(1144 wg relacji z XV w. Czirwyony Koscziol, 1237 or. Rufa Ecclesia, 1339 Ruffa Ecclesia, 1282 obl. 1570 Ruffum Templum, 1393 Rubea Ecclesia, 1410 Czirzwonikosczol, 1413 Rubeum Templum, 1418 kop. 1428 Czerwoni Kosczol, 1429 Cirvonicosczol, 1430 Czyrwonikosczol, 1462 Cyrwony Kosczyol, 1500 Czyrwony Coszczol), obecnie Czerwonawieś 2,5 km na W od Krzywinia.

1. 1434 n. pow. kośc. (PG 1, 52v); 1404, 1410 n. par. własna (SzPozn. 70; ACC 2, 165v).

2. 1237 komes Wysz (Vison)¹Tenże z synem! Mikołajem wymieniony w księdze brackiej i w nekrologu lub. (MPHn. 9/2 s. 12, 106) s. zm. Mikołaja z R. E. daje bened. z Lubinia ostrów [zapewne nal. poprzednio do Cz. K.] leżący przy moście większym [na rz. Obrze?], przyległy do granic m. Krzywinia (Wp 1, nr 205); 1282 R. E. graniczy z łąką sołtysa z wsi Górka (Wp. 1 nr 505).

1415 woźny sądowy w imieniu Andrzeja Gryżyńskiego zapowiada gaje, tzw. zapusty w kilkunastu wsiach, m. in. w R. E. (KoścZ 4, 136). 1420, 1423 Olbracht z Cz. K. i Borek z Osiecznej [oraz Cz. K.?] w sporze z Mikołajem opatem lub. w sprawie granic między Cz. K. a Krzywiniem oraz z powodu podniesienia grobli przy młynie [w Cz. K.] i zalania ogrodów i łąk w Krzywiniu (KoścZ 6, 15v; KoścZ 8, 13); 1428 ugoda polubowna między Borkiem Gryżyńskim [dz. Cz. K.] a Stefanem Rydzyńskim dz. wsi Witosław: Rydzyński ma spuścić wodę spiętrzoną przez groblę przy młynie wodnym w Witosławiu, aby woda ta nie zalewała dziedzin Cz. K. i Wojnowice (BK 748, 39v); 1429 Olbracht z R. E. w sporze z Mik. opatem lub. o wiersze, więcierze i czółna zajęte na stawie w Cz. K. (WR 1 nr 1331; WR 3 nr 1385, 1386); 1433 Lasota młynarz z mł. wodnego w Cz. K. sprzedaje z pr. wykupu czynsz 4 gr rocznie dla altarii NMP, ŚŚ. Mikołaja i Katarzyny w kościele par. w Krzywiniu (Zbiór akt kl. I 10); 1444 Mac. Borek Osiecki pozywa Jurkowskiego z powodu wycięcia 6000! drzew w lesie k. Cz. K. oraz z powodu najazdu na Cz. K. i spalenia budynku na → Grodzisku (Cieplucha 142); 1450 Mac. Borek kaszt. nak. zawiera ugodę z Stefanem opatem lub. w sprawie granic między Cz. K. a m. Krzywiń: obie strony mogą paść bydło nawzajem na swoich gruntach, granice już ustalone nie mają być naruszone, a Mac. Borek zwróci opatowi 6 zajętych mu krów (Lub. C XVII 7, 82); 1472 Mikołaj, Piotr i Maciej [Borkowie] z Osiecznej pozwani przez Tomasza opata lub. z powodu zbudowania nowej grobli i podniesienia pogródek przy młynie w Cz. K., co spowodowało zalanie młyna na rz. Obrze w Krzywiniu i szkody wartości 100 grz. (KoścZ 15 s. 653, 654).

1514 Jan, Feliks i Benedykt z Miaskowa, dziedzice [zastawni] Cz. K. oraz Mik. Czacki tenutariusz! w Cz. K. pozwani przez Błażeja opata lub. z powodu podniesienia grobli i pogródków młyna w Cz. K. i zalania łąk k. Krzywinia (KoścZ 18, 545); ciż bracia z Miaskowa pozwani przez mieszczan z Krzywinia z powodu zajęcia im sieci i siekier [na gruncie Cz. K.?] (KoścZ 18, 544-544v); 1519, 1554 Cz. K. graniczy z Jurkowem (PG 70, 47v; KoścZ 28, 669).

1533 Jan Gostyński rycerz jerozolimski, dz. Cz. K. zawiera ugodę z Mikołajem opatem lub.: obie strony mają postawić po 2 starców jako świadków i po 2 szlachciców jako jednaczy; ci ustalą miejsce, gdzie się ma znajdować narożnik Cz. K., Krzywinia i Miaskowa, a następnie wskażą granice między Cz. K. a Krzywiniem środkiem starego koryta rzeki (posrzodkiem Samiczy starey), kędy płynęła dawna Obra aż do narożnika tych osad z wsią Koszkowo; opat nie ma pr. do stawu przy mł. Zalas, a Gostyński do stawu opata [k. Krzywinia]; ostrów między Krzywiniem a Cz. K., o który opat się procesował, ma służyć jako wspólne pastwisko obu stron, którego nie wolno kosić; zaprzysiężeni młynarze po jednym z każdej strony mają rozpatrzeć sprawę młyna Jana Gostyńskiego [w Cz. K.], aby podwyższenie stanu wody w stawie nie powodowało zalewania ról i łąk, a [obniżenie stanu wody] nie było ze szkodą dla młyna (KoścZ 25, 190); 1541 sąd ziemski zatwierdza rozgraniczenie Cz. K. Jana Gostyńskiego z m. Krzywiń opactwa lub.: narożnik tych osad z wsiami Wieszkowo i Miaskowo znajduje się przy starej wierzbie; granica biegnie środkiem rz. Obry do wierzchowiska stawu nal. do opata; sadzawka z brzegami i groblą leży na gruncie m. Krzywiń i opat ma pr. prowadzić wodę do swego młyna w Krzywiniu; dalej granica idzie wzdłuż kopców przez las olchowy do kopca ściennego stojącego naprzeciw ostrowu krzywińskiego w kierunku Cz. K., potem do stawu Jana Gostyńskiego aż do jego upustu i następnie przez las olchowy do kopca leżącego naprzeciw ostrowu zw. → Grodzisko nal. do opata, a stąd do narożnika Cz. K., Krzywinia i Koszkowa; obie strony mogą korzystać z obu stawów, z tym że na własnym stawie mogą używać wszelkich sieci, a na stawie strony przeciwnej mogą łowić tylko małymi sieciami: zabrodnicą, kłomią i więcierzami bez użycia czółen; przy naprawie grobli k. obu stawów wolno naruszyć grunt strony przeciwnej; mieszczanie z Krzywinia mają pr. chodzić wspólną drogą koło mł. Zalas oraz przez most zrobiony nad upustem [przy stawie Gostyńskiego]; jałowe pastwiska k. stawu Gostyńskiego mogą być użytkowane przez obie strony (Lub. A 64); 1554 ludność z Cz. K. wynajmowała pastwiska w Jurkowie (KoścZ 28, 669).

3. Własn. szlach. 1237 komes Wysz, s. zm. Mikołaja z R. E. → p. 2.

1339 rycerz Pękosław dz. z R. E. → p. 6.

1393 Olbracht [Krakwicz?]²Olbracht Krakwicz występuje w l. 1395-1401 w pow. kościańskim jednakże bez określenia, z jakiej wsi pochodził (Lek. 1 nr 2034; Lek. 2 nr 2240, 2609; DBL nr 124, 128). brat pana z R. E. (WR 3 nr 56); 1411-24 Olbracht Krakwicz z R. E. (Wp. 5 nr 188, 287; WR 3 nr 984, 1226); 1420-21 [tenże sprzedał?] Pawłowi zw. Długi Paszek, burmistrzowi w Osiecznej czynsz 10 grz. od sumy 120 grz. zapisanej na R. E., przeznaczony dla altarii Wniebowzięcia NMP. itd. w Osiecznej (CP 14 s. 628, 634; Now. 1, 261); 1420-23, 1429 tenże w sporze z opatem bened. z Lubinia → p. 2; 1423-24 tenże w sporach o niezapłacone sumy [długi i poręki] (WR 3 nr 980, 981, 1218a).

1415 Andrzej Gryżyński w R. E. → p. 2; 1420 Maneta (albo Maneka) z R. E. w sporze z Olbrachtem z R. E. (WR 3 nr 825); Borek z Osiecznej w Cz. K. → p. 2; 1424 śwd. Janusz Kościelski (WR 3 nr 1107; KObceRyc. 58); 1434 Janusz z Cz. K. sprzedaje Szczepanowi Kąkolewskiemu [z Kąkolewa k. Osiecznej] Lubonię za 600 grz. (PG 1, 52v).

1435 Janusz, Mikołaj, Presbor (?)³Imię trudno czytelne; Cieplucha czytał: „presbiter” i odnosił to określenie do Mikołaja, a Kozierowski „Przespraw”, takiej jednak lekcji w oryginale nie ma (Cieplucha 141; KObceRyc. 58); por. przyp. 4, Olbracht, Jan, Jarosław i Opacz bracia niedz. z Cz. K.⁴W 1436 r. bracia Olbracht, Bartosz [czyżby identyczny z zagadkowym Presborem?; por. przyp. 3], Jan, Andrzej, Jarosław i Stanisław, niegdyś dziedzice Cz. K. kupili za 400 grz. Konarskie [k. Książa], a w 1449 r. ciż bracia bez Jana i Stanisława, ale wraz z opuszczonym poprzednio Opaczem zamienili cz. wsi Konarskie z Mik. Pasikoniem z Włościejewek na Masłowo i dopłatę 400 grz. (PG 1, 194; PG 3, 89). W 1449 występuje też wdowa po Januszu (KObceRyc. 58), a w 1471 Anna ze Spławia ż. Stanisława [s.?] Opacza Czerwonokościelskiego (PG 8, 125v); Cieplucha niesłusznie uważał, że w drugiej połowie XV w. byli oni nadal właścicielami 1/2 Cz. K. (Cieplucha 141) sprzedają Mac. Borkowi z Osiecznej star. wsch. za 1100 grz. 1/2 Cz. K. (PG 1, 108); 1444 Mac. Borek Osiecki kaszt. nak. zapisuje ż. Małgorzacie [z Nowego Miasta pow. pyzdr.] 2000 grz. na dobrach Cz. K., Górka [k. Krzywinia] i Bojanice, ponieważ 1/2 Nowego Miasta sprzedał na swój użytek [zamienił na dobra Gostyń] (PG 2, 45).

1462 Mikołaj, Maciej i Piotr Borkowie ss. zm. Mac. Borka z Osiecznej dzielą się dobrami po ojcu: Maciej i Piotr otrzymują dobra → Gostyń oraz z klucza → Osieczna wsie Krzemieniewo, Drobnin, Garzyn, Świerczynę z 1/2 dąbrowy, Górkę [k. Krzywinia], Ziemice [obecnie Ziemnice], Trzebiec i Cz. K. (PG 6 k. 119, 214v); 1471 Piotr [Borek] dz. Gostynia zapisuje ż. Barbarze po 1000 zł węg. posagu i wiana na dobrach → Gostyń oraz na wspomn. wsiach m. in. na Cz. K. (PG 8, 98); 1472 Mikołaj, Piotr i Maciej Borkowie w sporze dot. młyna w Cz. K. (→ p. 2) tłumaczą, że nie oni są posiadaczami Cz. K., lecz od 10 lat posiada go Marcin sędzia pozn. [Nowomiejski GUrz. nr A 307] (KoścZ 15, 654); 1489 Barbara wd. po Piotrze Gostyńskim daje swemu drugiemu mężowi Janowi Milajowi z Jarocina swą oprawę zapisaną [w 1471 r.] na cz. dóbr → Gostyń i na in. wsiach, m. in. na Cz. K. (PG 10, 106v); 1491 Maciej i Jan Gostyńscy bracia kupują od [ojczyma] Jana Milaja Jarockiego za 1150 zł węg. 1/3 posagu ich matki Barbary zapisanego na cz. dóbr → Gostyń oraz na in. wsiach, m. in. na Cz. K. (PG 10, 153).

1463-1530 Cz. K. w ręku posiadaczy zastawnych⁵W tym okresie, gdy Cz. K. był w ręku posiadaczy zastawnych, występuje w l. 1472 i 1485 nie wiadomo, w jakim charakterze Stan. Bylęta z Cz. K. lub Stanisław z Cz. K. (zapewne zawsze ta sama osoba). Bylętowie występowali na początku XV w. w Belęcinie k. Krzywinia, jednakże nie znamy tam Stanisława: 1463 Marcin Nowomiejski [tenut. dóbr król. Mieścisko w pow. gniezn., zwany wyżej r. 1472, też Będlewski lub Łódzki, s. Bieniaka z Będlewa, por. → Łódź] sprzedaje za 1700 zł węg. Janowi Będlewskiemu swemu bratu stryj. prawa swe, nabyte z pr. odkupu [od braci Borków por. r. 1475], do wsi Cz. K. (PG 6, 202v); 1472 tenże zapisuje Jadwidze wd. po Grzymku Niegolewskim i jej c. Annie wd. po Paszku Kąkolewskim czynsz 11 grz. z wsi Cz. K. z pr. wykupu za 200 zł węg. (PG 8, 160); 1473 tenże zapisuje ż. Jadwidze Bielawskiej z Dobrzelina [woj. łęcz.] po 700 fl. węg. posagu i wiana na Cz. K. (MS 1 nr 977, 978); 1474 działy braci Jana i Marcina z dóbr król. Mieścisko: Marcin otrzymuje m. in. całą wieś Cz. K. (PG 11, 11v-12); 1475 Marcin Nowomiejski sędzia pozn. sprzedaje Janowi z Krzonu [obecnie Krzan] s. zm. Winc. Sierakowskiego za 1120 grz. swe pr. do wsi Cz. K. nabyte z zastrz. pr. odkupu od braci Mikołaja, Piotra i Macieja [Borków] (PG 9, 32v); 1485 Adam Baranowski zaspokoił z dóbr macierzystych Cz. K., Krzon i Białe Jezioro swoich pasierbów Jana i Małgorzatę, dzieci Jana Ullok z Wygnańczyc [pow. wsch.] (PG 10, 10).

1493 Jan Kopaszewski „sprzedaje” braciom Bartoszowi i Wojciechowi z Kąkolewa swoje pr. do 1/3 Cz. K. za 90 zł węg. (PG 10, 193v); 1500 Mikołaj Czacki z Czacza w działach z braćmi Janem, Stanisławem i Piotrem otrzymuje m. in. 1/3 Cz. K.⁶Ich ojciec Jan s. Piotra Czackiego ok. r. 1485 posiadał [w zastawie?] Cz. K., a Mikołaj posiadał go jeszcze w r. 1514 (Cieplucha 133) z 1/3 mł. wodnego, 1/3 wiatraka i 1/3 folwarków na prawach zastawu z zastrz. pr. odkupu (PG 12, 84); 1501 Femka wd. po Adamie Baranowskim chor. pozn. zastawia Janowi Kopaszewskiemu 10 śl. kmiecych w Cz. K. (Cieplucha 141); 1505 Bartłomiej Kąkolewski sprzedaje z pr. odkupu bratu Wojc. Kąkolewskiemu 5 ł. os. i 3 ł. opust. w Cz. K. za 200 grz. (PG 13, 47); tenże sprzedaje z pr. odkupu Mik. Czackiemu 1/3 Cz. K. za 124 zł węg. (PG 13, 63v); 1509 tenże z powodu niedopełnienia obowiązku posp. ruszenia traci na rzecz [brata?] Wojc. Kąkolewskiego swoją cz. Kąkolewa oraz w Cz. K.: folw., młyn na rz. Obrze i 1 łan, na którym siedzi prac. Mac. Kościelny (MS 4/2 nr 9326); 1508 wzm. 1516 na wsiach Kąkolewo i Cz. K. ciąży czynsz 3 grz. należny altarii ŚS. Wojciecha i Doroty w kościele par. w Śremie (od 1516 altaria przeniesiona do kat. pozn.; AE V, 158v-160v); 1510 czynsz 3 grz. rocznie zapisany na 3 kmieciach w Cz. K. należy się plebanowi w Krzywiniu (LBP 108); 1514 Jan, Feliks i Benedykt bracia z Miaskowa, posiadający część Cz. K. z zastrz. pr. odkupu za 700 grz. od Wojciecha i Bartłomieja Kąkolewskich prowadzą spór z Mik. Czackim [też zastawnym posiadaczem cz. Cz. K.] (KoścZ 18, 563v); 1525 Jan Baranowski s. Adama przenosi długi [sumy zapisane?] z Cz. K. na Rogalin (Cieplucha 141); 1530 Jan Czacki kwituje odbiór od Jana Gostyńskiego całej sumy niegdyś przez przodków z obu stron zapisanej na Cz. K. i na jez. Piegzino [prawdop. obecnie Jez. Osieckie k. Osiecznej] i ustępuje z Cz. K. oraz z wspomn. jez. (KoścZ 25, 11v).

1530 pobór z 10 ł. i od 1 koła [młyńskiego] (ASK I 3, 122); 1533, 1541 Jan Gostyński dz. Cz. K. (KoścZ 25, 190; Lub. A 64); 1563 pobór od 26 ł., mł. Wodnego o 2 kołach walnych, 1 karczmy dziedz., 8 komor. (ASK I 4, 150); 1566 pobór od 24 ł. os., 1/2 ł. karczmarza, karczmy, 6 zagrodników nie posiadających roli, mł. wodnego o 2 kołach i 1 ł. roli młynarza (ASK I 4, 247); 1581 pobór: 13 ł. os., 1 ł. opust., 4 zagr., 2 komor, i colonus od 1 pługa (ŹD 62; ASK I 6, 481).

5. 1449 sąd polubowny przysądza plebanowi w Cz. K. dzies. z sołectwa w Miaskowie (ACC 31, 75v); 1455 Stanisław z Osiecznej pleb. kościoła par. Św. Idziego w Cz. K. otrzymuje na mocy testamentu zm. Piotra z Miaskowa czynsz roczny 4 grz. od sumy 40 grz., zapisany z zastrz. pr. wykupu na cz. wsi Mchy, jako fundację mszalną za dusze tegoż Piotra i jego rodziny (ACC 36, 52v); 1473 po śmierci Stanisława z Osiecznej pleb. w Cz. K. Piotr Borek dz. Gostynia i Cz. K. prezentuje na tę plebanię Mac. Gostyńskiego, a Marcin Nowomiejski [posiadacz zastawny] prezentuje kapłana Mik. Otuskiego (ACC 52, 122v); 1510 par. Cz. [formularz nie wypełniony] (LBP 134); 1511 Bartłomiej Kąkolewski wydzierżawia od Mac. Gostyńskiego pleb. w Cz. K. dochody plebanii w Cz. K. na 3 lata za 8 grz. rocznie; dzierżawca ma odnowić dwór plebański oraz domy wikarego i kościelnego (minister), wybudować nową stodołę (horreum) a in. budynki odnowić, dać plebanowi co roku połeć słoniny, korzec grochu, korzec prosa i 2 kopy bochenków (2 sexagenas formellorum), a po zakończeniu dzierżawy oddać plebanowi pozostawione przez niego 2 konie, 2 krowy wraz z ich przychówkiem (ACC 88, 107v); 1513 prac. Maciej ,,villicus” w Cz. K. oraz prac. Stanisław s. Adama zeznają o pobiciu wikarego; w Cz. K. koło kościoła cmentarz i szkoła (Dep. Test. IV 333v); 1523 Maciej pleb. w Cz. K. w sporze z Janem Miaskowskim z powodu zajęcia na drodze zapowiedzianej [jako prywatna] przez woźnego sługi z końmi plebańskimi (AC 2, 1773); 1564 do dochodów bpa pozn. należą dzies. z 4 ł. w Miaskowie i z 1/2 ł. w Wojnowicach (IBP 305).

1404 – a.1566 duchowni w Cz. K.: plebani 1404 Stanisław (SzPozn. 70); 1410 Jan (ACC 2, 165v); 1447, 1449 Wisław (DBL 218; ACC 31, 75v); 1455, a. 1473 Stanisław z Osiecznej (ACC 36, 52v; ACC 52, 122v); 1486, 1498, 1501 Zygmunt Brzost (SzPozn. 70; MS 3 suppl. nr 261; ACC 80, 70v); 1511 Maciej z Gostynia (ACC 88, 107v); 1523 Maciej (ACC 2 nr 1773); a. 1566 Wojc. Nadarzycki zamordowany⁷Po tym zabójstwie plebania była nieobsadzona aż do r. 1596, kiedy to instytuowano na plebanię w Cz. K. Mac. Cyraniusa kleryka z Poznania (ACC 130, 407v) (ACC 121, 1052); 1476 wikary Mikołaj (AC 2 nr 1392).

6. 1339 Pękosław dz. R. E. wezwany do złożenia zeznań o najeździe Krzyżaków w 1331 r.; [do złożenia zeznań nie stawił się] (Lites 1 wyd. II, 98); 1429 śwd. Klemens niegdyś z C. (WR 1 nr 1339); 1430 Piotr s. Wojciecha [tzn. Olbrachta Krakwicza?] student w Krakowie (AS 1, 73); 1430 Janusz z Cz. bierze udział w wyprawie pospolitego ruszenia wlkp. i przebywa w obozie k. → Turzej Góry (KoścZ 9 → BK 784, 284v).

8. 1144 (relacja Długosza z XV w.) Piotr ze Skrzynna wybudował w Polsce wiele kościołów, m. in. kościół w Cz. K. (DH 2, 15).

a. 1237 kościół romański, ceglany, jednonawowy (Świechowski 30).