1210 or. Ptowo (Wp. 1 nr 66), 1252 kop. 1782 Plove! (Wp. 6 nr 9), 1278 or. Ptowe (Wp. 1 nr 473), 1278 Optoer! (StatCist. 3, 183), 1370 kop. 1782 Ptow (Wp. 6 nr 228), 1379 or. Ptovo (Wp. 3 nr 1762), 1445 or. Pthowy (AE IX 15), osada obecnie nie istnieje, leżała w granicach wsi Kaszczor; Kaszczor 11 km na SW od Przemętu.
1. [Pow. kośc.; par. Stary Klasztor1W źródłach kościół par. w Starym Klasztorze występuje dopiero od 1428 (Now. 2, 445); w 1603 poświadczone jest wezw. ś. Wojciecha (AE XVI 199). Prawdop. był to jednak dawny kościół opactwa, które istniało w XIII w. w P. (→ p. 3).]
2. 1445 rozgraniczenie między → Kiebłowem a dobrami klasztoru przem.: Łupice, Stary Dwór [czyli Stary Klasztor2Identyfikacja taka wynika z kontekstu opisów granicznych, z których wynika, że Stary Dwór musiał znajdować się w miejscu, gdzie znamy Stary Klasztor (por. też KoścZ 14 k. 19, 45 z 1449-50: granice Kiebłowa i Solca z Starym Dworem i Mochami). W król. potwierdzeniu dóbr klasztoru przem. z 1533 wymienia sie wprawdzie osobno Stary Klasztor i Stary Dwór (MS 4 nr 16708), ale wyniknęło to najpewniej z mechanicznego zestawienia różnych informacji], P. i Mochy (AE IX 15); 1567 kopiec narożny zw. U Krzyża dzieli od Kiebłowa wsie: Ciosaniec os., Łupice os., Stary Dwór i P. opust., Mochy os. (KoścG 20, 87v-88).
3. Własn. książęca, potem rycerska, potem opactwa cystersów z siedzibą w P., przeniesionego następnie do Wielenia, a w początku XV w. do → Przemętu: 1210 Władysław [Odonic] ks. kal. nadaje fundowanemu przez siebie klasztorowi cystersów [→ Przemęt – niezrealizowana fundacja] m. in. Mochy wraz z P. (Wp. 1 nr 66).
1252 ks. Przemysł I nadaje komesowi Beniaminowi [Zarembie] 4 dziedziny w kasztelanii przem.: P., Wieleń, Łupice i Obrzyca (Wp. 6 nr 9).
1278 książęta Bolesław [Pob.] i Przemysł [II] potwierdzają, że Beniamin wojewoda [pozn.] nadał cystersom z Paradyża m. in. wsie Łupica, P., → Pyriz, Osłonin i Wieleń w celu ufundowania nowego klasztoru3Zabiegi wokół fundacji zaczęły się wcześniej. Już w 1277 kapituła gen. cystersów polecała opatom z Kołbacza i Chorynia zbadać miejsce, w którym „wojewoda polski” zamierza fundować klasztor (StatCist. 3, 174) (Wp. 1 nr 473); 1278 kapituła poleca opatom z Kołbacza i Chorynia, by wprowadzili nowy konwent do klasztoru w O., który jest filią Paradyża4Nie wiadomo, czy z tą fundacją można wiązać uchwałę kapituły gen. z 1280, w której polecono opatom z Paradyża i Łekna inspekcję klasztoru, który zamierza ufundować Andrzej kanclerz pol. (StatCist. 3, 205). Przeważa pogląd, że chodzi tu o zupełnie in. fundację, która pozostała niezrealizowana (tak K. Kaczmarek, Proces, s. 63-64, z zestawieniem wcześniejszej literatury). W świetle uchwał kapituły gen. opactwo w P. powstać powinno już w 1279. Zauważyć jednak trzeba, że Andrzej był bliskim krewnym (synem brata stryj.) Beniamina. Może chodziło więc wciąż o fundację ptowsko-wieleńską, lecz tym razem przedstawiono jako głównego fundatora kanclerza Andrzeja, któremu jako wykształconemu duchownemu łatwiej było przezwyciężyć nieznane trudności w sfinalizowaniu sprawy (StatCist. 3, 183-184); [tradycja zakonna, poświadczona jednak dopiero przekazami XVII-XVIII w., podaje rok 1285 jako datę objęcia klasztoru przez konwent mnichów (Ł. Janauschek, Originum Cisterciensium, t. 1, Vindobonae 1877, s. 263; F. Winter, Die Zisterzienser des nord-ostlichen Deutschlands, t. 2, Gotha 1871, s. 372); → też ostatnio K. Kaczmarek, Proces (→ p. 7), s. 64-65].
1296 bp pozn. Jan nadaje klasztorowi w Wieleniu dzies. z P. (reg. XIX w.: Wp. 11 nr 1716).
[Ok. 1300 siedzibę opactwa przeniesiono z P. do Wielenia5Szeroko o tym K. Kaczmarek, Proces, s. 68-71. Jego ustalenia, że translokacja nastąpiła między 1285 a 1301, wymagają jednak drobnych korekt. Za wyznacznik daty ante quem nie może służyć dziewiętnastowieczny reg. dokumentu, wzmiankującego klasztor w Wieleniu. Pierwsza wzmianka o opacie z „Jeziora NMP”, czyli Wielenia, pochodzi zatem dopiero z 1302 (Mecklenburgisches Urkundenbuch, t. 5, Schwerin 1869, nr 2832; potem dalsze: Wp. 2 nr 874; StatCist. 3, 310 itd.). Z kolei położenie terminu post quem na 1285 wydaje się bezpodstawne. Natomiast nadanie cystersom dziesięcin z P. w 1296 zdaje się wskazywać, że tam jeszcze wtedy znajdowała się siedziba opactwa. Jako analogia służyć mogą starania cytersów parad., którzy w pierwszym rzędzie zabiegali o dziesięciny z Gościchowa, gdzie znajdował się ich klasztor (→ Paradyż, p. 3 A, pod 1230). Przeniesienie klasztoru z P. do Wielenia datować zatem należy na lata 1296-1302, przy czym zgodzić się trzeba z K. Kaczmarkiem, Proces, s. 70-71, że była to inicjatywa ks. głog. Henryka, który właśnie w 1296 zajął południową część Wielkopolski, a uważał się potem za fundatora klasztoru wieleńskiego (Wp. 2 nr 893: fundacio nostra), a w początku XV w. do → Przemętu.]
1370 król Kazimierz Wielki potwierdza dobra klasztoru w Wieleniu, m. in. Mochy, P., → Pyriz, Łupica (Wp. 6 rir 228); 1445, 1567 P. w dobrach opactwa przem. → p. 2; 1533 król Zygmunt potwierdza dobra klasztoru w Przemęcie, m. in. P. i Stary Klasztor (MS 4 nr 16708).
[W rejestrach poborowych P. nie występuje. Nie wymienia się też tej osady w opisie zasięgu par. Stary Klasztor z 1603 (AE XVI 199-201v).]
4. 1379 sołtys Mikno zw. Górski, śwd. w dokumencie opata wieleńskiego (Wp. 3 nr 1762).
7. K. Kaczmarek, Proces fundacyjny klasztoru cystersów w Wieleniu (1277 – ok. 1285), „Nasza Przeszłość” 85, 1996, s. 49-73.
Uwaga: Już J. Frieske, Pierwsza fundacja klasztoru w Przemęcie z r. 1210, RH 14, 1938, z. 1, s. 37, sądził, że P. to późniejszy Stary Klasztor (obecnie Kaszczor). Identyfikację tę przyjął K 8, 96, a za nim dalsza literatura (zestawiają K. Kaczmare k, Proces, s. 68). Rozwiązanie to trzeba opatrzyć jednak pewnymi zastrzeżeniami. Przekazy z XV w. wskazują, że odróżniano P. i Stary Klasztor (Stary Dwór), acz jeszcze wykaz dóbr klasztornych z 1370 zna tylko P. Wydaje się, że pierwotnie istniała jedna osada P. Rozróżniano jednak w jej ramach ufundowane w niej opactwo, nadając mu nazwę Stary Klasztor (lub Stary Dwór); nazwa ta po raz pierwszy poświadczona jest w 1401 (KoścZ 1, 146). Z czasem samo P. opustoszało i zostało wchłonięte przez Stary Klasztor.
1 W źródłach kościół par. w Starym Klasztorze występuje dopiero od 1428 (Now. 2, 445); w 1603 poświadczone jest wezw. ś. Wojciecha (AE XVI 199). Prawdop. był to jednak dawny kościół opactwa, które istniało w XIII w. w P. (→ p. 3).
2 Identyfikacja taka wynika z kontekstu opisów granicznych, z których wynika, że Stary Dwór musiał znajdować się w miejscu, gdzie znamy Stary Klasztor (por. też KoścZ 14 k. 19, 45 z 1449-50: granice Kiebłowa i Solca z Starym Dworem i Mochami). W król. potwierdzeniu dóbr klasztoru przem. z 1533 wymienia sie wprawdzie osobno Stary Klasztor i Stary Dwór (MS 4 nr 16708), ale wyniknęło to najpewniej z mechanicznego zestawienia różnych informacji.
3 Zabiegi wokół fundacji zaczęły się wcześniej. Już w 1277 kapituła gen. cystersów polecała opatom z Kołbacza i Chorynia zbadać miejsce, w którym „wojewoda polski” zamierza fundować klasztor (StatCist. 3, 174).
4 Nie wiadomo, czy z tą fundacją można wiązać uchwałę kapituły gen. z 1280, w której polecono opatom z Paradyża i Łekna inspekcję klasztoru, który zamierza ufundować Andrzej kanclerz pol. (StatCist. 3, 205). Przeważa pogląd, że chodzi tu o zupełnie in. fundację, która pozostała niezrealizowana (tak K. Kaczmarek, Proces, s. 63-64, z zestawieniem wcześniejszej literatury). W świetle uchwał kapituły gen. opactwo w P. powstać powinno już w 1279. Zauważyć jednak trzeba, że Andrzej był bliskim krewnym (synem brata stryj.) Beniamina. Może chodziło więc wciąż o fundację ptowsko-wieleńską, lecz tym razem przedstawiono jako głównego fundatora kanclerza Andrzeja, któremu jako wykształconemu duchownemu łatwiej było przezwyciężyć nieznane trudności w sfinalizowaniu sprawy.
5 Szeroko o tym K. Kaczmarek, Proces, s. 68-71. Jego ustalenia, że translokacja nastąpiła między 1285 a 1301, wymagają jednak drobnych korekt. Za wyznacznik daty ante quem nie może służyć dziewiętnastowieczny reg. dokumentu, wzmiankującego klasztor w Wieleniu. Pierwsza wzmianka o opacie z „Jeziora NMP”, czyli Wielenia, pochodzi zatem dopiero z 1302 (Mecklenburgisches Urkundenbuch, t. 5, Schwerin 1869, nr 2832; potem dalsze: Wp. 2 nr 874; StatCist. 3, 310 itd.). Z kolei położenie terminu post quem na 1285 wydaje się bezpodstawne. Natomiast nadanie cystersom dziesięcin z P. w 1296 zdaje się wskazywać, że tam jeszcze wtedy znajdowała się siedziba opactwa. Jako analogia służyć mogą starania cytersów parad., którzy w pierwszym rzędzie zabiegali o dziesięciny z Gościchowa, gdzie znajdował się ich klasztor (→ Paradyż, p. 3 A, pod 1230). Przeniesienie klasztoru z P. do Wielenia datować zatem należy na lata 1296-1302, przy czym zgodzić się trzeba z K. Kaczmarkiem, Proces, s. 70-71, że była to inicjatywa ks. głog. Henryka, który właśnie w 1296 zajął południową część Wielkopolski, a uważał się potem za fundatora klasztoru wieleńskiego (Wp. 2 nr 893: fundacio nostra).