1245 kop. XV w. Villa Colonorum (MPHn. 6, 8), 1253 kop. 1298 aratorum campus (Wp. 1 nr 321), 1396 wzm. 1784 Rataie (Wp. 6 nr 354), 1406 kop. 1591/93 Rathaye (Wp. 5 nr 91), 1420 or. Ratage (WR 1 nr 982), 1447 Rathagye (PmP nr 50), 1473 Rathage (ACC 53, 144), 1508 Rathagye (MS 4 nr 451), 1519 Rataye (MS 4 nr 12250), 1,5 km na SE od Starego Rynku w Poznaniu, w okolicy obecnego Ronda Rataje, między ulicami L. Zamenhofa a Bolesława Krzywoustego.

1. 1465 n. pow. pozn. (PG 7, 227); 1508 n. par. Święty Jan pod Poznaniem (ASK I 3, 25).

2. 1245 równina k. Śródki rozpościera się od drugiego mostu, który prowadzi do kościoła Ś. Małgorzaty, za Cybinę, aż do góry wsi zw. V.C., a stąd na W za wzgórzem do Warty, tak że w granicach tych zawiera się Chartowo (MPHn. 6, 8 – Rocznik kap. gnieźn.).

1406 król Władysław Jag. funduje klasztor karmelitów Bożego Ciała pod Poznaniem i nadaje mu m. in. pr. budowy młyna naprzeciw król. folwarku R. (Wp. 5 nr 91).

1447 król Kazimierz Jag. zatwierdza przywilej króla Władysława z 1443, zezwalający miastu Poznań zabudować groblę za bramą Wodną, idąc do król. folwarku R. (PmP nr 50; w dok. króla Władysława nie ma wzm. o R.: tamże, nr 43).

1465 król Kazimierz Jag. nadaje klasztorowi Bożego Ciała pod Poznaniem miejsce pod budowę cegielni za młynem karmelitów i za nowym mostem, idąc do Starołęki w miejscu zw. R. (ACC 121, 18; SBP 48*).

3. Własn. monarsza. 1253 → p. 4; 1396 w R. role król. i chłopskie → p. 5.

1465 Ambroży syn Andrzycha z Żegrza sprzedaje szpitalowi Ś. Gertrudy w Poznaniu 7 wiard. czynszu z 4 ł. w król. wsiach Żegrze i R. z zastrz. pr. wykupu za 21 grz. (PG 7, 227).

1499 król Jan Olbracht zezwala Ambrożemu Pampowskiemu wykupić wsie Żegrze i R. z rąk Jana z Ostroroga (MS 2 nr 1402); 1508 król Zygmunt St. zezwala Łukaszowi Górce wykupić te wsie z rąk Ambrożego Pampowskiego (MS 4 nr 451); 1515 Jan Pampowski [syn zm. Ambrożego] tenut. Żegrza i R. (MS 4 nr 2541).

1524 król Zygmunt St. zatwierdza Grzegorzowi Lubrańskiemu synowi zm. Mikołaja posiadanie wsi Żegrze i R. (MS 4 nr 4448).

1552 Stan. Górka tenut. w R. → p. 4; 1564/65 tarcicę ze wsi Pęckowo [k. Wielenia, tenuta Stan. Górki] wozi się do Poznania i do król. wsi R., tenuty Stan. Górki (LWK 1, 191); 1580 tenże → niżej.

Folw. król. w R.: 1519 król zezwala Stan. Przystanowskiemu wykupić folw. zw. Peszlów w R. z rąk Franciszka Kity i jego ż. Doroty (MS 4 nr 12250); 1523 Stan. Grucza Przystanowski kupuje od Franciszka Kity mieszcz. pozn. folwark k. R. i Żegrza za 150 grz., a następnie zapisuje na tych dobrach po 100 grz. posagu i wiana swej ż. Kat. Izdbieńskiej (PG 15, 488v); 1523 Kat. Izdbieńska jako wd. przekazuje tę oprawę swemu obecnemu mężowi Jakubowi Ruchockiemu [z Ruchocic, pow. gnieźn.] (PG 15, 532v); 1531 Wojc. Ruchocki zapisuje swej ż. Katarzynie c. Jakuba Kaczkowskiego po 30 grz. posagu i wiana na 1/4 swych części w R. i Żegrzu (PG 16, 433; GG 21, 130); 1532 Erazm Grucza syn Stan. Przystanowskiego sprzedaje z zastrz. pr. odkupu Mik. Łąckiemu swój folw., czyli 2 ł. w R. i 2 ł. w Żegrzu, za 42 grz. (PG 16, 500); 1536 Set, Erazm i Krzysztof Przystanowscy bracia niedz. dają w dożywocie Janowi Kapuście Nieniewskiemu swój folw. w R. i 2 ł. opust. w Żegrzu (PG 17, 24v); 1537 Jan Piekarski sprzedaje z zastrz. pr. wykupu Janowi Kapuście Nieniewskiemu swój folw., czyli 2 ł. w R. i 2 ł. w Żegrzu, za 42 grz. (PG 17, 77v); 1538 Set Przystanowski sprzedaje z zastrz. pr. wykupu Janowi Kapuście swą cz. folw. w R. i Żegrzu za 20 grz. (PG 17, 199); 1542 Jan Kapusta Nieniewski sprzedaje z zastrz. pr. wykupu Sebastianowi Noskowskiemu folw. w R. i Żegrzu za 62 grz. (PG 17, 515v); 1562 Set Przystanowski sprzedaje Janowi Staruchowskiemu swe dobra w Żegrzu i R. za 3000 zł, a Staruchowski sprzedaje je Stan. Górce za 4000 zł (PG 20, 170v).

1508 pobór z folw. R. [formularz nie wypełniony] (ASK I 3, 25); 1563 pobór od zagr. z R. (ASK I 5, 240v); 1577 pobór z R. wsi wdy pozn. [Stan. Górki] (ASK I 5, 729v); 1580 pobór z R. od 9 zagr. płaci wda pozn. [Stan. Górka] (ŹD 43).

1420 Wojsław rataj z R., śwd. (WR 1 nr 982); 1511 Agnieszka z R. toczy proces o zawarcie małżeństwa z Michałem z Zagórza (Dep. Test. IV 197); 1531 Wojc. Gold, Marcin Byk, Mac. Myciałka, Wojc. Biskup, Jan Laska, Piotr włodarz (villicus), Aleksy i Bartłomiej, zagrodnicy z R. (ACC 106, 126v).

4. 1253 książęta Przemysł I i Bolesław [Pob.], lokując m. Poznań, nadają wójtowi wsie, m. in. a.c., Piotrowo, Żegrze, Starołęka [chodzi o rozciągnięcie na te wsie uprawnień sąd. wójta, → Boguthe villa] (Wp. 1 nr 321).

1552 król Zygmunt August zezwala Stan. Górce lokować na gruntach wsi król. R. nad Wartą miasto Stanisławowo¹Stanisławowo, zw. też potem Łaciną lub po prostu Miasteczkiem, leżało na N od wsi R., u wylotu obecnego Mostu Ś. Rocha na pr. magd. (PmP nr 152).

5. 1396 oficjał pozn. wyrokuje w sporze o dzies. z R.: dzies. z ról uprawianych dla króla przysądza kanclerzowi [wlkp.²Wydawca uznał, że chodzi o kanclerza kapituły kat. pozn., ale na pewno chodzi o kanclerza wlkp. → przyp. 3. Kanclerzem wlkp. był od 1396 Piotr z Krześlic (UDR I/1, 177)], a dzies. z ról chłopskich Mik. Magince wikariuszowi kat. pozn. (Wp. 6 nr 354); 1473 Stan. Lubicki mieszcz. pozn. bierze w dzierżawę od Uniwersytetu Krak.³Uniwersytet otrzymał 1401 od króla Władysława Jag. uposażenie kanclerza wlkp., do którego nal. m. in. prebenda w kolegiacie NMP in Summo w Poznaniu (Now. 2, 591) dzies. z R. na 9 lat (ACC 53, 144); 1481 rozwiązanie tej umowy (AAP, Sent. II 49); 1531 kanclerz koleg. NMP in Summo w Poznaniu pozywa zagrodników z R. o dzies. snop. z ich ról wymierzonych z folw. król.; zagrodnicy odpierają, że nigdy nie płacili dzies. kanclerzom; konsystorz orzeka, że mają płacić (ACC 106, 126v-127).

7. Rataje i Żegrze, „Kronika Miasta Poznania” 2001, nr 3.

8. Z obszarem średniowiecznych R. można wiązać kilka stanowisk archeologicznych z zabytkami z XI-XIV w., m. in. w pobliżu obecnego Mostu Ś. Rocha oraz na stoku terasy przy obecnym Osiedlu Piastowskim (archiwum Muzeum Archeologicznego w Poznaniu; Hensel 5, 188-189).