1307 or. Kosscol (Wp. 2 nr 910), 1420 Coszczelna Wyesch, Koscielna Wieś (Wp. 8 nr 889), 1423 villa Cosczelnya (LBP 31), 1445 Cosczelnawyesz (AE I 100), 1472 Cosczelna Wyess (AC 1 nr 621), 1505 Templi Villa (ACC 83, 100), 1564 Kosczielna (IBP 287), obecnie północna cz. m. → Krobi (dawniejsze przedmieście Krobi o nazwie Kościelskie), z kaplicą cmentarną pod wezwaniem Ś. Idziego.

1. 1581 pow. kośc. (ASK I 6, 500; ŹD 71); 1510 par. Krobia (LBP 112).

2. 1307 wieś K. jest przyległa do dziedziny Unięcice [obecnie Chumiętki] i położona w pobliżu Krobi (Wp. 2 nr 910); 1420, 1423, 1428-37, 1515 wieś K. pod m. Krobia (Wp. 8 nr 889; LBP 31; CP 4 nr 78).

1515, 1563, 1564, 1571 wiatrak (CP 4 nr 78; ASK I 4, 145; IBP 287; ASK I 5, 432); 1581 trzy wiatraki (ASK I 6, 500; ŹD 71).

3. Własn. książęca [rycerska?] → p. 5, (1232?) 1307 własn. bpstwa pozn., 1472 własn. podzielona pomiędzy prebendę scholastyków w kapitule kat. pozn. oraz bpstwo pozn.

1232 (rpsy XIV-XV w.) bpstwo pozn. otrzymuje od ks. Władysława Od. pr. bicia monety wolnej (moneta libera) [tj. o dowolnym stemplu i stopie menniczej] w m. Krobi¹Monety krob. nie są dotychczas znane (nie zachowały się lub przyw. nie wszedł w życie). Por. S. Suchodolski, Moneta możnowładcza i kościelna w Polsce wczesnośredniowiecznej, Wrocław 1987, s. 90 n. Tamże pozostała literatura. → Krobia miasto, Uwaga b (Rocznik kap. gnieźn.: MPHn. 6, s. 3-4, nr 11; Kronika wlkp.: MPHn. 8, 84); 1245 wspomn. przywilej potwierdzają ks. Przemysł [I] i Bolesław [Pob.] ss. Odonica (MPHn. 6, s. 8, nr 11; MPHn. 8, 90).

1307, 1420 K. własn. bpstwa pozn. → p. 4 (Wp. 2 nr 910; Wp. 8 nr 889).

1423 (kop. 1488-92) do uposażenia scholasterii w kapitule kat. pozn. należy m. in. ze wsi C. 8 grz. szer. gr [od kmieci?], a dwaj zagr. [każdy z nich?, ogółem?] płacą 18 gr monety pospolitej (LBP 31); 1472 kap. kat. pozn. zwalnia jednorazowo scholastyka kat. pozn. od wszelkiej opłaty ze scholasterii [na rzecz kap.] ze względu na szkody we wsiach Wawino i C.W., które należą do tej prebendy, a które szlachta ciągnąca na wojnę doszczętnie zniszczyła (AC 1 nr 621); 1510-20 z wizytacji prebendy scholastyka: 1510 15 ł., wszystkie łany os., płacą, scholastykowi po 14 sk. i 2 ćw. (mensure) owsa z ł., zagrodnicy po 4 gr, ogółem płacą 8 grz., 3 wiard., 4 gr i 3 małd. owsa (CP 111, 56); 1520 15 ł., wszystkie os., płacą scholastykowi po 14 sk. i 2 ćw. (mensure) owsa z ł., 10 kmieci, każdy na 1 ł., 10 kmieci na półł.; 4 zagr., płacą po 4 gr (CP 111, 44).

1510, 1515 własn. bpstwa pozn. (LBP 112; CP 4 nr 78). 1564 w K. 17 ł., dla bpa pozn. z 9 1/2 ł. płacą czynsz po 1 grz. i 8 gr, 4 ćw. owsa i 2 koguty; dla bpa z 17 ł. tytułem robotnego [zapewne ogółem z całej osady] 3 dukaty, 1 funt pieprzu i 2 łuty szafranu albo ekwiwalent pieniężny za pieprz i szafran; dla scholastyka kat. pozn. płacą czynsz z 7 1/2 ł. (IBP 287).

1571, 1581 K.W. własn. bpstwa pozn. (ASK I 5, 432; ASK I 6, 500; D 71).

1510 15 ł. [kmiecych], 3 ł. sołectwa (LBP 112); 1520 15 ł. [kmiecych], 4 zagr. (CP 111, 44); 1530 pobór: 9 ł., od 1 ł. sołeckiego 6 gr (ASK I 3, 121); 1563 pobór: 17 ł., 3 ł. sołeckie, 1 wiatrak dor., 17 komor. (ASK I 4, 145); 1564 17 ł. kmiecych, wiatrak (IBP 287); 1571 pobór: 17 ł., 3 ł. sołeckie, od 6 komor. po 4 gr, od 5 komor. ubogich po 2 gr, 4 zagr., wiatrak dor. (ASK I 5, 432); 1581 pobór: 15 1/2 ł., 3 ł. sołeckie, od 1 komor. 8 gr, od 3 komor. po 2 gr, 3 wiatraki dor. (ASK I 6, 500; D 71).

4. 1307 bp pozn. nadaje dziedzicznie Piotrowi, niegdyś sołtysowi w Unięcicach [obecnie Chumiętki], sołectwo we wsi bpiej K., do której dołącza 2 ł. z dziedziny Unięcice: łany te mają należeć do sołectwa w K. oraz mają być wolne od dzies., wszelkich opłat i służb; sołtys ma jednak służyć Tomaszowi, bratu zm. Tomki kustosza kat. pozn. oraz ż. Tomasza, a po ich śmierci, służyć bpstwu (Wp. 2 nr 910).

1420 bp pozn. Andrzej Łaskarz przyłącza wieś C.W. do m. Krobi, przenosi na pr. tego m. i określa obowiązki kmieci; kmiecie powinni płacić z ł. po 1/2 grz. szer. gr pras., 2 ćw. (mensure) owsa i 2 kury, tak jak dawniej było to w zwyczaju, a także nadał uiszczać należne czynsze i świadczenia dla scholastyków kat. pozn.; ponadto kmiecie powinni orać 3 dni [rocznie] na folw. bpim w Sułkowicach; bp zwalnia kmieci od uiszczania wiecnego (datio iudicialium), barana, krowy, wieprza i owcy oraz innych danin, opłat i robocizn (Wp. 8 nr 889).

1428-37 → 1515; 1510 sołectwo na 3 ł. (LBP 112).

1515 bp pozn. oznajmia, że opatrzni Urban Bieniasza, Andrzej Wiskitek i Marcin Struch, sołtysi w K.W. prosili go o wystawienie przyw. na sołectwo, ponieważ ich dok., wystawiony przez bpa Stan. Ciołka [1428-37] i kap. kat. pozn., spłonął w pożarze m. Krobi i wsi przyległych; bp po zbadaniu świadków wystawia nowy dok.; sołectwo obejmuje 3 ł. wolne z zagrodą i łąką, wiatrak, 3 zagrody, 1/3 dochodów sądowych; sołtys może przy pomocy własnego pasterza wypasać inwentarz na polach i pastwiskach wsi, wypędzając go [w drugiej kolejności] po inwentarzu folw.; może utrzymywać psy i ptaki do polowania (valtres et alios canes... accipitrices, falcones, herodios et nisos) oraz polować, lecz nie czyniąc szkód; w wypadku wyprawy wojennej sołtys powinien dać bpowi konia wartości 2 grz. albo pieniądze; powinien pilnować kmieci przy robocie [dla bpa jako pana wsi], a przy okazji sądu dać 1 wiard. faktorowi krob. (CP 4 nr 78, tekst tego przyw. wpisano ok. 1556 do kopiariusza kap. kat. pozn.).

1530 pobór: 6 gr od sołtysa z 1 ł. (ASK I 3, 231); 1563, 1571 pobór: 3 ł. sołtysie (ASK I 4, 145; ASK I 5, 432).

1579 bp pozn. transumuje przyw. z 1420; poznawszy, że poddani byli uciemiężani przez tenutariuszy czyli arendatorów krob., którzy z każdego ł. w K.W. oprócz czynszu wymagali tytułem robocizny wpierw po 1 zł węg., potem po 2, następnie po 3, wreszcie po 4 grz., przeto pragnąc zachować poddanych przy starych przyw., postanawia, że mają oni płacić z ł. po 2 grz. tak długo, dopóki bp tego nie zmieni (CP 4 nr 168).

1581 sołectwo na 3 ł. (ASK I 6, 500; ŹD 71).

5. [wg relacji z XV w.]: [po] 1086 Władysław Herman po urodzeniu się s. Bolesława ufundował kościół par. w Krobi [tj. w Kościelnej Wsi] (glosa Sędziwoja z Czechla na marginesie Kroniki wlkp.: MPHn. 8, 24); [po] 1086 tenże ks. i jego rycerze wybudowali w Polsce kościoły, m. in. w Krobi (DH 1, 391); 1144 Piotr ze Skrzynna [Włostowic] wybudował w Polsce wiele kościołów, m. in. koścół Ś. Idziego k. (ante) Krobi²Źródła nie podają ani jednej osady w Wlkp., jako należącej niewątpliwie do rodu Łabędziów. Słabe i nieliczne ślady osiedlenia tego rodu znajdują się jedynie w Kaliskiem (pocz. XIV w.). Por. RTH 7, 65-66; J. Bieniak, Polska elita polityczna XII w., w. Społeczeństwo Polski średniowiecznej, t. 4, Warszawa 1990, s. 13 n.; tenże, Ród Łabędziów, w: Genealogia..., Toruń 1987, s. 9 n (DA lib. V-VI 25).

1307 → p. 4.

1445 mieszczanie z Krobi i kmiecie z C. [imion nie podano] dłużni [z nie podanego tytułu] na rzecz Stan. Sobniowskiego [z Sobniowa k. Jasła w Małopolsce] scholastyka kat. pozn. (AE I 100).

1505 Mik. Wół mieszcz. z → Krobi poleca w testamencie, aby wypłacić m.in 3 grz. na cele budowlane kościoła Ś. Idziego w T.V. (ACC 83, 100).

1510 dla pleb. w Krobi meszne [od kmieci] z V.T. (LBP 112).

1569 Marcin z Domachowa komendarz i altarysta gostyński przeznacza, ze względu na skromne dochody kaplicy Ś. Idziego pod Krobią, która z dawien dawna posiada tylko nieco wiardunków [zapewne dzies. wiard.], 200 grz. dla ufundowania tam prepozytury lub altarii; zastrzega pr. patronatu tej prebendy dla m. Krobi, a samą prebendę dla siebie, a po sobie dla najbliższego krewnego z linii ojcowskiej oraz mianuje pełnomocników w sprawie fundacji (AE XII 70v-72), w 1570 bp pozn. w kościele czyli kaplicy Ś. Idziego pod Krobią eryguje altarię Ś. Idziego opata i Marcina bpa, dla której fundator Marcin z Domachowa komendarz gostyński i altarysta w Strzelcach przeznaczył 200 grz. na wsi Chociszewice, na części zm. Wojc. Chociszewskiego zw. Rzeżucha oraz czynsz od tej sumy (z zastrz. pr. wykupu); zgodnie z wolą fundatora pr. patronatu tej altarii zastrzega dla Piotra Boruty Kuczyńskiego pleb. i altarysty krob., a po jego śmierci dla m. Krobi; pierwszeństwo w otrzymaniu nowo ufundowanej altarii mają krewni fundatora w linii męskiej (AE XII 158-162).

6. 1513 Maciej z C.W. prep. szpitala w → Krobi (AE V 74v).

8. Granitowy kościół romański z połowy XII w.? (por. Dzieje ziemi gostyńskiej, Poznań 1979, s. 49-50, → też Krobia miasto, Uwaga b).

Uwaga: Przy kościele Ś. Idziego istniała prawdop. osada targowa → Krobia miasto, Uwaga b.