MIASTKO

(1391 [właśc. przed 1445] Mastco - KK 2, 3791W sprawie hipotetycznej pierwszej wzmianki o M. z 1359 r. → Uw. 1 i przyp. 7; 1461 Myastko - Sroka Dokumenty 2, 177; 1488 Miastycze - Sroka Dokumenty 3, 440; 1491 Myasthko - Sroka Dokumenty 3, 507; 1498 Mystko - Sroka Dokumenty 3, 581; 1499 Myaszko - Sroka Dokumenty 3, 586; 1529 Miesthko - LR s. 46; 1547 Miasthko, Miasto - M. Zieleniewski, Illustrowany opis c. k. zakładu zdrojowego w Krynicy, Kr. 1880, s. 48; AKapKrak., rps. Inv. B 2, k. 659rv; rps. Inv. B. 49, s. 172; 1612 Miastko → Uw. 1) od 1612 r. Tylicz, 11½ km na NE od Muszyny.

1. 1391 dystr. zamku Muszyna (KK 2, 380); 1577, 1581, 1588-9 pow. sądec. (ŹD s. 148; ASK I 114, k. 209v; 126, k. 315v; 127 k. 271)2Przynależność do pow. sądec. potwierdzają późniejsze źródła w odniesieniu do Tylicza, zob. RP 1629 s. 250; RP 1680 s. 275; 1577, 1581, 1588-9 par. Muszyna (ŹD s. 1483Pod par. Muszyna wpisane państwo muszyńskie, Krynica i inne wsie nie wymienione z nazwy; ASK I 114 k. 209v; 126, k. 315v; 127 k. 271)4Przynależność par. M. nie może być rozstrzygnięta na podstawie źródeł skarbowych. 1596 par. Muszyna obejmuje tylko to miasto (WR k. 28). W źródłach średniowiecznych brak bezpośrednich informacji o istnieniu par. w M. Liczne błędne lub oparte na domysłach informacje podał B. Kumor, częściowo idąc za B. Skórczewskim, Historia budowy → p. 7, s. 10-1. Wedle Kumora kościół par. z fundacji król. wzniesiono podczas lokacji miasta, którą błędnie datował na 1363 r. → Uw. 1, a w 1391 r. patronat przeszedł na biskupa krak. W 1411 r. [właściwie 1410] kościół w M. miały spalić wojska węg.; informacja ta odnosi się do domniemanego zniszczenia M. i brak tam wzm. o spaleniu kościoła → p. 3. Parafii nie wymieniły LR i WR, co oznacza, że zapewne przestała istnieć. Przyczyną był napływ ludności wołoskiej wyznania prawosławnego. Nie potwierdzonym źródłowo domysłem Kumora jest informacja, że w 1 połowie XVI w. powstała cerkiew pw. Wniebowzięcia NMP. Parafię katol. z kościołem pw. ŚŚ. Piotra i Pawła erygował na nowo bp krak. Piotr Tylicki w 1612 r. „na miejscu dawnego kościoła łacińskiego” podczas nowej lokacji M. jako Tylicza. Parafia objęła tylko Tylicz, zob. Kumor Archidiak., s. 133-4; B. Kumor, Przejęcie rzymsko-katolickich parafii w archidiakonacie sądeckim przez Kościół prawosławny, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne” 4, 1957 z. 3, s. 140-2; 1461, 1491, 1586 pop ruski → p. 3, → p. 45Bajtkami nazywano popów, zob. A. Stadnicki, O wsiach wołoskich na północnym stoku Karpat, Lw. 1848, s. 11; 1629 pop rus. z cerkwią (Sroka Dokumenty 2, 177; 3, 507; RP 1629 s. 250).

2. 1614 M. leży w cz. środkowej kraju muszyńskiego (ora Mussinensis), w odległości 1½ mili od Muszyny i 2 mil od granicy węg., w dolinie długiej na ok. ½ mili. Od Muszyny oddziela ją wysoka góra Rakowski (mons Rakowski dictus) [góra Rakowskie w Powroźniku - UN 9 s. 98]. M. opływają dwa potoki [Mochnaczka od N, Muszynka od SE i Złuha od E]. W pobliżu są pola dogodne dla wypasu bydła (AKapKrak., rps Rev.V.741 k. 1); 1665-8 Tylicz leży 1½ mili od Muszyny przy granicy węg. na gruntach górzystych i nieurodzajnych, gdzie wysiewa się przeważnie owies. Ma przestronne pastwiska i nieliczne łąki, naokoło rozciągają się lasy jodłowe i bukowe. Granica Tylicza zaczyna się od Snakova [węg. Szánkó] własn. pana Petrycego [z rodziny Petróczyovcich] w Królestwie Węg. Stąd biegnie wierzchowinami do Muszynki, następnie do Fricki [węg. Felsofricske] własn. ks. Rakoczego i Izb własn. bpstwa krak. Od wsi Izby granica ciągnie się wierzchem przez dolinę [rz. Mochnaczki] do wierzchu Mochnackiego, a następnie do wierzchu Krynickiego [Bystry Wierch lub Góra Wierch w Krynicy-Słotwinach] i Powroźnickiego Wierzchu, po czym dochodzi wierzchowiną przez dolinę [rz. Muszynki] do wsi Wojkowa; Tylicz graniczy wierzchowiną z Krynicą, z Powroźnikiem przez wodę [tj. rz.] Muszynkę, z Muszynką, Wojową i Izbami; granice wsi Słotwiny dochodzą do Rospunia, gdzie rozchodzą się drogi: jedna do M., a druga do Krynicy (AKapKrak., rps Inv. B. 2 k. 647-8, 657, 659, 662, 664-5, 703; Inv. B. 49 s. 57, 61, 66, 69, 73; Mapa Obrębów; E. Pawłowski, Nazwy terenowe → p. 7, s. 214, 216)6W niniejszym haśle wyjątkowo, z powodu nikłej ilości źródeł do dziejów M., przytoczono XVII-wieczne opisy granic i dane topograficzne.

3. Własn. król. do 1391 r. [?], następnie bpstwa krak. w kluczu muszyńskim. 1391 Władysław Jag. i jego ż. Jadwiga nadają [=zwracają] Janowi [Radlicy] bpowi krak. zamek Muszyna z m. Powroźnik pod zamkiem, m. zw. Nowe Miasto, inaczej M. (Nowm oppidum alias Mastco) z przynależnymi wsiami oraz całe terytorium tegoż zamku z wymienionymi rzekami i potokami (KK 2, 379; AKapKrak., rps LP 2, k. 101 v (dawna paginacja k. 102v - wzm. o M. jest interpolacją sprzed 1445 r.)7Dok. zachował się tylko w kopii, której najstarszy przekaz znajduje się w Liber antiquus z 1445 r. (AKapKrak., rps. LP 2, k. 101v, wg dawnej paginacji k. 102v), B. Turoń, „Liber antiquus”: kopiarz biskupstwa krakowskiego, „Acta Universitatis Wratislaviensis” 36, Historia 9, 1965, s. 65-97; M. Koczerska, Zbigniew Oleśnicki i Kościół krakowski w czasach jego pontyfikatu 1423-1455, W. 2004, s. 15-21. W literaturze naukowej poddano w wątpliwość autentyczność tego dok. (H. Stamirski, Rozmieszczenie → p. 7, s. 27-9; H. Stamirski, Muszyna → p. 7, s. 8-9). Jednak treść, lista świadków oraz formularz dokumentu oprócz części dotyczącej M. nie budzą zastrzeżeń (F. Kiryk, Miasta → p. 7, s. 8-9). Część dotycząca M. jest interpolacją. Zaburza stylizację tej części dyspozycji dok. Domysł o dopisaniu M. do tekstu dok. potwierdza ogląd kopiariusza, gdzie analizowany fragment wygląda następująco: „- - castrum Musszina cum opido sub castro sito dicto Powrosniky ac villis sibi adiacentibus et a-aliis pertinenciis, videlicet-b opido dicto Nowm opidum alias Mastco cum villis sibi adiacentibus et aliis pertinenciis, videlicet - -” (a-b słowa przekreślone przez kopistę). Kopia dok. i interpolacja wpisana jest do Liber antiquus ręką jednego z autorów tego kopiariusza; 1411 [właśc. 1410] wwda siedmiogrodzki Ścibor [ze Ściborzyc] zniszczył i spalił M. uciekając na Węgry (Morawski Sądecczyzna 2 s. 84; B. Skórczewski, Historia budowy → p. 7, s. 10)8Informacje o spaleniu i złupieniu M. nie znajdują potwierdzenia w znanych źródłach. Autorzy nie podali, skąd zaczerpnęli powyższą wiadomość. Nosi ona znamiona domysłu, opartego na rekonstrukcji trasy wojsk Ścibora ze Ściborza. Jego najazd na południową Polskę miał miejsce jesienią 1410 r. Wojska Ścibora wtargnęły do Polski drogą sądec. przez Sromowce, paląc i grabiąc Stary Sącz, Nowy Sącz i wiele okolicznych wsi. Następnie wycofały się górską drogą przez rz. Poprad w kierunku Muszyny. Polacy w pogoni za Ściborem wkroczyli na Węgry z dwóch stron przez ziemię spiską przez Sromowce i przez Stropków [słowac. Stropkov]. W efekcie doszło do zwycięskiej dla Polaków bitwy pod Bardiowem, gdzie schronił się Ścibor, zob. F. Sikora, Kilka uwag o konflikcie zbrojnym węgiersko-polskim w roku 1410, „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny” 109, Prace Historyczne XII, pod red. M. Rożka, przy współpr. A. Jureczki, 1987, s. 105-18; 1461 Stan. Potrzeba burgr. muszyński powiadamia rajców Bardiowa, że ich człowiek niesłusznie oskarżył Kruchana z M. o bezprawne kupno koni. Kruchan wyjaśnił, że kupił konie za swoje pieniądze, określił datę transakcji i przedstawił jako świadków trzech litkupników: Grzegorza i Hanusza z M. oraz Bajtka z M., od których kupił te konie. Oskarżyciel może przybyć do Muszyny i przedstawić swoją sprawę (Sroka Dokumenty 2, 177); 1464 → p. 4; 1484 → p. 4; 1488 Stan. Buszek rajca z Krosna prosi rajców Bardiowa o zwrot koni. Maciej z Krosna, poddany pana [Jakuba] Kobylańskiego, kupił konia w Bardiowie i nie zapłacił cła. Poborcy w Bardiowie zatrzymali mu ww. konia oraz 2 inne, którymi przyjechał. Buszek do odbioru konia wyznacza tegoż Macieja i innych ludzi ze wsi M. (Sroka Dokumenty 3, 440); 1491 → p. 4; 1498 → p. 4; 1499 Stan. Biały burgr. muszyński prosi radę m. Bardiowa, aby Andrzejkowi z M. napadniętemu na wolnej drodze przez bardiowskiego poborcę tricesimy zwrócono zrabowane dobra, tj. konia, floreny, sery, prządziona (tj. motki, zwoje przędzy) i inne rzeczy (Sroka Dokumenty 3, 586); 1516 bp krak. Jan Konarski nadaje Waśkowi Wołochowi z M. przywilej na wykarczowanie lasów na obu brzegach rz. Szczawnik i lokację na pr. wołoskim wsi o nazwie Konary [dziś Szczawnik] wielkości 60 ł. (Ep. 30 k. 447v-448r); 1529 M. w kluczu muszyńskim bpstwa krak. płaci czynsz 1½ grz. i 10 gr, a także wraz z Leluchowem i Muszynką 30 gr obiednego dla bpa krak. (LR s. 46); 1544-50 Jan Sroka (Sroczka) z M. (F. Kiryk, Rozwój → p. 7, s. 133; F. Kiryk, Miasta → p. 7, s. 11; J. Bubak, Słownik II → p. 7, s. 167; APKr., rps AD 55 s. 124, 178, 181, 472); 1547 bp krak. Samuel [Maciejowski] nadaje Dankowi z M. przywilej na sołectwo i lokację [na pr. wołoskim] na surowym korzeniu wsi → Krynica. Sołtys otrzymuje 2 ł. ziemi, może zbudować młyn i karczmę oraz trzymać w swoim domu rzemieślnika. Może posiadać 200 owiec i wypasać je w lasach bpich, ale od owiec ponad tę liczbę winien płacić jak inni sołtysi do zamku muszyńskiego. Wolno mu osadzić własnym kosztem 7 lub więcej kmieci we wsi, wyznaczając każdemu ¾ ł. do wykarczowania. Kmiecie będą mieć 16 lat wolnizny, potem będą płacić 10 gr czynszu do zamku i 2 gr sołtysowi, a także dawać daninę w baranach, bryndzę i ser, płacić zającowe i jarząbkowe oraz pracować na rzecz sołtysa 2 dni w roku: w jeden żąć, w drugi kosić, otrzymując w zamian utrzymanie od sołtysa. Sołtys będzie sądził mieszkańców zgodnie ze zwyczajem innych wsi, w których mieszkają Wołosi, czyli pasterze, i przypadnie mu 1/3 kar (M. Zieleniewski, Illustrowany opis c. k. zakładu zdrojowego w Krynicy, Kr. 1880, s. 48-50: tekst dokumentu; reg. AKapKrak., rps Inv. B 2, k. 659rv; Inv. B. 49, s. 172)9W haśle → Krynica niepełny regest z błędami; 1559 → p. 4; 1572-1600 → p. 4; 1575 bp krak. Franciszek Krasiński pozwala Stanisławowi, inaczej Steczowi i Michałowi Markowiętom z M. zbudować na surowym korzeniu 2 nowe urządzenia: tracz [tj. tartak] i stępy na rz. Miejska [nie zid.] w miejscu zw. Kolano w lasach muszyńskich [dziś cz. M. nosi nazwę Kolano UN 9 s. 156, może jednak chodzić o inne miejce] za 2 fl. pol. czynszu rocznego (Ep. 30 k. 449rv); 1575 bp krak. Franciszek Krasiński na prośbę poddanych z klucza muszyńskiego uciskanych przez starostów wydaje ordynację regulującą powinności chłopów. Poddani ze wsi najbliższych do zamku i folwarku bpiego w Muszynie, m.in. z M. winni pracować 2 dni w roku własnym bydłem na tymże folwarku. Nie muszą odwozić z dóbr muszyńskich do klucza sądeckiego win i innych towarów sprowadzanych z Węgier na użytek biskupa. Nie muszą też wypasać koni i skopów [tj. wykastrowanych baranów] z ww. folwarku, gdyż praca ta jest opłacana z danin, lecz starosta wynajmie do tego czeladź (Kuraś Ordynacje, nr 48); 1583 Piotr Myszkowski bp krak. pozwala szl. Matuzalemowi Topferowi von Trauben, mieszczaninowi z Kieżmarku na Spiszu, na poszukiwanie i eksploatację wszelkich metali we wsi M. w kluczu muszyńskim, z czego 1/10 przypadać będzie biskupowi (Kuraś Materiały, nr 49); 1587 Piotr Myszkowski bp krak. nadaje wymienionym mieszczanom krak. przywilej na kopanie kruszców w kl. muszyńskim, jaki dotąd posiadał Topfer. Kap. krak. uzależnia swą zgodę na potwierdzenie przywileju od porozumienia ze spadkobiercami Topfera, który poczynił inwestycje w budynki i inne rzeczy (Kuraś Materiały, nr 61); 1588 Piotr Myszkowski bp krak. odsądza spadkobierców Topfera od praw do kuźnicy żelaza i srebra w M., ponieważ doprowadzili kuźnicę do ruiny i nie płacą z niej czynszu (Kuraś Materiały, nr 62); 1591 Waśko z M. (J. Bubak, Słownik II → p. 7, s. 163, 265; APKr., rps AD 67 s. 45); 1597 → p. 4; 1612 Piotr Tylicki bp krak. nadaje pr. miejskie nowej osadzie w kluczu muszyńskim, powstałej w miejscu do dzisiaj zw. Miastki, które posiadało niegdyś pr. miejskie, o czym wiadomo z jego przywileju fundacyjnego, jednak z upływem czasu stało się wsią. Jej mieszkańcy odeszli od Kościoła katolickiego i są objęci rytem greckim. Biskup od swego nazwiska nazywa nowe miasto Tyliczem (Kumor Archidiak., s. 133; H. Stamirski, Rozmieszczenie → p. 7, s. 40 przyp. 210; F. Kiryk, Rozwój → p. 7, s. 130-1; F. Kiryk, Miasta kresu → p. 7, s. 12-3; Pawłow-ski 1 s. 121: nazwa o charakterze kulturowo-pamiątkowym).

4. 1391 Nowe miasto inaczej M. (Nowm oppidum) → p. 3; 1464 Racibor [de Trutow = z Trątnowa?] burgr. muszyński powiadamia rajców Bardiowa, że niesłusznie oskarżyli Hryćka wójta z M. o przechowywanie w domu ich nieprzyłaciół, co jakoby czynił za wolą i zgodą swego pana [biskupa] i tegoż burgrabiego. Racibor poświadcza niewinność Hryćka, żąda, aby rajcy zostawili Hryćka w spokoju oraz dali pisemną odpowiedź, czy okażą mu niejakiego Migigerula, który opowiadał ww. rzeczy o Hryćku, chce bowiem poznać jego i przyczyny całej sprawy (Sroka Dokumenty 2, 201); 1484 Jakub z Dębna kasztelan i star. krak. prosi sędziów i ławników Bardiowa o rozsądzenie sporu o podział majątku między br. Jakubem i Tomaszem sołtysami z M. a ich młodszym br. Mikołajem rzeźnikiem, który mieszka na przedmieściu Bardiowa. Mikołaj okupuje dobra, które pr. bliższości przypadają wszystkim trzem braciom po śmierci krewnych (amicorum) i rodziców, chcąc ich tych dóbr pozbawić. Ponadto po śmierci ich ciotki przejął gotówkę na swój użytek (Sroka Dokumenty 3, 350); 1491 Rajcy sądec. skarżą się radzie Bardiowa w sprawie wyrzucenia nocą z Bardiowa mieszczanina i byłego rajcy sądec. Stan. Bartodziejskiego, który starał się odzyskać tam swój dług. Proszą, aby Jakub Frater mieszcz. bardiowski wypłacił do rąk sołtysa Steczka z M. 27 fl. należne Bartodziejskiemu; Bartodziejski powiadamia wójta Bardiowa, że ww. Steczko nie przyjedzie z powodu choroby. Zamiast niego przysyła młodego kapłana Wołochów syna Bajtka [tj. popa] z miasta M. (Sroka Dokumenty 3, 505, 507); 1498 Piotr Gniady z Zabierzowa marszałek dworu kard. Fryderyka Jagiellończyka arcbpa gnieź. i bpa krak., star. muszyński, powiadamia radę m. Bardiowa, że z łaski ww. kard. otrzymał tenutę zamku Muszyna sąsiadującego z Bardiowem. Pozostałe sprawy przekazuje przez swego posłańca Steczkę wójta z M. (Sroka Dokumenty 3, 581); 1559 sołtys z M. wysłany do Bardiowa przez Waw. Kosińskiego burgr. muszyńskiego po baryłkę wina; 1572-1600 Lazar Miejski sołtys w M., podskarbi muszyński 1574 (F. Kiryk, Rozwój → p. 7, s. 133-4; F. Kiryk, Miasta → p. 7, s. 11; J. Bubak, Słownik I, s. 366; APKr., rps AD 67 s. 13); 1597 mieszcz. Muszyny pozywają przed sąd bpi sołtysów wsi należących do klucza muszyńskiego o to, że wbrew przywilejowi bpa krak. Piotra Myszkowskiego dla Muszyny [z 1589 r.] bezprawnie warzą piwo i palą gorzałkę oraz że szynkują te trunki i inne sprowadzane skądinąd. Wnoszą o karę 30 grz. od każdego sołtysa. Sołtysi, m.in. z M. okazują pr. dawniejsze, niż pr. m. Muszyny, w którym dano im karczmy z pr. produkcji i wyszynku piwa i wódki. Sąd zachowuje wymienionych sołtysów, w tym z. M. w ich pr. z takim zastrzeżeniem, że gdyby sami nie warzyli piwa, to nie wolno im sprowadzać go skądinąd do swoich i innych wsi, lecz muszą sprzedawać piwo muszyńskie (Kuraś Ordynacje, s. 61, por. s. 53; Ep. 34 k. 206).

5. 1411 [właściwie 1410] zniszczenie kościoła przez wojska węg. → p. 3; 1461 Bajtko [tj. pop] z M. → p. 3; 1491 młody kapłan Wołochów [tj. pop] s. Bajtka z M. → p. 4; 1564 wzm. o kościele w breve Piusa IV (W. Bębynek, Starostwo → p. 7, s. 518 bez podania sygnatury); 1586 Bajtko pop z M. (F. Kiryk, Rozwój → p. 7, s. 134; F. Kiryk, Miasta → p. 7, s. 11).

7a. Dodatkowe skróty. Sroka Dokumenty - Dokumenty polskie z archiwów dawnego Królestwa Węgier, t. 1-4, wyd. S. Sroka, Kr. 1998-2008.

7b. Wykaz opracowań. A. Berdecka, Lokacje i zagospodarowanie miast królewskich w Małopolsce za Kazimierza Wielkiego (1333-1370), Wr. 1982, s. 22, 34-5, 41-2, 115, 165-6; W. Bębynek, Starostwo Muszyńskie. Własność biskupstwa krakowskiego, „Przewodnik Naukowy i Literacki” 42, 1914, z. 1, s. 11-22, 113-28, 211-23, 310-22, 408-21, 518-22, 610-23; J. Bubak, Słownik nazw osobowych i elementów identyfikacyjnych Sądecczyzny XV-XVII w. Imiona, nazwiska, przezwiska, cz. I-II, Kr. 1992; K. Dziwik, Struktura i rozmieszczenie feudalnej własności ziemskiej w Sądecczyźnie w XV wieku, „Rocznik Biblioteki Polskiej Akademii Nauk w Krakowie” 7/8, 1961/1962 [druk: 1963], s. 60-1; S. Inglot, Stan i rozmieszczenie uposażenia biskupstwa krakowskiego w połowie XV wieku, Lw. 1925, s. 61; F. Kiryk, Miasta kresu muszyńskiego w okresie przedrozbiorowym, „Przemyskie Zapiski Historyczne” 4-5, 1986/7, s. 8-12; F. Kiryk, Rozwój urbanizacji Małopolski XIII-XVI w. Województwo krakowskie (powiaty południowe), Kr. 1985, s. 130-5; E. Pawłowski, Nazwy terenowe ziemi sądeckiej, Wr. 1984; K. Pieradzka, Na szlakach Łemkowszczyzny, Kr. 1939; B. Skórczewski, Historia budowy kościoła rzym.-kat. w Krynicy z poglądem na przeszłość, Kr. 1905; H. Stamirski, Muszyna i jej starostowie do roku 1781, RS 12, 1971, s. 5-78; H. Stamirski, Muszyna i jej starostowie do roku 1781, RS 12, 1971, s. 5-78; tegoż, Rec. Kumor Archidiak., RS 10-11, 1969-70, s. 483-9; tegoż, Rozmieszczenie punktów osadniczych Sądecczyzny w czasie (do 1572 r.) i w przestrzeni, RS 6, 1965, s. 27, 40, 43; A. Wasiak, W czasach staropolskich, w: Krynica, pod red. F. Kiryka, s. 188.

8. Pozostałości drewnianego domu z XIV w., usytuowanego w N pierzei rynku, stojącego szczytowo, na rzucie prostokąta o wymiarach 4×6 m i konstrukcji zrębowej. Dom był zapewne parterowy, jednoizbowy lub z sienią, podłogę miał z 10 be- lek wspartych na leparach (A. Berdecka, Lokacje → p. 7, s. 115).

Uw. 1. Początki M. są przedmiotem wielu mylnych opinii i dyskusyjnych hipotez. W starszej literaturze funkcjonuje pogląd, że na miejscu M. istniała pierwotnie wieś Ornawa, a w 1363 r. Kazimierz W. lokował M. pod nazwą „Novum oppidum alias M.” lub „Ornamentum” (W. Bębynek, Starostwo → p. 7, s. 518; K. Pieradzka, Na szlakach → p. 7, s. 9; Kumor Archidiak., s. 133-4; A. Berdecka, Lokacje → p. 7, s. 34; KatZab. 1 s. 338). Krytycznie o tej tezie wyraził się H. Stamirski, Rec. z Kumor Archidiak. → p. 7 s. 488. Podstawą tej informacji był najpewniej mylna interpretacja dwóch dokumentów król., pierwszego niedatowanego i drugiego z 1364 r. (a nie 1363 r.), które nie odnoszą się do M., lecz do Muszyny określonej jako „noua ciuitas Muszina” i „noua ciuitas” (KK 1, 235, 236). Określenie „novum oppidum alias M.” pochodzi zaś z dok. Jagiełły z 1391 r., w którym transumowano ww. dok. Kazimierza W. → p. 3. Błąd polegał na utożsamieniu określeń „noua ciuitas” (bez nazwy własnej) z dok. z 1364 r. i „novum oppidum alias M.” z dok. z 1391 r. Ten błąd pojawił się już w XVII-wiecznych źródłach kościelnych (AKapKrak., rps Rev.V.741 z 1614 r.; akta sporu o dziesięcinę z 1633 r. zob. W. Bębynek, Starostwo → p. 7, s. 518 bez podania namiaru źródłowego).

F. Kiryk postawił hipotezę, że pierwsza wzmianka o M. znajduje się w przywileju lokacyjnym Kazimierza Wielkiego z 1359 r., w którym król nadaje Mikołajowi „de Mestza” 21 ł. frank. na polach, zaroślach i lasach przy rz. Ptaszków w celu założenia na pr. magdeburskim nowej wsi o nazwie Mestza/Mestcze, tj. późniejszej Ptaszkowej. Kiryk z dużym prawdopodobieństwem uważa Mikołaja z „de Mestza” za mieszczanina z M. (Mp. 3, 729; F. Kiryk, Rozwój → p. 7, s. 131; F. Kiryk, Miasta → p. 7, s. 9 z powołaniem na AMetr., AVcap. 5 s. 127). Jednak ta identyfikacja nie jest pewna, ponieważ nazwa Mestza/Mestcze jest trudna do wyjaśnienia (K. Baczkowski, Dzieje Grybowa i wsi podgrybowskich w XIV-XVI wieku, w: Grybów. Studia z dziejów miasta i regionu, t. 1, pod red. D. Quirini-Popławskiej, Kr. 1992, s. 79 - bez identyfikacji; Pawłowski 1 s. 70 uznaje ją za „zupełnie ciemną”). Identyfikacji nazwy Mestza/Mestcze należy szukać wśród toponimów „Miejsce” i form pobocznych, np. Miejsce [dziś Miejsce Piastowe] k. Krosna (Fastnacht 2 s. 140-2), czy → Miejsce [pow. śląski]. Kiryk uznaje konsekwentnie, że lokacja M. na pr. niem. dokonała się przed 1359 r., a nawet przed 1333 r. Wedle niego tylko istnienie starszego miasta uzasadnia określanie nowolokowanej Muszyny mianem „noua ciuitas”. Aby wyeliminować konkurencję dwóch miast położonych blisko siebie Kazimierz W. przed 1364-1368/9 r. translokował miasto do Muszyny, a M. straciło charakter miejski (F. Kiryk, Rozwój → p. 7, s. 135-6; F. Kiryk, Miasta → p. 7, s. 9). W swojej konstrukcji autor ten nie uwzględnił jednak istnienia miasteczka Powroźnik powiązanego z zamkiem Muszyna, istniejącego przed lokacją miasta Muszyny. W świetle krytyki dok. z 1391 r. interpolowanego przed lub w 1445 r. lokację M. można ustalać na okres po 1391 a przed 1445 r. i była ona dziełem bpów krak. Szczegółowy materiał źródłowy i dyskusja nt. rozwoju sieci osadniczej klucza muszyńskiego znajdzie się w haśle Muszyna.

Uw. 2. A. Janeczek, Nie tylko garnkami sławny. Potylicz w średniowieczu, „Archaeologia Historica Polona”, t. 5: Studia z archeologii i historii dedykowane Jerzemu Kruppému, Toruń 1997, s. 52-3 przytacza przekaz latopisu halicko-wołyńskiego z 1262 r. o tym, że po bitwie z Litwinami książę włodzimierski Wasylko Romanowicz wyprawił posłów do swego brata Daniły z wiadomością o zwycięstwie. Daniło pojechał wtedy na Węgry i posłaniec Borys miał go spotkać u Telica. Janeczek prostuje wywodzącą się od M. Hruševs’kiego błędną identyfikację tego miejsca z Tyliczem i wskazuje za E. T. Modelskim, Sprawa pogranicza polsko-ruskiego w badaniach ruskich, w: IV Zjazd Historyków Polskich, Poznań 1925, s. 7, że chodzi o Potylicz nad rz. Tylicą k. Rawy Ruskiej (SG 8, s. 879).

1 W sprawie hipotetycznej pierwszej wzmianki o M. z 1359 r. → Uw. 1 i przyp. 7.

2 Przynależność do pow. sądec. potwierdzają późniejsze źródła w odniesieniu do Tylicza, zob. RP 1629 s. 250; RP 1680 s. 275.

3 Pod par. Muszyna wpisane państwo muszyńskie, Krynica i inne wsie nie wymienione z nazwy.

4 Przynależność par. M. nie może być rozstrzygnięta na podstawie źródeł skarbowych. 1596 par. Muszyna obejmuje tylko to miasto (WR k. 28). W źródłach średniowiecznych brak bezpośrednich informacji o istnieniu par. w M. Liczne błędne lub oparte na domysłach informacje podał B. Kumor, częściowo idąc za B. Skórczewskim, Historia budowy → p. 7, s. 10-1. Wedle Kumora kościół par. z fundacji król. wzniesiono podczas lokacji miasta, którą błędnie datował na 1363 r. → Uw. 1, a w 1391 r. patronat przeszedł na biskupa krak. W 1411 r. [właściwie 1410] kościół w M. miały spalić wojska węg.; informacja ta odnosi się do domniemanego zniszczenia M. i brak tam wzm. o spaleniu kościoła → p. 3. Parafii nie wymieniły LR i WR, co oznacza, że zapewne przestała istnieć. Przyczyną był napływ ludności wołoskiej wyznania prawosławnego. Nie potwierdzonym źródłowo domysłem Kumora jest informacja, że w 1 połowie XVI w. powstała cerkiew pw. Wniebowzięcia NMP. Parafię katol. z kościołem pw. ŚŚ. Piotra i Pawła erygował na nowo bp krak. Piotr Tylicki w 1612 r. „na miejscu dawnego kościoła łacińskiego” podczas nowej lokacji M. jako Tylicza. Parafia objęła tylko Tylicz, zob. Kumor Archidiak., s. 133-4; B. Kumor, Przejęcie rzymsko-katolickich parafii w archidiakonacie sądeckim przez Kościół prawosławny, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne” 4, 1957 z. 3, s. 140-2.

5 Bajtkami nazywano popów, zob. A. Stadnicki, O wsiach wołoskich na północnym stoku Karpat, Lw. 1848, s. 11.

6 W niniejszym haśle wyjątkowo, z powodu nikłej ilości źródeł do dziejów M., przytoczono XVII-wieczne opisy granic i dane topograficzne.

7 Dok. zachował się tylko w kopii, której najstarszy przekaz znajduje się w Liber antiquus z 1445 r. (AKapKrak., rps. LP 2, k. 101v, wg dawnej paginacji k. 102v), B. Turoń, „Liber antiquus”: kopiarz biskupstwa krakowskiego, „Acta Universitatis Wratislaviensis” 36, Historia 9, 1965, s. 65-97; M. Koczerska, Zbigniew Oleśnicki i Kościół krakowski w czasach jego pontyfikatu 1423-1455, W. 2004, s. 15-21. W literaturze naukowej poddano w wątpliwość autentyczność tego dok. (H. Stamirski, Rozmieszczenie → p. 7, s. 27-9; H. Stamirski, Muszyna → p. 7, s. 8-9). Jednak treść, lista świadków oraz formularz dokumentu oprócz części dotyczącej M. nie budzą zastrzeżeń (F. Kiryk, Miasta → p. 7, s. 8-9). Część dotycząca M. jest interpolacją. Zaburza stylizację tej części dyspozycji dok. Domysł o dopisaniu M. do tekstu dok. potwierdza ogląd kopiariusza, gdzie analizowany fragment wygląda następująco: „- - castrum Musszina cum opido sub castro sito dicto Powrosniky ac villis sibi adiacentibus et a-aliis pertinenciis, videlicet-b opido dicto Nowm opidum alias Mastco cum villis sibi adiacentibus et aliis pertinenciis, videlicet - -” (a-b słowa przekreślone przez kopistę). Kopia dok. i interpolacja wpisana jest do Liber antiquus ręką jednego z autorów tego kopiariusza.

8 Informacje o spaleniu i złupieniu M. nie znajdują potwierdzenia w znanych źródłach. Autorzy nie podali, skąd zaczerpnęli powyższą wiadomość. Nosi ona znamiona domysłu, opartego na rekonstrukcji trasy wojsk Ścibora ze Ściborza. Jego najazd na południową Polskę miał miejsce jesienią 1410 r. Wojska Ścibora wtargnęły do Polski drogą sądec. przez Sromowce, paląc i grabiąc Stary Sącz, Nowy Sącz i wiele okolicznych wsi. Następnie wycofały się górską drogą przez rz. Poprad w kierunku Muszyny. Polacy w pogoni za Ściborem wkroczyli na Węgry z dwóch stron przez ziemię spiską przez Sromowce i przez Stropków [słowac. Stropkov]. W efekcie doszło do zwycięskiej dla Polaków bitwy pod Bardiowem, gdzie schronił się Ścibor, zob. F. Sikora, Kilka uwag o konflikcie zbrojnym węgiersko-polskim w roku 1410, „Rocznik Naukowo-Dydaktyczny” 109, Prace Historyczne XII, pod red. M. Rożka, przy współpr. A. Jureczki, 1987, s. 105-18.

9 W haśle → Krynica niepełny regest z błędami.