(1136 współczesna kop. Dolzco, 1257 kop. XV w. Dolsk, 1293 kop. 1510-16 Dolszko, 1310 kop. 1446 Dolsko, 1350 or. Bane, 1418 kop. 1498 Dolsk, a. 1480 kop. XVI w. Dolzko, 1513 Dolssko, 1514 Dulsko) 12 km na S od Śremu.

1. 1359 miasto → p. 4; 1136 wieś D. na terytorium zw. Śrem (Wp. 1 nr 7); 1403 in districtu Srzemensi (Wp. 5 nr 30); 1530 n. pow. kośc. (ASK I 3, 136v); 1363 n. par. własna (Wp. 3 nr 1811); 1510 dek. Śrem (LBP 121).

2. 1362 dziedzina Brzednia in districtu D. civitatis sita (Wp. 3 nr 1477); 1404 Władysław Jag. nadaje bpstwu pozn. brzeg i cz. bagna, czyli stawu zw. Prusy¹Kozierowski podaje wiadomość z 1793 r. o miejscu Prusiny między D. a Drzonkiem (K 3, 85; K 8, 93), położonego między dziedzinami król. Drzonek a bpią D., celem założenia stawów rybnych (Wp. 5 nr 30); 1406 Dobrogost kaszt. giecki dz. Włościejewek i Masłowa oświadcza, że przed trzema laty zgodził się na budowę grobli i stawu rybnego przez bpa pozn. w dobrach bpich przy drodze z Drzonka do D., daje bpowi z dziedziny Masłowo tyle, ile staw przez trzy lata zalał terenu przybrzeżnego, zastrzega pojenie bydła w stawie i wypas przy brzegu bez czynienia szkód (CP 2, 43v-44; reg. błędny Wp. 5 nr 101); 1421 młyn pod D. → p. 5; 1424 Jeżewo w pobliżu D. (KoścZ 8, 39v); 1424 spór [o granice?] między bpem pozn. jako właśc. dóbr D., Brzednia, Banie i Kotowo oraz Czerną z Lubiatowa jako właśc. Lubiatowa Małego (KoścZ 8, 70); 1440 młyn w D. [czy też pod D.?] → p. 5; a. 1480 jez. Banie pod m. D., w pobliżu liczne inne jeziora (DA 1, 92); 1476 winnica naprzeciw dworu bpiego w D. (AC 2 nr 1392); 1490 wieś Chwałkowo k. Dolska (PG 10, 125v).

1493 właściciele Lubiatowa Małego pozywają bpa pozn. o rozgraniczenie ich wsi z Brzednią, podając m. in. że gran. między polami Lubiatowa Małego a Brzednią idzie aż do łąk nad jez. Banie, potem przy strudze Studzionka i przy drodze nad nią, która prowadzi od wspomn. pól do boru m. D., potem do miejsca Nart (Narth) przy brzegu jez. Banie, oblanego zewsząd jego wodami; Nart uważa się za kopiec narożny między dziedziną Banie, czyli m. D. oraz Lubiatowem Małym i Brzednią; od Nartu gran. między Lubiatowem Małym a D. biegnie brzegiem jez. Banie aż do strugi; na jej końcu kopiec narożny między Lubiatowem Małym a Dolskiem; sąd przychyla się do wniosku pełnomocnika bpa o przeprowadzenie wizji (PZ 22, 235); 1493 ciż toczą proces z bpem pozn. o odnowienie granic między Lubiatowem Małym a Kotowem i m. D.: od brodu, który uważa się za kopiec narożny między Kotowem a Lubiatowem i Lubiatowem Małym kopce gran. między Lubiatowem Małym i m. D. aż do bagna i łąk nad jez. Banie do strugi, która aż do jez. Banie stanowi granicę (PZ 22, 235v); 1499 w sporze gran. między wspomn. stronami sąd postanawia przeprowadzić wizję granic między Lubiatowem Małym a Brzednią, Kotowem i m. D. (CA XII 1); 1513 Zygmunt St. potwierdza rozgraniczenie między m. D., jeziorem tego miasta [= jez. Banie] a Lubiatowem Małym: za zgodą stron usypano kopiec na błocie między Brzednią a Lubiatowem Małym w pobliżu gaju należącego do Lubiatowa Małego, potem 21 kopców między łąkami, rolami i zaroślami obu wsi, aż do łąk Lubiatowa Małego w stronę jez. Banie; łąki te z powodu zalania ich zostaną rozgraniczone później; jez. Banie należy do dóbr bpich (A 218; MS 4/2 nr 10 422, 10 455).

1513 rynek i ul. Kościelna w D. (AC 2 nr 1680); 1523, 1548 rynek (KoścZ 24, 316rv; AE IX 196v-198v); 1524 zagroda z sadem (ortum cum pomerio) oraz inna zagroda na przedmieściu w narożniku przy drodze do Śremu (ACC 99, 24v); 1548 bp pozn. nadaje m. D. wolne pastwisko zw. Pasieka, położone po lewej stronie grobli i mostu, przez które idzie się ku Gostyniowi i do jez. zw. Dolskie i jest położone w wyższej cz. m. oraz nadaje pr. wycinania chróstu na smugu zw. Rzechta dla naprawy dróg (J. Jabczyński, Rys historyczny m. Dolska, Poznań 1857, s. 148); 1564 sadzaweczka przy dworze dla chowania ryb, staw wielki zw. Banie, staw Dolsko (IBP 289); 1575 protest opata lub. [jako właśc. Łagowa] przeciwko Agnieszce Malechowskiej o rozkopanie kopca narożnego²W dalszym ciągu aktu następuje protest o rozkopanie kopca gran. między dziedzinami Łagowo i Malechowo i o rozkopanie kopca na Jaźwinach za Łysą Górą; tych ostatnich obiektów należy więc szukać między Malechowem a Łagowem, a nie między D. a Łagowem (tak nietrafnie lokalizuje K 3 s. 614, 669) między m. D. oraz wsiami Malechowo i Łagowo (KoścG 29, 47); 1610 łąka zw. Rudki (Ruthki) → p. 5.

1406-1586 drogi do D. oraz mostowe: 1406 z Drzonka (CP 2, 43v-44); 1421 z Księginek (Wp. 5 nr 332); 1445 przez Nowiec do D. (KoścZ 12, 685); 1464, 1488 z Gostynia (CP 378, 46-47; CP 3 nr 75); 1513 Zygmunt St. zezwala burm. i rajcom na pobieranie trzech den. od wozu z towarami tytułem mostowego i naprawy dróg wokół miasta (M. Dolsk I/1; MS 4/1 nr 1892; nieściśle Warschauer 36); 1514, 1530, 1542 wielka droga z m. Borek [pow. pyzdr.] (KoścZ 18, 507v; KoścZ 25, 25v-26v; PG 145, 554v-556); 1548 grobla i most na drodze do Gostynia (J. Jabczyński, o.c, s. 148); 1559 droga Kałkowa lub Kałkowo z Twarzymirek do D. (K 2, 270; cytowane źródło zaginęło 1945 r.); 1586 w podziale Mszczyczyna i Gajewa wzm. o „dolskiej” drodze (KoścG 42, 38-41v; PG 150, 307v-310).

3. Własn. arcybpstwa gnieźn., potem bpstwa pozn. 1136 papież potwierdza posiadłości arcybpstwa gnieźn., m. in. D. (Wp. 1 nr 7); 1257 bp pozn. w D. [w czasie pobytu w swojej³D. występuje jako niewątpliwa własn. bpstwa pozn. i jako ośrodek klucza majątkowego w 1293 r. (DKM 361); być może należał do bpstwa pozn. już w 1257 r. czy nawet wcześniej. Nowacki wyraził opinię, że D. drogą bliżej nie znanej zamiany przeszedł na własn. bpów pozn. już przed 1231 r., bo od tego roku zachowały się (w oryginałach bądź w kopiach) dokumenty majątkowe bpstwa pozn. (Now. 2, 410-411). Jest to prawdopodobne, ale wspomn. argument za datą a. 1231 r. trzeba uznać jako nader słaby posiadłości?] zatwierdza alienację wsi klaszt. lub. (Wp. 1 nr 356); 1293, 1310, 1359, 1421 D. własn. bpstwa pozn. (DKM 361; Wp. 2 nr 935; Wp. 3 nr 1395; Wp. 5 nr 332); 1427 dom wartości 7 grz. i 3 wiard. (ACC 10, 48v); 1455 bp pozn. wystawia dok. dot. [końskiego] młyna słodowego w D. (CP 3 nr 82); 1458 m. D. ma dostarczyć 10 pieszych na wyprawę wojenną do Malborka (CMP 129); 1462-65 m. D. płaci cyzę, od drugiej do dwunastej raty (w gr): 60, 144, 81, 94, 96, 80, 47 1/2, 44, 48, 49, 13 (Cyza 545-549); 1479 bp pozn. za zgodą burm. i rajców zwalnia dożywotnio od ciężarów miejskich dom szl. Michała Brześnickiego, zapisany przezeń szpitalowi Ś. Ducha w D. (AE III 2v); 1498 uczc. Małgorzata wd. po młynarzu młyna słodowego sprzedaje czwartą cz. młyna czyli czwartą miarę Jakubowi Kęszyckiemu pleb. w Gostyniu i altaryście w D. za 50 grz. (CP 3 nr 82); przed 1504 kap. pozn. kupuje od Jakuba Kęszyckiego czwartą cz. młyna końskiego [słodowego] za 100 kóp gr (AC 1 nr 964); 1507 m. D. płaci 18 grz. szosu (ASK I 5, 2v); 1510 1/2 grz. czynszu na opust. domu dla altarii w Śremie (LBP 200); 1530 m. D. płaci 14 grz. szosu (ASK I 3, 136v); 1563 m. D. płaci podwójnego szosu (dupla) 28 zł, nadto od 20 komor., 112 rzem., 9 rybaków i od 8 kotłów gorzałczanych (ASK I 4, 156v); 1564 do miasta przynależy 17 1/2 ł., mieszczanie płacą z ł. po 1 grz. i 8 gr rocznie, a od ogrodów płacą gatnego 5 grz. i 40 gr; z 13 jatek rzeźniczych po 2 kamienie łoju; garncarze co wtorek dają garnki tytułem targowego; z wolnicy [wolna sprzedaż mięsa poza jatkami] dają jesienią od bydlęcia mieszczanie po 12 den., a przybysze po 1 gr i od kramu po 6 den.; sprzedawcy soli dają 1 ćwiartkę soli od każdej beczki soli; w czasie jarmarków dają od kramu kupieckiego po 1 gr; od mielenia słodów w mł. końskim od 4 ćw. słodu dają 1 wierteł słodu i 1 wierteł owsa; rybacy najmują jeziora, dają po 4 grz. od włoku, a w 1563 r. było 7 włoków; rybacy od saków i od mrzeży w 1563 r. dali 2 1/2 grz., lecz co roku inaczej przychodzi; gatnego rybacy dają 8 grz. rocznie; ogółem czynsze wynoszą 20 grz. i 20 gr oraz 26 kamieni łoju, a z jezior 44 grz. i 16 gr (IBP 288-289); 1581 m. D. płaci podwójnego szosu (dupla) 44 zł i 24 gr, od 21 komor., 48 rzem., 10 sprzedawców soli, od 6 kotłów gorzałczanych, 10 gr od wiatraka dziedz. i od 16 1/4 ł., ogółem 67 zł i 9 gr (ŹD 93).

1359-1598 targi i jarmarki: 1359 Kazimierz W. zezwalając bpowi [pozn.] na założenie m. D., ustanawia w nim targ co środę (Wp. 3 nr 1395); 1403 Jagiełło odnawiając pr. miejskie dla D., ustanawia targi co poniedziałki oraz jarmark wg starych zwyczajów (SLP 215; CP 2, 96; Wp. 5 nr 28; MS 4/2 supl. nr 426); 1513 Zygmunt St. potwierdza wspomn. dok. z 1403 oraz ustanawia jarmark na Zielone Świątki oraz cotygodniowy wolny targ na konie i inne zwierzęta co poniedziałek w okresie od pierwszej niedzieli wielkiego postu do ś. Jana Chrzc. [24 VI] (MS 4/1 nr 1893); 1564 targ cotygodniowy [co wtorek?], jarmarki na Zielone Świątki, na ś. Wawrzyńca [10 VIII] i ś. Michała [29 IX] (IBP 288); 1566, 1598 przywileje dot. jarmarków w D. (Warschauer 35).

1444-1561 cechy i zawody: 1444 łaźnia (J. Jabczyński, o.c, s. 80, 156); 1455 bp pozn. pozwala cechowi szewców i kuśnierzy na ponowne założenie w miejscu wyznaczonym 18 kramów i wyznacza czynsz z nich po 6 gr rocznie (2 gr dla bpa, 2 gr dla wójta, 2 gr dla miasta) oraz zezwala na kupowanie skór tylko przez członków cechu, co nie dot. skór z padłych zwierząt oraz zakupów mieszczan na własny użytek (Cechy Dolsk 19); 1455, 1498, przed 1504, 1564 koński mł. słodowy → p. 3; 1458 kuśnierz (AE III 2v); 1469 sukiennik (PG 8, 6v); 1472, 1502, 1513 karczmy w D. (AC 2 nr 1354, 1568, 1680); 1519 jatki rzeźnickie, kramy szewskie i inne kramy (AC 2 nr 1724); 1534 bp pozn. potwierdza statut cechu krawieckiego (SLP 233; Cechy Dolsk 1); 1548 kramy piekarskie, szewskie i garncarskie, łaźnia (J. Jabczyński, o.c, s. 147-148); 1554 statut cechu kuśnierzy (Warschauer 35), tegoż potwierdzenie przez bpa pozn. (Cechy Dolsk 11); 1561 statut cechu rzeźnickiego (Warschauer 35).

1400-1536 mieszczanie: 1400 Dobrosław z D. mieszcz. w Piechaninie [→ Czempiń] przegrywa spory z Mik. Lubiatowskim stolnikiem pozn. [GUrz A 312] o 5 grz. i 9 sk. (Lek. 2 nr 2598, 2625, por. też nr 2691); 1420 Maciej s. Momota (KoścZ 4, 244v; KObceRyc. 151); 1422-24 Jakub z D.: 1422 Jan Ksiąski dowodzi, że nie wziął temuż przemocą i bez prawa 9 grz. ziemskich [!]; 1424 tenże dowodzi, że Szczedrzyk z Konar [k. Miejskiej Górki] wziął mu mienie wartości 30 grz. bez wyroku sądu pol. [ziemskiego] czy niem. [miejskiego] (KoścZ 8, 71); 1425 Jadwiga mieszczka z D. w sporze z Dochną i Elżbietą z Bodzewka dowodzi, że objęła swą część [jakiejś dziedziny, czy Bodzewka?] i brała z niej czynsze zgodnie z listem wzdawnym star. [gen. wlkp.] (WR 3 nr 1263); 1425 Michał, Stanisław, Bieniek (KoścZ 8 k. 152v, 153v, 180); 1427 Gałka oraz Paweł pracownik winnicy (ACC 10, 48v); 1428 Marcin (KoścZ 9, 71), tenże w sporze ze szl. Heleną z Lubiatowa (KoścZ 9 k. 79, 87); 1440 Wojc. Trąbiński (ACC 23, 73v); 1440 Anikowa z D. toczy spór z plebanem z Kąkolewa o testament (AC 2 nr 1086); 1446 Maciej (DBL nr 205); 1458 → p. 5; 1469 Katarzyna ż. opatrznego Jana z D. sukiennika dz. w Pijanowicach (PG 8, 6v); 1470 Maciej Myszka (AE II 281); 1477 uczc. Małgorzata wd. po Mik. „Mazyk” (AE II 491); 1486 uczc. Agnieszka Bieńkowa (AE III 110); 1494 Kat. Marciszewa współdziedziczka części w Brześnicy po zm. wuju Mich. Brześnickim (PG 7, 35v); 1498 uczc. Małg. Golema wd. po Pawle młynarzu mł. słodowego w D. synu zm. Filipa młynarza (CP 3 nr 82); 1513 opatrzny Paweł ,,Moczieski” jeden z pięciu stróży miejskich, „Bdzyoch” karczmarz (AC 2 nr 1680); 1514 opatrzny Jan Tworek stróż miejski (AC 2 nr 1681); 1519 opatrzny Paweł Pyszny (AC 2 m 1724); [1524-36] Błażej z D. brat zm. Wojciecha sołtysa w Bieżynie i Stanisława ze Zbęchów (KsLub. nr 4480); 1527 uczc. Dorota Kochmanowa z D. krewna (filiastra) opatrznego zm. Jana Słabosza mieszcz. z Ponieca, jedna ze stron w procesie o pr. patronatu altarii Wniebowzięcia NMP w kościele par. w Poniecu (Sent. II 359); 1594 (wpis z XVI w. do księgi zmarłych) Jan z D. zakonnik lubiński (MPHn. 9/2, 56).

Przedmieście: 1548 dom na przedmieściu → p. 4.

4. 1359 Kazimierz W. zezwala bpowi [pozn.] na założenie miasta na pr. średzkim we wsi D., ustanawia targ co środę i nadaje imm. ekon. i sąd. (Wp. 3 nr 1359; o założeniu miasta przez bpa MPH 2, 665; DH 3, 355); 1400 Radosław z Piechanina wójt w D. (Lek. 2 nr 2691); 1403 Władysław Jag. na prośby bpa pozn. wydaje nowy przyw. miastu, odnawia miastu, wójtowi i mieszkańcom pr. miejskie na wzór Poznania i Kalisza, znosi pr. pol. i zwyczaje, które by się sprzeciwiały pr. średzkiemu lub magdeburskiemu, nadaje imm. sąd., ustanawia targi co poniedziałki oraz jarmark wg starych zwyczajów (Wp. 7 nr 460); 1419 wójtowa Nelka w sporze ze szl. Tomisławem Kluczewskim [ze wsi Kluczewo k. Wielichowa] o wiano (KoścZ 4, 152); 1424 burm. i rajcy (Wp. 5 nr 390); 1425 starszy wójt (senior advocatus), burm. i rajcy (KoścZ 8, 152v); 1439 król na prośbę bpa pozn. w mandacie do sądu ziemskiego pozn. i kośc. zabrania rozpatrywać sprawę wójtostwa w D. do czasu swego przybycia do Poznania (PZ 14, 43v; KoścZ 12, 126); 1455 czynsz z 18 kramów cechu szewców i kuśnierzy po 6 gr rocznie, z niego 1/3 dla wójta i 1/3 dla miasta (Cechy Dolsk 19); 1458 Jan burm. (AE II 2v); 1461 Bartłomiej burm. i rajcy (AE II 28rv); 1470 → niżej pod 1548; 1476 przed bpem pozn. szl. Klemens Skoraczewski komandor joan. [Święty Jan k. Poznania] sprzedaje szl. Szymonowi Bogusławskiemu wójtostwo w D. za 220 grz. (AE IX 157, 196v-198v); 1477→ niżej pod 1548; 1513 burm. i rajcy (M. Dolsk I 1; MS 4/1 nr 1892; AC 2 nr 1680); 1513 król na prośby bpa pozn. potwierdza dok. z 1403 dot. pr. miejskich i ustanawia jarmark i targi (MS 4/1 nr 1893; Warschauer 35); 1514 burm. i rajcy (AC 2 nr 1681); 1515 Wojciech „Plato” burm. (ACC 91, 91).

1519 śwd. w procesie przeciwko szl. Jadwidze Dąbrowskiej wd. po szl. Jakubie wójcie w D. zeznaje, że do wójtostwa należą 3 ł. roli; z roli tej mają w zastawie: śwd. Paweł Pyszny mieszcz. dolski 1/2 ł. za 12 grz. od 7 lat, inny mieszcz. dolski 1/2 ł. za 12 grz. od ok. 20 lat, jakiś mieszcz. z Kościana 1/2 ł. za 22 zł od ok. 16 lat; ci trzej nie płacą [wójtowej], jedynie oddają meszne pleb. w D.; pozostałe 1 1/2 ł. wójtowa wynajmuje za jakimś czynszem i nigdy nie są opust.; wynajmuje też dwa ogrody wójt., lecz za niskim czynszem, bo wynajmujący marnie uprawiają ziemię i płoty są popsute; śwd. jednego roku wynajął ogród za 6 gr; wójtowa ma 4 stodoły (jedną na ogrodzie, a trzy na roli), które wynajmuje za różnym czynszem: po 1 1/2 gr, niekiedy po 2 gr lub 3 gr rocznie; wójtowa ma tytułem czynszu z jatek wójt. 12 kamieni łoju rocznie, a z kramów 1/3 czynszu (obecnie są trzy kramy, a czwarty opust. od 10 lat), nadto 1/3 czynszów z kramów szewskich, lecz śwd. nie zna jego wysokości oraz ilości tych kramów, nie zna też innych dochodów wójt. (AC 2 nr 1724); 1540 szl. Mik. Dąbrowski z siostrą Różą Dąbrowską i ż. Dorotą Krzesińską (jako panią wienną) zeznaje, że za zgodą bpa pozn. otrzymali od burm. i rajców m. D. 100 grz. tytułem wykupu 1/2 wójtostwa w D., nadto Mik. Dąbrowski poręcza i zobowiązuje się bronić nabywców tej połowy od roszczeń swej siostry i żony (PG 82, 189-190); 1548 Mac. Cegiełka altarysta w Gostyniu toczy spór ze szl. Mik. Dąbrowskim wójtem w D. o to, że ten ze swego wójtostwa zalega od 8 lat z czynszem 4 zł rocznie dla jego altarii w Gostyniu (AE IX 157v-158); 1548 proces przed bpem pozn. o wykup wójtostwa z rąk szl. Mik. Dąbrowskiego; wójt twierdzi, że przywilej oryginalny wójtostwa spłonął we wsi Słopanowo i że nie zdołał go odszukać w księgach bpich mimo pilnych poszukiwań; przedkłada dok. nabycia wójtostwa z → 1476 przez swego dziada stryj. szl. Szymona Bogusławskiego za 220 grz. oraz przedkłada dok. wystawiony na podstawie ksiąg ławniczych m. D. z 1470; bp odsądza wójta od wójtostwa, poleca mu je opuścić, pozwala zebrać zboże z tegorocznych zasiewów, ocenia dok. z 1476 za prawnie niewystarczający, lecz ze swej szczodrości uznaje go za podstawę do uznania należności 220 grz. tytułem wykupu; z tej sumy zasądza potrącenie 20 grz. za dom i plac wójt. przy rynku, który został w 1477 sprzedany przez wójta za 20 grz. wg wpisu do księgi ławniczej m. D.; bp zasądza wójta, aby uwolnił wójtostwo od czynszu dla altarii Mac. Cegiełki w Gostyniu (31 1/2 grz. sumy głównej i 20 grz. zaległych czynszów od ok. 8 lat), aby burmistrzowi i rajcom m. D. zapłacił 9 grz. sumy głównej i 9 wiard. zaległych czynszów od 3 lat, aby zapłacił 103 grz. szl. Janowi Kadzyńskiemu, aby uwolnił wójtostwo od zapisu posagu swej żony; wójt zdaje się na łaskę bpa co do spustoszenia przezeń budynków zagrodniczych, folw. i stodół oraz co do sprzedaży domu przy rynku [w 1477] oraz jako kompensatę oddaje swój dom na przedmieściu, który nie należał do wójtostwa; bp przyznaje wójtowi 200 grz. tytułem wykupu wójtostwa (AE IX k. 157, 186v-187, 196v-198v); 1548 bp pozn. po wykupie wójtostwa⁴Bp nie wcielił do miasta całego wójtostwa, bo pod 1564 r. w opisie bpiego folw. dolskiego mamy wzm. o dużym i małym ogrodzie na wójtostwie (IBP 289). Dodać warto, że później wójtostwo występuje znowu jako odrębna jednostka, bo w 1741 r. bp zezwala na jego cesję (CP 8, 104v-105v) nadaje m. D. dwie opust. jatki, łaźnię, czynsze z kramów piekarskich, szewskich i garncarskich, czynsze z ogrodów, pr. wycinania chróstu na smugu zw. Rzechta dla naprawy dróg, wolne pastwisko zw. Pasieka, zobowiązuje w zamian za to miasto, aby [rocznie] płaciło plebanom 36 gr (J. Jabczyński, o.c, s. 146-148).

5. Parafia. 1363 bp pozn. w związku z założeniem m. D. dołącza doń kościoły par. w Bani i Ostrowiecznie, łącząc je w jedną parafię (Wp. 3 nr 1811); 1406 Paweł pleban w D. w sporze z Piotrem plebanem z Mórki, o to, że udzielał ślubów parafianom z Mórki, ustanawia pełnomocnika Mikołaja [z Lubiatowa] podstolego pozn., który w jego imieniu zaprzecza temu (ACC 2, 52rv); 1419 Wojciech z Nowca zobowiązuje się co roku oddawać z folw. swego w Nowcu co dziesiątą kopę tytułem dzies. snop. plebanom w D. oraz zawiadamiać plebana, aby przed zwiezieniem plonów z pola naznaczył swą część (AC 2 nr 958); 1421 pleban w D. w sporze z młynarzami Piotrem z Mszczyczyna, Gabrielem z Malechowa i Pawłem spod D.: Paweł i Gabriel zgadzają się co roku płacić plebanom po 1 ćw. mąki na ś. Marcina (ACC 5, 87; Now. 2, 411 cytuje nadto z tegoż źródła k. 89, gdzie jednak nic nie ma do tej sprawy); 1423 Mikołaj s. Stefana dz. z Trąbina poręcza za swego ojca i swych kmieci, że ci zaprzysięgną w obecności Mik. Kościołka rządcy plebana w D., iż należycie oddają [mu] dzies. (ACC 6, 71v); 1440 pleban wydzierżawia Mik. Kocikowi prep. Ś. Ducha w D. kościół par. na 1 rok za 80 zł węg., płatne w ratach; najemca ma ponosić wszelkie ciężary związane z kościołem, tak świeckie, jak duchowne, [może pobierać?! – tekst zniszczony] wszelkie dzies., czynsze, wiardunki dzies., ofiary, ma utrzymywać konie dla celów duszpasterskich, ma opłacać dwóch wikarych, z tym że pleban ma ich dodatkowo wynagradzać w przypadkach chrztu, ostatniego namaszczenia i ślubów; najemca nie potrzebuje opłacać kościelnego (minister), bo ten ma wyznaczone specjalne wynagrodzenie; najemca ma dostarczać plebanowi żywność i paszę po cztery razy w roku przez trzy dni [gdy ten przybędzie do D. na święta] (AE I 4v); 1440 danina z młyna w D. [czy też pod D.?] dla pleb. (tak Now. 2, 411 wg AE I 19v, lecz cytowanego aktu nie udało się odszukać); 1441 pleban w D. w sporze z prepozytem Ś. Ducha w D. wnosi o wykonanie wyroku sądu polubownego (ACC 24, 15); 1441 Wincenty z Błożejewa [nie z Błociszewa, jak podaje Now. 2, 411] sprzedaje Mik. Kocikowi prep. Ś. Ducha w D. 5 grz. średnich gr czynszu rocznego za 60 grz. tychże gr z zastrz. pr. wykupu, dla kapelanów, którzy by w kościele [par.] w D. odprawiali codziennie ranną mszę o NMP (ACC 24 k. 156v, 256; Wp. 5 nr 682); 1444 szkoła? w D. → niżej o szpitalu Ś. Ducha; 1446 Mik. Strzelecki sprzedaje plebanowi w D. 5 grz. półgr. czynszu rocznego na połowach części wsi Strzelce Wielkie i Małe [k. Gostynia] za 60 grz. półgr. z zastrz. pr. wykupu dla odprawiania rannej mszy o NMP w kościele par. w D. (ACC 29, 15; PG 2, 152rv; por. niżej wiadomości o szpitalu Ś. Ducha pod 1467); 1446 Katarzyna, Chwałka i Elżbieta panny, siostry z Nowca zapisują plebanowi w D. 2 grz. czynszu rocznego od sumy 24 grz. dla altarii w kościele Ś. Michała w D. (PG 2, 147v); 1449? dochody z Trąbina (tak Now. 2, 411 wg AE I 270, lecz cytowanego aktu nie udało się odszukać); 1449 przed bpem pozn. plebani z D. i Wieszczyczyna zawierają ugodę co do dzies. wiard. z dwóch ł., jednego w Chlebowie, drugiego w Rusocinie oraz wsi Malinie; pleb. dolski twierdził, że przynależą one do D.; wg ugody wieś Malinie ma podlegać kościołowi par. w Wieszczyczynie, a dzies. wiard. z 2 ł. w Chlebowie i Rusocinie mają należeć do kościoła par. w D.; bp potwierdzając ugodę, nakłada 100 zł węg. kary za jej złamanie (AE I 170); 1454 pleban w D. toczy spór z pleb. w Kunowie o dzies. snop. z nowo wykarczowanego folw. w Malechowie, położonym w par. dolskiej, którą pleban kunowski bezprawnie zagarnął; pleban z Kunowa zaprzecza zarzutom (ACC 35, 54v); ok. 1460 bp pozn. wznosi murowany kościół⁵Now. 1, 144 zaliczył budowę kościoła w D. do osobistych fundacji bpa Andrzeja Bnińskiego (1438-79), ale w innym miejscu podaje, że w latach 1470 i 1477 budowa kościoła była w toku i cytuje legaty na ten cel (Now. 2, 411; → też p. 5 pod 1515 r.) późnogotycki (KZSz. V 25, 8; SzPozn. 79); 1466 Janusz ze Strzelec [Wielkich k. Gostynia] zapisuje na Strzelcach 8 grz. czynszu rocznego altarii Ś. Andrzeja w kościele par. w D. za 100 grz. z zastrz. pr. wykupu (PG 6, 236v); 1467 Klara ż. Szymona Przylepskiego i Beata wd. po Marcinie Świekockim siostry niedz., dziedziczki w Nowcu zapisują na cz. Nowca 8 grz. czynszu rocznego Jakubowi [Kęszyckiemu] altaryście kościoła par. w D. za 100 grz. z zastrz. pr. wykupu (PG 7, 255); 1468 Mik. Drogoszewski zeznaje 4 grz. długu na rzecz kościoła par. w D. i zobowiązuje się zapłacić go witrykom kościoła (AE II 207); 1468 najemca (conventor) kościoła par. w D. (AE II 214v); 1468 papież poleca pomagać Janowi z Łukowa [pow. kcyn.] kan. pozn. w spokojnym posiadaniu kościoła par. w D., który bezprawnie dzierżą Jan z Dąbrowy i Jan z Iłowca (Theiner 2 nr 197); 1470 Piotr wikary w D. jako wykonawca testamentu oraz Maciej Myszka mieszcz. w D. toczą spór z powodu testamentu zm. żony tegoż Myszki: bp łagodząc testament, wyrokuje, że Myszka ma zapłacić na cele budowlane kościoła [par.] w D. 3 grz., co roku po 1 grz., do rąk pleb. i witryków (AE II 281); 1472 Jakub i Beata wd. po Wojc. Świekockim dziedzice w Nowcu zapisują na częściach w Nowcu 2 grz. czynszu rocznego Jakubowi Kęszyckiemu altaryście w D. za 30 grz. z zastrz. pr. wykupu (PG 8, 140); rzekomo 1474 konsekracja kościoła par. w D. (J. Jabczyński, o.c. s. 77 wg zamalowanego już wtedy napisu na ścianie kaplicy; napis ten podobno został przeniesiony z nie istniejącej wówczas inskrypcji na zewnętrznej ścianie kościoła; za Jabczyńskim podaje Now. 2, 411; SzPozn. 79 podaje ponadto wezwanie kościoła: Ś. Michał, lecz chyba na podstawie retrogresji, bo bez wskazania podstawy źródłowej); 1476 Małgorzata wd. po Stanisławie z Bartoszewic Małych, ż. Wacława z Bartoszewic Małych zapisuje na swej cz. Dzierżanowa [pow. pyzdr.] 4 grz. czynszu rocznego Janowi Rybce altaryście w D. za 50 grz. z zastrz. pr. wykupu (PG 9, 53); 1477 dochody z Międzychodu [k. Dolska] (tak Now. 2, 411 wg ACC 1477 k. 82v, lecz cytowanego aktu nie udało się odszukać); 1477 uczc. Małgorzata wd. po Mik. „Mazyk” mieszcz. w D. zapisuje w testamencie na swym domu w D. i na swym mieniu 10 grz. na budowę murów kościoła par. w D. oraz 6 grz. na msze za duszę męża i swoją (AE II 491); 1477 pleban wydzierżawia Janowi z Szadka zw. Zemełka wszystkie dochody kościoła par. w D., na dwa lata, po 100 zł węg. rocznie; dziesięciny w drugim roku umowy przypadną pleb. jako rekompensata dziesięcin, które Zemełka pobrał w br.; pleban uiści kontrybucję, jeśli zostanie nałożona na kler; najemca opłaci „ministrów”, da utrzymanie pleb. wraz z 6 osobami i 6 końmi przez 12 dni [rocznie?! – por. wyżej pod 1440], a jeśli pleban nie przybędzie do D., to kosztów niewykorzystanego pobytu nie należy doliczać do czynszu; najemca ma kupić 5 koni, 3 krowy, 1 wołu, 2 cielaki, świnie i inne, co może potrącić z czynszu (ACC 56, 193); 1479 Piotr comendarius w D. (AE III 2v); 1479 Wincenty i Stanisław ss. zm. Stan. Ostrowieckiego oraz Bogumił i Stan. Bartoszewski w imieniu własnym i nieobecnego brata Jana, dziedzice w Malechowie przejmują czynsz roczny 8 grz. i sumę główną 100 grz. szer. półgr. ze wsi Jawory na swe części w Malechowie z zastrz. pr. wykupu oraz zobowiązują się zapłacić 6 grz. zaległego czynszu; czynsz ten zapisał zm. Jan Malechowski dla altarii Ś. Jana Chrzc., Jakuba Większego, Jerzego i Zofii z córkami w kościele par. w D., której aktualnym altarystą jest Jan Ryba; śwd. Bartłomiej Kochenek kapłan w D. (AE III 2v); 1492 Bartłomiej altarysta kościołów par. w Gostyniu i w D. ofiarowuje altarii Ś. Piotra i Pawła w kościele par. w D. jatkę mięsną w Gostyniu, od której czynsz roczny wynosi 5 kamieni łoju (M. Gostyń 1/4); 1493 Elżbieta Jeżewska wd. po Janie Kołaczkowskim zapisuje na 1/2 swej wsi Jeżewo 1 grz. czynszu rocznego Stefanowi altaryście kościoła par. w D. za 12 grz. z zastrz. pr. wykupu (PG 7, 2; PG 11, 2v); 1498 Jakub Kęszycki pleban w Gostyniu, altarysta w D., 1502 pełnomocnik procesowy kap. pozn. (CP 3 nr 82; BR 628 nr 249, 250; AC 1 nr 934); 1502 Jan Soczewka wikary w D. (AC 2 nr 1568); 1506 Andrzej i Błażej dziedzice w Pokrzywnicy [k. D.] sprzedają Jakubowi Kęszyckiemu altaryście w D. i jego następcom 2 kopy czynszu rocznego na 1/2 Pokrzywnicy i na wsi Okale za 30 grz. z zastrz. pr. wykupu, przejmując ten czynsz z sumą główną z innych dóbr, na których ciążył zgodnie z dokumentem star. gen. wlkp. z 1501 (PG 13, 85); 1506 Tomasz altarysta w Gostyniu i w D. otrzymuje siedlisko (area) w Gostyniu od dz. Andrzeja Borka i ma na niej wybudować dom dla altarystów altarii, która ma zostać przeniesiona z D. do Gostynia (M. Gostyń 1/5); 1508 opatrzny Stanisław [Świetlik z Krakowa] malarz z Poznania zobowiązuje się wymalować obrazy dla kościoła par. w D. zgodnie z umową zawartą z pleb. (ACC 85, 36v; do osoby malarza zob. Now. 1, 120); 1510 [w opisie par. D. formularz nie wypełniony], dla pleb. w D. ze wsi Kadzewo po 10 gr z ł. tytułem dzies. wiard. (LBP 105), ze wsi Rusocin dzies. małdratowa, ze wsi Chlebowo dzies. wiard. (LBP 107, por. też wyżej ugodę z 1449); 1513 dom wikarych w D., kleryk Wojciech i inni klerycy (AC 2 nr 1680); 1514 dom wikarych w D., uczniowie szkoły, kleryk Wojciech z Drzewiec i inni klerycy (AC 2 nr 1681); 1514 Szymon Wysocki pleban w D. wydzierżawia wszystkie dochody kościoła par. w D. Janowi Siekiereckiemu wikariuszowi kat. pozn. [na rok] za 26 grz., które ten ma wypłacić plebanowi i egzekutorom [testamentu] zm. Łukowskiego dziekana pozn. i plebana w D., nadto Jan ma na przyszłą zimę obsiać rolę pleb. i za jej uprawę zapłacić plebanowi 128 gr rocznie (ACC 90, 100v); 1515 tenże pleban wydzierżawia wszystkie dochody kościoła par. w D. kapłanowi Błażejowi Ceradzkiemu z Buku na 1 rok za 28 grz., nadto Błażej winien zapłacić wynagrodzenie wikariuszom, rektorowi szkoły i służbie, pokryć połowę dachu szkoły i nad izbą koło komina w domu pleb. oraz naprawić płoty (ACC 91, 58); 1515 pleban, burm. i Grzegorz Snopek witryk kościoła par. w D. kwitują wykonawców testamentu Jana Łukowskiego dziek. pozn. i pleb. w D. z 30 grz., które zm. pleban zapisał na budowę sklepienia kościoła w D.; burm. i witryk poświadczają, że otrzymali sumę 15 1/2 grz. z dochodów kościoła dolskiego od aktualnego plebana Szymona Wysockiego, należną [spadkobiercom zm. plebana] Łukowskiego de anno gratie [tj. dochodów pierwszego roku po zgonie plebana na pokrycie jego zobowiązań] (ACC 91, 91); 1517 Leonard kardynał prezbiter kościoła S. Piotra w Okowach w Rzymie [jako urzędnik Kurii Rzymskiej] zezwala Gotardowi altaryście altarii Ś. Piotra i Pawła w D. przenieść ją do kościoła par. w Gostyniu (M. Gostyń I/6); 1519 dla plebana w D. meszne z ról wójtostwa w D. (AC 2 nr 1724); 1524 Grzegorz z Chociszewic altarysta w D. daje swą zagrodę z sadem na przedmieściu D. na rzecz beneficjum (pro lecturae), którego jest posiadaczem, a które ufundował w D. Jan z Dolska adwokat konsystorza pozn., zaś władze miejskie D. zwalniają tę zagrodę z sadem od ciężarów na rzecz miasta (ACC 99, 24v); 1540 w procesie plebana w D. z Jadwigą Międzychodzką dz. w Lubiatowie o 3 grz. czynszu [rocznego] dla kapłanów odprawiających ranną mszę o NMP sędzia wyrokuje, że pleban nie przeprowadził dowodu, oddala jego roszczenia i zasądza na koszty (Sent. II 506v; natomiast Now. 2, 627 nietrafnie podaje, że wyrok był na korzyść plebana); 1542 bp pozn. na skutek skarg, że pleban dolski zaniedbuje swe obowiązki co do kościoła w Ostrowiecznie, który jest połączony z kościołem par. w D. poleca, aby pleban lub jego wikariusze w niedziele i święta odprawiali tam msze i wypełniali inne obowiązki (AE VIII 262); 1548 bp pozn. w zamian za nadane dochody zobowiązuje m. D., aby płaciło plebanom 36 gr [rocznie] jako rekompensatę za łąkę, przyłączoną do bpich dóbr stołowych, a dotychczas plebańską (J. Jabczyński, o.c., s. 148); 1548 bp pozn. na skutek skarg, że pleban dolski zaniedbuje swe obowiązki co do kościoła w Ostrowiecznie mimo dekretu z 1542 poleca, aby pleban lub jego wikariusze w niedziele i święta odprawiali tam msze i wypełniali inne obowiązki, aby w okresie wielkiego postu mieszkał tam jeden wikary, dla którego szlachta z par. zobowiązuje się zbudować dom mieszkalny (AE IX 196); 1564 ze wsi Mszczyczyn, Malechowo, Lubiatowo i Lubiatowo Małe, położonych w par. D., dziesięcinę wiard. pobiera bp pozn. (IBP 309); 1581 do par. D.⁶Tu zaliczyć też należy wieś opust. Gajewo k. Dolska, bo dzieliła ona losy własnościowe wsi Mszczyczyn, która należała do par. D., → Gajewo p. 5: Księginki, Malechowo, Błożejewo, Mszczyczyn, Pokrzywnica, Brześnica, mł. Ziemek, Lipówka, Nowiec, folw. Malinie, Międzychód, Kadzyń, Trąbinek, Lubiatowo, Lubiatowo Małe, Ostrowieczno, Ostrowieczko (ŹD 64).

1610 z wizytacji⁷Brak wcześniejszego opisu, por. Now. 2, 411: w D. kościół mur. Ś. Michała Archanioła; do par. D.: Nowiec, Błożejewo, Kadzyń, Ostrowieczno, Lipówka, Brześnica, Pokrzywnica, Międzychód, Trąbinek, Lubiatowo, Lubiatowo Małe, folw. Brzednia, Malechowo [a także Księginki i Ostrowieczko?]; pleban ma 3 ł., ogród przy domu, sad, łąkę zw. Rudki, borek sosnowy, ogród przy dworskim stawie rybnym; pleban pobiera dzies. z folwarków, nadto z łanów kmiecych meszne i wiardunki [dzies.] we wsiach: Nowiec (od kmieci z 8 ł. po 12 gr), Błożejewo (od kmieci z 3 1/2 ł. po 4 gr), Kadzyń (od kmieci z 3 ł. po 4 gr), Ostrowieczno (od kmieci z 1/2 ł. po 2 gr), Lipówka (od kmieci z 2 1/2 ł. po 3 gr), Brześnica (od kmieci z 4 1/2 ł. po 6 gr), Pokrzywnica (od kmieci z 3 ł. po 6 gr), Międzychód (od kmieci z 5 1/2 ł. po 6 gr), Trąbinek (od kmieci z 7 ł. po 6 gr), Lubiatowo (z obu folw. dzies., a od 6 kmieci meszne), Lubiatowo Małe (z folw. dzies., a od 4 kmieci meszne), Malechowo (z 5 ł. [kmiecych] meszne), z folw. Brzednia należy się dzies., lecz jej nie płacą; pleban pobiera dzies. z folw. dworskiego w D., a z m. D. z 17 1/2 1. po 1 ćw. (metreta) żyta i owsa tytułem mesznego, a także meszne z ról opust. we wsiach Ostrowieczko i Księginki, przynależnych do dworu dolskiego, które uprawiają mieszcz. dolscy; pleban pobiera wiard. dzies. ze wsi pozaparafialnych Bodzyniewo, Kadzewo, Rusocin, Chlebowo i Chociszewice (AV 4 k. 60, 63-64); 1678-85 z wizytacji: w Ostrowiecznie był kościół Ś. Stanisława, filialny kościoła par. w D., lecz spłonął (AV 17, 115v-116).

1385-1531 plebani: 1385-89 Stanisław Mieszewski [z Mieszewa k. Murowanej Gośliny?] s. Jaszczołda kan. gnieźn., krak. i płocki (Wp. 3 nr 1868; SzPozn. 79); 1404-1406 Paweł; 1413/14-1430 Florian Poklatecki [z Poklatek w pow. pyzdr.] kan. pozn. i krak., zm. 1433 (AC 2 nr 959; ACC 5, 87; ACC 6, 71 v; Now.1, 727); 1432-40 Jakub⁸W księgach oficjała pozn. występuje w 1432 r. Jakub Paprota lub Paprotka pleban in Banicza [?]. Nowacki zastanawia się, czy nie jest to Banica = Dolsk, lecz nie rozstrzyga wątpliwości (Now. 2, 411). Powiązanie tej osoby z D. nie jest pewne, zaś autopsja źródła nasuwa lekcję Binicza (ACC 16 k. 180v, 181), wobec czego nie można wykluczyć, że przekazy te dotyczą osady Benice w pow. pyzdr z Prażmowa [na Mazowszu] (ACC 49, 37); 1440- zm. 1 I 1467 Jan z Twardowa [pow. kal.] s. Bogusława, 1435-39 archid. śremski, kan. pozn. (AE I k. 4v, 170; ACC 24, 15; ACC 29, 15; PG 2, 147v; ACC 35, 54v; Now. 1, 719; SŹ 3, 157); 1467- zm. 6 VIII 1514 Jan z Łukowa [pow. kcyn.] kanclerz bpi, kan. potem dziekan kap. pozn. (ACC 85, 36v); 1514- zm. 29 II 1516 Szymon Wysocki kan. pozn., notariusz konsystorza pozn. (Dominikanki P-ń A 9; ACC 91, 91); 1517 Jan Siekierzecki [z Siekierek] pleban w D. i Błażej klucznik kl. lub. wydzierżawiają od opata lub. jeziora w dobrach lub. od ś. Jadwigi [15 X] 1517 do Wielkanocy 1518 za 28 grz. dla opata i dostawę ryb dla opata i konwentu (ACC 92, 142); 5 VI 1529-zm. 1531 Jan Łukomski (do wszystkich plebanów Now. 2, 411).

1456-1516 bractwo ubogich w D.: 1456 Michał z Brześnicy sprzedaje bractwu ubogich 1/2 grz. czynszu rocznego na swej cz. dziedziny Brześnica za 6 grz. półgr. z zastrz. pr. wykupu (ACC 37, 77v-78); 1458 mieszczanie z D. zobowiązują się wypłacić bractwu ubogich ogółem 18 1/2 grz., w nast. sumach: Jan burm. 4 grz., Mikołaj Gołąb 1 kopę, Stan. Marzeta 1 kopę, a pozostali po 1 grz.: Jan burmistrz, Paweł Budek, Piotr kuśnierz, Mik. „Kathusza”, Agnieszka „Maczyokowa”, Piotr Wodny, Piotr „Trzeszywar”, Jakub ,,Thochowicz”, Jan Kwas, Jan Kowal, „Kyerstyna”, Wasiek (AE II 2v); 1458 Michał z Brześnicy zeznaje, że jest dłużny bractwu ubogich 13 grz. półgr., a jeśli ich w terminie nie zapłaci, to winien płacić od tej sumy 1 grz. czynszu rocznie, z zastrz. pr. wykupu (AE II 4); 1461 Piotr z Dalabuszek pleban w Czestramiu i Michał z Brześnicy sprzedają burm. i rajcom m. D. dla altarii bractwa ubogich, jaka ma być ufundowana w kościele par. w D., czynszu rocznego 2 grz. z Dalabuszek i 2 grz. z Brześnicy, każdy z nich za 24 grz. z zastrz. pr. wykupu (AE II 28rv); 1526 bp pozn. zatwierdza bractwo ubogich, przywiązane do altarii Ś. Jana Chrzc. i Barbary w kościele par. (J. Jabczyński, o.c., s. 156).

Szpital i kościół Ś. Ducha

[1426-28] erekcja szpitala Ś. Ducha i prepozytury (ACC 23, 200; Now. 2 s. 411, 655); 1440-44 Mik. Kocik prep. (AE I 4v; ACC 24 k. 15, 156v, 256rv); 1440 tenże w sporze ze Stanisławem z Pigłowic [pow. pyzdr.] o czynsz w szer. groszach przedkłada przywileje: a) wystawiony przez Mik. Kickiego administratora bpstwa pozn. sede vacante [1426-28] erekcji [szpitala i prepozytury] oraz b) wystawiony przez Tomasza z Pakości star. gen. wlkp. [1426-28] dot. sprzedaży [czynszu] i oświadcza, że w br. otrzymał 3 grz. i 8 sk. na poczet czynszu (ACC 23, 200); 1442 erekcja [!] szpitala Ś. Ducha przez bpa pozn. (tak w wizytacji z 1610, AV 4, 64, lecz słusznie Now. 2, 411 określa tę informację jako rzekomą; należy jednak przypuszczać, że w tym roku bp pozn. wystawił jakiś dok. dla szpitala, regulujący jego sprawy; wiadomość tę wyolbrzymia Kozierowski, który pisze, że bp Andrzej Bniński [1438- 19] założył i uposażył szpital i kościół Ś. Ducha w D., SzPozn. 80); 1444 bp pozn. zatwierdza zapis prep. Mik. Kocika 1 łanu dla szpitala Ś. Ducha w zamian za co w łaźni w oznaczonych terminach mają otrzymywać bezpłatną kąpiel duchowni dolscy, uczniowie szkolni, ubodzy i pielgrzymi (AV 4, 63v; AV 17, 100; J. Jabczyński, o.c., s. 80, 156); 1444 pleban dolski jako wykonawca testamentu zm. Mik. Kocika prep. Ś. Ducha toczy spór z siostrzeńcem lub bratankiem (nepos) [Mikołaja] Ciotczanego [kan. pozn.] o m. in. Liber Sentenciarum (ACC 27, 40).

1466 przyznanie miastu D. prawa patronatu kościoła Ś. Ducha (Warschauer 35; SzPozn. 80); 1466 Mik. Jurkowski sprzedaje burmistrzowi i rajcom m. D. jako opiekunom szpitala Ś. Ducha i Ś. Elżbiety 5 grz. monety obiegowej czynszu rocznego (4 grz. dla ubogich, 1 grz. dla prep.) na dziedzinie Osiek [k. Kościana] za 60 grz. dobrych półgr. z zastrz. pr. wykupu (ACC 45, 158v); 1467 wykonawca testamentu⁹Nowacki nietrafnie pisze, że Jan z Twardowa zapisał w testamencie 60 grz. dla szpitala (Now. 2, 655) Jana z Twardowa [pow. kal.] kan. pozn. i plebana w D. zeznaje, że ten jako opiekun szpitala i prepozytury w D. otrzymał od Filipa Strzeleckiego dz. w Strzelcach Małych i Wielkich [k. Gostynia] 60 grz. sumy głównej, która ciążyła na tych wsiach za czynszem rocznym 5 grz.; sumę główną otrzymał Mik. Jurkowski, przejmując czynsz na dziedzinę Osiek [k. Kościana] (ACC 46, 5; por. wyżej wiadomości o kościele par. pod 1446); 1468 pleban w D. przyjmuje na siebie poręczenie za Mik. Miaskowskiego dz. w Osieku [k. Kościana], który 5 grz. czynszu rocznego dla szpitala, czyli prepozytury Ś. Ducha w D. wypłacił dzierżawcy dochodów kościoła par. w D. (AE II 214v); 1471 [pleban dolski] jako opiekun szpitala za zgodą burmistrza i rajców kwituje odbiór od Mik. [Miaskowskiego] dz. w Osieku [k. Kościana] sumy 60 grz. (ACC 49, 151); 1471 Mikołaj z Szelejewa z ż. Elżbietą zapisują szpitalowi 8 zł węg. czynszu rocznego na Szelejewie za 106 zł węg. z zastrz. pr. wykupu (PG 8, 96); 1479 szl. Michał Brześnicki darowuje szpitalowi swój dom w D. w pobliżu kościoła, zastrzegając sobie, że będzie w nim mieszkał do swej śmierci i że dom ten będzie wolny od opłat miejskich; po jego zgonie, jeśli wypadnie dom sprzedać, to ekonomowie szpitala mają zakupić dla ubogich 2 grz. czynszu rocznego za 24 grz. (jeśli dom będzie tyle wart), zaś bp pozn. zatwierdza darowiznę, a za zgodą burmistrza i rajców zwalnia dom od ciężarów miejskich na czas życia darczyńcy (AE III 2v); 1486 uczc. Agnieszka Bieńkowa z D. Zobowiązuje siebie oraz w przypadku swej śmierci swych spadkobierców zapłacić szpitalowi biednych w D. 4 grz. w ratach po 1 grz. co roku (AE III 110); 1510 w wykazie alta-rystów dolskich wyliczono prep. Ś. Ducha, poza tym formularz nie wypełniony (LBP 198); 1547 król zezwala na zakupienie 60 grz. czynszu rocznego dla szpitala ubogich w D. (KoścG 214, 294v).

6. Przed 1403 pożar miasta (Wp. 1 nr 460).

Z D.: 1456 Andrzej Momot kapłan (ACC 37, 78); 1468 Marcin kapłan (DBL nr 273); 1486 Wojciech kleryk (AC 2 nr 1450); 1504- zm. 1520 Jan, bakałarz sztuk wyzwolonych, procurator causarum konsystorza pozn., właśc. domu w Chwaliszewie (AC 2 nr 1588, 1642, 1678, 1681, 1707; CP 11 s. 45, 49; Dominikanie P-ń Diss. II nr 3; SŹ 3, 171); 1527 Maciej kapłan, przed oficjałem pozn. twierdzi o sobie, że został wyświęcony na kapłana in ecclesia cathedrali Cantaliciensi przez bpa Walentyna na polecenie papieża Klemensa VII [1523- 34] i nie może okazać dok. swych święceń, bo został on zniszczony w czasie najazdu Rzymu przez żołnierzy cesarskich (AC 2 nr 1803).

1405-87 studenci w Krakowie: 1405 Wilhelm s. Wilhelma, 1414 Paweł, 1415 Andrzej, 1420 Jan s. Jana, 1421 Maciej s. Jana, 1455 Michał s. Jakuba, 1468 Mikołaj s. Jakuba, 1473 Wojciech s. Jakuba, Bartłomiej s. Macieja, 1475 Wojciech s. Macieja, 1485 Jan s. Macieja, 1487 Andrzej s. Jana (AS 1 s. 23, 35, 37, 46, 50, 145, 193, 210, 211, 220, 272, 283).

7. 1393, 1398, 1400 Lek. 2 nr 303, 2120, 2559; 1418, 1436 Wp. 5 nr 277, 588; 1443 AC 2 nr 1167; ACC 32, 153; 1523 KoścZ 24, 315; SzPozn. 13-14, 79-80.

8. Pozostałości osady (?) z XII do poł. XIII w. przy ul. Pocztowej; cmentarzysko z X-XI w. (?) w okolicach D.; cmentarzysko o nie ustalonej chronologii na terenie żwirowni na NE od D. (w tej okolicy „okop” o nazwie Grodzisko, zob. K 2, 226 za XVIII-wiecznym zbieraczem nazw miejscowych Anastazym Ptaszyńskim). Na półwyspie Jez. Dolskiego Małego zwanym Grodzisko (tak na planach z 1840-41 i 1853, zob. K 8, 173 i Katalog planów miast i wsi wielkopolskich, Zesz. 2. oprac. K. Górska-Gołaska, Warszawa 1968, s. 70) prawdopodobnie grodzisko nie ustalonego typu i chronologii (Hensel 1, 180-181).

Układ urbanistyczny, zob. Münch s. 106-107, tabl. VII; KZSz. V 25, 7.

Kościół murowany, późnogotycki, wzniesiony ok. 1460 (KZSz. V 25, 8).