CP 28, 79v; ACC 16, 203); 1433 oficjał pozn. zawiadamia wikarych w Buku i w C., że kmieci ze wsi przyłączonych do kościoła w Mieścisku [a odłączonych od kościoła w C., por. wyżej] zwolnił od ekskomuniki, jeśli kmiecie w nią popadli z powodu mesznego, a to dlatego, ponieważ pleban w Mieścisku [zamiast tych kmieci] wystąpił jako strona w procesie [przeciwko plebanowi z C] (ACC 17, 181v); 1440 Jan i Piotr bracia ze wsi Sarb w sporze z Filipem plebanem w C. podnoszą, że nigdy mu nic oddawali dzies.; pleban twierdzi, że dzies. do niego należy i ma to udowodnić; bracia zgłaszają gotowość płacenia dziesięciny temu, komu ona należy: plebanowi z Mieściska czy też z C. (AE I A 33); 1444 bp pozn. wydaje wyrok w sporze plebana z C. z Piotrem z Gaju [k. Buku] o dzies. snop. z Sierpowa [k. Buku]: dawniej w Sierpowie byli osadzeni kmiecie, którzy płacili plebanowi dzies. pień. oraz meszne, a obecnie dz. uprawia tę wieś w całości jako folwark; winien on płacić plebanowi z każdego ł. po 8 gr oraz meszne (AC 2 nr 1183); 1446 Filip pleban w Cz. wydzierżawia Mikołajowi altaryście w Buku dochody kościoła w C. na 3 lata, za 20 grz. w pierwszym roku i za 22 grz. w następnych latach; dzierżawca ma pozostawić plebanowi po 3 latach tyle zboża, ile otrzymał, ma mu także dostarczyć stosownego jedzenia przez 3 dni na Boże Narodzenie, Wielkanoc, Zielone Świątki i Wniebowzięcie NMP (AE I 144v); 1446 Filip pleban w Cz. pozwany przez Andrzeja, Macieja, Jana i Mikołaja dziedziców w Ceradzu Nowym twierdzi, że został ustanowiony plebanem na skutek prezenty dziedziców z Ceradza Starego i Nowego, zaś Sędziwój dz. w A. Cz. twierdzi, że prezenta była tylko ze strony dziedziców z A. Cz., nadto twierdzi, że nigdy nie podnosił roszczeń do Poświętnego, czyli do roli świątnika, a bp pozn. poleca rozgraniczyć role dziedzica i kościelne oraz rozsądza, że pleban może wycinać drzewa na swój użytek, tam, gdzie wycinają kmiecie Sędziwoja, oraz że dziedzic i pleban nie mają sobie wzbraniać płonych pastwisk (AE I 144v); 1473 w sporze między Piotrem plebanem w C. a Janem Jankowskim sąd polubowny wyrokuje, że Jan ma płacić meszne albo dzies. snop. z łanów opust. we wsiach Rumino i Jankowice, które uprawia, tak długo, póki nie osadzi na nich kmieci, a pleban zwalnia go od zaległego mesznego z tych łanów (ACC 52, 150); 1476 sędziowie polubowni w sporze między Piotrem plebanem w C. a Jadwigą z Gaju [k. Buku] wd. po Piotrze kaszt. kal. o meszne utrzymują w mocy wcześniejszy wyrok kustosza gnieźn. oraz postanawiają, że pleban ma pokwitować zaległe meszne, a Jadwiga ma mu dać utuczonego barana tytułem kosztów (ACC 56, 45v); 1477 pleban Piotr zeznaje, że wszelkie dochody, dziesięciny, meszne, stołowe (mensalia) swego kościoła wydzierżawił solidarnie kapłanowi Maciejowi z Kuropatnik i szl. Mikołajowi dz. z Ceradza Nowego na 3 lata za 24 grz. monety obiegowej rocznie; dzierżawcy winni podejmować archidiakona lub innego wizytatora, opłacać wikarych i innych pracowników kościelnych (alios ministros), naprawiać budynki plebańskie i płoty, świadczyć plebanowi 4 razy [w roku] stacje [tj. podejmować go w czasie jego pobytu] na Wielkanoc, Zielone Świątki, Wniebowzięcie i Boże Narodzenie, zwrócić [po okresie dzierżawy] plebanowi tyle kur i kogutów, ile otrzymali (ACC 56, 82v); 1478 w sporze między Piotrem plebanem w C. a braćmi niedz. Janem i Benedyktem z Jankowic i Rumina o dzies. snop., meszne i wiardunki sąd polubowny pod wadium 100 fl. wyrokuje, że Jan, Benedykt i ich bracia mają uiszczać plebanowi dziesięcinę z ról, które uprawiają (szczególnie z morgów), a z ról opust, meszne i wiardunki oraz za zaległe meszne i dzies. mają dać 1 kopę (ACC 57, 14v); 1479 proces o pr. patronatu kościoła Ś. Stanisława w A. Cz., który zawakował po zgonie plebana Piotra Świączka (Swyanczek): Jan, Mikołaj, ich bratanek Jan Stopka z Ceradza Nowego, Maciej pleban w Konojadzie s. zm. Jana dziedzica w A. Cz., Drogna lub Drochna z Obornik siostra [Jana i Mikołaja czy Jana Stopki?] proszą o przedłużenie terminu przedstawienia swego kandydata na plebana, a pełnomocnik Jakuba z Konarzewa [k. Stęszewa] jako patrona przedstawia jako kandydata na plebana Jana Konarzewskiego [brata Jakuba]; następnie pełnomocnik Macieja Ceradzkiego [kandydata na plebana w A. Cz.] i tych, którzy go przedstawili przedkłada na piśmie artykuły dot. pr. patronatu kościoła w C., zaś Jan Stopka Ceradzki [z Ceradza Nowego] przedstawia na plebana Ambrożego z Poznania wikariusza kat. pozn. i ustanawia go swym pełnomocnikiem w procesie o pr. patronatu; wyrok w tej sprawie stwierdza, że pr. patronatu przysługuje tylko dziedzicom w A. Cz. oraz Jakubowi Konarzewskiemu obecnemu dziedzicowi, inwestyturę na plebana otrzymuje Jan Konarzewski brat Jakuba Konarzewskiego, zaś Mikołajowi, Janowi i Janowi Stopce dziedzicom w Ceradzu Nowym i Drochnie z Obornik nie przysługuje żadne prawo, tak samo Maciejowi Ceradzkiemu plebanowi konojadzkiemu, którego oni przedstawili na plebana w A. Cz. (ACC 57 k. 110v, 125, 145rv); 1482 prac. Wojc. Lusowski w imieniu swoim i 7 innych kmieci ze Stramnicy zobowiązuje się, że każdy z nich zapłaci Maciejowi plebanowi w C. po 7 gr i po kogucie (ACC 60, 46v); 1482 prac. Wojciech Osiek i Jan Rymarz w imieniu swoim i 8 innych kmieci z Gaju zobowiązują się, że każdy z nich zapłaci plebanowi w C. po 1 fl. i po 1 kogucie w zamian za meszne, które kupili (ACC 60, 46v); 1495 Sędziwój Sadowski dziedzic w Ceradzu [Nowym] twierdząc, że jest patronem kościoła par. w Cz., który wakuje po śmierci plebana Macieja Szubińskiego, przedstawia Andrzeja Ciesielskiego kan. pozn. jako kandydata na plebana, a oficjał pozywa wszystkich zainteresowanych w tej sprawie (ACC 72, 105v; Now. 2, 460 przypis 17); 1496 spór o pr. patronatu kościoła w Cz. po zgonie plebana Macieja Szubińskiego: Sędziwój Sadowski oraz Jan, Dorota i Anna córki zm. Jana Stopki dziedzica w Ceradzu Nowym przedstawiają jako kandydata na plebana Andrzeja Ciesielskiego kan. pozn., który rezygnuje z prezenty i dalszego prowadzenia procesu, zaś oficjał pozn. wydaje wyrok na rzecz Andrzeja Gnuszyńskiego altarysty w Chrzypsku, którego prezentował zm. Grzegorz Jankowski (ACC 73 k. 71, 72); 1. poł. XVI w. w C. wzniesiono murowany kośc. późnogotycki (SzPozn. 47); 1508 do parafii: C. A., Ceradz Nowy, Stramnica, Gaj, Sarb, Wierzeja, Grzebienisko, Rumino, Mieścisko i Jankowice (ASK I 3, 3); 1510 wsie paraf. jak wyżej, lecz dodano Sierpowo, a pominięto Rumino; w C. kościół par. Ś. Stanisława, patronatu dziedziców; dzies. snop. z łanów kmiecych dla dziek. pozn.; dla plebana dzies. z folwarku, a także meszne; pleban ma mały folwark [w C. Starym] oraz meszne ze wsi parafialnych; dla plebana ze wsi Ceradz Nowy dzies. z folw. oraz od karczmarza, który uprawia cz. folw.; ze wsi Jankowice dzies. wiard. po 8 gr z ł.; ze wsi Grzebienisko dzies. z folw.; ze wsi Wierzeja dzies. snop. z folw.; ze wsi Gaj dzies. wiard. z 9 łanów oraz z jednego ł. po 4 gr oraz dzies. z folw.; ze wsi Stramnica dzies. wiard. po 8 gr z ł.; ze wsi Sierpowo niegdyś dzies. wiard. po 8 gr, lecz łany opust. (LBP 167-168); 1556-86 kościół w rękach innowierców (Now. 2, 460); 1566 Poświętne plebańskie, → Ceradz Nowy p. 2.

1390-1534 plebani: 1390 Jakub Dąbrowski (WR 1 nr 77, 240); 1391 Michał (WR 1 nr 124, 276); 1402-28 Jan Ceradzki (WR 1 nr 713); do 1432 Jan z Buku, bakałarz sztuk wyzwolonych; 1432-67 Filip altarysta kat. pozn. (AE I 144v; AE I K 33; AC 1 nr 317; AC 2 nr 1183; Now. 1, 383); 1467-79 Piotr Świączek, 1472 mansjonarz w Stęszewie (ACC 56, 82v; ACC 57, 145v; PG 8, 134; PG 9, 30); 1479 Jan Konarzewski; 1495 Maciej [Długi czyli] Szubiński wspomniany jako zm. pleban (ACC 72, 105v; ACC 73, 71; Now. 1, 301; natomiast Now. 2, 460 nietrafnie nazywa go Maciejem Ceradzkim, czyli Szubińskim); 1496-1529 Andrzej Gnuszyński; 1529-34 Błażej z Buku (ponadto do wszystkich plebanów Now. 2, 460).

6. Jan z C. pierwszy altarysta altarii bractwa ubogich w Gostyniu (Zbiór akt kl. XII 4); 1484 Wojciech z C. pleban w Bukowcu (Now. 2, 448); 1490 Maciej Ceracki kapłan i mnich w Lubiniu (MPH n. 9/2, 114; pod 1390 r. MPH 5, 651); 1515 kapłan Błażej Ceradzki z Buku, dzierżawca dochodów kościoła w Dolsku, a 1525 dochodów kościoła w Modrzu (ACC 91, 58; ACC 100, 214).

7. SzPozn. 46-49.

8. Późnogotycki kościół, wzniesiony przed połową XVI w. (KZSz. V 20, 2).

1 Rzekomy Stephan comes a Ceradz z 1235 r. (tak K 4, 95 na podstawie kopiariusza kap. gniezn.) jest pomyłką kopisty. Cytowany kopiariusz (AAG ACap B 13 k. 4v-5) zawiera skażony odpis dok. z 1235 r., który opublikowano na podstawie lepszej kopii wraz z uzupełnieniami na podstawie or. (Wp. 1 nr 177 oraz s. 582-583). Or. nic nie mówi o Stefanie z C.