1210 or. Colow (Wp. 1 nr 66), 1409 kop. 1592 Koly (ACC 129, 277v), 1418 Cola (WR 3 nr 668a), 1423 Coly (KoścZ 7, 82), 14 km na SW od Śmigla, 15 km na NNE od Wschowy.

1. 1445 n. pow. kośc. (PG 2, 109); 1566 n. par. Włoszakowice (ASK I 4, 284v).

2. 1418 Przybysław Gryżyński [z Brenna] rozgranicza swoje wsie Grotniki i C. z wsią Boszkowo Janusza Boszkowskiego: pale gran. wbito w jeziora Żużelica i Luchowo (WR 3 nr 668, 668a; KoścZ 4, 348, dawniej 92v).

1462 Młyn Kołowski, gaj Kołowski, wygon (skotnica) dla bydła → p. 3.

1493 król Jan Olbracht potwierdza rozgraniczenie dóbr dokonane przez komisarzy król. między wsiami Piotra z Opalenicy sędziego pozn. Włoszakowice, C. i Miastko a dobrami król. nal. do zamku we Wschowie, których tenut. jest Wojciech Górski [z Góry k. Bnina w pow. pyzdr., następnie z Kępy w pow. pyzdr.] (MS 2 nr 251).

3. Własn. książęca, później szlach. 1210 Władysław [Odonic] ks. kal. nadaje opatowi kl. cyst. w Pforta posiadłości k. Przemętu, m. in. C. [nadanie nie doszło do skutku] (Wp. 1 nr 66).

1403 za Kolowskiego [czy z K.?] ręczy Jarosław Piotrowski [osoba niezn.] (KP nr 1228); 1424, 1432 inne osoby z K. → p. 6.

1409-zm. a. 6 IV 1434 Przybysław Gryżyński z Brenna: 1409 tenże posiada folw. w K. → p. 5; 1428 tenże winien jest królowi Władysławowi Jag. 500 grz. i w tej sprawie staje na sądzie król. w Łęczycy → Gryżyna, cz. I s. 707 (KoścZ 9, 55); 1429 w imieniu tegoż woźny sąd. zapowiada kilka wsi, m. in. C. → Gryżyna, tamże (KoścZ 9, 213).

1439 obl. 1440 i 1443 Andrzej i Wojsław [później zw. Wojciechem Wojsławem] ss. Jana z Gryżyny toczą spór z Andrzejem Jaszkowskim s. Wyszaka Gryżyńskiego z Jaszkowa o równy podział majątku po zm. stryju Przybysławie; wymieniono m. in. Brenno, Włoszakowice i C., → Gryżyna, tamże (KoścZ 12 k. 137, 322); 1445 ciż dokonują wspomn. wyżej podziału: Andrzej i Wojsław z Gryżyny otrzymują m. in. C., i Andrzej na swej cz. majątku otrzymanej w działach z bratem zapisuje po 400 grz. posagu i wiana ż. Annie [c. Mościca ze Stęszewa kaszt. pozn.] (PG 2 k. 109, 125). 1462 tenże Wojciech Wojsław Gryżyński s. Jana dokonuje podziału dóbr z bratankami Janem, Maciejem [zw. też Mościcem], Mikołajem i Andrzejem ss. zm. Andrzeja Gryżyńskiego [brata Wojsława]: folw. K. oraz Młyn Kotowski¹O młynach wodnych w tej okolicy → Gryżyna, przyp. 20, cz. I s. 713. przypadają Wojsławowi, a jego bratankowie, którym przypadły m. in. Dłużyna i Grotniki, będą mieli pr. do wyrębu drzew na opał i budowę w gaju (nemus) Kołowskim oraz do wypasu swego bydła i klaczy w tymże gaju, z tym że Wojsław ma im wytyczyć wygon szerokości 2 prętów do przepędzania bydła (PG 6, 34, dawniej PG 7, 114a).

1466 Wojsław z Włoszakowic [poprzednio z → Gryżyny, → wyżej] otrzymuje w działach od swej bratanicy Małgorzaty c. Borka Gryżyńskiego całe dobra Włoszakowice, w tym m. in. C. (PG 7, 238).

1466 działy majątkowe po śmierci tegoż Wojciecha Wojsława Gryżyńskiego vel Włoszakowskiego (→ Gryżyna, cz. I s. 711): wspomn. wyżej Małgorzata otrzymuje 1/2 dóbr → Włoszakowice, w tym m. in. 1/2 folw. C.; kmieciom z dóbr Włoszakowice zapewnia się drogę czyli skotnicę szerokości 4 prętów od folw. K. do puszczy (heremum) do przepędzania bydła na pastwiska; drugą 1/2 dóbr Włoszakowice otrzymują Jan, Maciej Mościc i Andrzej bracia niedz. z Gryżyny ss. zm. Andrzeja i dzielą się nimi w ten sposób, że Andrzej z Włoszakowic otrzymuje 1/3 dóbr Włoszakowice, w tym m. in. 1/3 folw. C., a Jan z Gryżyny otrzymuje 1/6 tych dóbr, w tym m. in. 1/6 folw. C. (PG 6, 5v-6v, dawniej PG 7, 240av-241 – 3 zapiski).

1479 Andrzej z Dłużyny [i z Włoszakowic s. Andrzeja z Gryżyny zapisuje ż. Małgorzacie [Opalińskiej (Cieplucha 161)] po 200 kóp posagu i wiana na 1/2 swych części [swej 1/3?] dóbr Włoszakowice, m. in. na 1/2 cz. w C. (PG 9, 11v); 1481 tenże Andrzej Dłużyński sprzedaje swą 1/3 dóbr Włoszakowice²Dobra Włoszakowice podzielone były na 3 części: 1/2 tych dóbr posiadał niegdyś Borek Gryżyński, a po nim otrzymała tę cz. jego c. Małgorzata z. Piotra Opalińskiego kaszt. sant. 1/3 posiadał w 1466 r. Andrzej z Włoszakowic, a 1/6 Jan z Gryżyny. Ostatecznie całe te dobra przeszły w ręce Opalińskich Piotrowi chor. pozn. z Opalenicy [s. Piotra kaszt. sant. i Małgorzaty Gryżyńskiej] za 2000 grz. (PG 9, 133v).

1481 działy majątkowe braci Piotra i Mikołaja Opalińskich: Piotr Opaliński chor. pozn. otrzymuje 1/3 dóbr Włoszakowice, w tym m. in. 1/3 K. (PG 9, 141); 1482 ciż bracia unieważniają rezygnację 1/2 dóbr Włoszakowice dokonaną na ich rzecz przez ich matkę Małgorzatę [c. Borka Gryżyńskiego]³→ Kocury, przyp. 1 i przywracają matce posiadanie 1/2 wspomn. dóbr, w tym m. in. 1/2 C., a sąd to potwierdza (KośG 2, 91); 1483 Piotr Opaliński chor. pozn. daje matce Małgorzacie swoje wsie Ptaszkowo, Ptaszkowo Małe, Dokowo Mokre [obecnie Dakowy Mokre] i Drożyński Młyn, a w zamian otrzymuje od niej 1/2 dóbr Włoszakowice, w tym m. in. 1/2 C. i na 1/2 tej 1/2 wspomn. dóbr zapisuje ż. Annie ze Zbąszynia po 1200 zł węg. posagu i wiana (PG 9, 179v – 2 zapiski); 1486 Piotr Opaliński otrzymuje od brata Mikołaja 1/6 dóbr Włoszakowice, m. in. 1/6 C. (PG 10, 40); 1493 tenże Piotr sędzia pozn. W C. → p. 2.

1520 działy majątkowe braci Opalińskich [ss. Piotra chor. pozn. później sędziego ziemskiego pozn.]: bracia Łukasz, Sebastian, Jan i Maciej otrzymują m. in. dobra Włoszakowice (w tym m. in. C.), a Piotr poborca ceł król. otrzymuje dobra Radlin w pow. pyzdr. (PG 15, 343).

1566 pobór: karczma dor., 1 zagr., 1 garncarz (ASK I 4, 284v); 1581 pobór: 2 zagr., 3 komor., owczarz, który ma 50 owiec (ŹD 87; ASK I 6, 508v).

4. 1422 bracia Mikołaj i Stanek, sołtysi w C., w sporze z Przybysławem [Gryżyńskim] o sołectwo w C. (KoścZ 7, 60); 1423 wykup sołectwa w C.: Przybysław ma zapłacić 6 grz. Mikołajowi niegdyś sołtysowi w C., który mieszka we Lwówku; Mikołaj był winien Przybysławowi 10 grz., a więc za łączną sumę 16 grz. oddaje mu (dimittit et resignat) sołectwo w C.; Mikołaj wręcza swój przyw. [sołecki] podsędkowi w sądzie, a podsędek za wiedzą sądu zwraca ten dok. Przybysławowi (KoścZ 7 k. 82, 100).

5. 1409 Przybysław Gryżyński daje nowe uposażenie kościołowi par. we Włoszakowicach; m. in. do tego uposażenia ma należeć dzies. snop. z folw. w K. (ACC 129, 277v; Wp. 5 nr 156).

1421 [ w sporze o dzies.] pleb. z Charbielina rości pretensje do dziesięcin z kilku wsi, m. in. z C.; oficjał pozn. poleca mu udowodnić swe pr. do tych dzies. (ACC 5, 33v).

6. 1432 śwd. Jan niegdyś Kolski (WR 3 nr 1465).

Uwaga: Wbrew objaśnieniom wydawcy nie odnosi się do K. dok. Przemysła I z 1252 r. (Wp. 1 nr 300), w którym wymieniono osady: Zalocino et Colo. Wg A.Gąsiorowskiego ten dok. dot. wsi Zalęcin i Kolin pod Stargardem Szczecińskim (SŹ 9, 48; Bielińska 250).