(1278 bez nazwy, 1301 Gostina, 1305 Gosthin, 1312 Goztyn, 1315 Gostyn, 1334 Gostinia) miasto, porównaj też → Gostyń Stary.

1. 1312 → Gostyń dyskrykt (Wp. 1 nr 952); 1444 n. pow. kośc. (PG 2, 10); 1310 n. par. własna (Wp. 2 nr 934); 1510 dek. Śrem (LBP 109).

2. 1278 m. [G.] powstaje na terenie wsi Brzezie → p. 4; 1309 folw. Bogusławki¹Folwark ten był w tym czasie w posiadaniu Henryka ks. śląs. i pozn. [późniejszego ks. żagańskiego] (Wp. 2 nr 927) pod m. G. (Wp. 2 nr 927); 1334 wieś Ostrów k. G. (Wp. 2 nr 1128); 1337 m. G. otrzymuje ogrody leżące między miastem a [brodem?] Piaseczne (Paseczne, SLP: Pasaczne!), ogrody leżące między szpitalem Ś. Ducha a mł. wójtowskim, las z pastwiskami między mł. wójtowskim a drogą do Kunowa, bór Gostyński bez barci, pastwiska na wzgórzu i na równinie między rolami wójtowskimi a wsią Brzezie → p. 4; 1379 m. G. graniczy z wsią Gola (Wp. 3 nr 1767; [1431-34] wzgórze między G. a Brzeziem, łąka za zaroślami, zw. Piaseczne, na prawo od drogi do Krajewic, płone pastwiska (pascua sterilia) w G. → Gostyń, dobra p. 3; 1447 łąka Ostrów w G. leży za Młyniskiem → Gostyń dobra p. 3, przyp. 10; 1513 Sad Win[n]iczny w G. → p. 3; 1565 dziedzice m. G. prowadzą spór o rolę położoną naprzeciw łąki Piekarka przy brodzie zw. Piaseczne (KoścZ 58, 358); a. 1610 mieszczanie z G. korzystali z pastwisk (pascua sterilia) w dziedz. opust. → Gorzewo (KoścZ 97, 13v).

Młyny w G. 1337, 1339 mł. dolny → p. 3, → p. 4; 1337 mł. wójtowski → p. 4; 1419 mł. Wodny → p. 5, altarie; 1448 mł. słodowy, folusz → Gostyń dobra p. 3; 1419, 1440, 1581 wiatraki → p. 3, → p. 5; 1513 młyny, wiatraki, folusz, mł. Koński → p. 3.

Drogi do G.: 1378, [po 1487], 1523, 1551 z Krzywinia (Wp. 3 nr 1748; Lub. C XVIII 2; Lub. C XXVII nr 1; Lub. C XXXVIII 27v-98; KoścG 10, 15v); 1423 w Szczodrochowie droga Malewska [z Malewa] do G. (Lub. C XVII 17); 1449 w Siemowie (KoścZ 13, 380); 1464, 1488 z Dolska przez Kunowo (CP 3 nr 75; CP 378, 46).

Zamek w G.: 1444-48 „fortalicium”, „castrum seu fortalicium” → Gostyń dobra p. 3; → p. 8.

Przedmieścia → p. 3.

Zabudowania: 1416 ogrody za bramą Kaliską (valva Kalisiensis sub Malincza [obiekt nieokreślony] → p. 5; altarie; 1510 ratusz, brama w G. (LBP 202).

3. Własn. szlach. (właściciele → Gostyń dobra.)

1305 Jan s. Mikołaja dziedz. wójta w G. sprzedaje Konradowi zw. Fredrich [słudze swemu?, „nostro fideli”] jatkę (macellum de nostro iudicio liberum), którą posiadali jego dziadowie i pradziadowie (Wp. 2 nr 891); 13301 [po 1332, ok. 1337?] Mikołaj wda pozn. [→ Gostyń dobra, przyp. 4] odstępuje miastu G. robocizny i służby należne mu z sołectwa w Brzeziu (Wp. 2 nr 1170); 1339 Jakub opat lub. odstępuje mieszczanom z G. młyn stojący poniżej [miasta?, in. młyna?] (molendinum inferius situm) z łanem roli i ostrowem za czynsz 1 grz. rocznie i za 2 wolne ogrody dla szpitala [Ś. Ducha] pod G.; poprzednio opat płacił mieszczanom 1 grz. czynszu z tego mł. (DBL nr 63); 1371 władze m. G. (→ p. 4) mają zapłacić 30 grz. [główszczyzny] wdowie po Mikołaju ze Zdziesza [pow. pyzdr.] oraz jej braciom Wyszocie i Janowi dziedzicom wsi Nowiec; poręczycielem mieszczan na być Jan bp pozn., któremu mieszczanie zastawiają za zgodą [młynarza?] Hanka Grymara mieszcz. z G. młyn zw. Kunowski za 30 grz.; jeżeli mieszczanie nie wykupią młyna do 1 I 1372 r., przejdzie on na własn. bpa (Wp. 3 nr 1651).

1407 śwd. Sędziwój senior [urzędnik z ramienia dziedzica?] w G. (WR 3 nr 330); 1414 Katarzyna wd. po Michale Sturkethelu mieszcz. pozn. ma otrzymać po zm. s. Bartłomieju, kleryku, m. in. czynsz od 70 grz. zapisanych na posiadłościach w G. (Wp. 5 nr 232); 1416-19, 1440, 1461, 1468, 1510 czynsze dla kilku altarii w G. ciążą na 6 jatkach rzeźniczych, łaźniach, kramach szewskich i piekarskich, 6 wiatrakach, młynie wodnym, ogrodach miejskich i in. dochodach miejskich → p. 5; 1444-48 młyn słodowy, folusz, jatki rzeźnicze, szewskie, piekarskie → Gostyń, dobra p. 3; 1461 cechy z G.: rzeźnicy, szewcy, sukiennicy, kuśnierze, krawcy, bednarze, kowale, łucznicy → p. 5; 1464 Jakub pleb. w Żytowiecku i Jan, ss. Arnolda mieszcz. z G., przedstawiają Piotrowi i Maciejowi Borkom dziedzicom G. 2 dok. do potwierdzenia: a) dok. z 1305 r. → wyżej, b) przyw. Bartosza Wezenborga dz. G. wydany [a. 1441] dla Andrzeja Laski²→ Gostyń dobra p. 3 [r. 1432-41]. W 1510 r. był wśród mieszczan w G. Marcin Luska [recte: Laska?] → niżej, może potomek Andrzeja? na 1/2 jatki mięsnej w G.; Piotr i Maciej Borkowie z G. potwierdzają Janowi s. Arnolda posiadanie wspomn. jatki, gdyż stanowi ona jego spadek po ojcu oraz po matce Katarzynie c. Andrzeja [LASK I] (ACC 61, 75v-76); 1492 Bartłomiej altarysta w G. i w Dolsku kupuje od mieszcz. Bartłomieja Gębickiego jatkę w G. i darowuje ją altarii ŚŚ. Piotra i Pawła w Dolsku (M. Gostyń I 4).

1458 m. G. ma dostarczyć 15 pieszych na wyprawę wojenną do Malborka (CMP nr 129); 1462-65 m. G. płaci podatek zw. „cyza” w 11 ratach: 2 grz., 9 wiard. i 7 gr, 5 grz. 1 wiard., 2 zł [węg.], 6 wiard. i 9 gr, 6 wiard. i 7 gr, 2 grz. i 6 gr, 39 gr, 54 gr, 6 wiard. i 10 gr, 1 grz. i 7 gr [ogółem ok. 21 grz. 7 gr] (Cyza 545-549); 1507 m. G. płaci [tylko] 4 grz. szosu, ponieważ zaledwie 1/4 m. ocalała od pożaru (ASK I 5, 1);

1513 m. G. podzielono na 4 cz., a następnie [na podstawie losowania?] przyznano jedną z tych części Andrzejowi z Górki [Miejskiej] → Gostyń, dobra p. 3; całe m. G. z przedmieściami [poniższe liczby są wynikiem zsumowania danych zawartych w opisach wszystkich 4 cz. m. G.] liczy 213 rodzin, z tego 117 rodzin w rynku i w obrębie miasta, 28 rodzin przy różnych ulicach (in plateis, in platea castrensi), 45 rodzin na Przedmieściu Ś. Ducha [na W od miasta] i 23 rodziny na Przedmieściu Kaliskim [na E od miasta]; rzemieślnicy w mieście: 13 tkaczy, 2 tkaczki, 4 rzeźników, 3 kupców, 1 przekupka, 7 szewców, 2 krawców, 8 kuśnierzy, 3 czapników, 4 bednarzy, 2 kowali, 3 stelmachów, 1 strycharz, 7 piwowarów trudniących się jednym zawodem, 17 piwowarów, którzy wykonywali dodatkowo in. zawód (z tego 4 trudniących się tkactwem, 8 rzeźnictwem, 1 szewstwem, 1 krawiectwem, 1 kuśnierstwem, 1 bednarstwem, 1 kołodziejstwem) oraz 6 kobiet trudniących się piwowarstwem; rzemieślnicy na Przedmieściu Ś. Ducha: tkacz, garncarz, rzeszotarz i kupiec; rzemieślnicy na Przedmieściu Kaliskim: 4 garncarzy, 2 szewców, smolarz; [wykaz nie obejmuje młynarzy]; ok. 25-30 domów [liczba niepewna, bo niektóre nazwiska i określenia są niejasne] to domy prowadzone przez wdowy (m. in. są tu wspomn. już wyżej: 6 piwowarek, 2 tkaczki, 1 przekupka, pozostałe bez podanego zawodu); ogółem 119 rodzin nie ma podanego zawodu [rolnicy?], w tym 34 rodziny w mieście, 28 rodzin przy ulicach, 41 rodzin na Przedmieściu Ś. Ducha i 16 rodzin na Przedmieściu Kaliskim; cz. m. G. wydzielona Andrzejowi Górce obejmuje 53 rodziny, w tym 29 rodzin w rynku i w obrębie miasta, 7 rodzin przy ulicy Zamkowej, 11 rodzin na Przedmieściu Ś. Ducha i 6 rodzin na Przedmieściu Kaliskim; w tej liczbie znalazło się 2 rzeźników, 3 kuśnierzy, 3 tkaczy i 1 tkaczka, 2 piwowarów i 1 piwowarka, czapnik, stelmach, szewc, garncarz oraz 5 rzem. trudniących się piwowarstwem, a dodatkowo tkactwem, kuśnierstwem, rzeźnictwem i szewstwem (2 osoby); dodatkowe postanowienia dot. podziału m. G.: co roku Gostyńscy wybiorą 3 rajców ze swych części m., a Górka 1 rajcę, burmistrz mianowany będzie co roku (przez 3 l. przez Gostyńskich, a w czwartym roku przez Górkę); burmistrz zbierze czynsze i daniny w naturze (kury, jaja) z ratusza, z jatek, z ról, łąk i ogrodów i 1/4 tych dochodów przekaże Górce, który ponadto otrzyma 1/4 płodów z pól i łąk uprawianych przez mieszczan dla panów, z sadu zw. Win[n]iczny Sad, z wód, stawów i lasów, 1/4 dochodów z młynów i wiatraków, 1/4 targowego opłacanego w czasie jarmarków (nundine), a targowe z targów tygodniowych pobierać będą kolejno przez 3 tygodnie Gostyńscy, w czwartym tygodniu Górka; opłatę od używania folusza każdy właściciel ma odbierać od swoich poddanych; mieszczanie Górki mają pr. używać mł. końskiego (m. in. do mielenia słodu) do końca roku, a potem Górka ma wybudować własny mł. koński, a od Gostyńskich ma otrzymać 5 grz. tytułem 1/4 wartości ich mł. końskiego (PG 68, 342-346); 1519 Andrzej Górka w sporze z Mac. Gostyńskim o niedotrzymanie warunków umowy dot. podziału m. G. → Gostyń dobra p. 3;

1520 mieszczanie z G. uprawiają łany [opust.?] w Bogusławkach i płacą z nich [dzies.?] scholastykowi kat. pozn. (CP 111, 44v).

1525 Zygmunt St. na prośbę Macieja i Jana dziedziców z G. zezwala na odbywanie jarmarku w G. w poniedziałek po trzeciej niedzieli po Wielkiejnocy (M. Gostyń I 7).

1530 m. G. płaci 6 grz. szosu (ASK I 3, 136v); 1563 m. G. płaci 12 zł podwójnego szosu oraz podatki od 40 komor., 12 przekupniów (revenditores), 6 hultajów, 151 rzem., 8 kramarzy krubelników [noszących swój towar w koszach?³Słownik polszczyzny XVI w., t. XI, Wrocław 1978, s. 192-193 wymienia terminy „krobnik”, „krubnik” i „krobecznik” oznaczające handlarzy wędrownych; „krubelnik” ma zapewne to samo znaczenie]; ponadto płacą od 7 wiatraków i 20 kotłów gorzałki (ASK I 4, 161); 1581 m. G. płaci 19 zł 6 gr szosu oraz od 78 rzem., 8 komor., 2 kramarzy (institores), 1 przekupnia (revenditor) soli, 3 in. przekupniów (propolae), 4 ł. miejskich, 12 wiatraków dziedz., 4 kotłów gorzałki (ZD 95).

Mieszczanie w G.: 1305 n. mieszczanie pełniący funkcje we władzach miejskich → p. 4; 1365 śwd. Welida albo Welidaus [recte: Wielisław?], śwd. Hanek Grymar (DBL nr 89, 90); 1394 Gadernicht zawiera ugodę z Piotrem Gerlachsheim z Ostrowa [k. Śremu] bez wiedzy żupców i z tego powodu obie strony płacą karę (Lek. 2 nr 1572, 1573, 1591, 1592); 1413 żona złotnika z G. wraz z bratem Pietrzykiem kmieciem z Bełczylasu [obecnie Bączylas] przegrywa proces o sołectwo w Mirzewie [obecnie Mierzejewo] (PZ 4, 9v); 1415 Petronella (WR 3 nr 524); 1418 Petronilla z ż. Elżbietą → p. 5; 1418 śwd. Nikel Raspo Malewski (WR 3 nr 686, 703); 1423 śwd. Ruprecht Balcz (WR 3 nr 994); 1428 Mirgała kupiec z G. w sporze z dziedzicami Malechowa [k. Dolska, obecnie Małachowo] (KoścZ 9 k. 98v, 107v, 121v); 1429 uczc. Katarzyna c. Mikołaja z G. w sporze z Włostem z Podrzecza (KoścZ 9 k. 164, 178); 1420 uczc. Nikel z G. ma otrzymać 3 grz. od Ramsza Śmigielskiego (KoścZ 9 k. 245v, 256, 273, 273v); 1438, 1461? Andrzej Rynek z G. jednym z patronów altarii Nawiedzenia NMP i ŚŚ. Katarzyny i Barbary w kat. pozn. (Now. 1, 247); a. 1439 zm. Tymoteusz „laicus” z G. (MPHn. 9/2, 48); 1440 uczc. Anna z ss. Mikołajem i Janem, którzy kupili 1 ł. soł. w Krobi Starej za 26 grz., sprzedają tenże łan Michałowi sołtysowi w Krobi Starej (AE I, 31v); 1483 Michał rzeźnik, Marcin szewc i in. mieszczanie z G. (DBL nr 331); 1491 Elżbieta dz. cz. Górki Sędkowej (→ Góreczki), ż. Mikołaja mieszcz. z G. (P9 10, 143v); 1506 Franciszek Górecki mieszcz. z G. kupuje cz. Podrzecza za 17 grz. (PG 13, 98); 1510 12 mieszczan z G. płaci czynsze dla altarii bractwa kapłanów (→ p. 5): Mac. Sowiński, Maciej sługa miejski, Piotr sukiennik, Mik. Gnida, Mik. Chytry, Marcin Luska [recte: Laska?], Mik. Czajkowski, Jan Sołtysek kuśnierz, Jan Rospęcki, Mikołaj [który mieszka] k. bramy, Jan Balecz [recte: Bolcz?], Jan Postrzygacz; niegdyś tejże altarii płacili czynsze: Miodak, Michał kotlarz (ollator), Gazek, Jan Drab, Fogel, Godurowski, Szymon Gaska, Augustyn, Janeczka, Ratajczyk, Thessarek, Świrgułka, Nadziewany, Michał Wielki (Magnus), Koska czapnik, Czarny (LBP 202-203); 1510 świadkowie: Jan Pyebyelek [recte: Piekiełek] „vitricus” kościoła Ś. Ducha, Wawrzyniec stelmach, Wawrzyniec, Wojc. Gąska, Małgorzata, Andrzej Szak rzeźnik → p. 5 (AC 2 nr 1664-1666); 1513 w akcie podziału m. G. (→ wyżej) imienny wykaz 213 osób [ojców rodzin i wdów] (PG 68, 342-346).

Przedmieścia: 1444, 1448, 1493 przedmieście k. G. → Gostyń dobra p. 3; 1510 Stan. JASK Ira z przedmieścia k. G. płaci 1 wiard. czynszu dla altarii w kościele Bożego Ciała k. Kościana (LBP 191); 1510 mieszkańcy przedmieścia [k. G.] płacą dla altarii bractwa kapłanów w kościele par. w G. (→ p. 5) czynsze: Jan Piekiełek 16 gr, Andrzej Groblik i Paweł Kuncza po 8 gr, Stan. Gydzik, Szymon, Szylczyna, S[z]abelka, Maj, Marcin szewc, Mazur, Jakub garncarz i Raczol po 4 gr (LBP 202); 1513 2 przedmieścia w G.: Kaliskie i Ś. Ducha → wyżej; 1513 zm. Wawrzyniec Drożdżak mieszkaniec przedmieścia [Ś. Ducha] w G. → p. 5.

4. 1278 Przemysł II zezwala komesowi Mikołajowi gen. sędziemu swego dworu lokować Gostyń [Stary – i Brzezie oraz in. dziedziny już istniejące lub nowo założone w granicach [dóbr] (in districtu dictarum hereditatum) na pr. niem. oraz zbudować m. [G.] z obwarowaniami (municiones) na terenie wsi Brzezie (Wp. 1 nr 474); 1305 Jan s. Mikołaja, dziedzicznego wójta w G. → p. 3; 1310 śwd. Lutold, wójt w G. (Wp. 2 nr 934); 1337 komes Mikołaj, dz. G., s. Wojciecha, nadaje miastu G. pr. handlu solą, pr. posiadania 5 kramów piekarskich, pr. do 2/3 kramu szewskiego (a pozostałą 1/3 daje wójtowi), miarę (metreta) czynszową z młyna dolnego (molendinum inferius), ogrody, pastwiska, las i bór (→ p. 2), dziedzinę Brzezie z pr. posiadania jej użytków (sobie natomiast rezerwuje pr. do pobierania czynszów); mieszkańcy Brzezia mają ponosić ciężary na rzecz miasta w wysokości o połowę niższej niż mieszczanie z G.; wsie Czachorowo, Gola, Daleszyn, Pożegowo, Piąszyce, Drzęczewo, Smogoszewo, Grabonóg, Bodzewo, Podrzecze na wzgórzu, 1/2 Ziółkowa i in. [nie wymienione] wsie w dystrykcie [dobrach] gostyńskim lokowane na pr. niem. mają podlegać sądom gen. odbywanym [w G.] 3 razy [w roku]; organizacja sądownictwa ma być oparta na wzorach z Kalisza; Marcin wójt w G. posiada młyn (Wp. 2 nr 1169; SLP nr 20 pod błędną zapewne datą 1332).

1330! [po 1332?, ok. 1337; → p. 3] 1337 śwd. Marcin wójt w G. (Wp. 2 nr 1169, 1170); 1362 w → Nieparcie i w → Woszczkowie stosuje się pr. niem. oparte na wzorach z G. (Wp. 3 nr 1469); 1398 wójt z G. w sporze z Wojc. Barklińskim (Lek. 1 nr 2708).

1436 Bartosz Wezenborg z bratem Janem ustala liczbę jatek rzeźniczych w G. na 30; z tego 9 należy do dziedzica; z każdej jatki mają dawać 5 kamieni łoju tłuczonego; dziedzic ustanawia wolny targ mięsem na sobotę i ustala przepisy dot. handlu mięsem wg wzorów z Kalisza i in. miast król. (BK Dyplomy nr 180);

1342-1497 władze miejskie w G.: 1342 burmistrz Antoni Roisricz oraz rajcy: Paczek szewc, Mik. Borgnycht (Wp. 6 nr 130); 1371 burmistrz Wielisław oraz rajcy: Bartek, Hanczel szewc, Marcin Bodzewski, Niczek Flys, Hanko Grymar (Wp. 3 nr 1651); 1419 burmistrz Michał Schubert, rajcy: Petronelle, Mik. Sołtys (Scholtis), Mik. Rylo, Marcin Smuszny; ławnicy: Klemens rzeźnik, Mik. Habrar, Jan Neuman, Mikołaj kuśnierz, Piotr Paterlin, Piotr Reychpeter, Mikołaj [s.] Henczla; mistrzowie przysiężni cechów: rzeźników Janke Fryt, sukienników Jan Schyrak, szewców Mik. Aldehebrer, krawców Jenke Sneyder, kowali Mykno Smyeth i in. (Wp. 5 nr 298); 1426 burmistrz i 2 rajców z G. (WR 3 nr 1174); 1440 burmistrz Tomasz szewc; rajcy: Stan. Tyszar albo Thiszarz farbierz, Mac. Bagoz tkacz, Nikel Kleynsmed, Mac. Bujak; ławnicy: Mac. Kazior vel Kunthor, Jan szewc, Jan kowal, Jan Brannysh vel Granycz, Lorek rzeźnik, Marcin szewc, Jan krawiec; mistrzowie przysiężni cechów: szewców Jakub Mirosz, rzeźników Andrzej Laska, krawców Stan. Brusz vel Czucz, tkaczy i sukienników Hancel vel Hanyel, kowali Maciej (Wp. 5 nr 646, 651); 1497 Mik. Cvczel burmistrz w G. (MS 3 suppl. nr 256).

1513 postanowienia dot. wyboru burmistrza i rajców oraz wzm. o niektórych obowiązkach burmistrza → p. 3.

5. Szpital i prepozytura Ś. Ducha: 1301 Mik. Przedpełkowic dz. G., wda kal., buduje szpital Ś. Ducha k. G. (apud Gostinam), przyłącza do niego par. Gostyń Stary z należącymi do niej dziesięcinami, nadaje mu dziedzinę Gostyń Stary z mł. Skrobacz i 1/2 jez. Zdbino, a następnie tenże szpital z jego uposażeniem nadaje benedyktynom lub.; Andrzej bp pozn. zatwierdza tę fundację oraz połączenie par. Gostyń Stary ze szpitalem w G. (Wp. 2 nr 841, 843); 1339 opat z Lubinia nabywa czynsz i ogrody dla szpitala w G. → p. 3; 1443 Andrzej [Bniński] bp pozn. potwierdza na prośbę opata lub. przyw. bpi z 1301 r. dot. uposażenia szpitala w G. w dzies. par. Gostyń Stary (Wp. 5 nr 706; DBL nr 191).

Kościół par. Ś. Małgorzaty⁴Wg SzPozn. 111 pierwsza wzm. o wezwaniu kościoła pochodzi z 1324 r. Znany nam dok. z tego roku wydany w G. wymienia tylko imię tamt. pleb. Andrzeja (Wp. 2 nr 1041) w G.; 1416 → niżej: altarie; 1418 Petronilla, mieszcz. z G., z ż. Elżbietą zapisuje plebanom z G. 8 grz. czynszu rocznego na 6 jatkach rzeźniczych w G., z czego 7 wiard. rocznie mają otrzymywać nauczyciele szkoły par.; w zamian za to pleb. ma pochować ofiarodawców w kościele par. Ś. Małgorzaty w G. i co roku odprawiać za nich msze (Wp. 5 nr 284); 1425 pleb. z G. [brak imienia] w sporze z prep. z Gostynia Starego w sprawie dot. Drzęczewa (ACC 8, 91v); 1426-28 plebani z G. w sporze z prepozytami z → Gostynia Starego o dzies. z Dusiny (Lub. Diss. XVIII 1; ACC 11, 150v; AAP Stary Gostyń kościół par. A 1).

1429 Henryk Wyskota [z Rusinowa] winien jest Mac. Krowinie kapłanowi [czy już pleb.?] w G. 8 grz. szer. gr (KoścZ 9, 237); 1430 Mac. Krowina pleb. w G. upomina się o zaległe czynsze: 12 grz. od Janusza i Mikołaja z Janiszewa i po 4 grz. od Hanczla i Wojsława z Górzna [→ niżej: altarie r. 1436] (KoścZ 9, 271); 1439 Elżbieta z G. odwołuje swe błędy [heretyckie] przed bpem pozn. (RH 9, 193); 1510 par. G. [formularz nie wypełniony] (LBP 109); 1564 wiardunki dzies. z 4 ł. w G. należą do uposażenia klucza Krobia bpa pozn. (IBP 309).

Plebani w G.: 1310-15 Przecław (Wp. 2 nr 934, 977; 1324 Andrzej (Wp. 2 nr 1041); 1339 Gniewomir (DBL nr 63); 1406?, 1407-23 Paweł (SzPozn. 111; WR 1 nr 606; PrCP nr 4379; ACC 6, 18v; ACC 38, 117v; Wp. 5 nr 284, 299); 1426-28 Ziemięta⁵Now. 2, 655 na podstawie błędnego wpisu z 1427 r. (CoPr. II 42v – zapewne omyłka pisarza) nazwał go niesłusznie pleb. ze Starego Gostynia [poprzednio pleb. w Strzelcach Wielkich] (SzPozn. 111; Lub. Diss. XVIII 1; ACC 11, 150v; AAP par. Stary Gostyń A 1); 1430-36 Mac. Krowina [zm. a. 1440] (AE XIV 60v, Wp. 5 nr 588); 1467 Jan [zapewne Jan ze Strzałkowa] (ACC 46, 162; SŹ 3, 163); 1478-82 Szczepan ze Szkudły [pow. kal.] (PG 9 k. 101, 168v; CP 440, 5); 1498-1504 [1505?] Jakub Kęszycki [altarysta w Dolsku] (CP 3 nr 82; AC 1 nr 934; Now. 1, 301; BR 628 nr 257; PG 13, 5); 1508-11 Stanisław (AC 2 nr 1623, 1664); 1526 Mac. Regina pleb. w G. i w Krzywiniu, a następnie pleb. w G. i w Lubiniu (ACC 101, 146-147).

Altarie w kościele par. w G.: 1416 Bartosz i Janusz Wezenborgowie dziedzice G. i Ponieca uposażają altarie w kościele par. Ś. Małgorzaty w G. w czynsz 7 grz. (m. in. na łaźniach w G. oraz na ogrodach i jatkach rzeźniczych i piekarskich w G.) i zastrzegają sobie pr. patronatu nad tą altarią, a na altarystę prezentują Grzegorza pleb. z Konojadu; śwd. Maciej wikary w G. (ACC 38, 117v); 1418 [Andrzej Łaskarz Gosławski] bp pozn. eryguje we wspomn. kościele par. altarie Wniebowzięcia NMP i Ś. Małgorzaty i powierza ją wspomn. Grzegorzowi pleb. z Konojadu (ACC 38, 117); 1419 tenże bp pozn., na prośbę władz m. G., eryguje ołtarz Ś. Katarzyny w kościele par. Ś. Małgorzaty i zatwierdza jego uposażenie, czynsz roczny 10 grz. zakupiony za 100 grz. przez zm. Wojciecha, niegdyś pleb. w Żytowiecku, na kramach (scambna) szewskich i piekarskich, 6 wiatrakach i młynie wodnym w G.; altarysta osadzony przy tym ołtarzu ma obowiązek głosić kazania (Wp. 5 nr 298, 299; PrCP nr 4379; ACC 85, 16; Now. 2, 413); 1430 Winc. Kot oficjał pozn. eryguje [drugą; → wyżej r. 1418] altarię Wniebowzięcia NMP, ŚŚ. Mateusza, Michała, Mikołaja i Barbary w kościele par. w G., uposażoną przez zm. Mik. Krowinę pleb. w Poniecu i Mac. Krowinę, jego bratanka, pleb. w G., w czynsz roczny 10 grz. zakupiony u Szczepana (Stephanus) z Rydzyny na wsi Robczysko; pierwszym altarystą jest Mik. Spech z Ponieca, a pr. prezenty przysługuje dożywotnio Mac. Krowinie i jego braciom, a następnie władzom m. G. (AE XIV 60v); 1436 Stanisław bp pozn. eryguje altarię Ś. Trójcy i ŚŚ. Mateusza, Erazma i Katarzyny w kościele par. Ś. Małgorzaty w G., uposażoną przez Mac. Krowinę, pleb. w G., czynszami po 2 grz. rocznie płaconymi przez Janusza z Janiszewa oraz Andrzeja i Wojsława z Górzna; pierwszym altarystą jest Jakub z Krobi; przy altarii ma powstać bractwo ubogich; pr. patronatu po śmierci fundatora przejdzie na władze m. G. (Wp. 5 nr 587, 588); 1440 władze m. G. (→ p. 4) zapisują altarii Ś. Trójcy w G. [→ wyżej r. 1436] czynsz 2 kopy średnich gr od sumy 30 grz. na kramach szewskich i piekarskich oraz na wiatrakach i ogrodach miejskich w G. (Wp. 5 nr 646); 1440 ciż zaświadczają, że pr. patronatu nad altarią Wniebowzięcia NMP w kościele par. w G. przysługuje prac. Pawłowi i Mikołajowi zw. Krowin z Luboni, braciom zm. Mac. Krowiny, pleb. w G. (Wp. 5 nr 651); 1443 Mikołaj altarysta z G. w sporze z Piotrem i Wincentym z Ninina o lichwę (AC 2 nr 1154); 1461 burmistrz, rajcy, mistrzowie cechów i ławnicy z G. zapisują Bartłomiejowi altaryście nowego ołtarza [w kościele par. w G.?] 2 grz. czynszu rocznego płatnego z dochodów m. G. z pr. wykupu za 36 zł (Zb. akt kl. XII 5); 1468 Andrzej [Bniński] bp pozn. eryguje altarię Nawiedzenia NMP, ŚŚ. Mateusza Apostoła i Marii Egipcjanki w kościele par. w G., uposażoną czynszem 7 1/2 grz. zapisanym na różnych posiadłościach w G. przez Pawła Kaliskiego mistrza i Wojc. Bujaka seniora bractwa ubogich w G.; toż bractwo otrzymuje pr. patronatu nad altarią (Zb. akt kl. XII 4): 1492 Łukasz Górzyński z Górzna zapisuje 2 grz. czynszu altaryście w G.; jest to ten sam czynsz, który niegdyś [a. 1430] Wojsław Górzyński z Górzna zapisał altaryście z G. [później plebanowi] Mac. Krowinie [→ Górzno] (PG 10, 174); 1492 Bartłomiej altarysta w G. i w Dolsku → p. 3; 1496 śwd. Jan, altarysta w G. (DBL nr 345); 1506 Tomasz altarysta ołtarza Ś. Katarzyny w Dolsku i w Gostyniu [sic!] otrzymuje od Andrzeja Borka Osieckiego [→ Gostyń dobra p. 3] plac w G., na którym ma wybudować dom dla altarystów [obsługujących] altarię, która ma być przeniesiona z Dolska do G. [→ niżej 1517 przeniesienie tej czy in. altarii z Dolska?]; 1510 8 altarystów w G., m. in. Mac. bakałarz [brak danych o jego uposażeniu i o uposażeniu 5 in. altarystów]; Marcin przy ołtarzu bractwa kapłanów otrzymuje czynsze: 10 gr od Mac. [Borka] Gostyńskiego, 10 gr od Piotra z Pijanowa [k. Kościana], [68 gr] od 12 mieszczan z G. (→ p. 3), [68 gr] od 12 mieszkańców przedmieścia w G. (→ p. 3), [10 gr] od 2 kmieci z Brzezia, 4 gr od kmiecia w Grodnicy; tenże ma własny kram w G. obecnie spalony i pr. do [65 gr] czynszu z 16 opust. domów w G. (→ p. 3); Stan. Oporowski przy ołtarzu ŚŚ. Mikołaja i Katarzyny w kościele par. w G. pobiera czynsz 10 grz. rocznie z dochodów w G. (LBP 202-203); 1510 Jan Borowy i Maciej bakałarz, altaryści z G. → niżej: bractwa; 1517 Leonard kardynał prezbiter przy kościele Ś. Piotra w Okowach w Rzymie zezwala Gotardowi altaryście ołtarza ŚŚ. Piotra i Pawła w Dolsku na przeniesienie tej altarii do kościoła par. Ś. Małgorzaty w G. (M. Gostyń I 6); 1536 śwd. Kasper altarysta z G. (Ks. Lub. nr 4481); 1548 Mac. Cegiełka altarysta w G. w sporze z Mik. Dąbrowskim b. wójtem z Dolska o zaległy od 8 l. czynsz po 4 grz. rocznie od sumy 31 1/2 grz.; przy wykupie tego wójtostwa bp pozn. zażądał, aby Dąbrowski spłacił tę sumę oraz zaległy czynsz altarii w G. (AE IX k. I57v-158, 196v-198).

Bractwa w kościele par. w G.: 1436 bractwo ubogich ma powstać przy altarii Ś. Trójcy → wyżej: altarie; 1454 Michał Rogowski zeznaje, że jest winien bractwu kapłanów w G. 13 grz. w półgr (AE I 211; Now. 2, 739⁶Now. 2, 739 cytuje dalsze liczne wzmianki o bractwie kapłanów albo altarystów w G. z XV i XVI w.: AE I 221; AE II s. 148, 307, 375; AE VIII 351v; AE XV 5; ACC 46, 163; ACC 47 k. 65, 139v, 163; ACC 56, 166; ACC 85, 14v-16v; ACC 93 k. 114v, 123v; AAP Acta Visitationum 17, 71)); 1456 Jan i Szczepan (Stephanus) bracia z Mirzewa [obecnie Mierzejewo] sprzedają bractwu kapłanów w G. czynsz roczny 3 grz. za 36 grz. (ACC 37, 103); 1460-90 bractwo ubogich w G. [dok. dot. bardzo licznych świadczeń na rzecz tego bractwa] (Now. 2, 744; ACC 79 k. 64v-70v, 155-161v); 1468 bractwo ubogich w G. przy altarii Nawiedzenia NMP → wyżej: altarie; 1510 Marcin altarysta przy ołtarzu bractwa kapłanów (LBP 202; jego uposażenie → wyżej: altarie); 1510 Jan Borowy i Maciej bakałarz, altaryści i seniorzy bractwa kapłanów w G. kwitują odbiór 12 grz. sumy głównej i 1 grz. czynszu rocznego z Żytowiecka od Jana Żytowieckiego (ACC 87, 51).

Szkoła par. w G.: 1418 7 wiard. czynszu rocznie dla nauczycieli szkoły par. → wyżej: kościół par.; 1419 śwd. Maciej rektor szkoły w G. (ACC 4, 25v); 1503 kapłan Mikołaj, nauczyciel w G. (Now. 2, 670); 1510 Mac. bakałarz, altarysta [nie wiadomo, czy również nauczyciel?] → wyżej: altarie i bractwa.

[Święta Góra k. G.⁷Koło Świętej Góry pod Gostyniem w XVIII w. powstała osada Głogówko; obecnie kościół i kl. zw. Święta Góra leży na terenie tej osady]: 1468 Piotr Borek dz. w G. zobowiązuje się zapłacić katedrze pozn. 20 grz., ponieważ on i mieszczanie z G. wybudowali [bez wiedzy bpa] kaplicę w G. (AE II, 231); 1510 zeznania o zjawiskach, które zdarzyły się na gran. G. i Drzęczewa, w miejscu od dawna zw. miejscem Matki Bożej (locus Matris Dei), w którym znajduje się obraz NMP; wśród świadków, m. in. mieszczanie z G. (→ p. 3; AC 2 nr 1664, 1665, 1666); 1513 zm. Wawrz. Droszczak z przedmieścia [Ś. Ducha] przeznaczył [w testamencie], m. in. 10 grz. na budowę bazyliki! (pro fabrica basilice) NMP niedawno erygowanej oraz 10 grz. na zakup obrazów do niej (ACC 90, 81v).

6. 1329 – zm. ok. 1373 Piotr s. Konrada⁸→ p. 3: w 1305 r. Konrad [może ojciec Piotra], zw. Fredrich, kupił jatkę w G z G. kleryk 1329, pleb. w Tomaskirche [obecnie Domaniów k. Oławy na Dolnym Śląsku, 1944 Thomaskirch] 1335-38, kan. wrocł. 1342-73, kan. krak. 1349-73, pleb. u Ś. Mikołaja za murami m. Wrocławia, 1364-73; 1329 tenże ma otrzymać beneficjum kościelne z prezenty opatki cyst. z Trzebnicy, 1336 tenże ma otrzymać beneficjum kościelne [kanonikat w Krakowie?] z prezenty opata bened. z Tyńca (Theiner 3, 263; Bullaruim Poloniae, wyd. I. Sułkowska-Kuraś i S. Kuraś, I, Romae 1982 nr 1572, 1752, 1816, 1854; t. II, Romae 1985 nr 24, 420, 486, 1301, 1320, 2025, 2037, 2040).

1331 Mikołaj kapłan s. Konrada z G. → wyżej [brat Piotra?]; (Bullarium Poloniae jak wyżej t. 1 nr 1620; Theiner 3, 276); 1419 Maciej s. Michała, notariusz z G., i Michał s. Jana z G. notariusz bpa [pozn.] (Wp. 5 nr 299); 1433 zm. Stanisław z G. bened. lub⁹Ten wpis pochodzi z nekrologu spisanego w XVII w.; wcześniejszy nekrolog (MPHn. 9/2) w zachowanej cz. tego wpisu nie zawiera. (MPH 5, 623). .

1435 2 kmiecie z Chwałkowa [k. Książa, obecnie Chwałkowo Kościelne] zostali zakuci w dyby w G. z powodu poczynionych gwałtów (M. Gostyń I 1); 1452-57 Paweł Gostyński rzeźnik w Poznaniu (AR 1 nr 513, 694, 734).

1464 Marcin z G. zw. Słaby duchowny (Zb. akt kl. XII 3); 1467 Jan z G., kapłan prezentowany na altarię w Świerczynie (ACC 75, 95v).

1498-1515 Maciej z G.¹⁰→ Gostyń dobra p. 6, przyp. 16: 1498-1504 tenże pleb. w Goniębicach (Now. 2, 430 bez podania źródeł); 1511 tenże pleb. w Czerwonym Kościele (ACC 88, 107v); 1511 tenże? kaznodzieją w kościele Ś. Marii Magdaleny w Poznaniu (AC 2 nr 1655); 1515 papież poleca, aby temuż Maciejowi nadać kościół par. w Krzywiniu¹¹W 1426 r. plebanem w Krzywiniu i w G. był Maciej Regina, → p. 5; nie można stwierdzić, czy był to ten sam Maciej z G., czy też in. osoba (Theiner 2, 395).

1504 Szymon z G. kapłan (CP 4 nr 120); 1528 Mikołaj z G. dominikanin w Poznaniu (Dominikanie P-ń A 19).

Studenci z G. w Krakowie: 1404 Jan s. Wawrzyńca, 1440 Szymon s. Mikołaja, 1451 Klemens s. Mikołaja, 1460 Gegeorius! [Grzegorz?, Jerzy?] s. Jana, 1462 Jan s. Marcina i Marcin s. Macieja, 1468 Walenty s. Stanisława, 1477 Wojciech s. Szczepana (Stephani) i Klemens s. Michała (AS 1, s. 20, 97, 131, 161, 169, 170, 193, 229, 232).

1447 miara gostyńska: małdrat żyta miary gostyńskiej (DBL nr 219); 1507 pożar miasta → p. 3.

7. Dzieje ziemi gostyńskiej pod red. S. Sierpowskiego, Poznań, 1979 [tu wcześniejsza literatura].

1400 (Lek. 2 nr 2673 [może dot. → Kościana], 2749); 1407, 1429 (AC 2 nr 945, 1010); 1538 (MPH 5, 638).

8. Ok. 1100-1250 i n.: grodzisko stożkowate wśród bagnistych łąk na lewym brzegu rz. Kani, na E od rynku, w miejscu zw. Zamczysko lub Zamkowa Góra (Hensel 2, 112; Münch tablica XIII).

Dawne obwarowania miejskie czytelne w przebiegu ulic Tkackiej, Koziej, i Podgrodzie; niegdyś były w tych obwarowaniach bramy: rozebrana w 1808 r. brama leszczyńska [wychodząca na Przedmieście Ś. Ducha później zw. Wielkim Przedmieściem], wspomniana w 1416 r. [→ p. 2] i 1551 r. brama Kaliska, poświadczona w 1518 r., brama zw. Nowe Wrota i brama Zamkowa; kościół par. późnogotycki, data budowy nieznana, przebudowany w drugiej połowie XV w. i w pierwszej połowie XVI w. (KZSz. V 4, 11-14.)