1403 or. Rathaie (Wp. 5 nr 39), 1406 Rathaye (Wp. 5 nr 106), 1475 Ratagye (PZ 20, 26v), 1564/65 do Rathay, z Rathay, Rathai (LWK 1, 191, LWK 1, 207), 2 km na NE od Chodzieży.

1. 1472, 1513, 1518, 1534, 1564 pow. kcyn. (KcG 2, 471; AG perg. 637; MS 4 nr 2698; ASK I 12 k. 381v, 571); 1475, 1508 pow. pozn. (PZ 20, 26v; ASK I 3, 3); 1510, 1563 pow. gnieźn. → przyp. 3 i 4; 1510 n. par. Chodzież (LBP 83).

2. 1403 R. k. Rogoźna (Wp. 5 nr 39); 1457-1565 jezioro → Rataje jezioro; 1510 karczma, 1564 karczma, młyn Krępka, 1564/65 barcie w borku, bór, młyn o 1 kole korzecznym, karczma → p. 3.

1564/65 granica król. wsi R. i Podanino z Chodzieżą i Studzieńcem Potulickich biegnie strugą Bolemką, płynącą od mł. Krępka i mł. miejskiego Chodzieży, aż do grunów wsi R. i jeziora, którego 1/2 nal. do R., a 1/2 do Chodzieży; struga Bolemka przepływa przez to jezioro i dalej rozdziela R. i Chodzież aż do błota; dalej granica biegnie środkiem błota aż do wsi Studzieniec; na granicy między Studzieńcem a R. Kasper Chodzieski [Potulicki] i jego ojciec Mikołaj, niegdyś tenutariusze R., zagarnęli łąki, brzeg Noteci oraz wielki ostrów, który Kasper zamienił na role folw. (LWK 1, 207); R. graniczą z Chodzieżą, Piotrmankami [obecnie Pietronki] i Strzelcami (LWK 1, 148).

3. Własn. król. 1430 król Władysław Jag. zezwala Marcinowi ze Sławska kaszt. pozn. wykupić od Piotra Korzboka podkom. pozn. Ujście z kluczem wsi, m. in. R. (Wp. 5 nr 515).

1457 król Kazimierz Jag. zezwala Przecławowi z Potulic wykupić sołectwo w R. za 60 grz. i nadaje mu 6 ł., 1/2 jeziora i 2 rybaków [w R.] (MS 1 nr 420).

1486 Wojc. Potulicki [syn Przecława] w działach z bratem Stanisławem otrzymuje m. in. Chodzież i zapisy sum na wsi R. (PG 10, 60v); 1488 król zezwala Piotrowi [Bnińskiemu] bpowi włocł. [tenut. Ujścia] wykupić wieś R. z rąk tegoż Wojc. Potulickiego [wykup nie zrealizowany] (MS 1 nr 1947); 1510 pan [Wojc.] Chodzieski [Potulicki] → niżej.

1513 król Zygmunt St. zezwala Hieronimowi Mosińskiemu [tenut. Ujścia, bratankowi bpa Piotra Bnińskiego] wykupić R. nal. do stwa Ujście z rąk Wojc. Potulickiego¹W Archiwum Koronnym dok. przechowywano w dziale woj. kal (Rykaczewski 303; AG perg. 637, dok. skasowany przez przecięcie), a 1514 z rąk Piotra i Mik. [Potulickich] z Chodzieży [ss. Wojciecha] (MS 4 nr 2284; Rykaczewski 303); 1518 król Zygmunt St. zezwala Mik. Potulickiemu z Chodzieży na wykup R. z rąk Hieronima Mosińskiego i dożywotnie posiadanie tej wsi (MS 4 nr 2698); 1518 król rozstrzyga spór Hieronima Mosińskiego i Mik. Potulickiego o R. należące do stwa Ujście (MS 4 nr 11940; Rykaczewski 303-304); 1540 Hieronim Mosiński przekazuje w testamencie królowi sumy, jakie ma zapisane na → Mosinie, Ujściu i R. (AE IX 167v-169v).

1564/65 Stan. Górka tenut. Ujścia i R. [tenutę Ujście otrzymał, po śmierci Hieronima Mosińskiego w 1542, Andrzej Górka, ojciec Stanisława (GStar. 66)] (LWK 1, 207); 1564/65 wspomn. były tenut. Mik. Chodzieski → niżej.

1472, 1475, 1499 wieś R. zalega z podatkami król.²Wpis z 1472 w księdze grodzkiej kcyn. wskazuje, że R. zaliczono do pow. kcyn., ale już 1475 figuruje ono w wykazie zaległości z pow. pozn (KcG 2, 471; PZ 20, 26v; PG 62, 44v); 1508 pobór z R. [formularz nie wypełniony] (ASK I 3, 3); 1510 R. płaci pobór do pow. gnieźn.³Jest to adnotacja w rejestrze poborowym pow. pozn.; w rejestrze pow. gnieźn. R. nie zostało jednak uwzględnione (ASK I 3, 247v); 1510 R. pana Chodzieskiego [Potulickiego] ma 17 ł. os., 2 ł. opust., 3 ł. soł.; meszne płacą plebanowi, a dzies. wiard. kapitule pozn.; 4 karczmy, z których każda płaci 1 gr plebanowi (LBP 83); 1534 pobór od 3 ł. (ASK I 12, 381v); 1563 R. płaci pobór do pow. gnieźn.⁴→ przyp. 3 (ASK I 5, 216v); 1564 pobór od 8 ł., karczmy dor., młyna korzecznika zw. Krępka o 1 kole (ASK I 12, 571); 1580 pobór z R. [formularz nie wypełniony], 1582 pobór od 10 półł., 8 zagr. (ŹD 8).

1564/65 lustracja wsi R. w stwie Ujście: 10 kmieci na 10 śl., z których każdy płaci po 2 zł czynszu, 1 kapłonie, 1 kurze, 15 jaj; cała wieś daje 21 ćw. i 1 wiertel owsa; karczma ma trochę roli i płaci 1 zł 18 gr czynszu; jest 6 zagr., mających „po trosze” roli i płacących po 12 gr czynszu; każdy z rybaków pracujących na jeziorze [→ Rataje] wspólnym z Chodzieżą płaci po 1 zł 12 gr; rybaków tych jest obecnie 4, ale bywa ich więcej; za dzierżawę [in.?] jeziora, na którym łowi się włokiem, płacą 8 zł, ale nie zawsze jest ono dzierżawione; czynsz z barci „w borku” wynosi 4 zł; bór nie ma prawie drzew budulcowych; młyn ma 1 koło korzeczne, daje 24 ćw. żyta, 2 wieprze albo 4 zł i robociznę z siekierą; cała wieś przynosi więc 45 zł 18 gr czynszu, 10 zł 12 gr za żyto z młyna, 7 zł 2 gr 9 den. za owies, 20 gr za kapłony, 10 gr za kury, 8 gr 6 den. za jaja, w sumie 64 zł 10 gr 16 den.; z folw. zebrano 210 kóp żyta (z każdej kopy wymłóci się 1 1/2 ćw.), 150 kóp pszenicy (wymłócone 90 kóp), 20 kóp jęczmienia (z kopy wymłóci się 5 wierteli), 110 kóp owsa (z kopy wymłóci się 2 ćw.), 18 kóp grochu (z kopy będą 2 wiertele), 2 ćw. namłóconego prosa, siana 4 brogi, ale urodzaj nie był dobry; wysiano z tego 60 ćw. żyta, 60 ćw. owsa, 24 ćw. pszenicy, 8 ćw. jęczmienia, 4 ćw. grochu, 1 wiertel prosa; pozostaje 255 ćw. żyta za 110 zł 15 gr, 66 ćw. pszenicy za 52 zł 24 gr, 17 ćw. jęczmienia za 11 zł 10 gr, 160 ćw. owsa za 53 zł 10 gr, 5 ćw. grochu za 5 zł, 1 3/4 ćw. prosa za 2 zł 24 gr, siana za 24 zł; w sumie dochodów z folw. 259 zł 23 gr (LWK 1, 147-149); na folw. w R. jest izba biała o 5 oknach ze szklanymi błonami, piecem; obok komora z 1 oknem, przed izbą sień z 2 drzwiami, przy sieni komora; pod tą komorą piwniczka, a nad komorą kolejna komora; przy domu stajenka na 2 konie; chodnik przed domem wyłożony dranicami [deskami]; niedaleko domu stajnia na 40 koni, a nad nią spichlerz, obok obora, 3 szopy, 7 chlewów, wolarnia (wołownia) na 22 konie; na gumnie znajdują się 3 stodoły; urzędnik folw. dostaje rocznie 12 gr i 5 łokci sukna luńskiego [lundskiego?], jego żona 2 gr, buty długie i buty krótkie, dziewka 1 zł 6 gr, buty długie i 2 pary krótkich, pastuch 1 zł 18 gr, nowe buty wartości 17 gr i podszycie wartości 7 gr (LWK 1, 25-26).

4. 1457 sołectwo → p. 3; 1510 łany soł. → p. 3.

5. 1403 bp pozn. Wojciech nadaje kanonikom i wikariuszom kat. pozn. 40 grz. z dzies. ze wsi k. Rogoźna, m. in. z R. (Wp. 5 nr 39); 1406 nadanie to zatwierdza pap. Grzegorz XIII (Wp. 5 nr 106; BulPol. 3 nr 1101); 1510 meszne i dzies. → p. 3.

7. Schulz Netzegau 192-193.

Uwaga: Sprzeczne przekazy źródłowe wskazują, że przynależność powiatowa R. była określana różnie i raczej zaliczano je – wraz z centrum klucza dóbr – do woj. kal. (pow. kcyn.). Ponieważ istnieją jednak ślady zaliczania wsi do woj. pozn., zamieszczamy to hasło tutaj.