(1181 fals. 1230 Daleuo, 1243 kop. 1443 Dalewo) 10 km na SW od Śremu.

1. 1530 n. pow. kośc. (ASK I 3, 124v); 1367 n. par. własna (DBL nr 93); 1510 dek. Śrem (LBP 120).

2. 1351 sołtys z D. otrzymuje ograniczone pr. łowienia ryb w jez. [→ Jelenczewo, jez.?] → p. 4; 1391 opat lub. w sporze z Budziwojem z Jelenczewa o jez. [→ Jelenczewo, jez.] między D., Mościeszycami i Jelenczewem (Lek 2. nr 1433; por. Lub. C 37, 2; Lub. C 38, 29 oraz 140 – to samo z datą 1395); 1515, wzm. XVIII w. D. graniczy z Rąbiniem (Lub. C 38, 50); 1519, wzm. XVIII w. D. graniczy z Jelenczewem (Lub. C 38, 141); 1530, 1533, wzm. XVIII w. D. graniczy z Łuszkowem (Lub. C 37, 2; Lub. C 38, 141); 1539-1542 spory o granicę D. z Jelenczewem zakończone szczegółowym wytyczeniem granicy; granica biegnie od narożnika wspomn. wsi z Wyrzeką, narożnik znajduje się w pobliżu łąki Plebanka (1539) albo za łąką plebana z D. zw. Wierzbówka (1542 Wyrzbowka), a następnie idzie wzdłuż suchego koryta strugi do innej strugi, przechodzi przez środek wielkiego błota zw. Wierzbówka dochodzi do brodu zw. Jelenczewski i tu przecina drogę [z Jelenczewa] do Dalewa mija grunty soł. w D. i dalej idzie między łąkami soł. w D. a błotem zw. Struga do jez. Jelenczewo, nal. do Moreckich z Mórki i Jelenczewa, gdzie znajduje się narożnik D., Jelenczewa i Mościeszyc; narożnik ten znajduje się w pobliżu strugi zw. Jelenczewska (1539) (KoścZ 26, 173; Lub. A 65a).

3. Własn. opactwa bened. lub. 1181 [fals. ok. 1230] Władysław [Laskonogi] wśród posiadłości bened. w → Lubiniu wymienia m. in. wieś D. podległą setnikowi (centurio) in Chuscono [Kuszkowo k. Krzywinia] (DBL nr 1); 1258 Bolesław Pob. zatwierdzając powyższy przywilej, wymienia m. in. wieś D. wśród posiadłości bened. lub. (Wp. 1 nr 368; DBL nr 23); 1277 Przemysł II uwalnia niektóre wsie bened. lub. z opola krzywińskiego, m. in. wieś D. i postanawia, aby wsie nal. do kl. stanowiły osobne opole, które będzie dawać księciu co roku wołu i krowę (Wp. 1 nr 469; DBL nr 34); 1294 [fals. 1302] Przemysł II! potwierdzając posiadłości bened. lub. wymienia m. in. wieś D. (Wp. 2 nr 719; DBL nr 41).

1395 z dziedziny D. opata lub. należy się kara za kradzież (pena furtiva; Lek. 2 nr 1748); [Tomisław z Sarbinowa w pow. gniezn.], kaszt. żoński odbiera z D. 20 szt. swego bydła [które mu ukradziono?] (Lek. 2 nr 1759).

1436 Andrzej Sobiemądr [z D.?] podejmuje się opieki nad 5 dzieci zm. Marcina Czarnego i zobowiązuje się je wychować przez 8 lat, użytkując ich 1/2 ł. roli, biorąc w najem ich owce i korzystając z ich pszczół; rocznie ma płacić 8 grz., a po 8 latach rolę oddać obsianą (Wp. 5 nr 579; KsLub. nr 4443 [tu nagłówek wskazujący, że przekaz dot. wsi D.]; DBL nr 173); 1485 prac. Jawroszka ż. Jana Żaka z Rąbinia otrzymawszy spłatę od swych braci niedz., prac. Szymona i Wojciecha z D., zrzeka się pr. do swej ojcowizny i macierzyzny w D. (DBL nr 334).

1530 pobór z 2 ł. i karczmy (ASK I 3, 124v); 1535 zaległy pobór z 1/4 ł. opust. (ASK I 5, 142); 1563 pobór od 11 ł., z 3 ł. soł., 1 karczmy, 3 komorników i od palenia gorzałki (ASK I 4, 160); 1571 pobór od 11 ł., 3 ł. soł., 3 zagr., 2 komorników i karczmy (ASK I 5, 425); 1581 pobór od 13 ł., 1/2 ł. roli karczmarskiej, 2 zagr., 3 komorników (ŹD 65; ASK I, 486).

4. 1351 Andrzej opat lub. sprzedaje uczciwemu Andrzejowi sołectwo w D. za 12 grz. i daje mu 3 ł. wolne, 2 ogrody i łąkę, a ponadto pr. posiadania jedynej we wsi karczmy, oraz „pistrinum”, jatki, szewca i kowala, pr. do 1/3 opłat sądowych oraz w całości pr. do przysiężnego i do opłat od obrotu nieruchomościami, pr. wypasu 100 owiec, małego polowania na zające i ptaki oraz łowienia ryb w jez. [ → Jelenczewo?] wyłącznie wędą i więcierzami; sołtys ma służyć opatowi na koniu wartości 1 1/2 grz.; mieszkańcy wsi mają 6 lat wolnizny, a następnie kmiecie z każdego łanu mają dawać rocznie 4 ćw. żyta, 4 ćw. owsa, 2 ćw. pszenicy i 1 wiard. [czynszu?] oraz 15 jaj, połeć słoniny wartości 4 szk. i połeć mięsa wartości 4 sk., mają orać dla klasztoru przez 3 dni w roku i w czasie sądów dać 3 posiłki (prandium) w roku, wartości 1 wiard. każdy (DBL nr 70); 1408 Wojsława, sołtyska z D. wygrywa proces z opatem lub. [o sołectwo w D.?] na podstawie wsteczy u Mik. Lubiatowskiego (ZSW nr 1277); 1417 taż odpiera roszczenia opata lub. do 35 grz. za sołectwo w D. (KoścZ 5, 69v); 1436 Wojciech sołtys w D. zawiera ugodę z bratankami (filiastri) Pawłem i Katarzyną, że obsieje ich role oraz da im 7 grz. oraz 11 łokci sukna pod karą umowną 30 grz., z której 10 grz. ma przypaść, w razie jej uiszczenia, kościołowi par. w Dalewie (KsLub. nr 4445; DBL nr 171); 1446 Katarzyna c. sołtysa z D. żoną Marcina sołtysa w → Bieżynie (KsLub. 4452; DBL nr 203); 1470 Mirek sołtys w D. z ławnikami Tomaszem i Miłkiem zaświadczają, że na sądzie (in iure bannito) uczciwa Helena mieszczka ze Śremu zeznała, że otrzymała spłatę ojcowizny i macierzyzny od swej siostry i jej męża Rokity, sołtysa w D. i zrzekła się wszelkich praw do sołectwa w D. (KsLub. 4469; DBL nr 285); śwd. sołtys z D. (DBL nr 280); 1476 opatrzny Paweł sołtys oraz ławnicy Wojciech Dzvidz, Andrzej Miłek (Mylek), Andrzej Kopania i Wojciech Sys zeznają, że prac. Mik. Rolyter [Rokita?], sołtys w D. zapłacił Dorocie siostrzenicy (nepta) swej macochy, uczciwej Stanisławy, 26 grz. tytułem ojcowizny i macierzyzny z sołectwa w D. (DBL nr 314); 1508 star. [gen. wlkp.] nakłada vadium 60 grz. w sporze między Mik. Rokitką sołtysem z D. a szl. Piotrem Rąbińskim (PG 66, 20v); 1542 grunty i łąki soł. w D. przy granicy z Jelenczewem → p. 2.

5. 1243 Bogufał, bp pozn., odstępuje Janowi opatowi lubińskiemu dzies. ze wsi Cichowo oraz dzies. nal. do kat. pozn., a dotąd bezprawnie pobierane przez opatów lubińskich ze źrebiów (sortes) zw.: koło Małpina, Grodowo, Międzygórze, koło Dalewa¹Wykaz źrebi jest wieloznaczny, gdyż zwroty circa Malpino i circa Dalewo można trojako rozumieć: 1) jako nieznane źrebia bez nazwy, położone w pobliżu tych osad i niezależne od 4 innych źrebi wymienionych w tym dokumencie, 2) jako określenie położenia 4 niezn. źrebi: Grodowo i Międzygórze k. Mełpina, a Rogożewo i Smolice k. Dalewa (interpretacja ta, spotykana w literaturze, ze względu na znane położenie Rogożewa i Smolic, odległych o ok. 40 km od Dalewa, musi być odrzucona) oraz 3) jako określenie położenia Grodowa k. Melpina, a Międzygórza k. Dalewa, Rogozowo [Rogożewo k. Jutrosina, pow. pyzdr.] i Smolice [k. Kobylina, pow. pyzdr.], a w zamian za te dzies. kl. lub. ma dawać bpowi pozn. 6 funtów kadzidła rocznie (Wp. 2 nr 241; DBL nr 12 reg.).

1367-1536 plebani w D.: 1367 Jakub, 1396 pleban bez imienia, 1420-29 Wierzchosław, 1434-38 Jan, 1444-47 Bartłomiej, 1468-70 Mikołaj s. sołtysa z → Jerki, 1485 Mikołaj, 1536 Jan (Lek. 2 nr 1907; DBL nr 93, 196, 205, 214, 274, 284, 333; AC 2 nr 1059; ACC 22, 38; KsLub. nr 4468, 4481; K 4, 51; BJ 8057 IV. 246 tu błędna data 1448; SzPozn. 73).

1480 kościół par. Ś. Wojciecha (Now. 2, 412); 1510 par. D. [formularz nie wypełniony] (LBP 120); 1581 do par. D. należy wieś Wyrzeka (ŹD 65).

6. 1477 Mikołaj, zw. „Parrochita de Dalewo” [= parafianin?, albo s. parocha, czyli plebana?], zastępca sołtysa we wsi Wyrzeka (KsLub. nr 4474; DBL nr 319).

8. Kościół wczesnogotycki z cegły (KZSz. V 25, 6); 1610 rysunek kościoła par. w D.²W r. 1603 kościół w D. spalił się (SzPozn. 73), rysunek ten dotyczy więc zapewne nowego budynku, powstałego po pożarze (AV 4, 45).