DUPIN

(1267 kop. XV w. Dupin, Duppin, 1284 Dupino, 1393 Dupewo!, 1398 or. Dupino, 1446 Dubyno, 1454 Duppino) miasto, obecnie wieś Dubin, 4 km na SW od Jutrosina.

1. 1427 n. miasto (proconsul et consules, ACC 10, 158); 1429 n. miasto (opidum, KoścZ 9, 162v); 1310 dystr. Poniec (Wp. 2 nr 930); 1446 n. pow. kośc. (PG 2, 159v-160); 1285, 1406 par. własna → p. 5; 1510 dek. Śrem (LBP 114).

2. 1429 zapowiedź wszelkich pożytków m. D., wsi Osiek [k. D. i Jutrosina] oraz 2 innych wsi (KoścZ 9, 162v); 1498 młyn na Orli przed m. D. (BR 628 nr 248); 1510 młyn o dwóch kołach (LBP 114), 1563, 1581 młyn walnik o dwóch kołach (ASK I 4, 158; ŹD 64, ASK I 6, 485).

1531 z opisu gran. między Wielkopolską a Śląskiem: w błotach zw. Żbikowy Kał i Troszyński Kał stykają się m. D., wsie Szkaradowo po stronie wlkp. oraz Gogołowice, Grzebielin i Słabocin po stronie śląs. (Reces 26).

1552 droga przez borek z Osieka do D., [przechodzi przez] bród Korzydz; rz. Orla jest gran. między D., Domaradzicami i Osiekiem; osady te stykają się w Orli blisko brodu Korzydz (PG 97, 377v-388).

1554 Jakub Jastrzębski dz. D. i wsi opust. Domasławice toczy proces z dz. Osieka o rozgraniczenie; wieś Domaradzice styka się z tymi osadami; 1556 proces jeszcze w toku (KoścZ 28 k. 613, 1091v).

1556 w proteście Macieja Zakrzewskiego dz. wsi Osiek opis gran. Osieka z m. D.: naciosy na starym dębie, przy nim kopiec narożny między Szkaradowem, D. i Osiekiem, następnie dwa kopce gran., potem kopiec gran. na Bukowym Grądzie między wodami, naciosy gran. na starym jesionie nad rz. Orlą i na starej olszy w rzece, odtąd gran. idzie Orlą aż do brodu Korzydz na niej, gdzie stykają się D., Osiek i Domaradzice (KoścG 11, 173-174).

1565 Jakub, Jan i Mac. Jastrzębscy dziedzice m. D. oraz Wojc. i Stan. Zakrzewscy dziedzice Osieka zawierają ugodę o rozgraniczenie: kopiec narożny nad łąką szkaradowską dzieli Szkaradowo, Osiek i m. D.; od niego 4 kopce gran. aż do [obiektu nieokreślonego1Kozierowski określa Przybycz jako rzekę (K 3, 98; K 5, 210), tymczasem akt z 1565 r. nie określa bliżej charakteru tego obiektu (KoścG 17, 214-215), a przekaz z 1602 r. nazywa go „locum” (K 5, 210)] Przybycz, gdzie czwarty kopiec przy drodze ze Szkaradowa do Domaradzicz ku Osiekowi, następnie nie można było sypać kopców dla niskości miejsca, więc poczyniono 17 naciosów na drzewach (dęby, graby i olchy) nad łąką Paluchowską, potem kopce usypano na staje od drogi ze Szkaradowa do Domaradzic aż do skrzyżowania z drogą z D. do Osieka i do błota, gdzie stykają się m. D., wsie Osiek, Domaradzice i Góreczki Żabic; ogółem 48 naciosów gran. (KoścG 17, 214-215).

1565 ciż oraz Piotr Domaradzki rozgraniczają m. D. i Domaradzice: kopiec narożny w błocie Ławiska rozdziela D., Domaradzice, Góreczki Żabie i Osiek; granica przez [obiekt nieokreślony] Porąbki; kopiec nad strugą Borzynia; kopiec nad łąką Giellarowska2Kozierowski czyta Gidliarowska (K 3, 587); kopce narożne między m. D., wsiami Domaradzice i Śląskowo (KoścG 17, 215-216).

1570 pozew o rozgraniczenie Szkaradowa i Osieka: kopiec narożny nad łąką zw. szkaradowską dzieli Szkaradowo, Osiek oraz m. i wieś D. [m. D. i Dupin Przedmieście] własn. Jakuba Jastrzębskiego (KoścZ 61, 105v-106).

3. Własn. szlach. 1267 wieś komesa Szczedrzyka (MPHn. 6, 47; DH 2, 409; MPHn. 8, 122 tu bł. zap. im.).

1284 Przemysł II zezwala komesowi Szczepanowi (czyli Stefanowi) kaszt. krob. s. Szczedrzyka na przeniesienie na pr. niem. jego wsi: D., gdzie on lub jego następcy mogą założyć miasto, Śląskowo ze źrebem Rozkochowo, Osiek, Domasławice, Podrzecze, Górka [→ Góreczki] i [las!] Świny i nadaje jego dziedzinom imm. ekon. i sąd. (Wp. 1 nr 549; por. inną kopię w KoścZ 28, 1023v, gdzie lepsze lekcje nazw).

1382 Szczedrzyk Dupieński (Wp. 3 nr 1804), 1393 tenże z D., brat Przybysława [Przybaka], Marcina i Ubyszka z D. (zob. niżej), od 1391 z → Konar [k. Miejskiej Górki].

1393 Miczko [Mikołaj] Struś [de Teczyn, na Śląsku, obecnie Tęczynów? zob. Wp. 3 nr 1950] toczy proces ze Szczedrzykiem [Dupieńskim czyli Konarskim], Przybysławem [Przybakiem z Konar k. Miejskiej Górki], Marcinem i Ubyszkiem braćmi z D. o 200 grz. (Lek. 1 nr 1348); 1396 Marcin i Ubyszek z D. (Lek. 2 nr 1909; WR 3 nr 87).

1393-98 Przybysław, Przybak z D., też Konarski: 1393 zob. wyżej; 1396 zob. niżej; 1398 tenże Przybak z D. pozwany przez Szczedrzyka Konarskiego [z Konar k. Miejskiej Górki] o 20 grz. poręczenia swego brata [Marcina], którego dobra dzierży po jego śmierci (Lek. 2 nr 2085; por. Lek. 2 nr 2086 i Lek. 1 nr 1348).

1396-1417 Jan z D., Dupiński (ACC 3, 2v): 1396 Pielgrzym Kopaszka toczy proces ze Szczedrzykiem Konarskim [por. wyżej], Przybakiem Konarskim [z Konar k. Miejskiej Górki], Janem Dupińskim, Habdankiem Golejewskim, Wernerem „Szevicz” z Gogolewa [k. Krobi] i Mik. Jireckim [z Jerki] o 200 grz. poręczenia za Marcina i Ubyszka [z D. lub z Kołaczkowic] i o powzdanie (tj. przeniesienie pr. własności) Kołaczkowic [przez Marcina i Ubyszka] (Lek. 2 nr 1942); 1407 Jan Dupiński, Szczedrzyk Konarski [przedtem Dupiński] i Piotr Jirzecki [z Jerki] toczą proces z Piotrem Wojnowskim o dom, o którym twierdzą, że został przez niego zbudowany przemocą na ich gruncie dziedz. (ZSW nr 1153).

1425 Marcin Jajko z D. (KoścZ 8, 151rv).

1427-46 Jan z Dupina (WR 1 nr 1269), 1446 tenże daje bratankowi swemu Pakoszowi z Kołaczkowie trzecią część m. D. po śmierci swej i ż. Małgorzaty, a Pakosz daje w dożywocie cz. D. Janowi z D. i jego ż. Małgorzacie (PG 2, 159v-160); zob. niżej pod 1465.

1428-29 Stan. Szurkowski podsędek pozn. (KoścZ 9 k. 179v, 194v); 1428 tenże oraz Marcin sołtys z D. w sporze z Bartoszem Ponieckim (KoścZ 9 k. 4, 70v); 1428 tenże w sporze z Opaczem Domaradzkim o dwóch służebników (servitores), których jego domownik (familiaris) zajął w D. (in ipsius vera tenuta D.; KoścZ 9, 142); 1428 tenże w sporze z Opaczem z Goniębic o zajęte w D. maciory i 2 szt. bydła (KoścZ 9, 152v); 1429 na tegoż rzecz woźny sądowy zapowiada wszelkie pożytki m. D. i wsi Osiek [k. D. i Jutrosina], Dębno [niezident.] i Sierakowo [k. Rawicza] (KoścZ 9, 162v).

1430 Pakosz z D., Dupiński w sporze ze Szczedrzykiem Domaradzkim (KoścZ 9 k. 263v, 277v).

1465 Jan s. Mik. Luranta z Pogorzeli [pow. pyzdr.] przypozwany z D., [Dupina Przedmieścia] i Osieka przez Mik. Góreckiego w procesie, jaki wytoczyła jego [tj. Góreckiego] matka zm. Małgorzata ż. Stan. Wojciechowskiego o to, że Małgorzata ż. zm. Jana Dupińskiego, ciotka Jana [syna Mik. Luranta] wniosła z Pogorzeli i Głuchowa [pow. pyzdr.] do D., [Dupina Przedmieścia] i Osieka 300 grz. szer. gr prask. (150 grz. posagu i 150 grz. wyprawy), a do tych sum Jan [syn Mik. Luranta] jest bliższy, jako do spadku po swej ciotce (amita) Małgorzacie; sąd nakłada Janowi wieczyste milczenie w tej sprawie (KoścZ 15, 71).

1485 Uriel [Górka] bp pozn. jako opiekun Jana i Joba z Roszkowa [k. Jarocina w pow. pyzdr.] dają ich siostrze Agnieszce Roszkowskiej ż. Mik. Cieleckiego w posagu wieś Wielawieś [k. Krotoszyna w pow. pyzdr., obecnie Wielowieś] w sumie 1200 grz. szer. póigr. tytułem rozliczenia z opieki nad ich dobrami ojczystymi i macierzystymi, tj. Roszkowo oraz m. in. D., [Dupin Przedmieście] i Osiek (PG 10, 35v).

1489-92 Jan Goździchowski zw. Koszka: 1489 tenże zapisuje ż. Katarzynie po 50 grz. posagu i wiana na sumie, którą ma zapisaną przez Jana Sarnowskiego na m. D., [Dupinie Przedmieściu] i Osieku (PG 10, 122v); 1489 tenże kupuje od Jana Sarnowskiego czwarte części m. D., [Dupina Przedmieście] i Osieka za 200 grz. z zastrz. pr. wykupu (PG 10, 125); 1489 tenże zapisuje ż. Katarzynie po 50 grz. posagu i wiana na sumach, które Jan Sarnowski zapisał mu na czwartej swej części dziedz. w m. D., [Dupinie Przedmieściu] i Osieku (PG 10, 124v); 1492 tenże sprzedaje Janowi Górskiemu z Krzyżewnik [k. Kórnika] czwartą cz. m. D. za 50 grz. z zastrz. pr. wykupu (PG 10, 174).

1494 Jan Sarnowski [czyli Jan Górecki z Górki Miejskiej] kupuje od Jana Górskiego czwartą cz. m. D. za 50 grz. z zastrz. pr. wykupu (PG 7, 16v).

1498 Jan Kopaszewski zeznaje, że otrzymał od Mac. Kawieckiego 180 zł węg. i 24 grz. szer. półgr. i zobowiązuje się pod karą umowną w tejże wysokości przenieść na niego pr. własności czwartych części m. D., [Dupina Przedmieścia], Osieka i młyna na Orli przed D. wraz z miarami za mielenie słodu i mąki oraz z czwartymi częściami folwarku i łąk w [Dupinie Przedmieściu] i łąki Wachowy Ogród; w tej części m. D. wyliczono 8 imion lub nazwisk mieszczan, przy trzech podano określenie opustoszał (desertum), podano też zawody: 2 szewców, piekarz i kuśnierz, a w cz. [Dupina Przedmieścia] wyliczono 2 kmieci na ł., 1 ł. opust., 1 ł. opust. kuśnierza i 2 półł. opust. (BR 628 nr 248).

1498 Jan Sowiński [z Sowin] w sporze z braćmi przyrodnimi (congermani) Piotrem, Tomaszem, Andrzejem, Maciejem, Wojciechem i Mikołajem [ss. Mac. Kawieckiego z Zakrzewa k. Miejskiej Górki] o prawa odkupu (reemptiones) w pięciu dziedzinach, m. in. w D., zostaje zasądzony na dokonanie podziału, a woźny ma wprowadzić tychże braci w posiadanie (BR 628 nr 249).

1506 Piotr, Tomasz, Andrzej, Maciej i Wojciech dziedzice Zakrzewa [k. Rawicza] ss. zm. Mac. Kawieckiego pozywają Macieja i Piotra ss. zm. Jana Kopaszewskiego z Górki [Miejskiej], ponieważ nie uwolniono od roszczeń innych osób czwartych części m. D. i wsi [Dupin Przedmieście], które Jan Kopaszewski zapisał Mac. Kawieckiemu na sumę 180 zł węg. i 24 grz. (BR 628 nr 259).

1519-20 bracia Mac. i Piotr Kopaszewscy sprzedają braciom Tomaszowi, Andrzejowi i Wojc. Zakrzewskim swe części m. D., [Dupina Przedmieścia] i Osieka za 500 grz. (BR 628 nr 264, 265; Cieplucha 297).

1521 Jan Górecki sprzedaje Tomaszowi Zakrzewskiemu swą cz. dziedziny Góreczki Żabie w zamian za 1 ł. opust. w m. D. i 30 grz. (BR 628 nr 266).

1521 Tomasz Zakrzewski sprzedaje ż. Agnieszce Wilkońskiej 1 ł. opust. z łąką w m. D. za 20 grz. (BR 628 nr 267).

1531 Marcin Poniecki za 200 grz. sprzedaje Wojc. Zakrzewskiemu swe części m. D., [Dupina Przedmieścia], i Osieka, które ma zapisane przez duchownego (venerabilis) Piotra Zakrzewskiego stryja i Mac. Zakrzewskiego bratanka z zastrz. pr. wykupu za 200 grz. (BR 628 nr 269).

1458 m. D. ma dostarczyć 1 pieszego na wyprawę do Malborka (CMP nr 129); 1462-64 m. D. płaci drugą, szóstą i ósmą ratę cyzy: 10, 13 i 4 gr (Cyza 545-548); 1507 D. ma zwolnienie od szosu (ASK I 5, 2); 1510 w m. D. 24 ł. i 2 ł. sołectwa; w innym miejscu: m. D. należy do 4 panów; Jan Sarnowski ma 5 ł., lecz 1/2 ł. opust., który uprawiają mieszczanie; Mac. Jastrzębski ma 5 ł. os. i 1/2 ł. opust. z powodu ucieczki; Job Roszkowski [z Roszkowa k. Jarocina w pow. pyzdr.] ma 4 ł. os. i 1 ł. opust., nieuprawny; Anna Zakrzewska ma 5 ł.: 1 1/2 ł. os. i 3 1/2 ł. opust.; folw. [czyj?] na 2 ł., trzeci ł. na wolniźnie (libertatus); młyn o 2 kołach, należy do wszystkich panów (LBP 45, 114); 1530 pobór: 10 ł. (ASK I 3, 124); 1563 m. D., szosu nie płaci; 16 ł., 15 komor., 4 rzem., 1 kramarz, wpłata poboru 6 zł i 19 gr; młynarz dziedz. płaci od 1 koła walnego, winien [także płacić pobór] od drugiego [koła] (ASK I 4, 158); 1581 m. D. płaci podwójnego szosu 6 zł i 12 gr i od 7 rzem. (ŹD 96).

Mieszkańcy: 1428 Mikołaj kmieć z D. w sporze z Pakoszem Grąbkowskim o 2 konie (KoścZ 9, 83v); 1429 Mikołaj z D. w sporze z Wojciechem z Kopaszewa (KoścZ 9, 163v-164); 1429 Jadwiga z D. w sporze z Piotrem z Kołaczkowic (KoścZ 9 k. 179v, 194v); 1429 Mik. „Blaszno” (określony w tej samej zapisce jako kmieć i mieszczanin) w procesie z Wojciechem z Kopaszewa wygrywa 20 grz. szer. gr za zabrane mu mienie (KoścZ 9 k. 195, 200).

4. 1423 (kop. 1488-92) sołectwo w D.? (LBP 45; sformułowanie źródła niejasne, obok D. wymieniono kilka innych osad, a określenie sculteti może odnosić się do każdej z nich, niekoniecznie do D.); 1427 burm. i rajcy (ACC 10, 158); 1428 Marcin sołtys z D. (KoścZ 9 k. 4, 70v); 1510 dwa ł. sołectwa w m. D. (LBP 45).

5. 1285 rzekome3Kozierowski twierdzi, że dziedzic D. w 1285 r. założył i uposażył kościół par., którego przywilej erekcyjny z 1285 r. wpisano w grodzie kośc. w 1537 r. (SzPozn. 90). Za nim wiadomość tę podaje Nowacki, lecz dodaje, że oblaty dok. w księdze ziemskiej kośc. nie znaleziono (Now. 2, 419). Mimo obszernych poszukiwań nie publikowanych dotąd dokumentów wlkp. nie zna tego dok. A. Gąsiorowski (rękopiśmienna kartoteka ineditów). Przejrzenie kościańskich ksiąg grodzkiej i ziemskiej z 1537 r. dało wynik negatywny. Stwierdziłem natomiast, że w 1537 r. oblatowano w księdze ziemskiej kośc. dok. z 1284 r. (KoścZ 26, 80v-81), od dawna znany w nauce (Wp. 1 nr 549), a który zezwala na założenie miasta we wsi D., a nic nie mówi o kościele w D. Tak więc wiadomość o jego założeniu w 1285 r. należy potraktować jako pomyłkę Kozierowskiego. Jednakże dodać warto, że istnienie kościoła par. w D. w XIII w. jest wysoce prawdopodobne. Przemawia za tym starożytne wezwanie kościoła (Ś. Mikołaj, LBP 114) oraz duża ranga miejscowości, w której była kasztelania założenie kościoła par. w D. w związku z lokacją miasta; 1406-07 pleban Marcin (SzPozn. 90; WR 1 nr 606); 1417 Jan z D., Czema z Lubiatowa Małego, Szczedrzyk starszy i Szczedrzyk młodszy z Konar [k. Miejskiej Górki] toczą spór o pr. patronatu kościoła w D., wyznaczono nowy termin w nadziei polubownej ugody (ACC 3, 2v); 1423 (kop. 1488-92) w opisie prebendy kan. w kat. pozn. zwanej „Dupino” wzm. o egzekucji wiard. dzies. od sołtysów i kmieci z kilku osad, m. in. z D. (LBP 45); 1427 pleban Maciej toczy spór z burm. i rajcami D. o obsadzanie stanowiska nauczyciela w szkole, twierdząc, że on i jego poprzednicy byli w spokojnym posiadaniu tych uprawnień, że za poparciem dziedziców, a nigdy za zgodą mieszczan, przyjmował magistra szkoły, osobę sobie i kościołowi użyteczną i że naprawy szkoły ponosił kościół, zaś burm. twierdzi, iż miasto wybudowało i reperuje budynek szkolny; strony mają przeprowadzić dowód (ACC 10, 158); 1454 Dawid altarysta w D. (ACC 35, 35); 1507 altaria NMP w D., patronatu braci Stefana i Jana z Kołaczkowic (ACC 84, 21); 1508 przeniesienie altarii Ś. Andrzeja Apostoła z kościoła par. w D. do kościoła par. w Kołaczkowicach na wniosek Wawrzyńca pleb. w Kołaczkowicach i altarysty w D. za zgodą patrona Jana Kołaczkowskiego (ACC 85, 157, por. LBP 114; Now. 2, 419 nietrafnie sądzi, że przeniesiono wówczas altarię NMP).

1510 kościół Ś. Mikołaja i Wniebowzięcia NMP, pr. patronatu Sarnowskiego, Jastrzębskich i innych dziedziców D.; do par.: D., Śląskowo, Osiek i Domaradzice; z łanów os. w D. wiard. dzies.4Nowacki podaje, że bp pozn. Lubrański w 1514 r. darował kościołowi w Konarach dziesięcinę z D., przynależną dotychczas do stołu bpiego (Now. 2, 421); tymczasem przedmiotem nadania była dzies. z Konar, a więc nie z D. (AE V 131) dla prebendy kan. w kat. pozn.; dla pleb. meszne z D., z sołectwa w Osieku i Domaradzicach oraz dzies. snop. z folw. w Osieku (LBP 45, 114-115).

6. 1382 szlachta i możni wlkp., m. in. Szczedrzyk Dupieński przyrzekają wierność córce króla Ludwika jako przyszłemu królowi Polski (Wp. 3 nr 1804).

7. SzPozn. 90-91; 1450 ACC 32, 153.

8. Pozostałości osad i grodzisko, datowane od ok. V w. do średniowiecza (Hensel 1, 195-198). Układ urbanistyczny (Münch 165 i tabl. VIII).

1 Kozierowski określa Przybycz jako rzekę (K 3, 98; K 5, 210), tymczasem akt z 1565 r. nie określa bliżej charakteru tego obiektu (KoścG 17, 214-215), a przekaz z 1602 r. nazywa go „locum” (K 5, 210).

2 Kozierowski czyta Gidliarowska (K 3, 587).

3 Kozierowski twierdzi, że dziedzic D. w 1285 r. założył i uposażył kościół par., którego przywilej erekcyjny z 1285 r. wpisano w grodzie kośc. w 1537 r. (SzPozn. 90). Za nim wiadomość tę podaje Nowacki, lecz dodaje, że oblaty dok. w księdze ziemskiej kośc. nie znaleziono (Now. 2, 419). Mimo obszernych poszukiwań nie publikowanych dotąd dokumentów wlkp. nie zna tego dok. A. Gąsiorowski (rękopiśmienna kartoteka ineditów). Przejrzenie kościańskich ksiąg grodzkiej i ziemskiej z 1537 r. dało wynik negatywny. Stwierdziłem natomiast, że w 1537 r. oblatowano w księdze ziemskiej kośc. dok. z 1284 r. (KoścZ 26, 80v-81), od dawna znany w nauce (Wp. 1 nr 549), a który zezwala na założenie miasta we wsi D., a nic nie mówi o kościele w D. Tak więc wiadomość o jego założeniu w 1285 r. należy potraktować jako pomyłkę Kozierowskiego. Jednakże dodać warto, że istnienie kościoła par. w D. w XIII w. jest wysoce prawdopodobne. Przemawia za tym starożytne wezwanie kościoła (Ś. Mikołaj, LBP 114) oraz duża ranga miejscowości, w której była kasztelania.

4 Nowacki podaje, że bp pozn. Lubrański w 1514 r. darował kościołowi w Konarach dziesięcinę z D., przynależną dotychczas do stołu bpiego (Now. 2, 421); tymczasem przedmiotem nadania była dzies. z Konar, a więc nie z D. (AE V 131).