CHWIRAM

(1337 Quiran, 1448 Zyerdma, Qyerina, 1462 Quiram, 1532 Znyerrawy!, Querramy, 1557 Kvirava, 1578 Quierama, 1579 Chwirama, 1944 Quiram) 4,5 km na S od Wałcza.

1. 1337 ziemia Bytyń (Raumer 105, Golmert 28); 1448 n. districtus Valcensis [= stwo wał.] (PG 3, 35); 1579 pow. wał. (ASK I 3, 690v); po 1608 par. Wałcz (Now. 2, 388).

3A. Własn. szlach. Wedlów. 1448 Jan Wedelski miecznik pozn. zapisuje ż. Annie po 2500 grz. posagu i wiana na cz. dóbr → Tuczno, na cz. dóbr → Frydland [obecnie Mirosławiec] oraz na wsiach in districtu Valcensi [w stwie wał.], m. in. na 1/2 Z. (PG 3, 35; oblata z 1471 r. ARP 2 nr 1175, tu nazwa Q. i suma 2600 grz.); 1462 Katarzyna wd. po [innym] Janie Wedel ma oprawę na cz. dóbr → Tuczno, na cz. dóbr Frydland oraz na wsiach in districtu Valcensi [jw.], m. in. na 1/2 Q. (PG 6, 136v); 1471 Anna, wd. po Janie Wedelskim mieczniku pozn., sprzedaje Andrzejowi Szamotulskiemu s. Piotra swą oprawę [zapisaną w 1448 r.] na dobrach Tuczno i Frydland oraz na wsiach in districtu Valcensi [jw.], m. in. na 1/2 Q. (ARP 2 nr 1175); 1532 Mac. Tuczenski de Wedel daje swym ss. Janowi, Krzysztofowi i Stanisławowi dobra → Tuczno, w tym m. in. Z.! [w podstawie źródłowej Q.] (MS 4/2 nr 16277; MK 47, 320).

3B. Własn. król. w posiadaniu manów Turno: 1376? bracia Jerzy i Wilhelm Turno otrzymują od krzyżaków! wsie Strączno i Kwiramę w wieczyste lenno (Żychl. 3, 290; inna wersja – zob.: Uwaga); 1470 Herman Turno (wg Żychlińskiego s. Wilhelma, a wnuk jednego z braci wymienionych w 1376 r.) dz. Strączna i Kwiramy zawiera transakcję z Andrzejem Górskim star. wał. (Żychl. 3, 291); 1482 tenże wydaje przyw. dla młynarza ze Strączna? (J. N. Bobrowicz, Herbarz polski księdza Kaspra Niesieckiego, t. X, Lipsk 1845, s. 451); 1503 Mateusz Turno s. Hermana zapisuje oprawę ż. Annie Kojen na dobrach Strączno i Kwirama (Żychl. 3, 291); 1530 Bartłomiej s. Mateusza zabity przez Wedlów Tuczyńskich w czasie najazdu na jego dobra (Żychl. 3, 291); 1532, 1536 Zofia z domu Borstett, wd. po Bartłomieju Turno, z synami prowadzi proces z Wedlami z Tuczna (Żychl. 3, 291).

1557 Zygmunt August na prośbę braci Mateusza, Wawrzyńca i Wilhelma Turno (Tarnaw) potwierdza, że posiadają oni od ponad 200 lat czwarte części wsi Strączno i K. na pr. lennym, co było potwierdzone dokumentem wydanym przez dawnych mistrzów Zakonu Niemieckiego (a priscis Ordinis Theutonici Magistris), który zaginął, gdy ojciec ich przed 10 laty został zabity, a oni byli małoletni (Żychl. 3, 292 polski przekład na podstawie oryginału z archiwum rodzinnego Turnów; MK 89, 129v; MS 5/2 nr 7743 regest; WG 2, 64v tekst niepełny); 1578 Wawrzyniec Turno w imieniu braci Jerzego, Mateusza i Wilhelma oblatuje w księgach grodzkich wałeckich przyw. król z 1557 r. (WG 2, 64v); 1586 Jerzy i Wawrzyniec Turno (Thorni) wasalami star. wałeckiego (Chmielewski 229).

1579 pobór z Ch. nal. do [stwa] Wałcz: 6 chłopów ma więcej niż kwartę roli, 2 [chłopów] spustoszało, 2 zagr. mają po trochę roli (ASK I 3, 690v).

5. 1608 Ch. przyłączono do par. Wałcz; 1628 oratorium, capella Ś. Michała (Now. 2 s. 388, 396).

Uwaga: Informacje dot. części wsi Ch. będącej w posiadaniu Turnów pochodzą w większości z opracowań opartych na materiałach z archiwum rodzinnego Turnów (Żychl.; J. N. Bobrowicz, Herbarz polski księdza Kaspra Niesieckiego, t. X, Lipsk 1845, s. 451-452).

Najwięcej wątpliwości budzi przekaz dot. r. 1376. Wspomniani autorzy podają różne imiona odbiorców przywileju: wg Żychlińskiego byli to bracia Jerzy i Wilhelm, a wg Bobrowicza – Herman Turno. Nie było to też na pewno nadanie krzyżackie, gdyż krzyżacy w drugiej połowie XIV w. nie posiadali żadnych ziem w okolicach Wałcza. Fr. Schultz przypuszczał, że wiadomość ta dotyczy joannitów, którzy w tym czasie (1361 r.) zrobili dwa nadania lenne dla szlachty w tym samym regionie (Schultz Geschichte 308, 336; por. Wp. 2 nr 1457, 1458).