ROKITNO

1378 or. Rokytno (Wp. 3 nr 1756), 1445 Rokythno (AC 2 nr 423), 1510 Rokithno (LBP 175), 1944 Rokitten, 11 km na SE od Skwierzyny.

1. 1508 n. pow. pozn. (ASK I 3, 17v); 1419 n. par. własna → p. 5; 1510 dek. Międzyrzecz (LBP 175).

2. 1448 obiekty topograficzne wymienione w przyw. sołeckim: grunt Twierdzielewo, na którym obecnie lokowano wieś o tej samej nazwie, ostrów Mała Dąbrówka przy drodze do Skwierzyny, role Wielka Dąbrówka, jeziora: → Dziubielewo i Wielkie → p. 4.

1457 rozgraniczenie między wsiami kl. bledz. R. i Kalsko a wsią Lubikowo: Zygmunt z Przetoczna i Władysław z Lubosiny ręczą Janowi opatowi bledz. za Szczepana (Stephanus) z Lubikowa, że dopełni on pod karą umowną 200 grz. wszystkich zobowiązań prawnych dot. zatwierdzenia tego rozgraniczenia przez sąd ziemski (Bledz. D 35, dawniej A 19).

1521 obiekty topograficzne koło R.: Ostrów czyli rola Mała Dąbrówka, jez. → Dziubielewo, jez. [Wielkie], zarośla zw. Lasek (Wlaszet) → p. 4.

1574 R. graniczy z wsiami Przetoczno i Dłusko (PG 126, 437v).

3. Własn. rycerska, później cystersów z Ząbrska

[obecnie Zemsko] i → Bledzewa. 1378 Domarat star. gen. wlkp. oznajmia, że Mikołaj [z Bytynia] kaszt. starogr. dał Mikołajowi opatowi z Ząbrska wieś R., a w zamian otrzymał od niego wsie Muchocin i Radgoszcz; starosta zwalnia kmieci z R. od robocizn, podwód i opłat na rzecz kasztelanii międz. na tak długo, dopóki ten gród będzie w jego posiadaniu1Domarat był wówczas zarówno star. gen. wlkp., jak i kaszt. międz. Notatka in dorso tego dokumentu, pochodząca z XVII w., głosi, że równocześnie z R. przekazano klasztorowi opust. wieś Chełmsko (Bledz. D 30, dawniej A 15a) (Wp. 3 nr 1756).

1448, 1457, 1521 R. w posiadaniu kl. bledz. → p. 2, → p. 4.

1460 król Kazimierz Jag. ustala wymiar ciężarów i robocizn należnych zamkowi [król.] w Międzyrzeczu ze wsi nal. do kl. w → Bledzewie (Bledz. D 36, dawniej A 20).

1475, 1493 wieś R. zalega z podatkiem (PZ 20, 26v; PG 59, 5v); 1508 pobór od 7 ł. i karczmy (ASK I 3, 17v); 1509 pobór od 7 ł., karczmy i sołtysa, który płaci od 1 ł. (ASK I 3, 57); 1563 pobór od 9 1/2 ł., 2 ł. soł., karczmy dor. i 1 kowala (ASK I 5, 232v); 1565 wieś R. opata bledz. zobowiązana do świadczeń na rzecz zamku w Międzyrzeczu; w niej 22 śl. i sołtys (LWK 1, 171-174); 1577 wieś R. należy do opata bledz. (ASK I 5, 708); 1580 opat bledz. płaci pobór od 14 ł., 12 zagr., 7 komor., 2 rzem., od pastucha i 50 owiec [w posiadaniu owczarza?] (ŹD 30); 1589 (kop. 1603) w R. 18 ratajów [kmieci? (coloni)] i 15 zagr., wśród nich Marcin Socomber → p. 5.

4. 1445 Marcin Sarnka bakałarz sztuk [wyzwolonych]2Marcin z Wyrzyska (pow. nak.), używający wg późniejszej glosy przezwiska Sarnka, uzyskał stopień bakałarza na Uniwersytecie w Krakowie dopiero w 1447 (KProm. nr 47/34). Wydawcy KProm. sugerowali, że można go identyfikować ze studentem Marcinem synem Tomasza de Wyerzisk (AS 1, 104), jednakże z dok. z 1448 (→ niżej) wynika, że ojciec Marcina miał na imię Stanisław. Wśród studentów zapisanych na parę lat przed 1447 na studia znajdujemy 3 Marcinów synów Stanisława (1437, 1440, 1445), jednakże żaden z nich nie pochodził z Wyrzyska lub jego okolicy, pleb. w Kazimierzy Małej [w woj. sandomierskim], toczy spór z Gotardem dz. z → Przyborowa [k. Szamotuł] z powodu szkód, jakie poniósł pełnomocnik Marcina w sprawie dot. sołectwa w R.; sprawa ma być przeniesiona do sądu świeckiego (AC 2 nr 423).

1448 Piotr opat w Bledzewie wydaje nowy przyw. sołecki3Ze wzm. zawartej w tym dok. wynika, że przed 1448 były 2 dok. wcześniejsze: dok. niem., wydany może wkrótce po 1378, tzn. po przejęciu R. przez klasztor, oraz późniejszy wydany ojcu sołtysów żyjących w 1448 przez skądinąd nieznanego opata Michała zapewne po 1412, tzn. po przeniesieniu opactwa do Bledzewa sołtysom w R.; posiadacze sołectwa, bracia niedz. Marcin bakałarz Uniwersytetu Krak. [wyżej zw. Sarnka], obecnie pleban w Kazimierzy Małej, oraz Szczepan (Stephanus), ss. zm. uczc. Stanisława zw. Gricz (Grisz) [sołtysa] z R., toczyli między sobą spory z powodu ról nal. do ich sołectwa w Twierdzielewie, gdzie opat lokował [niedawno?] nową wieś, oraz o podział dochodów z sołectwa w R., gdyż pierwotny dok. lokacyjny tego sołectwa, wydany przez opata Michała dla wspomn. sołtysa Stanisława, spisany w jęz. niem. i przetłumaczony na jęz. łaciński, zawierał błąd [co do liczby łanów?: error mansorum]; opat Piotr wydaje nowy przyw. sołecki dla sołtysów w R.: sołectwo obejmuje, jak dotąd, 4 wielkie łany polskie roli na terenie zw. Wielka Dąbrówka i 4 zagrody z 4 zagr., a w zamian za rolę w Twierdzielewie opat daje sołtysom ostrów czyli rolę do wykarczowania zw. Mała Dąbrówka, przez którą przechodzi droga do Skwierzyny; sołtysi otrzymują karczmę w środku wsi, a kl. zobowiązuje się nie zakładać w R. drugiej karczmy; ponadto sołtysi otrzymują jez. → Dziubielewo k. wsi i dwa kąty [roli?4W przyw. nie sprecyzowano, czy wspomn. „kąty” odnoszą się do jeziora, czy do jego brzegów. Skoro jednak sołtysi otrzymali [całe] jezioro, wydaje się logiczne, że chodzi tu o skrawki gruntu nad jego brzegiem, gdzie umocowane byłyby końcówki wspomnianych w przyw. jazów, zlokalizowanych u krańca jeziora] (duas angulas) przy końcu tego jeziora, gdzie wolno im będzie zbudować jazy; mają również pr. łowić ryby w Jez. Wielkim, położonym za wsią; w lasach nal. do R. i do Twierdzielewa wolno im założyć barcie (liberum mellificium); w R. wolno im polować na ptaki i zwierzęta wielkie i małe, m. in. lisy, jelenie, niedźwiedzie, dziki (apri) przy pomocy sieci i sideł, psów, jastrzębi, krogulców i sokołów (accipitrices, nisi, falcones, arrodii [= errodii]); z każdej dużej zwierzyny muszą oddać klasztorowi 1/3; ponadto sołtysi otrzymują ziemię do wykarczowania nad jeziorem w pobliżu jazów oraz tzw. Lasek do wykarczowania na łąkę, położony na skraju wsi w stronę Skwierzyny; wolno im hodować bydło, konie i stada owiec z [własnym] wolnym owczarzem i paść je na wspólnych pastwiskach, wolno im też brać drewno z lasu na opał i do budowy; otrzymują 1/3 opłat sądowych i mają pr. posiadania jatek piekarskich, szewskich i rzeźniczych, a klasztorowi mają dostarczyć jednego byka i jednego wieprza (taurum et aprum) albo [zamiast tych zwierząt] 2 grz.; sołtysi mają służyć klasztorowi na koniu wartości 4 grz.; jeżeli w czasie służby koń padnie, będą zwolnieni z tej służby, dopóki im kl. nie da za niego odszkodowania; gdyby nie służyli konno, będą płacić klasztorowi 1 grz. rocznie czynszu, zobowiązani są też do składania zwyczajowych darów (consueta munera) na uroczyste święta (Bledz. 125, dawniej B 9).

1509 sołtys → p. 3.

1521 Jan Seidlitz opat bledz. sprzedaje 1/2 sołectwa w R. Szymonowi zw. Bliszka, na tych samych warunkach, na jakie opiewa stary przyw. dot. całego sołectwa; 1/2 sołectwa obejmuje: 2 wielkie ł., 2 ogrody, ostrów albo rolę zw. Mała Dąbrówka, karczmę położoną w środku wsi z ogrodem, jez. Dziubielewo z wolnym rybołówstwem na własny użytek, 2 kąty [roli?] na końcu tego jeziora5→ przyp. 4, gdzie wolno będzie sołtysowi zbudować jazy, oraz miejsce w lesie dla urządzenia barci (mellificium), z których sołtys będzie dawał rocznie 1 kwartę miodu; sołtys ma prawo budowania i rozbierania pieców (fornaces) [do wypalania rudy?]; sołtys ma pr. polować na ptaki i zwierzęta przy pomocy sieci, sideł (laquei), psów, jastrzębi (accipitrices) na potrzeby swego stołu; z wielkich zwierząt upolowanych 1/3 ma oddać klasztorowi; sołtys otrzymuje rolę już częściowo wykarczowaną na brzegu jeziora w pobliżu jazów sołeckich, zarośla zw. Lasek (Wlaszet), w których ma wykarczować łąkę; wolno mu hodować bydło, konie i owce i wypasać je na wspólnych pastwiskach w polach i w lasach, a także trzymać własne stado owiec z wolnym owczarzem; wolno mu brać drewno z lasów na opał i do budowy; sołtys ma pr. do 1/3 opłat sądowych, ma pr. posiadać jatki piekarskie, szewskie i in.; sołtys ma dostarczyć [co roku?] 1 byka i 1 wieprza albo [w zamian] dać 2 grz., a poza tym jest zobowiązany do służby na koniu wartości 4 grz. albo płacić co roku 1 grz. czynszu i składać zwyczajowo ustalone dary (consueta munera) na cztery [większe] święta (Bledz. D 42, dawniej A 43).

5. Plebani: 14196ŁOp. 2, 379 i 3, 288, podaje błędnie, że kościół w R. był erygowany w 1333; informacja ta odnosi się do Rokitna na Mazowszu (Now. 2, 479). Now. 2, 479, przyjął natomiast, że kościół w R. istniał już w 1378 i do niego odnosi się zwrot, że „Nicolaus dedit hereditatem suam R .... cum ipso iure, patronatu et dominio, sicut solus tenuit”, → p. 3 (Wp. 3 nr 1756). Słowo „patronatus” (bez wzmianki o kościele) odnosi się tu jednak raczej tylko do pr. własności przysługującego Mikołajowi do tej wsi. Inne podobne przykłady takiego znaczenia słowa „patronatus” cytuje Słownik łaciny średniowiecznej w Polsce, t. 7, Kraków 1992, kol. 185 Mikołaj, 1420-30 Wojciech7Nie wiadomo, czy Now. 2, 479, miał osobną wiadomość z 1420 o Wojciechu, pleb. z R., czy też omyłkowo zaliczył tu wymienioną niżej zapiskę z tegoż roku o Wojciechu kościelnym z R, 1434-35 Maciej, 1438 Wojciech, 1453 Mikołaj [→ niżej], 1453-55 [inny] Mikołaj, 1461 Michał, 1468-81 Jan, 1497-99 Jan Okarna z Kamionny, do 1503 Marcin Rozbitek, od 1503 Szymon, 1511 Paweł, do 1517 Błażej, od 1517 Jan Vyzagk, do 1528 Jan Czajka, 1528-30 Tomasz syn wójta z Obrzycka, do 1595 Jan Terpitius (Now. 2, 479 – bez odsyłaczy do źródeł).

1420 Wojciech kościelny (minister) w R. pozywa Wojciecha pleb. w Przetocznie, o to, że go zbił, zranił i wyrzucił go ze służby przed upływem umówionego terminu (ACC 4, 143); 1435 plebani Wojciech z Przetoczna i Wojciech z Wierzbna, toczą między sobą spór, w którym m. in. poruszane są sprawy R. (ACC 19, 211v); 1437 Maciej pleb. z R. toczy spór z Wojciechem niegdyś pleb. w Lewicach oraz z Wojciechem poprzednim pleb. w R. [czy to ten sam Wojciech w obu zapiskach?] (ACC 21 k. 37, 104v); 1454 Mikołaj niegdyś pleb. w R., a obecnie w Chociszewie, pozwany przez oficjała; zarzuty przeciw niemu zostały wpisane do księgi wizytacji z 1454 [obecnie niezn.] (AC 2 nr 1259); 1481 Jan pleb. z R. występuje jako członek i przedstawiciel (nuncius) bractwa kapłanów Ś. Trójcy w → Międzyrzeczu (p. 5Ba; ACC 59, 90v).

1510, 1540 par. R. [formularze nie wypełnione] (LBP 175; CP 404, 52).

1589 (kop. 1603) inwentarz majątku kościoła w R.: kościół posiada role, z których dochód przeznaczony jest na remont kościoła, a ponadto 5 morgów roli oraz 1 ł. plebański; 18 mieszkańców (coloni) daje po 1 ćw. żyta miary międz., a 15 zagr. daje po 1 gr, tylko jeden z nich, Marcin Socomber, daje 3 gr (AV 3, 30v); 1603 kościół w R. pod zarządem opata bledz., nie obsadzony z powodu braku kapłanów [zakonników] (AV 3, 26v); 1640 w R. kościół par., drewniany, kolatorem jest opat bledz.; do par. należą kościoły filialne w Chełmsku, Kalsku i w Twierdzielewie (AV 10, 98-100v).

Uwaga: Stosunkowo często R. mylone bywa z wsią Rokitno k. Błonia na Mazowszu. Michał pleb. z Rokitna, występujący w konsystorzu pozn. oraz przed bpem pozn. w l. 1442 i 1446 był plebanem z Rokitna w archidiakonacie warsz.; w 1446 występował też jego następca nazwany Uniesławem od Ś. Jakuba z R., a o przyznanie tej parafii po śmierci Michała starał się w tymże 1446 Mikołaj, tytułujący się rektorem w Rokitnie (AE I k. 48, 131v, 146; ACC 29, 96).

1 Domarat był wówczas zarówno star. gen. wlkp., jak i kaszt. międz. Notatka in dorso tego dokumentu, pochodząca z XVII w., głosi, że równocześnie z R. przekazano klasztorowi opust. wieś Chełmsko (Bledz. D 30, dawniej A 15a).

2 Marcin z Wyrzyska (pow. nak.), używający wg późniejszej glosy przezwiska Sarnka, uzyskał stopień bakałarza na Uniwersytecie w Krakowie dopiero w 1447 (KProm. nr 47/34). Wydawcy KProm. sugerowali, że można go identyfikować ze studentem Marcinem synem Tomasza de Wyerzisk (AS 1, 104), jednakże z dok. z 1448 (→ niżej) wynika, że ojciec Marcina miał na imię Stanisław. Wśród studentów zapisanych na parę lat przed 1447 na studia znajdujemy 3 Marcinów synów Stanisława (1437, 1440, 1445), jednakże żaden z nich nie pochodził z Wyrzyska lub jego okolicy.

3 Ze wzm. zawartej w tym dok. wynika, że przed 1448 były 2 dok. wcześniejsze: dok. niem., wydany może wkrótce po 1378, tzn. po przejęciu R. przez klasztor, oraz późniejszy wydany ojcu sołtysów żyjących w 1448 przez skądinąd nieznanego opata Michała zapewne po 1412, tzn. po przeniesieniu opactwa do Bledzewa.

4 W przyw. nie sprecyzowano, czy wspomn. „kąty” odnoszą się do jeziora, czy do jego brzegów. Skoro jednak sołtysi otrzymali [całe] jezioro, wydaje się logiczne, że chodzi tu o skrawki gruntu nad jego brzegiem, gdzie umocowane byłyby końcówki wspomnianych w przyw. jazów, zlokalizowanych u krańca jeziora.

5 → przyp. 4.

6 ŁOp. 2, 379 i 3, 288, podaje błędnie, że kościół w R. był erygowany w 1333; informacja ta odnosi się do Rokitna na Mazowszu (Now. 2, 479). Now. 2, 479, przyjął natomiast, że kościół w R. istniał już w 1378 i do niego odnosi się zwrot, że „Nicolaus dedit hereditatem suam R .... cum ipso iure, patronatu et dominio, sicut solus tenuit”, → p. 3 (Wp. 3 nr 1756). Słowo „patronatus” (bez wzmianki o kościele) odnosi się tu jednak raczej tylko do pr. własności przysługującego Mikołajowi do tej wsi. Inne podobne przykłady takiego znaczenia słowa „patronatus” cytuje Słownik łaciny średniowiecznej w Polsce, t. 7, Kraków 1992, kol. 185.

7 Nie wiadomo, czy Now. 2, 479, miał osobną wiadomość z 1420 o Wojciechu, pleb. z R., czy też omyłkowo zaliczył tu wymienioną niżej zapiskę z tegoż roku o Wojciechu kościelnym z R.